Co to jest zapalenie rozcięgna podeszwowego?
Zapalenie rozcięgna podeszwowego jest jedną z najczęstszych przyczyn bólu pięty. Tak zwane rozcięgno podeszwowe (ang. plantar fascia) to powięź biegnąca na podeszwie stopy. Rozpoczyna się na przednim brzegu guza piętowego i rozchodzi się wachlarzowato w kierunku palców stopy. Rozcięgno podeszwowe zapewnia optymalną biomechanikę stopy podczas fazy przetaczania (propulsji), która trwa od momentu postawienia pięty na podłożu przez obciążenie całego śródstopia aż do chwili odepchnięcia przodostopia od podłoża. Rozcięgno to służy również jako amortyzator wstrząsów. Zapalenie rozcięgna podeszwowego oznacza podrażnienie i pojawienie się stanu zapalnego rozcięgna w obrębie jego przyczepu do kości piętowej w wyniku przeciążenia.
Zapalenie rozcięgna podeszwowego może wystąpić w zasadzie w każdym wieku, w większości przypadków dotyka jednak osób powyżej 40 roku życia. Mężczyźni są chorują dwa razy częściej niż kobiety. Szczególnie podatni są sportowcy (dyscyplin biegowych) oraz osoby, które dużo czasu w pracy spędzają w pozycji stojącej i w chodzie.
Przyczyny
Zapalenie rozcięgna podeszwowego jest często spowodowane przeciążeniem powięzi podeszwowej w miejscu przyczepu do kości piętowej. Do przeciążenia takiego może prowadzić długie stanie lub chodzenie, w tym też chodzenie po twardym podłożu. Na zapalenie rozcięgna podeszwowego szczególnie narażeni są skoczkowie i biegacze długodystansowi. Do typowych czynników ryzyka zaliczana jest również nadwaga i brak ruchu. U 83% chorujących występuje przykurcz mięśni łydek. Wady w obrębie stóp, takie jak stopa wydrążona lub stopa płaska, a także asymetria długości kończyn dolnych, również sprzyjają rozwojowi zapalenia rozcięgna podeszwowego.
Obustronne zapalenie powięzi podeszwowej może wskazywać na niektóre choroby reumatyczne, na przykład na chorobę Bechterewa lub reaktywne zapalenie stawów. Są to jednak rzadkie przyczyny zapalenia rozcięgna podeszwowego.
Objawy
Zapalenie rozcięgna podeszwowego objawia się bólem pięty przy ucisku i obciążaniu stopy. Tkliwa jest przede wszystkim przednia części guza piętowego, w punkcie oddalonym o ok. 5 cm od końca pięty. Ból wyzwalany jest w momencie obciążenia stopy (faza podporu). Początkowo objawy występują tylko podczas wysiłku, w późniejszym okresie choroby ból może pojawiać się także w spoczynku. Ból może promieniować w kierunku przodostopia i obejmować niemal całą podeszwę.
Ból pięty najsilniejszy jest zwykle rano, zaraz po wstaniu z łóżka, lub po dłuższym leżeniu (lub siedzeniu) i ustępuje po krótkim rozchodzeniu. Przy dużym wysiłku ból ponownie narasta. W zaawansowanym stadium, gdy dolegliwości bólowe występują również w spoczynku, ból zazwyczaj najsilniej odczuwany jest wieczorem, po całodziennym obciążaniu stopy. Podczas chodzenia, chorzy mają tendencję do stawiania kroków na zewnętrznej krawędzi stóp lub chodzenia na palcach, aby uniknąć w ten sposób bólu podczas normalnego przetaczania stopy.
Dolegliwości często powoduje zwiększona intensywność treningów, bieganie po twardym podłożu oraz nowe obuwie.
Rozpoznanie
W większości przypadków rozpoznanie można postawić na podstawie wywiadu lekarskiego i typowego obrazu klinicznego. Badania dodatkowe zazwyczaj nie są wymagane. Rozpoznanie można potwierdzić badaniem USG lub RM stopy. Badanie rentgenowskie wykonywane jest rzadko, może tym niemniej służyć do wykluczenia innych chorób, zwłaszcza złamania zmęczeniowego kości piętowej.
W niektórych przypadkach wykrywa się ostrogę kostną na kości piętowej (calcaneus). Jest to tak zwana ostroga piętowa. Często towarzyszy ona zapaleniom rozcięgna podeszwowego, ale nie musi być zawsze obecna. Podobnie, u pacjentów z ostrogą piętową nie musi koniecznie występować zapalenie rozcięgna podeszwowego, chorzy mogą być całkowicie bezobjawowi.
Terapia
Celem leczenia jest złagodzenie objawów i zapobieganie dolegliwościom w przyszłości. U 95% pacjentów dolegliwości całkowicie ustępują w ciągu jednego roku po leczeniu zachowawczym.
Ostre dolegliwości można łagodzić poprzez chłodzenie i odciążanie stopy. Najlepiej, jak stopa będzie uniesiona. Ewentualny ból można w razie konieczności uśmierzać lekami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi (NLPZ).
Iniekcje z glikokortykosteroidów w okolicę zmienionego zapalnie przyczepu rozcięgna mają dobre działanie krótkotrwałe. Ponieważ jednak obarczone są ryzykiem, nie powinno się ich stosować w ilości większej niż 2–3 iniekcje w ciągu roku. Leczenie powinno się zaczynać od innych terapii.
Ćwiczenia rozciągające są najprostszą i najrozsądniejszą metodą. Aby rozciągnąć mięśnie łydek, możesz przykładowo postawić przodostopie na krawędzi schodka, a następnie powoli obniżać piętę do maksymalnego możliwego zakresu. Rozcięgno podeszwowe można z kolei rozciągać stawiając stopę na piłce golfowej i przetaczać ją pod podeszwą w przód i dół. Aby wzmocnić mięśnie stóp, możesz próbować podnosić na przykład ręcznik lub monety palcami stóp. Ćwiczenia wykonuj kilka razy dziennie.
W przypadku przewlekłego bólu warto zastosować amortyzującą wkładkę pod piętą, która jednocześnie odciąży piętę. Ważną rolę odgrywa dobre obuwie: Pacjenci ze stopą wydrążoną lub płaską powinni nosić specjalnie dostosowane buty lub wkładki. Odciążanie stopy ma kluczowe znaczenie. Należy w szczególności unikać długiego chodzenia lub biegania po twardym podłożu. Jazda na rowerze i pływanie są dobrą alternatywą ćwiczeń.
W niektórych przypadkach przydatne może być stosowanie specjalnej szyny na noc: dzięki odpowiedniemu ustawieniu stopy w wyproście (grzbietem ku górze) powięź podeszwowa jest rozciągana przez całą noc. Wyniki tego rodzaju leczenia często są dobre. Niestety niektórzy pacjenci odczuwają noszenie szyny jako nieprzyjemne, ponadto szyna musi być stosowana przez dłuższy czas, aby leczenie było skuteczne.
Można również wykorzystywać zabiegi fizykoterapeutyczne, takie jak terapia falą uderzeniową, jeśli inne działania nie pomagają, ich skuteczność jest jednak kontrowersyjna.
Osoby z nadwagą powinny spróbować schudnąć.
W rzadkich przypadkach zalecane jest leczenie chirurgiczne. Jeśli dolegliwości utrzymują się przez okres 6–12 miesięcy pomimo leczenia zachowawczego, można wykonać zabieg rozcięcia rozcięgna podeszwowego stopy lub nacięcia ścięgna Achillesa.
Rokowanie
Zapalenie rozcięgna podeszwowego zazwyczaj ustępuje samoistnie, pod warunkiem przestrzegania wyżej opisanych działań. Czas utrzymywania się objawów jest zróżnicowany indywidualnie. W większości przypadków poprawa następuje w ciągu roku. Niekiedy jednak dolegliwości stają się przewlekłe, wówczas są znacznie trudniejsze do leczenia. W rzadkich przypadkach może dojść do rozerwania rozcięgna.
Jeśli objawy nie ustępują, należy rozważyć leczenie chirurgiczne. Nie daje ono jednak gwarancji trwałego uwolnienia od dolegliwości. Według danych, 70–90% pacjentów jest zadowolonych z wyniku leczenia operacyjnego.
Dodatkowe informacje
- Choroba Bechterewa
- Płaskostopie
- Urazy w lekkoatletyce
- Urazy sportowe w piłce nożnej
- Urazy sportowe w piłce ręcznej
- Urazy sportowe w koszykówce
- Urazy sportowe w biegach na orientację i biegach przełajowych
- Ćwiczenia rozciągające po urazach
- Trening siłowy po urazach
- Nadwaga i redukcja masy ciała
- Zapalenie rozcięgna podeszwowego – Informacje dla personelu medycznego
Ilustracje
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent