Co to jest ogon koński?
Kręgosłup w szerokim znaczeniu składa się z 33–34 kręgów, połączonych licznymi błonami. Wewnątrz kręgosłupa znajduje się płyn mózgowo-rdzeniowy (liquor) i rdzeń kręgowy z odchodzącymi od niego nerwami rdzeniowymi. Kręgosłup dzieli się na siedem kręgów szyjnych, dwanaście kręgów piersiowych, pięć kręgów lędźwiowych, kość krzyżową i kość ogonową. Pomiędzy poszczególnymi kręgami znajdują się krążki międzykręgowe, które pełnią rolę swoistego amortyzatora ruchów i wstrząsów. Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale kręgowym przebiegającym wewnątrz kręgosłupa. Chronią go struktury kostne oraz płyn mózgowo-rdzeniowy, tj. pozakomórkowa wodnista ciecz, która otacza rdzeń kręgowy. Z rdzenia kręgowego odchodzą nerwy rdzeniowe, biegnące początkowo wewnątrz kręgosłupa wzdłuż rdzenia, które unerwiają tułów wraz z narządami oraz kończyny. Nerwy te wychodzą z kręgosłupa parami przez otwory międzykręgowe, jeden z prawej, drugi z lewej strony, i biegną do tkanek i narządów. Każdy nerw rdzeniowy zaopatruje konkretny, wyraźnie określony obszar ciała dwoma rodzajami włókien nerwowych, pełniących odmienne funkcje: Włókna czuciowe przekazują bodźce z organizmu do ośrodkowego układu nerwowego, włókna ruchowe z kolei przewodzą pobudzenie z ośrodkowego układu nerwowego do mięśni i ścięgien.
Dolny odcinek rdzenia kręgowego, zwany stożkiem rdzeniowym, kończy się na poziomie pierwszego kręgu lędźwiowego. Dolne nerwy rdzeniowe przebiegają od stożka ku dołowi w kierunku kości krzyżowej i opuszczają kręgosłup przez parzyste otwory międzykręgowe, znajdujące się poniżej stożka. Ten pęczek nerwów przypomina koński ogon. Dlatego nazywany jest cauda equina (łacińskie określenie końskiego ogona).
Zespół ogona końskiego – co to jest?
Pomiędzy trzonami kręgów, tworzących kręgosłup, znajdują się krążki międzykręgowe. Pełnią one istotną funkcję: Działa jak amortyzatoryamortyzującą i umożliwiają poszczególnym kręgom przemieszczanie się względem siebie (np. podczas zginania grzbietu). Każdy krążek międzykręgowy składa się z twardego pierścienia zewnętrznego i miękkiego galaretowatego jądra leżącego w środku. Mocny pierścień zewnętrzny jest zwykle nieco cieńszy w części tylnej i może ulec rozerwaniu w efekcie zużycia związanego z wiekiem lub dużego obciążenia. Części miękkiego jądra mogą przemieszczać się wówczas na zewnątrz tworząc swoiste wybrzuszenie na zewnętrznej powierzchni krążka. To wybrzuszenie nazywane jest również wypadnięcie krążka międzykręgowego lub ang. disc prolapse. Jeśli wypadnięty krążek międzykręgowy uciska na nerwy wychodzące z otworów międzykręgowych, może powodować ból i prowadzić do uszkodzenia nerwów.
Gdy do wypadnięcia krążka międzykręgowego ma miejsce w dolnej części kręgosłupa, może dojść do uszkodzenia ogona końskiego (cauda equina). Jest to szczególna odmiana rwy kulszowej zwana zespołem ogona końskiego.
Objawy
Zespół ogona końskiego powoduje różne objawy i dolegliwości:
Bból w odcinku lędźwiowym kręgosłupaPromieniujpromieniujący ból i zaburzenia motoryki kończyn dolnychZaburzeniazaburzenia czucia w okolicy odbytu, narządów płciowych i wewnętrznej strony ud(tzw. okolica bryczesów).
Występują również zaburzenia funkcji seksualnych. Innym typowym objawem choroby jest nietrzymanie moczu:moczuz Z powodu porażenia mięśni zwieraczy chorzy tracą kontrolę nad opróżnianiem pęcherza i jelit. Całkowite zatrzymanie moczu (wypełniony pęcherz nie może być opróżniony samoistnie) jest sygnałem ostrzegawczym, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.
Zespół ogona końskiego może występować również bez jednoczesnych zaburzeń ruchowych lub czuciowych w kończynach dolnych. Ból też nie zawsze musi być obecny.
Diagnostyka
Lekarz przeprowadzi badanie fizykalne. Do oceny charakteru bólu mogą zostać użyte specjalne kwestionariusze.
W celu potwierdzenia zespołu ogona końskiego zaleca się wykonanie rezonansu magnetycznego (RM).
Terapia
Rokowanie w poszczególnych przypadkach w dużym stopniu zależy od momentu rozpoczęcia leczenia. Ostry zespół ogona końskiego z objawami porażennymi i/lub zatrzymaniem moczu jest stanem nagłym, wymagającym natychmiastowego działania w postaci zabiegu operacyjnego. Operacja powinna być wykonana jak najszybciej, najlepiej w ciągu pierwszych 24 godzin i w żadnym wypadku nie później niż po 48 godzinach. Tylko w ten sposób można zminimalizować ryzyko wystąpienia ewentualnych trwałych następstw, takich jak nietrzymanie moczu, niedowłady mięśni kończyn dolnych, przewlekły dolegliwości bólowe i dysfunkcje seksualne.
Rokowanie
Jeśli wypadnięcie krążka międzykręgowego jest leczone chirurgicznie, często udaje się przywrócić funkcję nerwów ogona końskiego. Ogon koński należy do obwodowego układu nerwowego, jest znacznie bardziej odporny niż rdzeń kręgowy i ma zdolność do regeneracji.
Zespół ogona końskiego wiąże się z problemami z oddawaniem moczu. Zasadniczo rozróżnia się dwa warianty, w zależności od tego, czy oddawanie moczu jest jeszcze możliwe, czy już nie (zatrzymanie moczu): caczyli odpowiednio niecałkowity i niecacałkowity zespół ogona końskiego. W przypadku całkowitego zatrzymania moczu rokowanie jest niekorzystne nawet przy wcześnie podjętym leczeniu operacyjnym; trwałe uszkodzenie może w tym przypadku nastąpić już po sześciu godzinach. W przypadku dysfunkcji pęcherza, której nie towarzyszy zatrzymanie moczu, rokowanie jest znacznie lepsze. U około 50% pacjentów można przywrócić zaburzone funkcje zwieraczy.
Dodatkowe informacje
- Ból spowodowany wypadnięciem krążka międzykręgowego w odcinku lędźwiowym kręgosłupa
- Ostre zatrzymanie moczu
- Uszkodzenie krążków międzykręgowych lędźwiowych z radikulopatią – Informacja dla personelu medycznego
Autorzy
- Kalina van der Band, lekarz (recenzent)
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden