Kręgosłup
Kręgosłup składa się z 7 kręgów szyjnych, 12 kręgów piersiowych, 5 kręgów lędźwiowych, kości krzyżowej i kości ogonowej. Każdy kręg składa się z trzonu kręgu, łuku kręgowego (centralna jama, przez którą przebiega rdzeń kręgowy), wyrostka kolczystego wystającego prosto (w kierunku powierzchni skóry) oraz dwóch wyrostków poprzecznych, wystających po obu stronach. Pomiędzy dwoma sąsiednimi kręgami znajduje się krążek międzykręgowy, który pełni funkcję amortyzatora. Rdzeń kręgowy biegnie wewnątrz kręgosłupa. Jest on chroniony przez tkankę kostną i płyn mózgowo-rdzeniowy – przezroczysty płyn, który otacza rdzeń kręgowy. Z kręgosłupa odchodzą korzenie nerwowe, zaopatrując ciało poniżej głowy we włókna nerwowe. Nerwy ulokowane są parami na każdym poziomie kręgosłupa, jedna wiązka po prawej i jedna po lewej stronie.
Złamania kręgosłupa
Ból pleców spowodowany urazem może sugerować złamanie kręgosłupa i powinien być traktowany jako taki, dopóki lekarz nie postawi właściwej diagnozy.
W przypadku braku stabilności kości (np. z powodu osteoporozy) do złamań trzonów kręgów może również doprowadzić działanie niewielkiej lub zerowej siły zewnętrznej, np. w trakcie kasłania, kucania czy podnoszenia czegoś.
W trakcie choroby nowotworowej lub w ramach jej konsekwencji może dojść do tzw. złamania patologicznego kręgów z powodu przerzutów do kości.
Złamania kręgosłupa nie są rzadkością. Najczęściej spotykane są złamania dolnej części pleców. Złamania odcinka szyjnego kręgosłupa natomiast są częściej związane z urazem rdzenia kręgowego.
Do najczęstszych przyczyn złamań kręgosłupa należą wypadki, dlatego są one szczególnie częste u młodych dorosłych w wieku poniżej 30 roku życia. W krajach uprzemysłowionych rocznie dochodzi do około 12 ciężkich urazów kręgosłupa na 100 000 mieszkańców; podział przypadków to około dwa przypadki urazów w odcinku szyjnym kręgosłupa i około 10 przypadków urazów w odcinku piersiowym i lędźwiowym. Rocznie należy spodziewać się około dwóch przypadków ciężkich urazów rdzenia kręgowego na 100 000 mieszkańców. Co trzecia kobieta i co piąty mężczyzna w wieku powyżej 50 lat cierpią w późniejszym czasie na osteoporotyczne złamanie kompresyjne kręgosłupa.
Klasyfikacja złamań kręgosłupa
Złamania kręgosłupa dzielą się na stabilne i niestabilne. Stabilne złamania nie wpływają na tkankę nerwową i nie zagrażają nerwom. Niestabilne złamania charakteryzują się uszkodzeniem tkanki nerwowej lub ryzykiem jej uszkodzenia. (patrz osobny opis urazów rdzenia kręgowego).
Występują różne rodzaje złamań:
- Złamanie kompresyjne
- Dochodzi do niego wtedy, gdy kręg zostaje zmiażdżony i dochodzi do zmniejszenia jego wysokości. Ten typ złamania często towarzyszy osteoporozie i zwykle należy do grupy złamań stabilnych.
- Złamanie wyrostka poprzecznego
- Jest często spowodowane nagłym silnym oderwaniem przyczepu mięśnia. Chociaż takie złamania wydają się nieszkodliwe, mogą powodować silne krwawienie.
- Złamanie wyrostka kolczystego
- Dochodzi do niego po bezpośrednim uderzeniu w plecy lub w wyniku silnego zgięcia i obrotu. Zwykle nie prowadzi do uszkodzenia nerwów.
- Złamanie łuku kręgowego Ten typ złamania grozi urazem rdzenia kręgowego.
Naruszenie rdzenia kręgowego i uszkodzenie nerwów w wyniku złamań kręgosłupa
Zakres paraliżu spowodowanego złamaniem kręgów szyjnych zależy od stopnia uszkodzenia. Znaczne ciężkie obrażenia prowadzą do paraliżu rąk i nóg. W przypadku urazów głębszych ręce mogą zachować niektóre ze swoich funkcji.
Złamania w obszarze przejścia między odcinkiem piersiowym a lędźwiowym prowadzą do urazów zarówno korzeni nerwowych, jak i rdzenia kręgowego. Konsekwencją tego jest paraliż od pasa w dół oraz utrata kontroli nad czynnością jelit i pęcherza.
Głębsze urazy oznaczają zachowanie pewnego stopnia ruchomości w biodrach i kolanach, przy jednoczesnej utracie kontroli nad jelitami i pęcherzem.
Złamanie lędźwiowej części kręgosłupa może spowodować niewielki paraliż i utratę kontroli nad jelitami i pęcherzem.
Diagnostyka
Dla lekarzy istotny jest dokładny mechanizm powstania urazu. Poszkodowani skarżą się na silny ból pleców, ograniczenie ruchu, częściowe zaburzenia czucia, paraliż, a nawet zaburzenia czynności pęcherza lub jelit. Ból pleców występujący po ciężkim urazie należy wstępnie traktować jako ból wskutek złamania kręgosłupa – i leczyć jako taki do momentu postawienia właściwej diagnozy. Oznacza to, że przed transportem poszkodowany musi być odpowiednio ustabilizowany. W miarę możliwości poszkodowanego nie należy obracać, przekręcać ani przesuwać. Poszkodowany nie powinien wykonywać żadnych ruchów w obrębie szyi i pleców.
Dokładne badanie przedmiotowe ma miejsce w szpitalu. Lekarz bada poszkodowanego ogólnie i palpacyjnie pod kątem uszkodzeń, niewspółosiowości i wrażliwości na ból. Czy występuje paraliż lub utrata czucia? Czy odruchy są prawidłowe? Czy zwieracz odbytnicy jest prawidłowo skurczony? Wstrząśnienie rdzenia kręgowego to stan częściowego lub całkowitego paraliżu po urazie, który w ciągu 24 do 48 godzin samoistnie ustępuje. Stan ten może być związany ze spadkiem ciśnienia tętnicze, spowolnionym tętnem i gromadzeniem się płynu w drogach oddechowych. Najpierw powraca czucie, potem ruchomość, a na koniec odruchy.
Diagnozę potwierdzają zdjęcia rentgenowskie. Dzięki tomografii komputerowej można uzyskać dokładniejszy obraz struktur kostnych. Rezonans magnetyczny z kolei wykonuje się w celu uzyskania lepszych obrazów rdzenia kręgowego i więzadeł.
W razie potrzeby można przeprowadzić kontrastowe obrazowanie rdzenia kręgowego (mielografię).
W przypadku złamań osteoporotycznych zaleca się przeprowadzenie badania gęstości kości.
Terapia
Stabilne urazy zwykle leczy się zachowawczo, przy czym głównym celem leczenia jest łagodzenie bólu. Niestabilne urazy najczęściej leczy się chirurgicznie z uwagi na konieczność zapobieżenia trwałym uszkodzeniom neurologicznym lub ich minimalizacji. Operację należy przeprowadzić jak najwcześniej.
Leczenie zachowawcze
Łagodzenie bólu za pomocą leków. Przez kilka pierwszych dni poszkodowany musi odpoczywać w łóżku, jednak czas unieruchomienia powinien być jak najkrótszy. Dodatkowe korzyści przynosi leczenie za pomocą pasa ortopedycznego. Ważna jest wczesna mobilizacja i regularne badania kontrolne.
Osteoporoza może wymagać długotrwałego leczenia.
Leczenie chirurgiczne
W przypadku pacjenta z niestabilnymi obrażeniami rozważa się zabieg chirurgiczny. Złamanie należy jednocześnie ustabilizować. Zwykle odbywa się to poprzez unieruchomienie śrubami kręgów powyżej i poniżej miejsca złamania. W innych przypadkach tkanka kostna, która wywołuje ucisk na rdzeń kręgowy, zostaje usunięta (tzw. dekompresja). Jeśli fragmenty kości przemieściły się do kanału kręgowego, wówczas wymagają usunięcia lub umieszczenia na właściwym miejscu.
Do najcięższych powikłań należą uszkodzenia nerwów i paraliż. W niektórych przypadkach może również wystąpić silne krwawienie. Pacjenci z urazami rdzenia kręgowego są narażeni na trwały paraliż, którego zakres zależy przede wszystkim od tego, na jakiej wysokości w kręgosłupie znajduje się uraz. Pacjenci, u których nie stwierdzono uszkodzeń neurologicznych, zwykle mają dobre rokowanie.
Dodatkowe informacje
- osteoporoza
- Uraz rdzenia kręgowego
- Złamanie kręgosłupa – informacje dla lekarzy
- Uszkodzenie rdzenia kręgowego – informacje dla lekarzy
Autorzy
- Marie-Christine Fritzsche, lekarka, Fryburg