Jak definiuje się zaparcia (obstrukcję)?
Istnieje duża zmienność w częstości wypróżnień u dzieci. Niemowlęta karmione piersią mogą mieć od 1 wypróżnienia w ciągu 10–14 dni do 12 wypróżnień dziennie. U małych dzieci częstość waha się od co 2 dni do kilku razy dziennie. Zaparcia, medycznie nazywane obstrukcją, definiuje się jako ≤2 wypróżnienia/ na tydzień w okresie od jednego do dwóch miesięcy. Stolec jest często twardy, o dużej objętości i bolesny przy oddawaniu. Dzieci unikają wtedy wypróżnień, co pogłębia problem. Zaparcia mogą się również objawiać tym, że dzieci wydalają przy każdym wypróżnieniu tylko niewielkie ilości stolca, a wypróżnianie jest możliwe tylko w niepełnym zakresie. Zaparciom u dzieci może również towarzyszyć nietrzymanie stolca (enkopreza) lub zanieczyszczanie się kałem co widoczne w postaci zabrudzeń bielizny.
Nawet jedna trzecia dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym cierpi na zaparcia. Objawy często zaczynają się już w pierwszym roku życia.
Co się dzieje w jelicie?
Praca jelit zależy od regularnych posiłków i wypróżniania. Jeśli naturalne odruchy opróżniania jelita są stłumione i wypróżnienia są opóźnione, zaburza to pracę jelit. Konsekwencją może być dyskomfort i niedostateczne wypróżnianie, a także twarde, zbite stolce. Transportowanie stałych lub dużych ilości stolca niesie ze sobą ryzyko powstania pęknięć w odbytnicy (szczelina odbytu).
W przypadku zaparć u dzieci, które już nauczyły się korzystać z toalety, może ponownie zacząćwtórnie dochodzić do nietrzymania kału. Może to być spowodowane tym, że zatrzymany stolec jest rozkładany przez bakterie, przez co staje się płynny, co powoduje mimowolne rozmazanie stolca, nietrzymanie stolca lub biegunkę.
Dieta niskobłonnikowa i mała aktywność fizyczna mogą sprzyjać rozwojowi zaparć.
Przyczyny
Wyróżnia się czynnościowe i fizyczne przyczyny zaparć. U dzieci 90–95% madzieci zaparcia mają przyczynę czynnościową. Mechanizm, który za tym stoi, można opisać w następujący sposób: dzieci świadomie napinają dno miednicy lub mięsień zwieracza, aby opóźnić defekację. Dolne partie jelita rozciągają się przy tym, a znajdujące się powyżej jelito zatrzymuje dalszy transport stolca. W jelitach ze stolca usuwana jest woda iw skutek czego stolec twardnieje on. Może się również zdarzyć, że parcie na stolec jest odczuwane w mniejszym stopniu. Małe dzieci często mogą mieć złe doświadczenia, np. po zapaleniu jelita, po pobraniupomiarze temperatury termometrem w odbycie lub po włożeniu czopka, co może to prowadzić do odmowy wypróżnienia, coi skutkujew konsekwencji skutkować zaparciami. Ponadto zaparcia mogą pojawić się w związku ze zmianą codziennych warunków podczas podróży oraz w sytuacjach o złych warunkach sanitarnych (często w szkołach).
Do przyczyn fizycznych (organicznych) można zaliczyć np.:
- bolesne uszkodzenia w okolicy odbytu, np. szczeliny odbytu
- uszkodzenia neurologiczne, np. paraplegię, porażenie mózgowe
- mukowiscydozę (zwykle zauważalna już po urodzeniu)
- malformacje
Zaburzeniazaburzenia metaboliczne- nietolerancje pokarmowe, np. celiakię
- leki
Przyczyny fizyczne odpowiadają za zaparcia tylko w 5% przypadków. Za zaparcia mogą też częściowo odpowiadać zaburzenia psychiczne.
Leczenie
Oprócz wykluczenia i leczenia wszelkich przyczyn fizycznych lub psychicznych, należy sprawdzić i w razie potrzeby zmienić nawyki żywieniowe i schemat aktywności. Nie ma jednak jednoznacznych dowodów naukowych na terapeutyczną skuteczność zwiększenia ilości błonnika w diecie, spożycia płynów czy ćwiczeń fizycznych. Jeśli wystąpiło zaparcie, przydatne może być podanie środka przeczyszczającego, aby najpierw całkowicie opróżnić okrężnicę.
Nauka rytmu wypróżnień
Wprowadzenie regularnych nawyków wydalania ma kluczowe znaczenie w leczeniu zaparć. Jeśli dzieci nie mają ustalonego rytmu wydalania, należy go wyćwiczyć. Dzieci powinny być nakłaniane do wypróżnienia około 5–10 minut po jedzeniu, na przykład po śniadaniu lub po kolacji, ponieważ żołądek jest pobudzony przez spożyty pokarm i wysyła sygnał do jelita grubego do wypróżnienia. Nie ma jednoznacznych zaleceń co do tego, czy należy rozpraszać uwagę za pomocą rozrywki, np. książek czy komiksów, czy jest to działanie pogarszające skuteczność. Należy zadbać o odpowiednią deskę sedesową i w razie potrzeby możliwość postawieniaustawaienie wyżej stóp. Pozycja ze zgiętymi nogami może ułatwić wypróżnianie. Dla mniejszych dzieci przydatny może być nocnik. Na toalecie nie powinno się spędzać więcej niż 10 minut, gdyż z medycznego punktu widzenia nie ma to sensu i może zwiększać frustrację. Jeśli dziecko — i jelita — przyzwyczają się do tej regularnej, codziennej rutyny, jelita mogą wznowić swoją regularną pracę, tworząc tym samym najważniejszy warunek bezproblemowego wypróżniania Jeśli chęć wypróżnienia się pojawi się w innym czasie, dzieci powinny móc oczywiście korzystać z toalety w każdej chwili. Należy unikać przymusowego i wstydliwego charakteru treningu i po każdej jednostce treningu nagradzać lub chwalić dziecko.
W przypadku dzieci w wieku szkolnym można również prowadzić dziennik stolca, który dostarczy informacji o ewentualnych czynnikach wyzwalających.
Aktywność fizyczna
Bierność i brak aktywności mogą przyczyniać się do powstawania zaparć u dzieci. Wskazana może być zwiększona aktywność fizyczna.
Wystarczająca ilość błonnika pokarmowego
Błonnik może zapobiegać zaparciom. Jeśli dzieci nie lubią jeść chleba razowego, można zaproponować im np. chleb chrupki. Zboża, surowe warzywa czy owoce również zawierają odpowiednią ilość błonnika pokarmowego. Zawartość błonnika w diecie rzadko jest problemem.
Słodycze, żywność wysokotłuszczowa i fast foody sprzyjają zaparciom, dlatego nie powinny być spożywane regularnie albo spożywane tylko w małych ilościach.
Wystarczająca podaż płynów
Należy zapewnić wystarczającą ilość picia, najlepiej wody lub niesłodzonej herbaty. Napoje z dużą zawartością cukru mogą pogorszywzmagać zaparciautrudnione wypróżnianie. Dlatego nie należy oferować soków ani napojów orzeźwiających. Jednak picie powyżej potrzeb organizmu zwiększa głównie produkcję moczu. Wykazano, że nadmierne spożycie mleka może pogorszyć zaparcia. Spożycie mleka powinno być zatem ograniczone.
Zapotrzebowanie na płyny zmienia się w zależności od wieku i poziomu aktywności. W razie wątpliwości należy skonsultować się z pediatrą.
śŚrodki przeczyszczające
Środki przeczyszczające mogą początkowo złagodzić istniejące zaparcia. Może się jednak zdarzyć, że środki przeczyszczające będą musiały być również przyjmowane przez dłuższy czas. U dzieci należy pamiętać, że środki przeczyszczające nigdy nie powinny być podawane bez konsultacji z lekarzami. ŚrodkiNie wszystkie leki przeczyszczające dla dorosłych mogą nie być odpowiednie dla dzieci. Należy omówić z pediatrą, jaki środek przeczyszczający można zastosować, w jakiej dawce i na co należy zwrócić uwagę podczas jego przyjmowania.
W razie potrzeby u dzieci może być wskazane zrobienie lewatywy, jeśli podawanie doustnych środków przeczyszczających okaże się niewystarczające. Należy pamiętać, że lewatywa może być dla dziecka dość inwazyjną metodą leczenia, która może odstraszać. Dlatego należy rozważyć konieczność w porozumieniu z pediatrą. Dziecko, które jest dobrze poinformowane i świadome celu leczenia, zazwyczaj nie poniesie uszczerbku takw związku metodąz zastosowaniem takiej metody leczenia.
Rokowanie
Często konieczna jest długotrwała terapia pod ścisłym nadzorem lekarskim i powolne zmniejszanie długotrwałej terapii lekowej. Terapia Jejest skuteczniejsza, jeśli terapia zostanie rozpoczęta wcześnie (<3 miesiące od wystąpienia objawów), sukces będzie większy. po roku około 50–60% dzieci jest skutecznie wyleczonych. konieczne może być podawanie środków przeczyszczających przez dłuższy czas. nawrót choroby u dzieci jest stosunkowo częsty.>< 3 miesięcy od wystąpienia objawów). Po roku około 50-60% dzieci jest skutecznie leczonych. Konieczne może być podawanie środków przeczyszczających przez dłuższy czas. U dzieci stosunkowo często dochodzi do nawrotu choroby.
Dodatkowe informacje
- Enkopreza (nietrzymanie kału) u dzieci
- Szczelina odbytu
- Obstrukcja u dzieci — informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Marleen Mayer, lekarka, Mannheim
- Magda Łabęcka, lekarz, Kraków (edytor)