Co to jest ciąża pozamaciczna?
Definicja
Ciąża pozamaciczna to ciąża, w której zapłodniona komórka jajowa zagnieżdża się poza jamą macicy. Nazywana jest również ciążą ektopową. Najczęściej dzieje się to w jajowodach (ciąża jajowodowa), w rzadkich przypadkach w jamie brzusznej lub jajnikach. Ciąża pozamaciczna może również wystąpić obok ciąży prawidłowej. Mówi się wtedy o ciąży heterotopowej.
Objawy
Najczęstsze objawy to krwawienie i ból podbrzusza w I trymestrze ciąży. Ponadto mogą występować typowe objawy ciąży, takie jak brak miesiączki, nudności i powiększenie piersi.
Przyczyny
Przyczyną mogą być anatomiczne lub funkcjonalne zmiany w obszarze jajowodu, które prowadzą do jego niedrożności. Ograniczona ruchliwość ścian jajowodów lub rzęsek może również zakłócić transport zapłodnionej komórki jajowej do tego stopnia, że zagnieżdża się ona w niewłaściwym miejscu.
Czynniki sprzyjające ciąży pozamacicznej:
- Wcześniejsza ciąża pozamaciczna
- Wcześniejsza operacja jajowodów (np. sterylizacja)
- Ciąża przy założonej wkładce domacicznej (spirali)
- Wyleczone stany zapalne w okolicy miednicy małej
- Zmieniający się partnerzy seksualni
- Wszelkie procedury wspomaganej reprodukcji w przypadku niespełnionego pragnienia posiadania dzieci
- Wcześniejsze interwencje ginekologiczne (operacje, zapłodnienie in vitro, wkładka antykoncepcyjna)
- Palenie
- Wiek >40 lat
Częstotliwość występowania
W około 1–2% wszystkich ciąż komórka jajowa zagnieżdża się poza macicą. Po zapłodnieniu in vitro (IVF) ryzyko ciąży heterotopowej (ciąża pozamaciczna wraz z ciążą maciczną) wynosi 1:100.
Badania dodatkowe
Lekarz najpierw zapyta o objawy (brak miesiączki, objawy krwawienia, nudności, napięcie w piersiach?), a następnie wykona test ciążowy na obecność hormonu ciążowego beta-hCG w moczu. Poziom beta-hCG można również zbadać we krwi; poziomy są zwykle niższe w przypadku ciąży pozamacicznej niż w przypadku prawidłowej ciąży wewnątrzmacicznej. Ponadto krew jest badana pod kątem oznak stanu zapalnego lub niedokrwistości.
Badanie USG w gabinecie ginekologicznym wykazuje pustą jamę macicy, co pozwala na podejrzenie ciąży pozamacicznej. Wczesna ciąża pozamaciczna może jednak nie być wykrywalna podczas badania ultrasonograficznego. Pulsujące bicie serca płodu jest pewnym objawem ciąży w badaniu USG.
Ginekolog przeprowadza następnie ostrożne badanie macicy i jajowodów. Często obserwuje się wtedy krwawienia z górnych wewnętrznych narządów płciowych, charakterystycznym objawem jest również ból szyjki macicy podczas badania („tkliwość szyjki macicy”).
W celu ustalenia rozpoznania w rzadkich przypadkach konieczne może być wykonanie diagnostyki za pomocą laparoskopii lub rezonansu magnetycznego (RM).
Leczenie
Odpowiednia terapia zależy od miejsca zagnieżdżenia zapłodnionej komórki jajowej, stężenia beta-hCG w surowicy krwi, stopnia możliwego krwawienia i ogólnego stanu fizycznego pacjentki.
Podejście wyczekujące
Około 1/3 wszystkich ciąż pozamacicznych zanika samoistnie. Jeśli wynik testu ciążowego jest dodatni i nie występują inne objawy kliniczne, można przy bardzo ścisłej kontroli stężenia hCG oraz badaniach ultrasonograficznych wybrać podejście wyczekujące.
Operacja
Silne krwawienia, silny ból, niestabilny stan pacjentki lub podejrzenie pęknięcia jajowodu są powodem nagłego zabiegu chirurgicznego, który często można wykonać laparoskopowo. Jeśli nie jest to możliwe, należy wykonać otwarte nacięcie brzucha. W miarę możliwości jajowód zostaje zachowany, jeśli jednak jest zbyt mocno uszkodzony, trzeba go usunąć po stronie, na której nastąpiło uszkodzenie.
U pacjentek bez poważnych objawów postępowanie chirurgiczne także może być środkiem leczenia z wyboru.
Leki
W wielu przypadkach leczenie farmakologiczne jest możliwe. U pacjentek bez dolegliwości i z niskim stężeniem hCG (poniżej 1000 jm/ml) lekiem z wyboru jest MTX (metotreksat). MTX hamuje wzrost komórek. W większości przypadków wystarczające jest podanie pojedynczego wlewu.
Dodatkowe wsparcie psychologiczne
Pomoc psychologiczna jest zalecana po zabiegu chirurgicznym w trybie nagłym, przerwaniu potencjalnie pożądanej ciąży i w przypadku wynikowego ryzyka niepłodności.
Zapobieganie
Po ciąży pozamacicznej należy odczekać 6 miesięcy przed ponownym zajściem w ciążę.
Rokowanie
Przy wczesnym rozpoznaniu i leczeniu rokowanie jest dobre. Ryzyko ponownej ciąży pozamacicznej wzrasta do 10%. Jeśli istnieje ryzyko trwałego uszkodzenia jajowodów, ewentualne pierwotne zaplanowanie zapłodnienia in vitro może pomóc w zapobieżeniu kolejnej ciąży pozamacicznej.
Około 1/3 wszystkich ciąż pozamacicznych zanika samoistnie, często zanim zostaną one zauważone.
Dodatkowe informacje
- Palenie szkodzi zdrowiu
- Ciąża pozamaciczna — informacje dla personelu medycznego
Autor
- Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny, Berlin