Co to jest ból pleców w okolicy lędźwiowej?
Ból w okolicy lędźwiowej dotyczy kręgosłupa lędźwiowego, kości ogonowej oraz stawów w obrębie miednicy (stawów krzyżowo-biodrowych), zazwyczaj nie ma jednoznacznej przyczyny, jak na przykład choroba lub uraz grzbietu. Schorzenie to znane jest również pod nazwą lumbago, zwykle używa się też określenia „ból krzyża“. Ból może promieniować od dolnej części pleców do pośladków i ud.
Choroba występuje pod postacią ostrą, która trwa zwykle krócej niż 6 tygodni, oraz pod postacią przewlekłą, która utrzymuje się powyżej 12 tygodni.
Częstotliwość występowania
Ten typ bólu pleców jest bardzo powszechny. Szacuje się, że blisko 90% populacji uskarża się na ten rodzaj dolegliwości przynajmniej raz w życiu. Przewlekły ból pleców jest powodem wielu długookresowych zwolnień lekarskich oraz większości orzekanych niezdolności do pracy zarobkowej.
Przyczyny
Rozpoznanie „nieswoistego bólu pleców“ lekarz stawia wówczas, jeśli podczas badania nie wykryje choroby podstawowej będącej przyczyną dolegliwości bólowych pacjenta. Prawdopodobnie najistotniejszą przyczyną jest naciągnięcie lub przeciążenie mięśni lub więzadeł w okolicy lędźwiowej. Ból może jednak pochodzić również od krążków międzykręgowych lub stawów leżących pomiędzy kręgami, tzw. stawów międzywyrostkowych (stawów wyrostków stawowych). Lekarze przeszkoleni w zakresie terapii manualnej znajdują często blokady i nieprawidłowe ustawienie stawów krzyżowo-biodrowych pomiędzy kością ogonową a talerzami kości biodrowych.
W większości przypadków ból i blokada pojawia się nagle podczas prostowania lub skręcania tułowia. U wielu pacjentów z przewlekłym bólem pleców wiadomo o wcześniejszych urazach lub obciążeniach, które osłabiły strukturę kręgosłupa. Należy do nich wzmożone napięcie mięśni (wyczuwalne stwardnienie mięśni) spowodowane stałą, jednostronną pracą fizyczną, lub zmianami ze zużycia w obrębie szkieletu lub więzadeł stawowych. Wady pleców również zwiększają ryzyko przeciążenia i wystąpienia bólu.
Pewną rolę mogą też odgrywać stres zawodowy i problemy natury psychicznej, które stanowią często współistniejącą przyczynę przewlekłego bólu pleców. Niełatwo jest określić, które z nich są przyczynami głównymi, a które drugorzędnymi, tym niemniej wiadomo, że niezadowolenie, stres, lęk, depresjedepresj a oraz problem alkoholowy to przykładowe czynniki, które mogą mieć pewne znaczenie.
Diagnostyka
Rozpoznanie stawiane jest najczęściej na podstawie podawanych przez pacjenta objawów. Lekarz zbada Twoje plecy. zwracając przy tym szczególną uwagę na wykonywane przez Ciebie ruchy. Badanie to ma tym większe znacznie, jeśli występują objawy rwa kulszowa, to znaczy, gdy istnieje podejrzenie uszkodzenia lub wypadnięcia krążka międzykręgowego powodującego ucisk na pęczki nerwowe w rdzeniu kręgowym. Wówczas ból może promieniować do podudzia lub stopy, może też występować drętwienie.
Jeśli uskarżasz się na nawracające bóle pleców i wykonano u Ciebie już wcześniej dokładne badanie, nie ma potrzeby przeprowadzania kolejnego badania, o ile nie pojawiły się nowe objawy.
Przyczyna bólu pleców zlokalizowana jest najczęściej w obrębie mięśni i ścięgien, niekiedy też w stawach. Choroby samych kręgów zwykle nie występują. Konwencjonalne zdjęcia rentgenowskie obrazują jedynie struktury kostne, zatem wykonywanie prześwietlenia kręgosłupa jest zwykle zbyteczne. Badania krwi nie wnoszą żadnych dodatkowych informacji do rozpoznania „niespecyficznego bólu pleców“, mogą być natomiast przydatne do wykluczenia innych chorób.
W szczególnych sytuacjach pomocne mogą być: badanie rentgenowskie, tomografia komputerowa (TK) lub rezonans magnetyczny (RM) kręgosłupa. Dotyczy to zwłaszcza przypadków, w których występują objawy urazu lub wypadnięcia krążka międzykręgowego w dolnym odcinku kręgosłupa (zespół ogona końskiego), czyli wybrzuszenia krążka skutkującego uciskiem na nerwy.
Czasami lekarze i fizjoterapeuci wykorzystują wyniki kwestionariuszy, takich jak kwestionariusz Örebro lub „kwestionariusz STarT Back Tool“, aby lepiej sklasyfikować dolegliwości pacjenta i zaplanować odpowiednią terapię.
Leczenie
Ogólne
Silny kręgosłup bez objawów bólowych pozwala na sprawne funkcjonowanie i zachowanie dobrego samopoczucia. Gdy zaczyna boleć, szybko pojawia się poczucie bezradności i wyraźne ograniczenia w czynnościach codziennych. Istnieje kilka dobrych rad, dzięki którym można zapobiec, aby problem z plecami – obojętnie czy ostry, czy przewlekły – nie stał się problemem długotrwałym:
- Należy unikać odpoczynku w łóżku. Absolutne maksimum to 1–2 dni, gdy ból jest szczególnie intensywny. Odpoczynek w łóżku osłabia mięśnie i spowalnia proces zdrowienia.
- Wykazano, że skuteczne mogą być zabiegi ciepłolecznicze, które zmniejszają ból i poprawiają w pewnym stopniu sprawność pleców.
- Ważne jest możliwie szybkie podjęcie aktywności fizycznej. Należy jak najszybciej wrócić do codziennej aktywności, nawet jeśli ból jeszcze nie minął. Ból świadczy wówczas o tym, że używasz chorej części pleców, a to ważne, by rozluźniać mięśnie. Badania jasno pokazują: im szybciej wrócisz do aktywności, tym szybciej wyzdrowiejesz. Należy również starać się jak najszybciej wrócić do pracy zawodowej, nawet z bólem pleców.
- W niektórych przypadkach koniecznym może być przyjmowanie przez pewien czas leków przeciwbólowych, co umożliwi wczesny powrót do aktywności.
- Po ustąpieniu ostrych objawów ważne jest podjęcie aktywności sportowej. Trening powinien składać się z ćwiczeń ogólnousprawniających oraz ćwiczeń wzmacniających mięśnie brzucha i grzbietu. Trening prowadzi do poprawy ukrwienia mięśni i ścięgien, a tym samym do zwiększenia ich zdolności regeneracyjnych. Ma to szczególnie znaczenie dla pacjentów z przewlekłym bólem pleców.
- Jeśli sam czujesz, że ból pleców nie zmniejsza się z powodu jednoczesnego występowania innych problemów (np. w pracy lub w życiu prywatnym), nie zwlekaj, by porozmawiać o tym z lekarzem rodzinnym. Twój lekarz pierwszego kontaktu, do którego zgłaszasz się ze wszystkimi swoimi problemami i dolegliwościami, powinien wskazać Ci kolejne kroki i możliwości pomocy, które będą najodpowiedniejsze w Twoim przypadku.
Leki
Niektórzy pacjenci w okresach szczególnie nasilonego bólu mogą wymagać stosowania środków przeciwbólowych. Najbardziej przydatne są tu tak zwane NLPZ (ibuprofen, diklofenak, naproksen itp.). Leki te często są o tyle pomocne, że oprócz łagodzenia bólu działają przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo, hamując tym samym reakcje zapalne w mięśniach, przyczepach ścięgien i stawach. Przy długotrwałym stosowaniu leków NLPZ lub gdy masz problemy z żołądkiem lub jelitami, lekarz przepisze Ci zapewne dodatkowo lek osłonowy (inhibitor pompy protonowej, IPP). Stosowania NLPZ powinny unikać osoby będące w grupie wysokiego ryzyka zawału serca, osoby z chorobą nerek lub przyjmujące leki rozrzedzające krew.
Jeśli nie wolno Ci przyjmować leków z grupy NLPZ, alternatywą może być metamizol w najmniejszej możliwej dawce. Jednak i tu mogą wystąpić ciężkie objawy uboczne. Paracetamol wydaje się nie działać z dostateczną siłą.
W przypadku bardzo silnego bólu, gdy inne środki nie działają wystarczająco lub gdy nie tolerujesz innych leków, lekarz może przepisać opioidy. Wówczas należy regularnie kontrolować, czy choroba pozwala zmniejszyć dawkę. Przy długotrwałym stosowaniu opioidów istnieje ryzyko rozwoju tolerancji i uzależnienia.
Leki przeciwdepresyjne mogą być stosowane w leczeniu niespecyficznego bólu okolicy lędźwiowej, który stał się przewlekły, jeśli jednocześnie występują depresja lub zaburzenia snu.
Nie należy stosować leków zwiotczających mięśnie o działaniu ośrodkowym (np. tyzanidyny, metokarbamolu, orfenadryny lub prydynolu) oraz leków zawierających jako substancję czynną monofosforan urydyny (UMP), leków przeciwpadaczkowych i benzodiazepin. Nie mają one wystarczającego działania, mogą za to powodować silne objawy uboczne i zwiększać niekiedy ryzyko uzależnienia. Tetrazepamu, który w przeszłości był często stosowany, dziś już nie wolno przepisywać ze względu na działania uboczne.
Spośród leków dostępnych bez recepty, nie zaleca się stosowania preparatów z diabelskim pazurem, maści zawierających NLPZ oraz kremów z żywokostem. Pomocne mogą być natomiast preparaty zawierające korę wierzby. Można też stosować plastry lub kremy z kapsaicyną w połączeniu z innymi środkami.
Eksperci odradzają również jakiekolwiek iniekcje leków, dożylne, podskórne lub domięśniowe. Działanie nie zostało jednoznacznie udowodnione, a ryzyko efektów ubocznych jest zbyt duże.
Inne terapie
Jako podsumowanie można powiedzieć: W przypadku ostrego bólu pleców zalecane są jedynie ćwiczenia i kinezyterapia, terapie manualne, zabiegi ciepłolecznicze, techniki relaksacyjne oraz akupunktura.
Na przewlekły ból pleców może dodatkowo pomóc: rehabilitacja sportowa i trening funkcjonalny, szkoła pleców, masaże oraz ergo- i psychoterapia.
Nie zaleca się powszechnie stosowanych technik, takich jak kinesiotaping, ultradźwięki, prądy interferencyjne, diatermia krótkofalowa, laseroterapia, pole magnetyczne, neuromodulacja przezskórna (PENS), stosowanie zimna lub przezskórna elektrostymulacja nerwów (TENS).
Trening mięśni
Ćwiczenia mięśni można w zasadzie wykonywać samodzielnie. Dla wielu jednak lepszy będzie trening grupowy. Badania z udziałem interdyscyplinarnych zespołów fizjoterapeutów, lekarzy i psychologów sugerują nawet, że trening grupowy może być efektywniejszy od indywidualnego. W tym celu warto zapisać się przykładowo do klubu sportowego.
W niektórych miejscach oferowane są zajęcia szkoły pleców z instruktażem. Wielu pacjentów uzyskuje dzięki temu dobre rezultaty.
Pewnym pacjentom, którzy wcześniej doświadczyli już kilkukrotnych epizodów ostrego bólu pleców, regularna aktywność fizyczna w okresach zdrowia pomoże zapobiec przyszłym epizodom.
Terapia manualna
W niektórych przypadkach może być przydatna chiroterapia, zabiegi osteopatyczne lub inne formy terapii manualnej. Jeśli jednak po kilku zabiegach nie nastąpi widoczna poprawa, leczenie takie należy przerwać.
Samodzielny trening i własna aktywność fizyczna są co najmniej tak samo ważne, jak mobilizacja bierna.
Operacja
Operacje polegające na usztywnieniu kręgosłupa nie powinny być wykonywane w celu leczenia nieswoistego bólu okolicy lędźwiowej. Operacja taka ma sens jedynie w przypadku wypadnięcia krążka międzykręgowego z niedowładem kończyn dolnych lub poważnymi problemami z oddawaniem moczu (porażenie pęcherza moczowego).
Przebieg i rokowanie
Ostry ból pleców prawie zawsze ustępuje samoistnie. 50–80% wszystkich pacjentów wraca do zdrowia samodzielnie w ciągu 2 tygodni. Po 6 tygodniach 90% chorujących odzyskuje zdrowie. Najlepsze rokowania mają osoby, które szybko wznawiają aktywność fizyczną, mimo wciąż jeszcze odczuwanego bólu pleców.
Ostry ból pleców może nawracać. Wiele osób faktycznie ma podatne plecy i w pewnych sytuacjach (dźwiganie ciężkich przedmiotów, niezdarne ruchy, niewłaściwa postawa ciała, stres) ból pleców może pojawić się ponownie. Jeśli częste nawroty choroby mają wyraźny związek z wykonywaną pracą, zalecana jest zmiana zatrudnienia.
Dodatkowe informacje
- Ostry ból pleców
- Przewlekły ból pleców
- Aktywność fizyczna, zalecenia
- Zaburzenia lękowe
- Depresja
- Problemy alkoholowe, przydatne informacje dla członków rodziny
- Ból spowodowany wypadnięciem krążka międzykręgowego w odcinku lędźwiowym kręgosłupa
- Przewlekły ból pleców
- Ostry ból pleców – Informacje dla personelu medycznego
Autorzy
- Kalina van der Band, lekarz (recenzent)
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Caroline Beier, specjalista
wchoróbdziedzinie medycyny ogólnejwewnętrznych, Hamburg