Definicja: Zespół objawów po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki leków przeciwdepresyjnych z szybkim początkiem w ciągu pierwszego tygodnia po odstawieniu, spontaniczną regresją w ciągu ok. 2 tygodni i przeważnie łagodnymi objawami.
Epidemiologia: Brak wiarygodnych danych.
Objawy: Najczęstsze objawy to zawroty głowy, senność, zaburzenia równowagi, znużenie, ból głowy, nudności i wymioty, bezsenność, drażliwość.
Diagnostyka: Diagnostyka kliniczna, nie jest wymagana diagnostyka aparaturowa.
Terapia: Brak swoistego leczenia.
Profilaktyka: Powolne zmniejszanie dawki leków przeciwdepresyjnych przez co najmniej 4 tygodnie.
Informacje ogólne
Definicja
Zespół objawów po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki leków przeciwdepresyjnych, charakteryzujący się1:
ewentualnie swoiste zespoły serotoninergiczne/cholinergiczne
ścisłym związkiem czasowym z odstawieniem (głównieprzeważnie po 36–96 h/ok. 3–5 okresów półtrwania)
przemijającym charakterem; samoistna regresja w ciągu 2–6 tygodni w zależności od okresu półtrwania
szybką poprawą objawów po wznowieniu leczenia
Częstość występowania
Skąpe dane, dane dotyczące częstości występowania wahają się od 1 do 86%2.
Wprowadzenie
Po uzyskaniu poprawy w czasie leczenia depresji pacjenci często chcą zaprzestać przyjmowania leków przeciwdepresyjnych (również z powodu działań niepożądanych).
U 30–50% pacjentów przyjmujących leki przez ponad 2 lata nie ma już jednoznacznych wskazań do ich przyjmowania, więc istnieje możliwość odstawienia.
Jednocześnie czasami pojawiają się negatywne oczekiwania dotyczące odstawienia, np. poprzez doniesieniaczytanie w internecie o doświadczeniach innych pacjentów w Internecie.
Należy w miarę możliwości dążyć do przerwania błędnego koła lęku przed działaniami niepożądanymi naleku lek przeciwdepresyjnyprzeciwdepresyjnego, negatywnych oczekiwań związanych z odstawieniem leku, objawów odstawienia leku i nieudanych prób odstawienia leku.
Etiologia i patogeneza
Dokładne mechanizmy patofizjologiczne są nadal niejasne3.
Niemal wszystkie leki przeciwdepresyjne zwiększają stężenie serotoniny, noradrenaliny lub dopaminy w synapsach.
Następuje kontrregulacja m.in. poprzez zmniejszenie liczby receptorów postsynaptycznych i ich wrażliwości.
W przypadku nagłego odstawienia leków przeciwdepresyjnych możliwym czynnikiem wywołującym objawy odstawienia jest funkcjonalnyczynnościowy niedobór neuroprzekaźników w synapsach.
Minimalny czas trwania leczenia lekami przeciwdepresyjnymi, po którym może wystąpić zespół odstawienia
Minimalny czas leczenia, po którym może wystąpić zespół odstawienia, wynosi prawdopodobnie 4–8 tygodni1.
Przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych przez wyjątkowo długi czas prawdopodobnie nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zespołu odstawienia.
Czas trwania zespołu odstawienia
W większości przypadków ustępuje samoistnie w ciągu 2 tygodni.
W przypadku leków przeciwdepresyjnych o dłuższym okresie półtrwania ewentualnie do 6 tygodni
Najczęstsze objawy zespołu odstawienia
Objawy są liczne i bardzo różnenorodne, co utrudnia ich rozróżnienieidentyfikację.
Odróżnienie od nawrotu choroby i objawów z odbicia
Zespół odstawienia należy odróżnić od nawrotu choroby lub objawów z odbicia.
Nawrót
Po odstawieniu leku może dojść do nawrotu choroby.
U pacjentów z przedłużającymi się epizodami depresyjnymi wskaźnik nawrotów 1 rok po odstawieniu leku jest około dwukrotnie wyższy niż w przypadku kontynuowania leczenia4.
Nawrót nie musi wystąpić, ponieważ depresja może mieć równie dobrze postać pojedynczego epizodu.
Przebieg czasowyw czasie może pomóc w różnicowaniu, ponieważ objawy zespołu odstawienia charakteryzują się zwykle wczesnym początkiem, wahaniami i krótkim czasem trwania ze spontaniczną regresjpoprawą.
OdbicieObjaway z odbicia
OdbicieObjawy oznaczaz odbicia oznaczają zwiększoną podatność na chorobę podstawową po odstawieniu leku (porównywalne do obrazu piłki wciśniętej pod wodę, która po puszczeniu wyskakuje nad powierzchnię wody).
Rosnąca wiedza na temat trudności z odstawieniem leków przeciwdepresyjnych występujących u niektórych pacjentów powinna prowadzić do ostrożniejszego przepisywania leków6.
Na początku leczenia lekami przeciwdepresyjnymi pacjentów należy informować o możliwości wystąpienia zespołu odstawienia i zjawiska objawów z odbicia1.
przypuszczalnym czasie trwania przez ok. 2 tygodnie
W przypadku większości leków przeciwdepresyjnych zespołu odstawienia można uniknąć, powoli zmniejszając dawkę1.
wyjątki: fluoksetyna i agomelatyna (tylko znikome ryzyko wystąpienia zespołu odstawienia)
Obecnie zaleca się stopniowe zmniejszanie dawki leków przeciwdepresyjnych przez okres 8–12 tygodni.
W analizie Cochrane uzyskano niewiele dowodów naukowych potwierdzających skuteczność różnych strategii odstawienia7.
Odstawienie leków przeciwdepresyjnych
Jeśli zaplanowano odstawienie leku przeciwdepresyjnego u pacjentów z remisją pod koniec okresu leczenia podtrzymującego lub w celu zakończenia profilaktyki nawrotu, należy to robić stopniowo, aby uniknąć depresjiobjawów z odbicia i objawów odstawienia.
Po zakończeniu leczenia podtrzymującego lub profilaktyki nawrotu lek przeciwdepresyjny należy stopniowo odstawiać przez okres co najmniej 8–12 tygodni, chyba że występuje przeciwwskazanie do takiego schematu odstawienia.
Jeśli zaplanowano odstawienie leku przeciwdepresyjnego z powodu niebezpiecznych lub bardzo niepokojących działań niepożądanych, należy to zrobić szybko lub niezwłocznie.
PoPrzy wykorzystywaniu potencjalizacji lub w leczeniu skojarzonym leków przeciwdepresyjnych, leków nie należy odstawiać jednocześnie, ale jeden po drugim.
Jeśli objawy odstawienia wystąpią podczas stopniowego odstawiania leku przeciwdepresyjnego, należy zwiększyć jego dawkę z powrotem do poprzedniego poziomu, a następnie odstawiać go wolniej i w miarę możliwości redukować dawkę w mniejszych krokach.
Jeśli stopniowe odstawienie leku przeciwdepresyjnego okaże się trudne lub niemożliwe z powodu objawów odstawienia, można rozważyć najpierw przejście na lek przeciwdepresyjny dostępny w postaci kropli, a następnie stopniowe odstawianie go wyjątkowo powoli i kropla po kropli.
W przypadku leków z grupy SSRI można w pierwszej kolejności rozważyć przejście na fluoksetynę.
Podczas stopniowego odstawiania leku przeciwdepresyjnego pacjentów należy ściśle monitorować pod kątem objawów odstawienia i pogorszenia/nawrotu zespołu depresyjnego. Należy aktywnie pytać o objawy odstawienia. Kontaktować się z pacjentem ok. 1 tydzień po każdym zmniejszeniu dawki, ale nie rzadziej niż co 2 tygodnie.
Po przyjęciu ostatniej dawki leku przeciwdepresyjnego należy kontynuować regularny kontakt z pacjentami przez co najmniej 6 miesięcy, np. co 4 tygodnie.
Jeszcze przed rozpoczęciem przyjmowania leków przeciwdepresyjnych pacjentów należy poinformować o możliwości wystąpienia objawów odstawienia i depresji z odbicia po zakończeniu leczenia takimi lekami.
Definicja: Zespół objawów po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki leków przeciwdepresyjnych z szybkim początkiem w ciągu pierwszego tygodnia po odstawieniu, spontaniczną regresją w ciągu ok. 2 tygodni i przeważnie łagodnymi objawami.