Zespół fibromialgiiFibromialgia

Co to jest zespół fibromialgii?

Definicja

Zespół fibromialgii (fibromialgia)Fibromialgia to zespół objawów charakteryzujący się przewlekłym bólem mięśni, kości i stawów z towarzyszącymi mu zaburzeniami snu i nadmierną męczliwością. Dolegliwości nie mają podłoża organicznego i nie stanowią zagrożenia dla normalnego życia.

Fibromialgia jest również potocznie nazywana „reumatyzmem tkanek miękkich“.

Objawy

Typowe objawy to uporczywy ból mięśni, kości i stawów, który może się rozprzestrzeniać na całe ciało. Charakter bólu jest różny u poszczególnych osób, może to być ból piekący, tępy, „przeszywający“ lub „świdrujący“.

Pacjenci z fibromialgią często czują się wyczerpani już rano, po obudzeniu się. Swój sen opisują jako „niedający odpoczynku“. Uskarżają się na ogólne zmęczenie z tendencją do męczliwości i problemy z koncentracją. Często dokucza im też ból głowy oraz dolegliwości bólowe i skurcze w podbrzuszu.

Objawy mogą być zmienne, szczególnie nasilają się pod wpływem stresu i zmian pogody.

Przyczyny

Dokładna przyczyna fibromialgii nie jest na razie znana. Przyjmuje się, że powoduje ją wiele różnych czynników. Prawdopodobnie do rozwoju choroby prowadzi predyspozycja genetyczna w  połączeniu z  czynnikami biologicznymi, psychicznymi i  społecznymi. Nazywa się to modelem biopsychospołecznym.

Być może zwiększone odczuwanie bólu wynika ze zmian w układzie nerwowym odpowiedzialnym za przetwarzanie bodźców bólowych. Zmiany mogą dotyczyć również mediatorów biochemicznych, pośredniczących w przekazywaniu bodźców pomiędzy komórkami nerwowymi, a także funkcjonowania współczulnego układu nerwowego lub nawet drobnych włókien nerwowych.

Istnieją również czynniki skojarzone z zespołem fibromialgii:

• Biologiczne
  • choroby reumatyczne o podłożu zapalnym
  • niedobór witaminy D
  • zmiany w receptorze serotoninowym (5-HT2)
• Związane ze stylem życia
  • pPaleniealenie tytoniu
  • nadwaga
  • niewystarczająca aktywność ruchowa
• Psychiczne
  • przemoc fizyczna,
  • wykorzystywanie seksualne
  • zaburzenia depresyjne

Częstotliwość występowania

• Choroba występuje we wszystkich grupach wiekowych, ale często rozpoczyna się między 40. a 60. rokiem życia.
• W skali międzynarodowej prawdopodobieństwo wystąpienia choroby podaje się na poziomie od 0,4 do 8,8%.
• Kobiety chorują na fibromialgię częściej niż mężczyźni.

Badania

Rozpoznanie stawiane jest według określonych kryteriów i opiera się przede wszystkim na wywiadzie, badaniu fizykalnym oraz wykluczeniu chorób somatycznych.

Do kryteriów diagnostycznych należą kwestionariusze zawierające pytania odnośnie objawów, lokalizacji bólu i natężeniu objawów. Ich wyniki mogą pomóc w potwierdzeniu rozpoznania. Nie ma jednak testu, za pomocą którego można by jednoznacznie stwierdzić lub potwierdzić zespół fibromialgii.

Niemieckie wytyczne dla lekarzy zalecają stosowanie zmodyfikowanych kryteriów diagnostycznych Amerykańskiego Kolegium Reumatologicznego (American College of Rheumatology – ACR) z 2010 roku. Nie zaleca się już w nich oceny tak zwanych punktów tkliwych (tender points).

Kwestionariusz fibromialgii

Kwestionariusz zawiera pytania dotyczące dokładnej lokalizacji bólu i innych ewentualnie występujących objawów:

Miejsca występowania bólu

• Szczszczęka, strona lewa/prawa
• Obrobręcz barkowa, strona lewa/prawa
• Ramiramię, lewe/prawe
• Przedramiprzedramię, lewe/prawe
• Szyjaszyja/kark
• Ggórna część pleców
• Dolnadolna część pleców
• Klatkaklatka piersiowa
• Brzuchabrzucha
• Biodrabiodra/pośladki, strona lewa/prawa
• Udoudo, lewe/prawe
• Podudziepodudzie, lewe/prawe

Inne objawy

• Zmzmęczenie w  ciągu dnia
• Budzeniebudzenie się z  odczuciem zmęczenia/sen niedający odpoczynku
• Problemyproblemy z  myśleniem lub pamięcią
• Bból lub skurcze w  podbrzuszu
• Depresjadepresja
• Bból głowy

Badanie fizykalne/badanie krwi

Oprócz badania fizykalnego z oceną stanu skóry analizowane są też wyniki badania neurologicznego i ortopedycznego.

Diagnostykę uzupełniają podstawowe badania laboratoryjne:

• Szybkoszybkość opadania krwinek czerwonych (OB), podstawowa morfologia krwi, białko C-reaktywne (mogą wskazywać na reumatoidalne zapalenie stawów lub polimialgię reumatyczną)
• Kinazakinaza kreatynowa (np. choroby mięśni)
• Wapwapń (np. nadczynność przytarczyc)
• TSH (zaburzenie tarczycy)
• wWitaminaitamina D – awitaminoza witaminy D może powodować podobne objawy.

Badanie psychologiczne

Dodatkowo zalecane jest badania przesiewowe w kierunku zwiększonego obciążenia objawami psychicznymi (lęk i depresja).

Postawienie rozpoznania

Prawidłowe wyniki badań przemawiają za rozpoznaniem zespołu fibromialgii. Nieprawidłowości w wywiadzie, badaniu fizykalnymi i laboratoryjnym wskazują na inne choroby podstawowe i powinny być dalej wyjaśniane.

Jeśli na podstawie szczegółowego badania lekarskiego i uzyskanych danych można wykluczyć poważną chorobę, nie zaleca się przeprowadzania dalszych badań, zwłaszcza obrazowych, ponieważ nadmierna diagnostyka i terapia skupiająca się na przyczynach somatycznych mogą skutkować swoistym wzmocnieniem choroby.

Możliwe inne choroby o podobnych objawach

• dDepresjaepresja
• nNiedoczynnoiedoczynność tarczycy
• Zaburzeniazaburzenia czynności przytarczyc (nadczynność przytarczyc)
• Zaburzeniazaburzenia mięśni (polimialgia reumatyczna, zapalenie wielomięśniowe)
• Poczpoczątkowe stadium reumatoidalnego zapalenia stawów
• Zaburzeniazaburzenia autoimmunologiczne (toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjögrena)
• Niedobniedobór witamin (witamina B12, witamina D)
• bboreliozaorelioza z Lyme
• oosteoporozasteoporoza
• Chorobychoroby nowotworowe
• Bból mięśni wywołany lekami (np. statynami, kolchicyną, kortykosteroidami, lekami przeciwmalarycznymi).

Leczenie

Celem leczenia jest zmniejszenie objawów choroby: tj. złagodzenie bólu i poprawia jakości snu, tak aby pacjent zachował zdolność do pracy i radzenia sobie w życiu codziennym. Objawy można ograniczyć, ale samej choroby zwykle nie daje się bezpośrednio wyleczyć.

Optymalne leczenie wymaga podejścia wielopłaszczyznowego. Terapię należy dostosować indywidualnie do poziomu bólu i  sprawności pacjenta, a  także do współistniejących schorzeń, takich jak depresja, zmęczenie i  zaburzenia snu.

Leki

Leki zazwyczaj nie mają znaczącego wpływu na zespół fibromialgii. Nie zaleca się stosowania klasycznych środków przeciwbólowych. Amitryptylina jest trójpierścieniowym lekiem przeciwdepresyjnym. W małych dawkach wpływa korzystnie na ból, sen i samopoczucie, stosowana jest wówczas jako tzw. koanalgetyk. W większych dawkach jest stosowana jako lek na depresję.

Dla pacjentów, u których zdiagnozowano zaburzenia lękowe lub depresję, niektóre leki mogą być wskazane tymczasowo (pregabalina, duloksetyna).

Nie zaleca się stosowania preparatów opioidowych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), środków zwiotczających mięśnie lub uspokajających.

Multimodalna terapia bólu

Tak zwana terapia multimodalna, opierająca się na podejściu multidyscyplinarnym, okazała się skuteczna w leczeniu fibromialgii. Polega ona na połączeniu co najmniej jednej techniki aktywizującej z co najmniej jedną metodą psychoterapeutyczną. Program powinien obejmować przynajmniej 24 godziny terapii.

Techniki aktywizujące

• Trening wytrzymałościowy o  niskiej lub średniej intensywności (np. szybki marsz, spacer, jazda na rowerze lub trening na cykloergometrze, taniec, zajęcia aqua jogging), 2–3 razy w  tygodniu przez co najmniej 30 minut.
• Gimnastyka w wodzie (ćwiczenia gibkościowe, koordynacyjne i wzmacniające) o niskim lub średnim natężeniu i częstości ok. 2-3 razy w tygodniu (każde co najmniej 30 min).
• Gimnastyka w sali ćwiczeń (ćwiczenia gibkościowe, koordynacyjne i wzmacniające) o niskim lub średnim natężeniu, 2-3 razy w tygodniu przez co najmniej 30 min.

Metody psychoterapeutyczne

• Terapia poznawczo-behawioralna lub edukacja pacjenta

Metody uzupełniające

• Qi-Gong, Tai-Chi lub Joga

Rokowanie

Fibromialgia jest chorobą przewlekłą, ale nie uszkadza narządów, ani nie skraca długości życia.

Dzięki wykorzystaniu multimodalnej koncepcji leczenia, częstej aktywności fizycznej i terapii behawioralnej zwykle udaje się uzyskać wyraźne zmniejszenie dolegliwości.

Dodatkowe informacje

• Palenie szkodzi zdrowiu
• Aktywność fizyczna: lek dla ciała i duszy
• Zespół fibromialgii  – Informacje dla personelu medycznego

Autor

• Susanna Allahwerde, lekarz, rodzinnyspecjalista medycyny rodzinnej, Berlin
• Lek. Kalina van der Bend, recenzent