Niejednorodne, często niespecyficzne objawy, które są początkową manifestacją złośliwej choroby nowotworowej.
Duże zróżnicowanie w zależności od rodzaju, lokalizacji i stadium choroby, a także wieku pacjentów.
Wywiad lekarski, badanie przedmiotowe, przebieg i spektrum objawów często wskazują na nowotwór złośliwy.
Przy podejrzeniu złośliwej choroby nowotworowej – natychmiastowy kontakt z onkologami dziecięcymi i skierowanie do dalszej diagnostyki.
Częstość występowania złośliwych chorób nowotworowych wieku dziecięcego
W Polsce, w populacji dzieci w wieku od 0 do ukończenia 17. roku życia, odnotowuje się rocznie 1200-1300 nowych zachorowań na nowotwory (ok. 140-145 przypadków na 1 000 000 osób). Stanowią one około 1% wszystkich zachorowań na nowotwory wśród Polaków.1
Chłopcy chorują nieznacznie częściej niż dziewczynki w stosunku 1,3:1.
U dziewczynek częściej występują nowotwory zarodkowe (kory nadnerczy, gruczołu tarczowego).2
Zależne od wieku wskaźniki zachorowalności na różne nowotwory złośliwe (na 1 mln)3
ostra białaczka limfoblastyczna (acute lymphoblastic leukemia - ALL): częsta we wszystkich grupach wiekowych: 80,2 - w grupie 1-4 lat (szczyt w wieku 2-5 lat), 35,8 - w grupie 5-9 lat i 21,4 - w grupie 10-14 lat2
ostra białaczka szpikowa (acute myeloid leukemia - AML): 18,2 - w grupie poniżej 1. roku życia, 10,0 - w grupie 1-4 lat
chłoniaki: 26,8 - w grupie 10-14 lat, 16,6 - w grupie 5-9 lat
Białaczki (30,4% wszystkich nowotworów złośliwych u dzieci)
białaczki limfatyczne (25,8%): najczęstsze pojedyncze rozpoznanie; ponad dwukrotnie częściej u dzieci między 2. a 5. rokiem życia niż w innych grupach wiekowych
ostre białaczki szpikowe (4,3% wszystkich nowotworów złośliwych u dzieci): najczęściej u dzieci poniżej 2. roku życia, prawdopodobieństwo przeżycia znacznie mniejsze niż w przypadku białaczek limfatycznych, stanowi 11,2% wszystkich nowotworów wtórnych
22,9% wszystkich nowotworów wtórnych stanowią guzy OUN.
Chłoniaki (14,3%)
chłoniak Hodgkina (4,5%), bardzo dobre rokowanie z 15-letnim prawdopodobieństwem przeżycia wynoszącym 97%, ale u 9,5% pacjentów występują wtórne nowotwory złośliwe
Guzy z komórek nerwów obwodowych (5,7%)
Guzy nerek (4,7%)
Nowotwory kości (5,2%)
Mięsaki tkanek miękkich (5,9%)
Guzy zarodkowe (4,2%)
Pozostałe (6,1%)
Bardzo rzadkie rozpoznania (1 przypadek na 250 000 nastolatków powyżej 15. roku życia), najczęstszym pojedynczym guzem w tej grupie jest blastoma płuc.
Zagadnienia diagnostyczne
Często obraz kliniczny przebiega z niespecyficznymi objawami początkowymi, które w większości przypadków mają inne, łagodne przyczyny.
Dlatego jako rozpoznanie różnicowe należy również wziąć pod uwagę nowotwór złośliwy.
Wskazówkę mogą stanowić utrzymujące się objawy, ich nietypowe jednoczesne występowanie i progresja oraz „przeczucia” rodziców.
Wywiad lekarski
Wywiad osobniczy
Wcześniejszy nowotwór złośliwy?
Wcześniejsza radioterapia/chemioterapia?
Znany zespół predyspozycji do rozwoju nowotworów, znana choroba genetyczna lub znany niedobór odporności ze zwiększoną częstością występowania złośliwych chorób nowotworowych? Na przykład:
węzły chłonne niebolesne, zbite, twarde, nietypowo umiejscowione, uogólnione i jeśli na podstawie wywiadu oraz badania przedmiotowego wykluczono inne częste przyczyny ich powiększenia
Więcej informacji na temat diagnostyki różnicowej można znaleźć w artykule Limfadenopatia u dzieci.
Skóra
Bladość
Skłonnośc do siniaczenia (nawet bez urazów), krwawienia ze skóry i błon śluzowych2
Łuszcząca się, łojotokowa, wypryskowa wysypka na skórze głowy, w kanałach słuchowych, na brzuchu lub w okolicach wyprzeniowych szyi i twarzy, która nie reaguje na glikokortykosteroidy (przede wszystkim histiocytoza).
Niespecyficzne objawy u dzieci poniżej 2. roku życia: drażliwość, zmęczenie, problemy behawioralne, ból głowy, opóźnienie lub regresja rozwoju, powiększenie obwodu głowy
Objawy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego
Zaburzenia chodu, zaburzenia równowagi, porażenia, objawowe porażenie poprzeczne, ogniskowe deficyty neurologiczne, deficyty nerwów czaszkowych, napady drgawkowe, ataksja, tarcza zastoinowa (papilloedema), objawy przedsionkowe (zawroty głowy z wrażeniem wirowania, podwójne widzenie, zez, oczopląs), podrażnienie opon mózgowych, zaburzenia zachowania, zaburzenia uczenia się, nagłe pogorszenie charakteru pisma (guzy OUN, histiocytoza z komórek Langerhansa)
Jeśli po zebraniu wywiadu, badaniu przedmiotowym i ewentualnych badaniach dodatkowych nadal istnieje podejrzenie nowotworu złośliwego, wskazana jest konsultacja z onkologiem dziecięcym i/lub natychmiastowe przyjęcie do szpitala w celu dalszej diagnostyki.
Leczenie dzieci z chorobą nowotworową prowadzi się wyłącznie w wysokospecjalistycznych ośrodkach onkologii/hematologii dziecięcej.
Karlikowska M. Nowotwory u dzieci – białaczki i chłoniaki. (dostęp 20.11.2023) www.mp.pl
Nowotwory wieku dziecięcego. Medycyna praktyczna. (dostęp 20.11.2023) www.mp.pl
Kaatsch P, Grabow D, Spix C. German Childhood Cancer Registry – Annual Report 2016 (1980-2015). Institute of Medical Biostatistics, Epidemiology and Informatics (IMBEI) at the University Medical Center of the Johannes Gutenberg University Mainz, 2016. www.kinderkrebsregister.de
Autorzy
Elżbieta Kryj-Radziszewska, Dr n. med, specjalista medycyny rodzinnej, pediatra,Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (recenzent)
Adam Windak, Prof dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
Thomas M. Heim, Dr n. med., dziennikarz naukowy, Fryburg
Anne Strauß, lekarz w trakcie specjalizacji z pediatrii, Centrum Pediatrii i Medycyny Młodzieżowej, Szpital Uniwersytecki we Freiburgu
Rak u dzieci; Nowotwór złośliwy u dziecka; Guzy zarodkowe; Białaczka młodzieńcza; Chłoniaki; Dodatni wywiad rodzinny; Choroby dziedziczne; Gorączka; Zmęczenie; Anoreksja; Utrata wagi; Nocne bóle głowy; Zwiększony obwód głowy; Obrzęk tarczy nerwu wzrokowego; Krwawienia dziąseł; Siniak; Siniaki; Bladość; Brak efektu czerwonych oczu na zdjęciu; Wytrzeszcz
Niejednorodne, często niespecyficzne objawy, które są początkową manifestacją złośliwej choroby nowotworowej. Duże zróżnicowanie w zależności od rodzaju, lokalizacji i stadium choroby, a także wieku pacjentów.