Co to jest uraz typu „smagnięcia biczem“?
Definicja
Uraz typu „smagnięcia biczem“, np. po uderzeniu w tyłem pojazdugłowy o zagłówek fotela samochodowego , to uraz, w którym głowa wykonuje gwałtowny i niespodziewany ruch do przodu i do tyłu. Do podobnych urazów może dojść także podczas zderzenia bocznego oraz podczas jazdy na nartach lub snowboardzie.
W wyniku działania siły przyspieszającej od tyłu, na przykład podczas uderzenia w tył pojazdu, głowa osoby poszkodowanej gwałtownie odchyla się ku tyłowi wykonując ruch podobny do uderzenia batem, a następnie zostaje „wyrzucona“ do przodu. Powoduje to naciąganie więzadeł, ścięgien i mięśni kręgosłupa szyjnego. W zależności od nasilenia bólu, stopnia uszkodzenia nerwów oraz złamań kości/zwichnięć stawów, urazy wywołane opisanym mechanizmem klasyfikowane są według 5-stopniowej skali ciężkości. Dolegliwości utrzymujące się powyżej 6 miesięcy określane są jako przewlekłe.
Zamiast terminu „smagnięcia biczem“ w medycynie używa się niekiedy określenia uraz przyspieszeniowo-opóźnieniowy lub dystorsja kręgosłupa szyjnego.
Objawy
Głównym objawem jest ból głowy i ból szyi, który zazwyczaj pojawia się kilka godzin po wypadku i ma charakter bólu związanego z tzw. zakwasami mięśni. Ich przyczyną są prawdopodobnie niewielkie krwiaki w więzadłach i mięśniach. Objawy zwykle mijają w ciągu kilku miesięcy.
U niektórych pacjentów rozwija się zespół pourazowy z licznymi dolegliwościami. Należą do nich inne bóle, między innymi szyi, głowy lub ramion, a także zawroty głowy, drżenie, szum w uszach, zaburzenia snu, drażliwość i obniżenie sprawności. Mogą też wystąpić problemy natury psychicznej, takie jak obniżenie napędu i nastroju lub stany lękowe.
U poszkodowanych, którzy jeszcze przed wypadkiem zmagali się z lękiem i depresją, prawdopodobieństwo wystąpienia długotrwałych dolegliwości jest wyższe. Ponadto na pojawienie się dolegliwości przewlekłych prawdopodobnie mniejszy wpływ ma sam mechanizm wypadku i jego ciężkość, niż czynniki predysponujące.
Przyczyny
Nie są znane dokładne mechanizmy powstawania urazu typu „smagnięcia biczem“. Nie ma też jednoznacznych dowodów potwierdzających zależność pomiędzy stopniem ciężkości urazu a występowaniem późniejszych dolegliwości. Za mechanizm wyjaśniający powstawanie urazu typu „smagnięcia biczem“ uważa się bierne i niespodziewane przyspieszenie ruchy głowy w tył, w efekcie czego dochodzi do przeprostu kręgosłupa szyjnego, co z kolei skutkuje drobnymi krwiakami w mięśniach i więzadłach oraz podrażnieniem nerwów w miejscu urazu. Jeśli głowa zostanie zaraz potem odrzucona do przodu, może dojść do uszkodzenia pewnych struktur miękkotkankowych w tylnych odcinkach kręgów szyjnych.
Poza nieużywaniem zagłówka w trakcie jazdy samochodem, istnieje cały szereg innych czynników predysponujących do wystąpienia urazu typu „smagnięcia biczem“:
- wcześniejsze choroby psychiczne
- podeszły wiek
- płeć żeńska
- ból mięśni (mialgia) w obrębie szyi, sztywność szyi, ból szyi lub głowy przed urazem
- silny ból przy rozpoczynaniu ruchu (tzw. ból startowy)
- spory prawne (zaangażowanie prawników zwiększa 4-krotnie ryzyko chronifikacji, tj. przejścia dolegliwości w stan przewlekły)
Częstotliwość występowania
Urazu typu „smagnięcia biczem“ doznaje około 80% poszkodowanych w wypadkach samochodowych, w 90–95% przypadków uraz ten ma charakter łagodny lub umiarkowany.
Badania
- Dolegliwości pojawiają się wkrótce po wypadku, to znaczy do 3 dni od momentu urazu. Dolegliwości występujące w okresie późniejszym mają raczej mało prawdopodobny związek z ostrym urazem.
- Ponieważ opisywane objawy to najczęściej ból szyi, sztywność szyi oraz ból głowy, konieczne jest wykluczenie innych przyczyn.
- Należy możliwie wcześnie zwracać uwagę na psychiczne i neurologiczne objawy ostrej reakcji na stres.
- Jeśli wypadek był szczególnie niebezpieczny, konieczne może być badanie rentgenowskie.
- Przy podejrzeniu ciężkiego urazu typu „smagnięcia biczem“, występowaniu ubytków neurologicznych lub uszkodzenia tkanek miękkich, może zostać wykonane badanie tomografii komputerowej (TK) lub rezonansu magnetycznego (RM).
- Jeśli ból utrzymuje się przez okres 4 tygodni, a nie stwierdzono uszkodzeń strukturalnych, zleca się wykonanie badania RM, aby z całą pewnością wykluczyć uraz tkanek miękkich.
- W niektórych przypadkach, szczególnie, gdy istnieje zagrożenie chronifikacją, zaleca się dokonanie interdyscyplinarnej oceny psychosomatycznej z ewentualnym dodatkowym badaniem neuropsychologicznym.
Leczenie
- Ważne jest, aby jak najwcześniej rozpocząć czynne uruchamianie szyi. Nie zaleca się noszenia kołnierza szyjnego.
- Ćwiczenia odcinka szyjnego kręgosłupa w postaci serii lekkich skrętów głowy i szyi powinny być powtarzane w ciągu dnia co godzinę. Fizjologiczne ruchy są ważne dla utrzymania elastyczności tkanek miękkich i uniknięcia długotrwałego usztywnienia okolicznych struktur. Leczenie oparte wyłącznie na ruchach biernych skutkuje wolniejszym powrotem do zdrowia.
- W przypadku urazu typu „smagnięcia biczem“ o charakterze łagodnym lub umiarkowanym, aktywność ruchowa w tej okolicy nie spowoduje żadnych szkód. Ból szyi i sztywność szyi w typowych przypadkach utrzymują się przez kilka tygodni, po czym stopniowo ustępują.
- W pierwszym okresie (zwykle nie dłuższym niż 4 tygodnie) pomocne mogą być leki przeciwbólowe. Można stosować niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), czyli szereg leków, których działanie polega na hamowaniu procesów zapalnych, np. ibuprofen.
- W
- Intensywna fizjoterapia nie daje tutaj żadnych dodatkowych korzyści w porównaniu do jednorazowej wizyty, podczas której pacjent otrzymuje szczegółowy plan treningowy.
- Jeśli istnieje ryzyko przewlekłego przebiegu choroby, można również zastosować leki przeciwdepresyjne lub rozpocząć psychoterapię.
Rokowanie
- Rokowanie u zdecydowanej większości pacjentów jest dobre. Po 6 miesiącach u 88% pacjentów dolegliwości całkowicie ustępują.
- Szacunkowo tylko 5% pacjentów traci zdolność do pracy.
- Przebieg choroby po urazie zależy w głównej mierze od predysponujących czynników psychologicznych i fizycznych. Pacjenci z pozytywnym nastawieniem mają 3-krotnie lepsze rokowania w porównaniu do pacjentów niewierzących w sukces leczenia.
- Czas powrotu do zdrowia wynosi średnio 17 dni dla zdrowych młodych mężczyzn i 262 dni dla kobiet w wieku powyżej 60 lat.
Dodatkowe informacje
- Ból głowy
- Ból szyi
- Zespół stresu pourazowego
- Uraz typu „smagnięcia biczem“
Autor
- Markus Plank,
MSc BScmgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń - Lek. Kalina van der Bend, recenzent