Co to jest ból ścięgna mięśnia biodrowo-lędźwiowego?
Mięsień biodrowo-lędźwiowy (musculus iliopsoas) jest silnym mięśniem leżącym w obrębie pachwiny i jako taki jest najważniejszym zginaczem biodra, to znaczy pomaga przyciągnąć udo do tułowia. Dodatkowo bierze też udział w obracaniu uda na zewnątrz w stawie biodrowym. Przyczep początkowy mięśnia biodrowo-lędźwiowego znajduje się na kręgosłupie lędźwiowym i w dole biodrowym, następnie mięsień przechodzi po wewnętrznej stronie miednicy nad przeponą miednicy i stawem biodrowym. Przyczep końcowy znajduje się w okolicy szyki kości udowej, a dokładniej na krętarzu mniejszym (trochanter minor). Właściwy mięsień mieści się w części środkowej, podczas gdy w części górnej i dolnej znajdują się jego ścięgna, które przyczepiają się do kości. Na spodniej stronie mięśnia znajduje się duża kaletka maziowa (bursa), chroniąca górną część ścięgna przed zużyciem i zapobiegająca tarciom ścięgna o leżącą pod nim kość.
Zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego oznacza występujące zwykle jednocześnie podrażnienie (lub zapalenie) ścięgna i znajdującej się pod nim kaletki. Ból ścięgna mięśnia biodrowo-lędźwiowego (tendinopatia) i zapalenie kaletki maziowej (bursitis) są ściśle ze sobą powiązane, ponieważ obie struktury leżą w bezpośrednim sąsiedztwie. Przeciążenie ścięgna prowadzi do zapalenia kaletki. Zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego może mieć postać ostrą, podostrą lub przewlekłą, w zależności od tego, jak długo trwają objawy.
Zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego jest dolegliwością stosunkowo rzadką, a w niektórych przypadkach stanowi pomijaną przyczynę bólu pachwiny. Choroba występuje najczęściej u młodszych dorosłych, nieco częściej u kobiet. W szczególności dotyka sportowców, w tym piłkarzy nożnych, tancerzy, gimnastyków, wioślarzy i biegaczy.
Przyczyny
W przebiegu zespołu mięśnia biodrowo-lędźwiowego dochodzi do zapalenia ścięgna i sąsiednich tkanek w wyniku przeciążenia. Najczęstszą przyczyną podrażnienia ścięgna mięśnia biodrowo-lędźwiowego jest ostry uraz lub nadmierne obciążanie spowodowane zbyt częstym zginaniem stawu biodrowego. U młodych sportowców, będących jeszcze w okresie wzrostu, często dochodzi do przykurczów tego mięśnia, przez co ścięgno staje się bardziej napięte i bardziej podatne na urazy.
W niektórych przypadkach dochodzi do rozerwania włókien mięśniowych lub przerwania ścięgna. Zwykle uszkodzeniu ulega tylko części włókien, co nazywane jest rozerwaniem częściowym. W rzadkich przypadkach może dojść do przerwania całego ścięgna (rozerwanie całkowite). Rozerwanie włókien mięśniowych może prowadzić do zapalenia przyczepu końcowego mięśnia na kości udowej.
Objawy
Jeśli przyczyną jest przeciążenie, zwykle musiało do niego dochodzić stopniowo przez kilka tygodni lub miesięcy, a chory odczuwał w tym czasie ból po stronie przedniej biodra lub pachwiny. Na początku ból występuje tylko w związku z konkretną aktywnością ruchową i znika zaraz po jej zaprzestaniu. Z upływem czasu choroba może się nasilić do tego stopnia, że objawy pojawiają się nawet w spoczynku. Zwykle dochodzi do tego przez wiele miesięcy.
Objawy najczęściej związane są z uprawianiem pewnych sportów, takich jak bieganie lub gimnastyka. Ból lokalizuje się pośrodku pachwiny, czasami promieniuje ku dołowi do okolicy przedniej uda i do kolana. W niektórych przypadkach słyszalny jest trzaskający dźwięk w biodrze lub pachwinie (zespół trzaskającego biodra). Niektórzy pacjenci odczuwają ból w przedniej części kolana lub dolnej części pleców jako efekt stwardnienia mięśnia biodrowo-lędźwiowego.
Rozpoznanie
Wywiad chorobowy (anamneza) pacjenta kieruje podejrzenia na rozpoznanie. Podczas badania lekarz może stwierdzić ból przy rozciąganiu lub obciążaniu mięśnia biodrowo-lędźwiowego. Dla postawienia pewniejszej diagnozy może w niektórych przypadkach być pomocne badanie RM lub USG.
Terapia
Podstawowym celem leczenia jest złagodzenie bólu oraz zmniejszenie napięcia mięśniowego i obrzęku. Po jego zakończeniu pacjenci powinni móc wrócić do normalnej aktywności, np. uprawiania sportu. Wielu pacjentów zgłasza się do lekarza dopiero po paru miesiącach, kiedy objawy znajdują się już w fazie podostrej lub przewlekłej. W takich przypadkach ich leczenie również będzie trwało dłużej.
Terapie, jakie można stosować w ostrym okresie choroby to ochładzanie, odpoczynek, leki przeciwzapalne (NLPZ) i lekkie ćwiczenia rozciągające. Podstawą leczenia dolegliwości przewlekłych jest natomiast trening siłowy i poprawy ruchomości ze stopniowo zwiększanym obciążeniem.
Ostry ból i stan zapalny można złagodzić przez stosowanie miejscowych schłodzenia zimnymi okładami, co 2-3 godziny po 20 minut. Należy unikać czynności, które obciążają mięsień biodrowo-lędźwiowy. Ćwiczenia rozciągające na początku powinny być wykonywane ze szczególną ostrożnością (patrz niżej). Po schłodzeniu nie należy się od razu przystępować do rozciągania mięśni, gdyż zwiększa to ryzyko nadwyrężenia ścięgna lub mięśnia. Jeśli pacjent zaczął utykać, w szczególnych przypadkach odpowiednie odciążenie mogą zapewnić kule łokciowe.
W razie uporczywych dolegliwości pomocne może być podanie glikokortykosteroidu w okolicy przyczepu ścięgna do kości udowej. W rzadkich przypadkach, gdy leczenie zachowawcze nie prowadzi do pożądanego rezultatu, wskazany może zabieg operacyjny. Z uwagi na większy zakres takiego zabiegu, jego efekt jest jednak niepewny.
Trening leczniczy
Celem tych ćwiczeń jest przywrócenie normalnej ruchomości, siły i wytrzymałości mięśni oraz umożliwienie powrotu do uprawiania sportu.
Aby poprawić ruchomość, należy regularnie wykonywać ćwiczenia rozciągające, a w razie potrzeby także różne formy marszów. Przed każdym treningiem wymagana jest właściwa rozgrzewka.
Rozciąganie mięśnia biodrowo-lędźwiowego: Postaw „zdrową“ nogę krok w przód i głęboko ugnij kolano. Prostuj nogę „chorą“ do tyłu. Podczas rozciągania wypychaj biodro nogi „chorej“ do przodu.
Rozciąganie mięśnia prostego uda: Postaw „zdrową“ nogę krok w przód i głęboko ugnij kolano. Przesuń nogę „chorą“ nieco w tył. Oprzyj kolano na podkładce. Zegnij staw kolanowy. Chwyć stopę i przyciągnij ją w kierunku pośladków. Ćwiczenie to poprawia pozycję neutralną miednicy i zmniejsza napięcie mięśnia biodrowo-lędźwiowego.
Ćwiczenia wzmacniające mają na celu zwiększenie siły mięśni ud. Stopniowo zwiększaj obciążenie. Zacznij ostrożnie i używaj np. elastycznych taśm. Po pewnym czasie możesz zacząć ćwiczyć z obciążnikami. Ćwicz mięśnie biodrowo-lędźwiowe (np. unoszenie kolan), mięśnie brzucha (np. przysiady) oraz mięśnie grupy przedniej (czworogłowe) i tylnej („hamstringi“) uda. Ćwiczenia nie powinny sprawiać bólu, najlepiej wykonywać je w czterech seriach dziennie, każda po 10–15 powtórzeń.
Środki zapobiegawcze
Jeśli ból ścięgna mięśnia biodrowo-lędźwiowego dokucza Ci aktualnie lub zmagałeś się z nim w przeszłości, musisz pamiętać – bardziej niż dotychczas – o prawidłowej rozgrzewce i rozciąganiu mięśni zarówno przed, jak i po aktywności fizycznej. W przeciwnym razie istnieje ryzyko nawrotu choroby. Skup się na ćwiczeniach zginania i rozciągania biodra i kolana oraz na wzmacnianiu mięśni brzucha.
Rokowanie
Rokowanie u większości pacjentów jest dobre. Do uprawiania sportu możesz wrócić pod warunkiem całkowitego ustąpienia dolegliwości bólowych oraz uzyskania dostatecznej ruchomości i siły potrzebnej do zginania biodra i prostowania uda. Podczas rehabilitacji wykonuj ćwiczenia dostosowane do uprawianej przez Ciebie dyscypliny sportu, które nie powodują bólu.
Dodatkowe informacje
- Nadwyrężenie pachwiny
- Zespół mięśnia biodrowo-lędźwiowego
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent