O co tu chodzi?
Po bocznej stronie uda biegnie szerokie, silne pasmo łącznotkankowe, które rozciąga się od grzebienia biodrowego do górno-bocznej okolicy podudzia (a dokładnie – kości piszczelowej). Struktura ta nazywana jest dlatego pasmem biodrowo-piszczelowym (tractus iliotibialis).
Niżej po stronie bocznej kości udowej, tuż pod pasmem biodrowo-piszczelowym, znajduje się kaletka maziowa. Długotrwałe bieganie, jazda na rowerze, piesze wędrówki lub jazda na nartach mogą powodować przeciążenia i tarcia pomiędzy pasmem biodrowo-piszczelowym a kością udową: pasmo ociera się wówczas o występy kostne znajdujące się po bocznej stronie kości udowej (tzw. kłykieć i nadkłykieć kości udowej), co może prowadzić do zapalenia kaletki.
Powstały w ten sposób stan zapalny nazywany jest również „kolanem biegacza długodystansowego“ lub po prostu „kolanem biegacza“", a w terminologii medycznej – zespołem pasma biodrowo-piszczelowego.
Częstość występowania
Zapalenie dotyka w równym stopniu sportowców zawodowych, co amatorów. Szczególnie często występuje u biegaczy długodystansowych i maratończyków, ale spotykane jest też u rowerzystów i narciarzy biegowych. Kolano biegacza stanowi do 12% wszystkich urazów związanych z bieganiem.
Jak już wcześniej wspomniano, zapalenie powstaje w wyniku tarcia pasma biodrowo-piszczelowego o kłykieć i nadkłykieć kości udowej podczas wielokrotnego zginania i prostowania kolana. Szczególnym czynnikiem ryzyka jest nagłe zwiększenie intensywności treningu i bieg w dół. Sytuacje te powodują zwiększenie obciążenia pasma biodrowo-piszczelowego, a tym samym sił tarcia. Tarcie pomiędzy kością udową a pasmem biodrowo-piszczelowym dodatkowo zwiększa tak zwana hiperpronacja stóp. Hiperpronacja oznacza, że podczas biegu obciążane są głównie wewnętrzne krawędzie podeszew, czyli podbicie stopy po stronie wewnętrznej obniża się silniej, niż na równej powierzchni.
Objawy
Zazwyczaj chorzy uskarżają się na ból po stronie bocznej kolana względnie ból kłykci bocznych w stawie kolanowym. Ból pojawia się zwłaszcza przy lekkim zgięciu kolana (20–30 stopni) i nasila się przy ucisku. Objawy odczuwane są już po krótkim biegu, odpoczynek za to przynosi chwilową ulgę. Ból jest najbardziej odczuwalny podczas biegu w dół lub po równym terenie. Bieg pod górę jest mniej bolesny. Im silniejszy jest stan zapalny, tym wcześniej pojawia się ból.
Rozpoznanie stawiane jest na podstawie wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. Ocena sposobu stawiania stopy i ustawienia kolana wykonywane na bieżni dostarcza dodatkowych informacji o mechanizmie urazu. Cennych informacji mogą dostarczyć również testy siłowe i ocena zakresu ruchomości. Badania obrazowe są rzadko wymagane.
W razie potrzeby obraz rezonansu magnetycznego (RM) wykaże zgrubienie w dolnym odcinku pasma biodrowo-piszczelowego oraz cechy stanu zapalnego wypełnionej płynem kaletki maziowej.
Leczenie
Celem leczenia jest zmniejszenie dolegliwości, redukcja stanu zapalnego, a także zapobieganie podobnym objawom w przyszłości. Ważną rolę odgrywa tu samoleczenie, które polega przede wszystkim na odciążeniu kończyny, a w dalszym okresie na ostrożnym powrocie do obciążania, pod warunkiem ustąpienia bólu. W razie potrzeby wskazana może być zmiana sposobu chodzenia i biegania, rowerzyści natomiast mogą nieco obniżyć wysokość siodełka, aby uniknąć pełnego wyprostu stawów kolanowych.
W pierwszej fazie choroby często stosuje się dodatkowe leki przeciwbólowe. Dobre efekty można osiągnąć, stosując leki przeciwzapalne z grupy NLPZ. W cięższych przypadkach mogą być wskazane iniekcje z glikokortykosteroidów. W powrocie do treningów korzystna jest fizjoterapia, która obejmuje ćwiczenia rozciągające, wzmacniające oraz na bieżni.
W rzadkich przypadkach, gdy mimo kilkumiesięcznego leczenia przy użyciu standardowych metod nie udaje się uzyskać wyznaczonych celów, może być wymagany zabieg chirurgiczny. Leczenie operacyjne jest skuteczne u ponad 80% pacjentów.
Propozycje rehabilitacji
- Na początku stosuj odciążanie. Unikaj czynności, które powodują ból. Jako alternatywa możesz spróbować treningu na pływalni.
- Gdy stan się poprawi, rozpocznij wykonywać ćwiczenia rozciągające. Rozciągaj boczną stronę uda i pachwiny.
- Jeśli podczas rozciągania nie odczuwasz żadnego bólu, możesz zacząć trening siłowy. Zwróć szczególną uwagę na wzmocnienie mięśnia pośladkowego średniego (gluteus medius). Można to zrobić, na przykład stając chorą nogą na podeście o wysokości ok. 5–
10 cm10cm (kolano nogi chorej w pełny. wyproście). Opuszczaj teraz zdrową nogę tak, żeby dotknęła podłoża, a następnie unoś ją z powrotem do góry na tę samą wysokość, na której znajduje się chora noga. Powtarzaj ćwiczenie kilka razy. - Do normalnego biegania możesz wrócić dopiero, gdy będziesz w stanie bez bólu wykonywać ćwiczenia siłowe. Zacznij od spokojnego biegu i z upływem czasem stopniowo zwiększaj obciążenie.
Większość pacjentów stosujących takie podejście wraca do zdrowia po 3–6 tygodniach.
Rokowanie
U niemal wszystkich pacjentów, którzy przestrzegają właściwego leczenia i aktywnej rekonwalescencji, dolegliwości ustępują całkowicie po 6 tygodniach.
Dodatkowe informacje
- Bieganie – zapobieganie urazom
- Trening siłowy po urazach
- Ćwiczenia rozciągające dla kończyny dolnej
- Kolano biegacza, zespół pasma biodrowo-piszczelowego
Ilustracje
Autorzy
- Kalina van der Band, lekarz (recenzent)
- Markus Plank,
MSc BScmgr, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń