Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Owsica (oxyuriasis)

Streszczenie

  • Definicja: Infestacja (zarażenie, inwazja pasożytem) jelita grubego owsikami.
  • Epidemiologia: Występuje często, zwłaszcza wśród dzieci przebywających w placówkach zbiorowych.
  • Objawy: Typowym objawem jest nocny świąd okolicy odbytu.
  • Badanie fizykalne: Owsiki występują w okolicach odbytu, jaja składają na skórze w okolicy okołoodbytniczej.
  • Diagnostyka: Badanie mikroskopowe wymazu z okolicy okołoodbytniczej z użyciem taśmy klejącej. W Polsce nie ma obowiązku zgłaszania zachorowań na owsicą.
  • Leczenie: Leki przeciwrobacze.

Informacje ogólne

Definicja

  • Owsik ludzki (Enterobius vermicularis, Oxyuris vermicularis) jest chorobotwórczym pasożytem jelitowym człowieka.
  • Objawową infestację określa się mianem enterobiozy (enterobiasis, oxyuriasis).
  • Typowym objawem jest nocny świąd w okolicy okołoodbytniczej, bez bólu brzucha ani pogorszenia stanu ogólnego stanu fizycznego.
  • Jedynym naturalnym żywicielem tego pasożyta są ludzie.

Epidemiologia

  • Szacuje się, że infestacja Enterobius vermicularis występuje u 1 miliarda ludzi na całym świecie.1
  • W Polsce jest najczęstszą parazytozą przewodu pokarmowego2 oraz jedną z najczęstszych infekcji pasożytniczych u małych dzieci.3
  • Wiek
    • Występuje najczęściej u dzieci w wieku szkolnym (4–11 lat) i stosunkowo rzadko u dzieci w wieku poniżej 2 lat.1
  • Łatwo się przenosi i zwykle szybko rozprzestrzenia w rodzinach i w placówkach zbiorowych (przedszkola, szkoły, placówki opieki pozaszkolnej).
  • Polska jest jednym z nielicznych krajów europejskich, w którym nie są znane wskaźniki zachorowalności ludności na choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego.4
    • Od wejścia w życie Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, usunięto z wykazu jednostek chorobowych podlegających obowiązkowi zgłaszania usunięto 19 pozycji, w tym wszystkie inwazje obleńcami (m.in. glistnica, owsica, węgorczyca) oraz płazińcami jelitowymi (tasiemczyce).5
    • Raporty z Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego — Państwowego Zakładu Higieny z lat 2003–2008 jednoznacznie wskazywały na tendencję wzrostową zarażeń pasożytniczych.
      • W 2008 r., w ostatnim roku obowiązkowego raportowania, na terenie Polski zgłoszono 5666 przypadków owsicy (zapadalność 14,9 na 100 tyśtys. mieszkańców).6
      • Najpewniej rzeczywistaRzeczywista częstość zakażeń jest o wiele wyższa.3
      • Badania stolca u 2828 dzieci w regionie lubelskim w okresie 1976-2000 potwierdziły obecność Enterobius vermicularis u 40,5% dzieci.3

Etiologia i patogeneza

  • Enterobius vermicularis (Oxyuris): ludzki pasożyt chorobotwórczy, należy do typu nicieni (Nematoda).3
  • Samice: 9–12 mm x 0,5 mm, samce 3-5 mm (widoczne gołym okiem)1
    • okrągły kształt, robakowate pełzanie, biało-beżowe ubarwienie
    • głowa zaokrąglona, mięsisty przełyk z kulistym rozszerzeniem (bulbus)
    • Jaja mają wielkość 50–60 mikrometrów.
  • Jaja pasożytów mogą przetrwać poza organizmem przez kilka dni, zwłaszcza w warunkach dużej wilgotności powietrza. Są one tak małe, że można je zobaczyć tylko pod mikroskopem.
  • Człowiek jest jedynym żywicielem owsika, a ludzki organizm mogą zasiedlać populacje liczące od kilku do kilkuset pasożytów.
  • Jaja składa w fałdach skóry w okolicy okołoodbytniczej, gdzie wywołują świąd. KiedyPodczas dziecko się drapiedrapania, jaja są przenoszone na palce i w ten sposób dochodzi do rozprzestrzenia pasożytów.7

Cykl życiowy owsika

  • Dorosły owsik osiada w wyrostku robaczkowym oraz przyległych okolicach jelita i przytwierdza się do powierzchni błony śluzowej.
  • Samice aktywnie migrują do odbytu i składają zapłodnione jaja na skórze wokół odbytu, zwykle w nocy.
  • Drapanie w okolicy odbytu i przenoszenie jaj na palcach dotykających ust prowadzą do autoinwazji przez usta (połknięcie jaj).
    • Możliwa jest też retroinwazja, kiedy larwy wylęgają się w skórze okolicy odbytu i migrują przez odbyt do jelita grubego.
  • W ciągu kilku godzin jaja dojrzewają do postaci larw, które wylęgają się w dwunastnicy, a następnie w ciągu 2–6 tygodni dojrzewają do postaci dorosłych pasożytów i migrują dalej do jelita ślepego.
  • Poza żywicielem jaja mogą przetrwać 2–3 tygodnie.3
  • Dorosłe samice przeżywają około 2-3 miesięcy.

Zarażenie

  • Powszechna jest transmisja pasożytów wśród członków rodziny.1
  • Możliwość wielokrotnego i ciągłego zarażania się (autoinwazja)2
  • W warunkach doświadczalnych jaja przestają być zakaźne po 5 dniach w temperaturze pokojowej.1   
Droga doustna (droga fekalno-oralna)
  • Poprzez drapanie w okolicy odbytu i przenoszenie jaj na palcach dotykających ust - połknięcie jaj
  • Jaja szczególnie dobrze utrzymują się pod paznokciami i mogą w ten sposób zostać przeniesione na inne przedmioty lub ubranie oraz dłonie innych członków rodziny.1-3
  • Często występuje autoinwazja poprzez zanieczyszczone palce. Możliwa jest również infestacja poprzez odzież i bieliznę pościelową do palców, jamy ustnej i jelit.1
Retroinwacja
  • gdyGdy larwy rozwijające się z jaj znajdujących się na skórze odbytu wracają z powrotem przez odbytnicę do jelita grubego.3
Inhalacja
  • TransferRzadziej transfer może też odbywać się drogą powietrzną, ale dzieje się tak rzadziej (unoszące się w powietrzu jaja wraz z wyschniętymi cząsteczkami kału są wdychane i połykane) .

Czynniki predysponujące

  • Bliskie kontakty społeczne, szczególnie osoby śpiące w tych samych pomieszczeniach2
    • Rodzinyrodziny wielodzietnie
    • Dziecidzieci w żłobkach, przedszkolach, domach dziecka, szkołach z internatem
  • Wkładanie zabawek i przyborów do pisania do ust
  • Obgryzanie paznokci
  • Kontakt odbyt-palce-usta
  • Drapanie okolicy odbytu
  • Samodzielna higiena osobista dzieci bez nadzoru
  • Niedostateczna higiena rąk przed spożyciem posiłku

ICD-10

  • B80 Owsica (enterobioza)

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

  • Typowy wywiad lekarski i typowe wyniki badania przedmiotowego
  • Nie ma obowiązku zgłaszania do PSSE.8

Diagnostyka różnicowa

Wywiad lekarski

  • 40% przypadków jest skąpoobjawowych lub bezobjawowych.1
  • Jeśli nie dojdzie do autoinwazji, infestacja pasożytami ma charakter samoograniczający się ze względu na ograniczoną długość życia dorosłych pasożytów.1
  • Objaw wiodący: wieczorny i nocny świąd odbytu, czasami powodujący:
    • zaburzenia snu
    • dziecięce moczenie nocne (enureza) (nawet w 53% przypadków)
    • trudności ze skupieniem się w ciągu dnia1
    • niepokój i drażliwość u dzieci9
    • moMoże pojawić się utrata łaknienia.8
  • Zaobserwowanie obecności pasożytów w stolcu lub w okolicach odbytu przez osoby zarażone lub ich rodziców
  • W wyniku drapania mogą pojawić się owrzodzenia z nadkażeniem bakteryjnym lub wyprysk.1
  • U dziewcząt/kobiet rzadko migracja do pochwy z następowym zapaleniem żeńskich narządów płciowych, układu moczowego lub przewlekłego zapalenia otrzewnej miednicy mniejszej.8
  • Dorosłe owsiki są czasami wykrywane w próbkach pobranych podczas appendektomii, ale związek przyczynowy pomiędzy infestacją Enterobius vermicularis a zapaleniem wyrostka robaczkowego nadal jest dyskusyjny.10

Badanie fizykalne

  • Mogą występować rumień, egzema lub przeczosy w okolicy okołoodbytniczej.
  • Podrażnienie sromu, jeśli jest zajęty
  • Mogą być widoczne pasożyty wędrujące z odbytu, ale zwykle tylko w nocy.7
    • Dorosłe owsiki są również czasami widoczne na pościeli lub bieliźnie.1

Badania uzupełniające

  • Wykrycie jaj w badaniu mikroskopowym jest decydujące z punktu widzenia rozpoznania.
    • Nie są konieczne żadne inne badania.
    • W morfologii krwi nie stwierdza się eozynofilii.2
    • W Polsce nie ma obowiązku zgłaszania zachorowań.

Pobieranie próbek - test taśmy celofanowej

  • Pacjenci dociskają taśmę klejącą stroną klejącą do skóry w okolicy okołoodbytniczej rano po przebudzeniu. Umieszcza się ją na szkiełku nakrywkowym i bada mikroskopowo ze stukrotnym powiększeniem.
  • Pod mikroskopem świetlnym (powiększenie x 20) zwykle widać dużą liczbę charakterystycznych jaj.4
  • Jaja mają wymiary 50 x 25 mikrometrów i są asymetrycznie spłaszczone z jednej strony. Mają charakterystyczny fasolowaty kształt, lub przypominający ziarna kawy kształt.
  • „Wydajność” diagnostyczna jest największa, gdy próbkę uzyskuje się w nocy lub rano bezpośrednio przed skorzystaniem z toalety, myciem lub kąpielą.2
  • Dla zwiększenia czułości może być konieczne powtórzenie badania, które wykrywa jaja w pojedynczej próbce tylko w około 50% przypadków. Trzy próbki zwiększają czułość badania do 90%.
  • Badanie parazytoliczneparazytologiczne stolca jest nieużyteczne, ponieważ jaja nie są składane wewnątrz jelita.2

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • W przypadku dzieci poniżej 2 . roku życia oraz w sytuacjach wątpliwych, terapialeczenie powinnapowinno być koordynowanakoordynowane ze specjalistami od chorób zakaźnych u dzieci.7
  • W przypadku infestacji pozajelitowej skierowanie do poradni chorób zakaźnych w celu zastosowania terapiileczenia ogólnoustrojowejlnoustrojowego.1

Leczenie

Cel leczenia

  • Wyeliminowanie infestacji

Ogólne informacje o leczeniu

  • Leczenie farmakologiczne
  • Brakuje większych, kontrolowanych badań dotyczących poszczególnych czynników terapeutycznych i sposobu prowadzenia terapii.1
  • Reinwazja
    • Reinwazja jest prawdopodobna nawet jeśli leczenie było skuteczne.
    • Jednoczesne leczenie wszystkich członków rodziny zmniejsza ryzyko ponownej infestacji.
  • Staranna higiena, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się pasożytów

Zalecenia dla pacjentów

  • W celu uniknięcia reinwazji lub autoinwazji należy zalecić:
    • Obcinanieobcinanie na krótko paznokci i codzienne ich czyszczenie
    • Dokdokładne mycie rąk przed każdym posiłkiem i po każdym skorzystaniu z toalety
    • Codziennacodzienna kąpiel/prysznic i mycie pośladków (usuwa większość jaj ze skóry)
    • Praniepranie ręczników, pościeli i bielizny w temperaturze 60–95°C, a ubrań i miękkich zabawek w temperaturze 60°C
    • Unikanieunikanie trzepania pościelą (ryzyko wnikania jaj pasożytów drogą wziewną)
    • Codziennecodzienne sprzątanie, w szczególności odkurzanie sypialni, czyszczenie toalet i klamek
    • Unikanieunikanie drapania okolic odbytu i narządów płciowych
    • Codziennecodzienne mycie okolic intymnych (w kierunku „od przodu do tyłu”)
    • Regularnaregularna zmiana bielizny i piżam
    • Nienie należy dzielić się ręcznikami ani myjkami
    • Nienie obgryzanie paznokci

Farmakoterapia

Leki przeciwrobacze

  • Pyrantel (tabl. 250 mg lub zawiesina 250 mg/5 ml) - w Polsce lek pierwszego wyboru8
    • od 2 roku życia u dzieci o masie ciała powyżej 11 kg (u dzieci młodszych lub z niższą masą ciała nizniż 11 kg lek należy stosować wyłącznie pod nadzorem lekarza)
  • Dawkowanie
    • dawkowanie: 11 mg/ kg masy ciałam.c. (maks. 1 g) jednorazowo w czasie lub po posiłku
      • Zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami dawkowanie należy powtórzyć po 2 tygodniach.5
  • Mebendazol (tabl. 100 mg, zawiesina 100 mg/5 ml) - w Polsce lek drugiego wyboru8
    • Zabija zarówno postaci dorosłe, jak i jaja, dlatego jest uznawany za skuteczny lek.1
    • Tylko 7% wchłania się przy podaniu doustnym, ryzyko ogólnoustrojowych reakcji niepożądanych jest odpowiednioniskie, niskie i lek jest skuteczny wyłącznie w infestacji jelitowej.
    • Dawkowanie: 
      • dzieci od 2 . roku życia i dorośli: 1 tabletka (100 mg) lub 5 ml zawiesiny jako dawka jednorazowa, zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami1,11
      • Leczenie powtarza się po 2 tygodniach, a następnie można ponownie podać po 4 tygodniach od pierwszej dawki.1 Natomiast wW Polsce rutynowo podaje się tylko 2 dawki.
    • Po podaniu 2 dawek w ciągu 2 tygodni uzyskuje się wyleczalność na poziomie >90%.7
  • Albendazol (tabl. do rozgryzania i żucia 400 mg, zawiesina 400 mg/20 ml) - w Polsce lek drugiego wyboru8
    • Skuteczny zarówno na jaja, jak i postaci dorosłe pasożytów.
    • Maksymalne stężenie w osoczu osiągane jest w ciągu 2-5 godzin po przyjęciu preparatu.
    • Wchłanianie zwiększa się, jeśli jest przyjmowany z pokarmem o dużej zawartości tłuszczu.
    • od 2 roku życia
    • Dawkowaniedawkowanie: 
      • (dorośli i dzieci > 2 rż.): pojedyncza dawka 400 mg (we wszystkich grupach wiekowych), oraz powtórzenie po 2 tygodniach3
  • Pyrvinium (drażetki lub zawiesina, 50 mg), obecnie niedostępny w Polsce
    • dzieci od 1 . roku życia i dorośli: 1 tabletka na 10 kg masy ciała jako dawka jednorazowa (maksymalna dawka 8 tabletek lub 400 mg)
    • Powtpowtórzyć po 2 tygodniach.
    • Może być również bezpiecznie stosowany w czasie ciąży (tylko w pilnych wskazaniach oraz w razie przeciwwskazań do stosowania lepiej udokumentowanych środków alternatywnych).
    • Pyrvinium zabarwia stolec na czerwono.
  • W przypadkach opornych na leczenie: powtarzać terapię mebendazolem u wszystkich domowników co 14 dni przez 16 tygodni w dawkach jednorazowych.1
Ciąża i laktacja
  • Żaden z leków nie jest zarejestrowany do leczenia niemowląt i ciężarnych. Można je stosować pamiętając, że jest to stosowanie pozarejestracyjne (off-label).
  • W Polsce u kobiet ciężarnych, jeśli objawy są uciążliwe, Pyrantel jest preferowany.
  • W niektórych krajach mebendazol jest lekiem zalecanym u kobiet w ciąży (przy starannej kontroli prenatalnej) i kobiet karmiących piersią.1
    • W Polsce nienie jest zarejestrowany w tej grupie pacjentek ani u niemowląt.
    • Mebendazol można stosować przez cały okres ciąży, jeżeli lekarz uzna, że korzyści przewyższają ryzyko.
  • Wg amerykańskiego CDC (Center for Disease Control):12
    • jeJeśli infekcja zagraża ciąży (np. utrata masy ciała, bezsenność), można rozważyć leczenie, ale należy wstrzymać się z nim do 3. trymestru, kiedy ryzyko dla płodu, jeśli w ogóle, może zostać zmniejszone.
    • Można kontynuować karmienie piersią przy leczeniu mebendazolem. 
      • Tylko około 2%-10% dawki doustnej jest wchłaniane i zgodnie z oczekiwaniami, ilości leku wydalane z mlekiem są poniżej poziomu wykrywalności i wydają się być klinicznie nieistotne.

Rokowanie

  • Rokowanie z reguły jest dobre.

Powikłania

    • Najczęstszymi powikłaniami są nadkażenia bakteryjne zmian skórnych okołoodbytniczych.2
    • Odnotowano odosobnione przypadki pozajelitowej infestacji w pochwie, pęcherzu moczowym, otrzewnej, nerkach, wątrobie i oku.1
    • Badanie przeglądowe appendektomii w populacji pediatrycznej w okresie 22- lat wykazało związek pomiędzy zakażeniem owsikami i zapaleniem wyrostka.

10

    • Wysoki wskaźnik stanu zapalnego w badaniu patologicznym stwierdzony u naszych pacjentów z owsicowym zapaleniem wyrostka robaczkowego (ang. pinwormPinworm appendicitis, Enterobius appendicitis) sugeruje związek z prezentacją jako ostre zapalenie wyrostka robaczkowego. 

Zapobieganie

  • Szczególnie w przypadku przewlekłych, nawracających infestacji wskazane jest równoczesne leczenie wszystkich domowników (również bezobjawowych) i partnerów seksualnych.1,13
  • Uczęszczanie do placówek zbiorowych
    • Po rozpoczęciu leczenia dziecko może wrócić do placówki. Nie ma konieczności leczenia wszystkich dzieci w placówce w przypadku wykrycia indywidualnego przypadku u jednego dziecka.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

Ilustracje

 

Owsica
Owsica (dzięki uprzejmości endoskopiebilder.de, Immanuel Albertinen Diakonie gGmbH, Hamburg)
51520-2-barnemark.jpg
Enterobius vermicularis- obraz jaj pod mikroskopem świetlnym

Źródła

Piśmiennictwo

  1. Wendt S, Trawinski H, Schubert S et al. The Diagnosis and Treatment of Pinworm Infection. Dtsch Arztebl Int 2019; 116: 213-19. pmid:31064642. www.ncbi.nlm.nih.gov
  2. Popielska J, Marczyńska M. Najczęstsze zarażenia pasożytnicze w Polsce. Pediatr Dypl. 2012;16(5):33-41. podyplomie.pl
  3. Gastroenterologia Praktyczna. Najczęstsze choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego. Owsiki, Owsica. https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a1639/Najczestsze-choroby-pasozytnicze-przewodu-pokarmowego--Owsiki--owsica.html (dostęp 2.11.2023). gastroenterologia-praktyczna.pl
  4. Korzeniewski K. Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego w Polsce. Forum Medycyny Rodzinnej 2016, 10 (1): 10–18. journals.viamedica.pl
  5. Ustawa z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. t.j. z 2013 r. poz. 947). isap.sejm.gov.pl
  6. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Państwowy Zakład Higieny. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2008 roku. Zakład Epidemiologii. Warszawa 2009. wwwold.pzh.gov.pl
  7. Smith MJ. Pinworm infection. BMJ Best Practice, last updated July 08, 2021. bestpractice.bmj.com
  8. Mach T, Nowak Sz, Stefaniak J. "Owsica" w Gajewski P. (red.) Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023. www.mp.pl
  9. Huh S. Pinworm. emedicine.medscape, 2022 emedicine.medscape.com
  10. Sousa J, Hawkins R, Shenoy A, et al. Enterobius vermicularis-associated appendicitis: A 22-year case series and comprehensive review of the literature. J Pediatr Surg. 2022;57(8):1494-1498. doi:10.1016/j.jpedsurg.2021.09.038 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  11. CDC Centers for Disease and Control and Prevention. Parasites - Enterobiasis. Page last reviewed: August 30, 2016. www.cdc.gov
  12. Centers for Disease Control and Prevention. Pinworm Infection- Resources for Health Professionals. (28.08.2019) https://www.cdc.gov/parasites/pinworm/health_professionals/index.html (dostęp 2.11.2023). www.cdc.gov
  13. Kuchar E. Jak leczyć owsicę u niemowląt? Czy w razie stwierdzenia owsicy u jednego z dzieci należy zastosować profilaktykę u pozostałych domowników? https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.3.12.26 (dostęp 07.10.2023). www.mp.pl

 

Autorzy

  • Tomasz Sobalski, lekarz, specjalista chorób wewnętrznych i medycyny rodzinnej (recenzent)
  • Tomasz Tomasik, Dr hab. n. med., Prof. UJ, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum (redaktor)
  • Franziska Jorda, dr n. med., specjalista w dziedzinie chirurgii trzewnej, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, Kaufbeuren
  • Marlies Karsch-Völk, dr n. med., specjalistka ds. medycyny ogólnej, Monachium
B80
Owsik; Owsiki; Enterobioza; Enterobiasis; Pasożyt; Nocny świąd okolic odbytu; Oxyuris vermicularis; Enterobius vermicularis; Retroinwazja; Owsica; Owsik ludzki
Owsica (oxyuriasis)
document-disease document-nav document-tools document-theme
Definicja: Infestacja (zarażenie, inwazja pasożytem) jelita grubego owsikami. Epidemiologia: Występuje często, zwłaszcza wśród dzieci przebywających w placówkach zbiorowych.
Medibas Polska (staging)
Owsica (oxyuriasis)
/link/6a0cebec53034d2482b2cb349bd66740.aspx
/link/6a0cebec53034d2482b2cb349bd66740.aspx
owsica-oxyuriasis
SiteDisease
Owsica (oxyuriasis)
K.Reinhardt@gesinform.de
mmail#stina.marczewska@konsylium24baranowska@gmail.plcom
pl
pl
pl