Czym jest zakażenie układu moczowego u dzieci?
Definicja
Zakażenia układu moczowego to zakażenia bakteryjne dróg moczowych i należą do najczęstszych zakażeń wywoływanych przez bakterie u dzieci. Dzielą się one na zakażenia górnych i dolnych dróg moczowych (ZUM) w zależności od odcinka, którego dotyczą. Zakażenia dolnych dróg moczowych dotyczą cewki moczowej i pęcherza moczowego (zapalenie pęcherza). Zwykle są mniej poważne niż zapalenie moczowodów lub miedniczki nerkowej.
Objawy
Objawy zakażenia układu moczowego u dzieci są w wielu przypadkach nietypowe. Charakterystyczny jest ból i pieczenie podczas oddawania moczu. Dzieci z infekcją dróg moczowych zwykle chodzą do toalety częściej niż zwykle. W przypadku zakażenia górnych dróg moczowych u dzieci często występuje ból w bocznej części brzucha. Nieswoiste objawy mogą obejmować gorączkę, brak przyrostu masy ciała, wymioty lub biegunkę. Ponieważ dzieci zwykle potrafią same opisać objawy dopiero od 3–4 roku życia, u niemowląt i noworodków zakażenie często długo pozostaje niezdiagnozowane. Zwłaszcza noworodki czasami poważnie chorują z powodu infekcji dróg moczowych.
Przyczyny
Szczególnie w przypadku zakażeń górnych dróg moczowych, choroba rozwija się zwykle, gdy bakterie ze skóry w okolicy narządów płciowych dostają się do pęcherza moczowego przez cewkę moczową. U noworodków patogeny mogą pochodzić również z krwi. Najczęstszym patogenem jest bakteria jelitowa Escherichia coli. W niektórych przypadkach, zwłaszcza w przypadku nawracających infekcji dróg moczowych, wrodzone wady rozwojowe układu moczowego mogą prowadzić do zwiększonego ryzyka.
Częstość występowania
Zakażenia dróg moczowych należą do najczęstszych zakażeń bakteryjnych w wieku dziecięcym. Gorączka u dzieci w wieku poniżej 2 lat jest spowodowana zakażeniem układu moczowego w 1-5% przypadków. Wśród 6-letnich dzieci 7% dziewczynek i 2% chłopców doświadczyło objawowego zakażenia układu moczowego.
U dzieci pochodzenia europejskiego ZUM występuje 2-4 razy częściej niż u dzieci pochodzenia afrykańskiego. Dziewczynki chorują częściej niż chłopcy, ponieważ kobieca cewka moczowa jest krótsza i przez to bardziej podatna na wstępujące patogeny.
Badania dodatkowe
- Trudno jest postawić rozpoznanie tylko na podstawie dolegliwości, zwłaszcza u małych dzieci, ponieważ objawy zakażenia układu moczowego mogą być bardzo nieswoiste. Niemniej jednak opisane dolegliwości mogą stanowić wskazania do ewentualnego rozpoznania zakażenia układu moczowego, przy uwzględnieniu wieku.
- Przy ZUM górnych dróg moczowych często dochodzi do pogorszenia stanu ogólnego. Oprócz gorączki, brzuch może być tkliwy na opukiwanie i ucisk, zwłaszcza w okolicy nerek.
- Pasek testowy do badania moczu może szybko i stosunkowo niezawodnie wykryć infekcję dróg moczowych. Mikroskopowe badanie moczu pozwala wykryć bakterie i białe krwinki.
- Posiew moczu pobrany w ciągu kilku dni może być badany pod kątem wzrostu bakterii. Podobnie posiew krwi może być badany pod kątem bakterii. Podczas badania krwi oznacza się parametry stanu zapalnego.
- Noworodki i niemowlęta z ciężkim przebiegiem choroby są zwykle leczone w szpitalu. W zakażenia układu moczowego z towarzyszącą gorączką wykonuje się badanie ultrasonograficzne nerek i pęcherza moczowego. Obejmuje to również sprawdzenie, czy występuje wada wrodzona (np. odpływ pęcherzowo-moczowodowy), co zwiększa ryzyko ponownego zakażenia.
Leczenie
- Zakażenie dróg moczowych u dzieci leczy się przede wszystkim za pomocą antybiotyków. Przy podejrzeniu odmiedniczkowego zapalenia nerek należy szybko rozpocząć leczenie, ponieważ niedojrzałe nerki dzieci mogą łatwo ulec trwałemu uszkodzeniu. Dlatego u wszystkich dzieci poniżej 2 roku życia z potwierdzonym ZUM stosuje się takie samo postępowanie jak w przypadku zapalenia miedniczek nerkowych.
- Jeśli w moczu wykryto bakterie, a nie ma objawów, zwykle nie stosuje się antybiotykoterapii.
- W zależności od wieku dziecka i lokalizacji zakażenia dostępne są różne preparaty, które podaje się przez kilka dni. Objawy zwykle ustępują w ciągu kilku dni terapii, w przeciwnym razie należy ponownie przeprowadzić badanie lekarskie.
- W większości przypadków zakażenie układu moczowego jest chorobą jednorazową, ale w niektórych przypadkach, a zwłaszcza u dziewczynek, dochodzi do ponownych zakażeń. Jeśli te zakażenia dróg moczowych się kumulują, należy omówić indywidualne podejście. Niektóre rzadkie wady rozwojowe i częste zakażenia dróg moczowych mogą wymagać profilaktycznego podawania antybiotyków lub leczenia chirurgicznego.
- Przy ostrym odmiedniczkowym zapaleniu nerek istnieje ryzyko uszkodzenia nerek po częstych infekcjach. W tym przypadku dziecko jest badane dokładniej, aby wykluczyć wady rozwojowe układu moczowego, które mogą prowadzić do kolejnych niebezpiecznych zakażeń.
- Zakażenie dróg moczowych nie jest zakaźne. Dzieci zatem nie muszą pozostawać w domu. Inaczej jest w przypadku choroby o ciężkim przebiegu bądź z towarzyszącą gorączką. Wówczas wskazane jest pozostawienie dziecka w domu.
Rokowanie
- Aby zapobiec infekcjom układu moczowego, nie należy powstrzymywać chęci oddania moczu i należy zadbać o odpowiednie spożycie płynów.
- U 30–50% zakażonych dziewcząt w ciągu roku dochodzi do nowego zakażenia, w ciągu 5 lat jest to 50–75%. U chłopców mniej niż 20% doświadcza nawrotu choroby. Od 1 roku życia nawroty u chłopców są rzadkie.
- ZUM dolnych dróg moczowych i pierwsze zakażenia mają na ogół dobre rokowanie. Uszkodzenie nerek rozwija się u 5–15% dzieci w ciągu 1–2 lat od pierwszego ZUM.
- Połączenie nawracających zakażeń układu moczowego, ciężkiego refluksu pęcherzowo-moczowodowego i bliznowacenia nerek zwiększa ryzyko przyszłych powikłań nerkowych.
Dodatkowe informacje
- Odmiedniczkowe zapalenie nerek
- Antybiotykoterapia
- Zakażenie układu moczowego u dzieci — informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (recenzent)
- Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
- Jonas Klaus, lekarz, Fryburg Bryzgowijski
Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)