Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Osteoporoza

Streszczenie

  • Definicja: og Ogólnoustrojowa choroba szkieletu, która z powodu niskiej masy kości i ich zmienionej mikrostruktury powoduje wyższe ryzyko złamań.
  • Częstość występowania: zale Zależna od wieku i płci, u kobiet po okresie menopauzy około 30%, częstość występowania wzrasta z wiekiem.
  • Objawy: przezPrzez dłuższy czas brak objawów, konieczność hospitalizacji z powodu złamań i ich skutków (bóle, pogorszenie funkcjonowania, unieruchomienie).
  • Badanie fizykalne: obni Obniżenie wzrostu, skrócenie odległości żeber od miednicy, kifoza, ograniczenie ruchu i mobilności.
  • Diagnostyka: dwuetapowaDwuetapowa: I etap - określenie ryzyka złamań i wysunięcie podejrzenia osteoporozy (pomiar długości ciała, siły mięśniowej, określenie ryzyka upadków, wykonanie podstawowych testów czynnościowych i ocena ryzyka złamań z wykorzystaniem FRAX); II etap - szczegółowa diagnostyka (DXA, wskaźniki biochemiczne, metaboliczne). 
  • Leczenie: U wszystkich pacjentów optymalna podaż wapnia i witaminy D. Wybór farmakoterapii w zależności od stopnia ryzyka złamań, płci i wieku. Istotne leczenie uzupełniające (zapobieganie upadkom, rehabilitacja, ograniczenie lub wyeliminowanie modyfikowalnych czynników ryzyka złamań, korekta diety).

Informacje ogólne

Definicja

  • Osteoporoza to ogólnoustrojowa choroba kośćca charakteryzująca się:
    • niską masą kości;
    • pogorszeniem jakości mikrostruktury tkanki kostnej.
  • Jej skutkiem jest większa kruchość kości oraz podatność na złamania.
    • W przypadku już obecnych złamań występuje jawna osteoporoza.
  • Definicja osteoporozy wg WHO1
    • Gęstość mineralną kości (BMD - bone mineral density - BMD) mierzy się w zakresie bliższego końca kości udowej (BKKU) lub alternatywnie w zakresie kręgów lędźwiowych, wykonując badanie  DXA  (ang. Dualdual-Energyenergy X-Rayray Absorptiometryabsorptiometry,  densytometria).
      • Wynik prezentowany jest w formie odchyleń standardowych (SD). Typowy wydruk wyniku zawiera obraz badanej okolicy oraz wyniki pomiaru:
        • gęstość powierzchniową w g/cm2,cm2
        • wskaźnik T (T-score; odchylenie od szczytowej masy kostnej u zdrowych osób osiąganej w wieku 20–29 lat; prawidłowo od +1,0 do –1,0),
        • wskaźnik Z (Z-score; odchylenie od normy dla danego wieku i płci; prawidłowo >–2).
    • Definicja osteoporozy wg WHO1-2
      1. dla kobiet po menopauzie i mężczyzn >50. roku życia T-Scorescore <-≤–2,5 SD  w zakresie szyjki kości udowej lub w lokalizacji alternatywnej — kręgi lędźwiowe lub
      2. wystąpienie złamania niskoenergetycznego u kobiet po menopauzie orazi u mężczyzn >50. roku życia w wiekulokalizacjach ≥50głównych lati (T-score <–1,0 lub
      3. u osób obu płci z czynnikami ryzyka w młodszych [<40grupach lat]wiekowych na podstawie innych kryteriów, w tym wskaźniknika Z (Z-score <–2),0 interpretowanego jako BMD poniżej wielkości oczekiwanej dla płci i współistnienie dodatkowych czynników ryzyka – zwykle jest to osteoporoza wtórna) wieku
    • Oparta na wyniku T-Score definicja obowiązuje dopiero po wykluczeniu innych chorób powodujących demineralizację kości (osteoporoza wtórna).
  • Choć diagnoza osteoporozy opiera się w dużej mierze na niskiej gęstości kości, która stanowi jej zasadniczy objaw, podstawę oceny klinicznej, a zwłaszcza decyzji dotyczących rozpoczęcia leczenia, stanowi analiza indywidualnego profilu ryzyka (np . kalkulator FRAX, Q-Fracture i Garvan, które określalają ryzyko złamań w ciągu 10 lat).

Częstość występowaniaEpidemiologia

  • Współczynnik chorobowości osteoporozy
    • WHO zalicza osteoporozę, na którą choruje około 200 mlnmilionów osób, do dziesięciu najważniejszych chorób cywilizacyjnych.
      • Częstość występowania: zależna od wieku i płci, zwłaszcza u kobiet po okresie menopauzy
        • Danedane europejskie (2019 r.)3: 2
          • 32 mlnmiliony osób w wieku >50 lat (5,6% populacji >50 r.ż.);
               
            • 25,5 mlnstosunek kobiet >50 r.ż. (22,1%)
            • 6,5 mlndo mężczyzn >50- r.ż. (6,6%)
            4:1
        • Danedane polskie: (2019r2019 r.): 34:
          • około 2 mlnmiliony osób [1 985 000 (wg IOF) - 2 120 000 (wg NFZ)] (5,26 - 5,61%), z czego 80% stanowiły kobiety.
    • Statystyki odnośnie dotyczące leczenia  23    
      • Dostępne raporty wskazują, że odsetek osób otrzymujących adekwatne leczenie farmakologiczne w Polsce jest bardzo mały i wynosi 6% wszystkich chorych wg raportu NFZ i 17% kobiet kwalifikujących się do leczenia według danych IOF.
      • W Europie luka terapeutyczna wynosi 71% (kobiety, które kwalifikują się do leczenia osteoporozy, a nie są leczone) -, w Polsce 83%.
    • Częstość złamań z powodu osteoporozy  23-34
      • rocznieRocznie w Polsce odnotowuje się 126 000 - 206 000 złamań niskoenergetycznych, a śmiertelność w pierwszym roku po złamaniu BKKU jest bardzo duża i sięga 30%.
      • w UE szacunkowa liczba złamań i odsetek osób w wieku >50. r.roku ż.ycia w 2019r.2019 roku:
        • z przebytym złamaniem szyjki kości udowej wynosi: 1,5%
        • z przebytym złamaniem w obębie kręgosłupa wynosi: 1,7%

    Etiologia i patogeneza

    • Najwyższa masa kości występuje u kobiet i mężczyzn w wieku 20 - 30 lat.
    • Początek zależnej od wieku resorpcji kości w 4.–5. dekadzie życia
      • Wzmowzmożona resorpcja kości przez osteoklasty przy jednoczesnym ograniczeniu procesu kościotworzenia przez osteoblasty
        • U kobiet jest to związane przede wszystkim z obniżeniem poziomu estrogenuestrogenów ze względu na wystąpienie menopauzy.
        • W przypadku mężczyzn ważną rolę w metabolizmie kości odgrywa testosteron; mają oni wolniejszy ubytek masy kostnej z uwagi na wolniejszy spadek poziomu hormonów płciowych w stosunku do kobiet.
    • Choroba wieloczynnikowa, zakłada się, że; zmienna wytrzymałość kości (na którą wpływa ich rozmiar, gęstość i mikrostruktura) jest w dużej mierze uwarunkowana genetycznie.
    • Osteoporoza stanowito niewydolność mechanicznych funkcji kości, której towarzyszy wyższe ryzyko złamań z powodu kruchości (u osób starszych) oraz drobnych urazów.

    Osteoporoza pierwotna

    • Do czynników sprzyjających rozwojowi tej choroby należą wiek i płeć. Należy jednak wykluczyć inne przyczyny zaburzenia mineralizacji, choć trzeba pamiętać, że różnice pomiędzy obiema postaciami osteoporozy są płynne i nieostre.
    • Osteoporoza pomenopauzalna (typu 1)
      • najczęstsza postać choroby - związana ze spadkiem poziomu estrogenów
    • Osteoporoza starcza (typu 2)
      • występująca po 70. r.roku ż.ycia - spowodowana wiekiem utrata gęstości kości w równym stopniu u kobiet i mężczyzn

    Osteoporoza wtórna

    • W przypadku osteoporozy wtórnej dominujący patomechanizm stanowią następujące czynniki:
      • chorobachoroby podstawowapodstawowe:
        • choroby endokrynologiczne,
        • choroby ogólnoustrojowe o podłożu zapalnym,
        • choroby nowotworowe,
        • choroby nerek,
        • zespół zaburzeń wchłaniania,
      • leki:
        • przede wszystkim glikokortykosteroidy.

    Czynniki ryzyka w przypadku złamań spowodowanych osteoporozą

    Ogólne czynniki ryzyka

    • Wiek: zaawansowany wiek to istotny czynnik ryzyka
    • Płeć: wyższe ryzyko u kobiet niż u mężczyzn
    • Złamania trzonu kręgu: rosnące ryzyko złamań incydentalnych, z wysoką liczbą przypadków złamań trzonu kręgu
    • Złamania pozakręgowe odpo 50. roku życia
    • Złamanie bliższego odcinka kości udowej u ojca lub matki
    • Kilka samoistnych upadków
    • Brak mobilności
    • Ograniczona siła chwytu dłoni
    • Palenie tytoniu
    • Niedowaga, spadek masy ciała, jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa)
    • Niedobór witaminy D i wapnia 
    • Podwyższony poziom homocysteiny, niedobór kwasu foliowego/witaminy B
    • Hiponatremia
    • Zwiększona podaż kadmu (np. wskutek palenia papierosów, spożywania zanieczyszczonych owoców morza)
    • Alkohol

    Choroby podstawowe

    Leki wpływające na metabolizm kostny

    • Glikokortykosteroidy: zależnie od dawki i czasu stosowania
    • Ablacja narządu wytwarzającego hormony, męski hipogonadyzm spowodowany innymi przyczynami
    • Inhibitor aromatazy
    • Leczenie tiazolidynedionami (glitazonami)
    • Leki przeciwdepresyjne (SSRI, SNRI)
    • Leki przeciwpadaczkowe (z wyjątkiem beznodiazepin i pregabaliny)
    • Heparyna (zwłaszcza niefrakcjonowana i drobnocząsteczkowa)
    • Antagoniści witaminy K (warfaryna)
    • Leki immunosupresyjne (cyklosporyna A, takrolimus, metotreksat)
    • Analogi GnRH
    • Opioidy
    • Inhibitory pompy protonowej w przypadku dłuższego stosowania
    • Diuretyki pętlowe
    • Hormony tarczycy w dużych dawkach (jatrogenna nadczynność tarczycy)

    ICD-10

    • M80 Osteoporoza ze złamaniami patologicznymi
      • M80.0 Osteoporoza pomenopauzalna ze złamaniem patologicznym
      • M80.1 Osteoporoza po zabiegu usunięcia jajników ze złamaniem patologicznym
      • M80.2 Osteoporoza w następstwie unieruchomienia ze złamaniem patologicznym
      • M80.3 Osteoporoza w następstwie pooperacyjnego zespołu upośledzonego wchłaniania ze złamaniem patologicznym
      • M80.4 Osteoporoza polekowa ze złamaniem patologicznym
      • M80.5 Osteoporoza idiopatyczna ze złamaniem patologicznym
      • M80.8 Inne postacie osteoporozy ze złamaniem patologicznym
      • M80.9 Nieokreślona osteoporoza ze złamaniem patologicznym
    • M81 Osteoporoza bez złamań patologicznych
      • M81.0 Osteoporoza pomenopauzalna
      • M81.1 Osteoporoza po zabiegu usunięcia jajników
      • M81.2 Osteoporoza w następstwie unieruchomienia
      • M81.3 Osteoporoza w następstwie pooperacyjnego zespołu upośledzonego wchłaniania
      • M81.4 Osteoporoza polekowa
      • M81.5 Osteoporoza idiopatyczna
      • M81.8 Inne postacie osteoporozy
      • M81.9 Osteoporoza, nieokreślona
    • M82 Osteoporoza w przebiegu chorób sklasyfikowanych gdzie indziej
      • M82.0 Osteoporoza w przebiegu szpiczaka mnogiego
      • M82.1 Osteoporoza w przebiegu chorób endokrynologicznych
      • M82.2 Osteoporoza w przebiegu chorób sklasyfikowanych gdzie indziej.
    • M83 Osteomalacja dorosłych
      • M83.0 Osteomalacja połogowa
      • M83.1 Osteomalacja starcza
      • M83.2 Osteomalacja dorosłych w następstwie upośledzonego wchłaniania
      • M83.4 Choroba kości na skutek przewlekłego stosowania soli glinu
      • M83.5 Inna polekowa osteomalacja dorosłych
      • M83 Inna osteomalacja dorosłych
      • M83.9 Osteomalacja dorosłych, nieokreślona

    Diagnostyka34

    • WszystkieU osobypacjentów z podejrzeniem zwiększonego ryzyka złamań powinnynależy byprzeprowadzić poddanebadania badaniuprzesiewowe i przesiewowemuzakwalifikować do jednej z grup w celuzależności indywidualnejod oceny i określeniustopnia ryzyka jako: 
      • bardzo wysokiego, wysokiego, wysoki
      • wysoki
      • średniego lub niskiego. redni
      • niski

    Diagnostyka w gabinecie lekarza rodzinnego - I etap diagnostyki (realizowany przez POZ) 

    • OkreślenieOcena stopnia ryzyka złamań ina wysunięcie podejrzenia osteoporozy obejmujepodstawie:
      • wywiad;wywiadu
      • wynikiwyników badania przedmiotowego (wzrost, siła mięśniowa);
      • określenieoceny ryzyka upadków
      • wykonaniewyników testów czynnościowych
      • ocenawyników oceny ryzyka złamań z zatosowaniem narzędziajednego z kalkulatorów (kalkulator np. FRAX® - Fracture Risk Assessment Tool)45  
      • UWAGA: na etapie oceny w gabinecie lekarza rodzinnego nie ma konieczności ujęcia pomiaru gęstości mineralnej kości (BMD) w kalkulatorze FRAX. 

    Stany sugerujące występowanie ostoporozy:osteoporozy

Wywiad

  • Stan po złamaniu niskoenergetycznym (lokalizacje główne)
  • Bóle (lokalizacja, nasilenie, czas trwania)
  • Upośledzenie czynnościowe
  • Upadki
  • Czynniki ryzyka złamań (patrz wyżej)
  • Aktywność fizyczna lub unieruchomienie
  • Ekspozycja na promienie słoneczne
  • Dieta
  • Palenie tytoniu
  • spoSpożywanie alkoholu
  • Choroby podstawowe
  • Leki

Badanie przedmiotowe

  • Wzrost
    • zmniejszenie wzrostu ≥3 cm?
  • Masa ciała, BMI
    • niedowaga? 
  • Kręgosłup
    • kifoza, efekt „choinki”
    • ból palpacyjny, wyrostki kolczyste
    • odległość między żebrami i miednicą <2 cm
  • Ocena siły mięśniowej

Ocena mobilności, koordynacji i ryzyka upadku  

  • W celu dokonania oceny zaleca się przeprowadzenie testu "„Tandem Stand"” oraz testu wstawania„Wstań "i idź” („Timed up & go"” lub "„Chair Rising”)."
"Timed up & go" Test „Wstań i idź” (ocena mobilnośćci)
  • Wyposażenie: krzesło (z podłokietnikiem), oznaczenie trasy (podłoga) 3 m, stoper
  • Procedura
    • Badana osoba siada prosto na krześle z podłokietnikiem.
    • Polecenie: „Proszę wstać z krzesła, przejść do tego oznaczenia (3 m), obrócić się, wrócić do krzesła i ponownie usiąść. Będę mierzyć czas” (Momożna korzystać ze sprzętu ułatwiającego poruszanie się).
  • Ocena
    • ≤10 s: nie stwierdza się zaburzeń mobilności.
    • >11–29 s: interpretacja możliwa tylko w powiązaniu z innymi parametrami
    • ≥30 s: należy stwierdzić zaburzenia mobilności oraz zagrożeniezwiększone upadkiemryzyko upadku
"„Chair Rising"” Test (ocena siłay kończyn dolnych)
  • Wyposażenie: krzesło (bez podłokietnika), oraz stoper
  • Procedura 
    • Osoba badana siedzi prosto na krześle bez podłokietnika.
    • Polecenie: „Proszę jak najszybciej pięć razy wstać, prostując całkowicie nogi, bez podpierania się ramionami. Będę mierzyć czas, który będzie na to potrzebny.” (Jejeśli jest to potrzebne ze względów bezpieczeństwa: „Proszę skrzyżować ramiona na piersiach.”).
  • Ocena
    • ≤10 s: nie stwierdza się związanej z siłą niepewności chodu.
    • ≥11 s: należy zakładać niepewność chodu (głównie osłabienie mięśni)
"„Tandem Stand"” Test (ocena równowagawnowagi)
  • Wyposażenie
    • Linialinia prosta (na podłodze) 0,5 m, oraz stoper
  • Procedura
    • Osoba badana stoi wyprostowana.
    • Polecenie brzmi następująco: „Proszę umieścić stopy dokładnie jedna za drugą na linii, kładąc piętę przedniej stopy dokładnie przed palcem tylnej. Jeżeli czuje się Pan/Pani przy tym niepewnie, proszę stabilnie oprzeć bok ciała, na przykład o ścianę lub o stół. Będę mierzyłć czas, jaki wytrzyma Pan/Pani w tej pozycji”.
  • Ocena
    • ≥10 s: nie stwierdza się zaburzeń równowagi.
    • <10 s: należy stwierdzić zaburzenie równowagi i zagrożeniezwiększone upadkiemryzyko upadku.

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

Badania laboratoryjne

  • Badania laboratoryjne pozwalają 
    • wykryć laboratoryjne czynniki ryzyka oraz czynniki wpływające na rozwój osteoporozy wtórnej, a także, w przypadku diagnostyki różnicowej, inne rodzaje osteopatii
    • określić przeciwwskazania do farmakoterapii.
  • Podstawowe badania oraz powiązane kwestie
    • Wapwapń
    • ALP
      • ↑ np. osteomalacja
        ↓ potencjalna wskazówka dotycząca występowania hipofosfatazji
    • GGTP
    • eGFR
      • ↓ osteopatia nerkowa
      • niewydolność nerek wyższego stopnia jako przeciwwskazanie do przyjmowania różnych leków
    • OB/CRP
      • ↑ choroby reumatyczne o podłożu zapalnym, nowotwory złośliwe w zaawansowanym stadium
    • Morfologiamorfologia
      • wskazanie dotyczące chorób o podłożu zapalnym lub nowotworów złośliwych, bądźlub celiakii
    • Ssód 
      • ↓ podwyższone ryzyko złamań kręgowych i niekrpozakręgowych
    • TSH
      • <0,3 mU/l endogenne lub spowodowane przyjmowaniem L-tyroksyny jako czynnik ryzyka złamań

Badanie rentgenowskie

  • Wykrywanie złamań (UWAGA: rutynowe badanie rentgenowskie często nie pozwala jednoznacznie wykryć świeżych pęknięć trzonu kręgu).

Diagnostyka specjalistyczna- II etap diagnostyki (realizowany przez AOS)

Według polskich rekomendacji34 etapy diagnostyki specjalistycznej obejmują: 

  • Diagnostykę różnicową (osteoporozyosteoporoza wtórnerna, inne choroby kości);
  • Wykonanie badania densytometrycznego (dual energy X-ray absorptiometry - DXA)
  • Szczegółowe ustalenie wszystkich czynników ryzyka złamań i precyzyjne określenie ryzyka złamań w perspektywieciągu kolejnych 10 lat (kalkulator FRAX z ujeciem BMD);
  • Ocena bilansu wapniowego;
  • Ocena aktywności markerów obrotu kostnego (w miarę możliwości); 
  • Rozszerzone badania laboratoryjne:
    • Fosforanyfosforany
      • ↑ niewydolność nerek stadium IV, wtórna nerkowa nadczynność przytarczyc
      • ↓ zaburzenia wchłaniania
    • 25(OH)D3 (25-hydroksy-witamina D3)
    • Testosterontestosteron u mężczyzn
      • Podejrzeniepodejrzenie niedobóruniedoboru testosteronu
    • Wydalaniewydalanie wapnia w dobowej zbiórce moczu
      • w przypadku podejrzenia idiopatycznej hiperkalciurii
    • Okreokreślenie stężenia kadmu w moczu
      • podejrzenie zwiększonej ekspozycji na kadm
    • Elektroforezaelektroforeza białek surowicy = proteinogram (z immunofiksacją w razie potrzeby)
      • wskazana w przypadku budzących podejrzenia parametrów stanu zapalnego lub morfologii

Densytometria kostna

DXA (densytometriaDXA)
  • Złoty standard pomiaru gęstości kostnej (BMD)
    • bardzo niewielka dawka promieniowania
    • możliwość szybkiego przeprowadzenia badania
    • niewielki koszt badania
  • Podstawa większości modeli kalkulatorów ryzyka złamania
  • Inne korzyści to:
    • bardzo niewielka dawka promieniowania;
    • możliwość szybkiego przeprowadzenia badania;
    • niewielki koszt badania.
  • Pomiaru dokonuje się na odcinku lędźwiowym kręgosłupa (L1–L4) oraz na kości udowej (szyjce kości udowej, całej kości udowej).
  • Najważniejszym parametrem DXA jest tzw. wskaźnik T (T-score): odchylenie od średniej wartości u młodych osób dorosłych.
  • Od wartości T <-1 występuje osteopenia, natomiast od wartości <-2,5 – osteoporoza.
  • W ramach uzupełnienia można także określić tzw. wskaźnik Trabecular Bone Score (TBS) umożliwiający ocenę mikroarchitektury.56
  • Badanie DXA pozwala:
    • sprawdzić, czy występuje osteoporoza zgodna z definicją WHO (T-Score <–2,5);
    • zoptymalizować ocenę ryzyka złamania;
    • ocenić wskazania do farmakoterapii.
QCT (ilościowa tomografia komputerowa)
  • Pomocna w wybranych przypadkach, zwłaszcza osteoporozy wtórnej
  • Umożliwia określenie fizycznej gęstości kości kręgosłupa lub kości obwodowych.
  • Umożliwia ocenę ryzyka złamania.
  • Brak standaryzowanych danych referencyjnych i zakrojonych na szeroką skalę badań prospektywnych
  • Wskaźnika T w ilościowej tomografii komputerowej (QTC) nie da się przełożyć na wyniki badania DXA.
  • Brak rutynowego zastosowania w diagnostyce osteoporozy
  • Znacznie większa dawka promieniowania i wyższe koszty

 

Wskazania do opieki w poradni specjalistycznej lub szpitalnej

  • Skierowanie do poradni leczenia osteoporozy
    • Zew względuprzypadku na ograniczone możliwokonieczności diagnostycznewykonania badań diagnostycznych wykraczających poza zakres podstawowej opieki zdrowotnej, wskazana jest opieka poradni zajmującej się leczeniem osteoporozy. 
  • Skierowanie do szpitala
    • w przypadku poważnych, unieruchamiających go złamań;
    • w przypadku wskazania do prowadzonego czękoniecznościowo lub w pełni stacjonarnie wielomodalnegoci leczenia bólu. w warunkach szpitalnych

Leczenie

Cele leczenia

  • Unikanie złamań, również poprzez unikaniezmniejszenie ryzyka upadków
  • Wydłużenie oczekiwanej długości życia
  • Poprawa lub utrzymanie jakości życia pomimo osteoporozychoroby
  • Zwiększenie samodzielności lub jej utrzymanie
  • Ograniczenie bólu
  • Zwiększenie lub utrzymanie sprawności i ruchliwości (mobilności)
  • Zapobieganie postępupowi choroby

Ogólne informacje o leczeniu

  • Leczenie osteoporozy obejmuje: 
    • leczenie podstawowe
    • określony rodzaj farmakoterapii
    • uzupełniające procedury terapeutyczne
  • WskazanieKompleksowe doleczenie, leczeniaw podstawowegotym wynikaleczenie jufarmakologiczne, rozpoczyna się u pacjentów:
    • ≥50. roku życia zebez wskazaniazłamań doniskoenergetycznych, podstawowej diagnostyki: 10-letniegdy ryzyko złamań >20w lokalizacjach głównych w ciągu 10 lat wynosi ≥10% lub
      z ryzykiem ≥3% złamań BKKU lub
    • ze wskaźnikiem T (T-score) ≤–2,5 SD w zakresie BKKU lub w zakresie kręgów lędźwiowych
    • Ryzyko ocenione pomiędzy 5% a 10% jest wskazaniem do dalszej weryfikacji lekarskiej i ewentualnego leczenia. ElementyU leczeniapacjentów podstawowegoz stanowiąniskim jednocześnieryzykiem złamań (ryzyko złamań głównych wg FRAX PL ≤5%) zaleca się wdrożenie działaniaań profilaktyczne w przypadku niskiego ryzyka.profilaktycznych
  • Wskazanie do określonej farmakoterapii występuje, gdy korzyści płynące z przyjmowania leków znacznie przewyższają związane z leczeniem ryzyko. 10-letnie ryzyko złamań >30%. 

Leczenie podstawowe

  • Ogólne działania dotyczące profilaktyki złamań należy wdrożyć we wszystkich grupach ryzyka.
    • zalecenieZalecenie dotyczące ograniczenia czynników ryzyka, na które pacjent ma wpływ.
    • zalecenia dotyczące dodatkowego wsparcia w walce z chorobą (np. grupy samopomocowe)
  • Należy zapewnić wystarczającą dawkę wapnia oraz witaminy D.
    • Pacjenci, w przypadku których nie wdrożono określonej farmakoterapii, powinni przyjmować w diecie 1000 mg wapnia, a gdy nie ma takiej możliwości, należy stosować odpowiednie suplementy.
    • Supementacja witaminy D w profilaktyce niedoboru w poszczególnych grupach wiekowych67;: 
      • dorośli 19-65 r.ż.lat: 1000-2000 IU/dobę
      • osoby starsze 65-75 r.ż.lat: 1000-2000 IU/dobę
      • seniorzy >75 r.ż.lat: 2000-4000 IU/dobę
      • wW przypadku pacjentów z otyłością rekomenduje się podwójną dawkę cholekalcyferolu w stosunku do osób z prawidłową masą ciała.

Aktywność fizyczna, unikanie upadków

  • Wzmacnianie siły mięśni i koordynacji zgodnie ze stanem sprawności pacjenta
    • Wystarczające obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego: (ćwiczenia z wykorzystaniem własnej masy ciała)- ang. "weght(„weight-bearing exercises"”)
    • odpowiednieOdpowiednie są np. wchodzenie po schodach, jazda na rowerze, wędrówki, taniec, gimnastyka tradycyjna i w wodzie, trening siłowy.
  • Unikanie unieruchomienia
  • Roczna historia upadków w przypadku ich wysokiego ryzyka i od 8. dekady życia
    • określenie przyczyn i ryzyka
    • leczenie możliwych do uniknięcia przyczyn upadków
  • Doradztwo w zakresie odpowiednich środków leczniczych i sprzętu medycznego
    • Pacjentom leczonym stacjonarnie należy zaproponować ochraniacze bioder.78-910.

Styl życia

Dieta bogata w wapń i witaminę D

  • Unikanie niedowagi, Body-Mass-Index (BMI) >20 kg/m2 , bez nadmiernego przybierania na wadze (unikanie otyłości)
  • Zapewnienie całkowitej dziennej podaży 1000 mg wapnia oraz odpowiednich dawek witaminy D3.
    • Suplementy wapnia należy stosować tylko w przypadku zbyt niskiej zawartości tego pierwiastka w diecie.
    • nie zaleca się podawania witaminy D3 bez codziennego przyjmowania 1000 mg wapnia1011-12
    • w przypadku wysokiego ryzyka upadku lub złamań albo przy niewielkiej ekspozycji na promieniowanie słoneczne codzienne, doustna suplementacja witaminy D3
    • UwagaUWAGA: Zalecenia dotyczące wapnia i witaminy D3 nie dotyczą m.in. pacjentów z pierwotną nadczynnością przytarczyc, kamicą nerkową, hiperkalciurią oraz aktywnymi chorobami ziarniniakowymi.
    • UwagaUWAGA: Zbyt wysoka podaż wapnia lub witaminy D (niebezpieczeństwo nefrokalcynozy, hiperkalcemii) wskutek jednoczesnego przyjmowania suplementów diety lub różnych wzbogaconych produktów leczniczych.
    • Podawanie w bolusie dożylnym nie przynosi korzyści a może zwiększać ryzyko upadku.1113.
  • Nie ma równieżBrak jednoznacznych dowodów na skuteczność witaminy B, kwasu foliowego anii zielonej herbaty.

Ocena stosunku korzyści do ryzyka stosowania leków powodujących zwiększone ryzyko osteoporozy

  • Systematyczna kontrola stosunku korzyści do ryzyka w przypadku stosowania następujących substancji:
    • doustne i wziewne glikokortykosteroidy
    • glitazony
    • leki przeciwpadaczkowe
    • leki przeciwdepresyjne
    • neuroleptyki
    • leki wywołujące hipotensję ortostatyczną
    • inhibitory pompy protonowej (zwłaszcza w przypadku dłuższego stosowania)
    • opioidy
    • leki uspokajające
    • w przypadku przyjmowania L-tyroksyny: TSH >0,3 mlU/l (wyjątki w przypadku zróżnicowanego raka tarczycy).

Wskazanie dotyczące określonego rodzaju farmakoterapii

Ogólne wskazanie

  • Ogólne wskazanie w przypadku:
    • spowodowanych osteoporozą złamań trzonu kręgu lub kości udowej
    • trwającej przez dłuższy czas terapii glikokortykosteroidami w wysokich dawkach (≥7,5 mg ekwiwalentu prednizolonu) w połączeniu z obniżoną wartością T-score lub złamaniami niskoenergetycznymi
  • W przypadku typowego obrazu klinicznego i radiologicznego złamania trzonu kręgu lub złamania kości udowej spowodowanego osteoporozą, leczenie można wdrożyć nawet bez wcześniejszego przeprowadzenia badania DXA.

Ocena ryzyka złamań

  • Zalecana indywidualna stratyfikacja ryzyka z 10-letnim ryzykiem złamań
  • Na podstawie ryzyka złamań można ustalić odpowiednie leczenie
    • patrz Tabela Algorytm leczenie osteoporozy pomenopauzalnej u kobiet i osteoporozy u mężczyzn >50 r.ż. w zależności od stopnia ryzyka złamań [TABELA 1]

Określony rodzaj farmakoterapii

Zasady leczenia

  • Dostępne są następujące możliwości farmakoterapii:
    • substancje antyresorpcyjne,
    • substancje osteoanaboliczne.
  • Leczenie antyresorpcyjne zazwyczaj przy wstępnym rozpoznaniu
    • unikanie dalszej utraty gęstości kości, stabilizacja obecnej tkanki kostnej
    • najczęściej przy wykorzystaniu bisfosfonianów lub przeciwciała monoklonalnego (denosumab)
      • Martwica kości szczęki i żuchwy oraz atypowe złamania kości udowej stanowią w przypadku tych substancji rzadkie, ale ciężkie działania niepożądane.1214-16.
  • leczenieLeczenie osteoanaboliczne w przypadku już postępującej utraty struktury, wielokrotnych złamań lub kolejnych złamań pomimo leczenia antyresorpcyjnego
    • odbudowa mikroarchitektury, poprawa wytrzymałości kości
    • Wyjątkowo skuteczne działanie osteoanaboliczne ma teryparatyd (rekombinowany ludzki, aktywny biologicznie fragment ludzkiego parathormonu).
      • Teryparatyd podaje się podskórnie, dopuszczalny czas trwania leczenia to maksymalnie 24 miesiące, z uzupełniającym leczeniem antyresorpcyjnym - obecnie leczenie niedostępne w Polsce
  • Nowszą substancją o podwójnej skuteczności jest romosozumab 1317 - przeciwciało monoklonalne hamujące sklerostynę (inhibitor osteoblastów).
  • Proponowany algorytm leczenie osteoporozy pomenopauzalnej u kobiet i osteoporozy u mężczyzn >50 r.ż. w zależności od stopnia ryzyka złamań (TABELA 1) 
    • Patrz Tabela "Algorytm leczenie osteoporozy pomenopauzalnej u kobiet i osteoporozy u mężczyzn >50 r.ż. w zależności od stopnia ryzyka złamań"

Wybór substancji czynnej

  • Dokonując wyboru w przypadku poszczególnych pacjentów, należy uwzględnić następujące czynniki: potencjalne działania niepożądane, choroby współistniejące, okres działania po odstawieniu produktu leczniczego, sposób podawania, preferencje pacjenta i dopuszczenie do obrotu (lub jego brak).
  • WLeki dostępne w Polsce z przypadku kobiet udowodnioną skutecznośćcią mająu kobiet: 
    • bisfosfoniany (kwas alendronowy14-1518, kwas ryzedronowy, kwas zoledronowy19-20, kwas ibandronowy)
    • denosumab1621-22  (przeciwciało monoklonalne)
    • teryparatyd17 (fragment parathormonu) - obecnie niedostępny w Polsce
    • raloksyfen (selektywny modulator receptora estrogenowego SERM)- niedostępny w Polsce
    • estrogeny (tradycyjne leczenie osteoporozy jest wskazane tylko w przypadku, gdy pacjentka nie toleruje innych produktów leczniczych)
    • romosozumab - obecnie niedostępny w Polsce
  • W przypadku mężczyzn dopuszczone są następujące substancje (mniejsza dowiedziona skuteczność niż w przypadku kobiet):
    • kwas alendronowy, kwas ryzedronowy, kwas zoledronowy
    • denosumab
      • Denosumab jest dopuszczony do leczenia osteoporozy w związku z ablacją narządu wytwarzającego hormony u mężczyzn chorujących na raka prostaty, u których występuje podwyższone ryzyko złamań.
    • teryparatyd - obecnie niedostępny w Polsce
  • Szczegółowe informacje dotyczące wpływu na złamania trzonu kręgu, złamania bliższego odcinka kości udowej (BKKU), złamania obwodowe, możliwość stosowania w osteoporozie u mężczyzn oraz w osteoporozie indukowanej GKS umieszczono w Tabeli 2.
    • Patrz Tabela "Leki stosowne w osteoporozie, dawkowanie i wskazania do stosowania" [Tabela 2]

Przeciwwskazania

  • W przypadku różnych grup substancji należy uwzględnić następujące przeciwwskazania:
    •

Substancje czynne oraz dawkowanie

Bisfosfoniany
  • Kwas alendronowy (kobiety po okresie menopauzy i mężczyźni)
    • Dawkowaniedawkowanie: 70 mg doustnie/ 1 xraz w tygodniu
    • Uwagiuwagi szczególne
      • Lek należy przyjmować rano bezpośrednio po wstaniu z łóżka i popijać całą szklanką wody (co najmniej 200 ml).
      • Tabletki nie należy żuć/rozgryzać ani pozwalać, by rozpuściła się w jamie ustnej (ryzyko powstawania owrzodzeń).
      • Nie kłaść się przez co najmniej 30 minut po przyjęciu leku.
      • Jedzenie najwcześniej 30 minut po zażyciu leku.
  • Kwas ryzedronowy (kobiety po okresie menopauzy i mężczyźni)- obecnie niedostępny w Polsce
    • Dawkowanie: 35 mg doustnie/1 x w tygodniu
    • Uwagi szczególne
      • Przyjmować w godzinach porannych, bezpośrednio po śniadaniu (w przypadku przyjmowania na czczo wyższe ryzyko bólu w nadbrzuszu).
      • Tabletki nie należy ssać ani żuć.
      • Przyjmować na stojąco, obficie popić wodą.
      • Nie kłaść się przez co najmniej 30 minut po przyjęciu.
  • Kwas zoledronowy (kobiety po okresie menopauzy i mężczyźni)
    • dawkowanie 5 mg i.v. /1 x w roku
    • Uwagi szczególne
      • Przed podaniem kwasu zoledronowego konieczne jest dobre nawodnienie.
  • Kwas ibandronowy (kobiety po okresie menopauzy)
    • Dawkowanie: 150 mg doustnie/1 x w miesiącu (alternatywnie 3 mg dożylnie co 3 miesiące)
    • Uwagi szczególne
      • doustne przyjmowanie na czczo i 1 godzinę przed pierwszym posiłkiem w ciągu dnia oraz przed doustnym przyjęciem jakiegokolwiek innego leku lub leku w ramach leczenia uzupełniającego (w tym wapnia).
Denosumab (kobiety po okresie menopauzy i mężczyźni)
  • Dawkowanie: 60 mg s.c./1xpodskórnie 1 raz co 6 miesięcy
  • Uwagi szczególne: pacjentom należy przekazać ulotkę oraz kartkę przypominającą o przyjmowaniu leku.
Raloksyfen (kobiety po okresie menopauzy)
  • Dawkowanie: 60 mg doustnie /1 x na dobę
  • Uwagi szczególne: tabletkę można przyjmować o dowolnej porze, niezależnie od posiłku.
Teryparatyd (kobiety po okresie menopauzy i mężczyźni) - obecnie niedostępny w Polsce
  • Dawkowanie: 20 µg s.c. /1 x na dobę
  • Uwagi szczególne: maksymalny czas trwania leczenia 24 miesiące (brak możliwości powtórzenia w ciągu życia)
Romosozumab - obecnie niedostępny w Polsce
  • 210 mg, podawane w formie 2 podskórnych zastrzyków 1 raz w miesiącu na 12 miesięcy

Czas leczenia 

  • Specjalistyczne leczenie powinno zazwyczaj trwać co najmniej 3 lata.
    • W zależności od indywidualnego ryzyka złamań może być konieczne kontynuowanie go przez całe życie.
  • Co do zasady, po upływie od 3 do 5 lat leczenie należy ponownie ocenić pod kątem stosunku korzyści do ryzyka. 
  • Bisfosfoniany wykazują długo utrzymujące się działanie nawet po zakończeniu leczenia (są gromadzone w kościach). Dotyczy to zwłaszcza kwasu alendronowego i kwasu zoledronowego.
    • W przypadku leczenia trwającego ponad 5 lat brak korzyści w stosunku do przerwania leczenia. 
      • niewielka korzyść w przypadku złamań trzonu kręgu- (badanie FLEX)1723
    • okresowe przerwy w leczeniu, około 3 lata od rozpoczęcia podawania dożylnego i 5 lat od rozpoczęcia podawania doustnego – wskazane z tego powodu
      • Bisfosfoniany wykazują działanie ograniczające złamania przez co najmniej 12 miesięcy od zakończenia leczenia.
      • Czas trwania przerw w leczeniu nie jest dokładnie określony.
  • W przypadku innych leków po zakończeniu leczenia ich efekty mogą szybko zniknąć.
    • Trwające ponad rok leczenie denosumabem może spowodować „efekt odbicia” polegający na ponownym spadku masy kości. 
      • Leczenie denosumabem należy zatem zakończyć trwającą co najmniej 6 miesięcy fazą, w której podawany jest bisfosfonian.
    • Po leczeniu teryparatydem (maks. 24 miesiące) należy rozpocząć leczenie antyresorpcyjne pozwalające zachować wzrost masy kostnej.

Przestrzeganie zasad leczenia (compliance)

  • Problemy z przestrzeganiem zasad leczenia znane są zwłaszcza w przypadku doustnego podawania leków.
  • Już po upływie 1 roku zgodnie z zaleceniami lekarza przyjmuje je jeszcze tylko około 60% pacjentów.
  • Ważne jest, aby uświadomić pacjentom konieczność systematycznego przyjmowania leków. Jak pokazuje doświadczenie, wiele osób nie rozumie bowiem jeszcze na początku swojej choroby.
    • Przerwanie leczenia może powodować poważne działania niepożądane, np. dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.
  • Lepsze przestrzeganie zasad można osiągnąć, podając bisfosfoniany dożylnie, a denosumab podskórnie.

Leczenie uzupełniające

Fizjoterapia

  • Zabiegi fizjoterapeutyczne są nakierowane zarówno na profilaktykę złamań wskutek osteoporozy, jak i ich leczenie.1824-26.
  • Celem fizjoterapii jest obecnie nie tylko leczenie złamań i pomoc w kontroli bólu, ale też zapobieganie głównym przyczynom złamań: upadkom i ograniczeniu zdolności nerwowo-mięśniowej.
  • Profilaktyka fizjoterapeutyczna opiera się na trzech kluczowych zasadach:
    • utrzymanie lub wzrost masy oraz wytrzymałości kości;
    • zapobieganie upadkom;
    • ograniczenie strachulęku przed upadkiem, przez to utrzymanie aktywności fizycznej.
  • Warunkiem powodzenia leczenia jest odpowiednia komunikacja i współpraca pomiędzy fizjoterapeutą a lekarzem.
  • Aby umożliwić niemal bezbolesny ruch, zwłaszcza w przypadku ostrych złamań, należy rozważyć stosowanie ortezy prostującej kręgosłup (gorset).
  • Jednocześnie pacjenci powinni przy tym mieć możliwość skorzystania z programów ćwiczeń fizjoterapeutycznych oraz szkoleń na temat prawidłowej postawy.
  • Zabiegi polem elektrycznym oraz elektroterapia, taka jak terapia prądem interferencyjnym, pozwala ograniczyć ból w przypadku wielokrotnych złamań trzonu kręgu, zapewniając poprawę sprawności.
  • Nadzorowane przez fizjoterapeutę programy ćwiczeń uzupełnione o instruktaż dla pacjenta są w stanie złagodzić ból oraz zapewnić lepszą jakość życia.
  • Jeżeli pomimo zastosowania domowego mono- lub multimodalnego, tradycyjnego leczenia, nadal utrzymują się ból i ograniczenie sprawności, może być koniecznośćkonieczne leczenialeczenie stacjonarnegostacjonarne.

Farmakologiczne leczenie bólu 

  • Co do zasady, leczenie przeciwbólowe powinnosiępowinno opierać się o drabinę analgetyczną opracowaną przez WHO.
  • W leczeniu bólu wskutek złamania sprawdzają się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), metamizol i opiaty.
  • Przeciwwskazania i działania niepożądane powodują nierzadko konieczność odejścia od opracowanego przez WHO schematu. Z uwagi na to, że leczeniu poddawane są zwykle osoby starsze, należy przestrzegać zasad „leczenia bólu u osób starszych”, uwzględniając choroby współistniejące, działania niepożądane i inne przyjmowane leki.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Powikłania

  • Złamania
  • Pogorszenie jakości życia
  • Unieruchomienie
  • Niepełnosprawność
  • Działania niepożądane określonego rodzaju farmakoterapii

Przebieg i rokowanie

  • Większość pacjentów z osteoporozą ma chorobę przewlekłą ze stale podwyższonym ryzykiem złamań.
    • znacznie pogorszona jakość życia zwłaszcza w przypadku istniejących złamań
    • U pacjentów ze złamaniami spowodowanymi przez osteoporozę wzrasta śmiertelność, zwłaszcza w pierwszym roku po złamaniu.
  • W poszczególnych przypadkach podwyższone ryzyko złamania jest, po ustaniu potęgującego go czynnika, odwracalne w ciągu 1–2 lat.
    • np. rzuceniezaprzestanie palenia, zakończenie leczenia lekami przeciwpadaczkowymi, zakończenie leczenia doustnymi glikokortykosteroidami, zakończenie leczenia inhibitorami aromatazy, itp.
  • Leczenie podstawowe powinno trwać tak długo, jak utrzymuje się podwyższone ryzyko złamań.
  • Przyjmowanie określonych leków może ograniczyć ryzyko złamań spowodowanych osteoporozą o średnio 50%, a w przypadku ciężkiej osteoporozy nawet do 80%. Ryzyko wszystkich złamań wymagających hospitalizacji zostaje zmniejszone o co najmniej 1/3.

Kontrola przebiegu

  • Bez farmakoterapii: okresowa kontrola w zależności od zmiany występujących lub nowych dolegliwości, obecnego ryzyka, chorób współistniejących oraz wyników wcześniejszych badań
  • W ramach farmakoterapii: przeprowadzana co 3 do 6 miesięcy kontrola tolerancji leczenia oraz przestrzegania zasad, systematyczna kontrola przeciwwskazań, regularne kontrole stomatologiczne przy zastosowaniustosowaniu bisfosfonianu i denosumabu
  • Kontrola przebiegu choroby powinna obejmować następujące elementy:
    • wywiad dotyczący upadków
    • wykrywanie złamań lub klinicznych objawów złamań
    • ocena wystarczającej podaży wapnia i witaminy D
    • motywowanie do odpowiedniej i systematycznej aktywności fizycznej 
    • u kobiet po menopauzie: hormonalna terapia zastępcza
    • uwzględnienie innych przyjmowanych leków zwiększających ryzyko złamań 
    • kontrola leków stosowanych do leczenia osteoporozy
      • kontrola przeciwwskazań (np. występująca od niedawna niewydolności nerek)
      • kontrola przestrzegania zasad leczenia
      • zachowanie zalecanych schematów przyjmowania leków (zwłaszcza w przypadku bisfosfonianów)
      • odnotowanie działań niepożądanych
      • rozważenie kontynuacji leczenia osteoporozy zależnie od korzyści, działań niepożądanych i ryzyka
  • Badanie DXA celem kontroli przebiegu choroby i optymalizacji leczenia najwcześniej po 5 latach, jeśli nie będzie oneono wskazane wcześniej z uwagi szczególnie elementy wywiadu lub obrazu klinicznego
    • Częstość pomiarów BMD powinna się opierać na wyjściowej gęstości mineralnej kości, a zwłaszcza na prawdopodobieństwie przekroczenia, w ramach okresu pomiędzy pomiarami, progu interwencyjnego dotyczącego określonego leczenia.
    • W przypadku bieżącego leczenia korzyści kontrolnych pomiarów gęstości kości nie zostały udowodnione i mogą pomóc co najwyżej uzyskać lepsze przestrzeganie zasad leczenia.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

Ilustracje

Osteoporoza kręgosłupa lędźwiowego: zmniejszona gęstość kości i złamanie blaszki granicznej górnej trzonów kręgu
Osteoporoza kręgosłupa lędźwiowego: zmniejszona gęstość kości i złamanie blaszki granicznej górnej trzonów kręgu
Najczęstsze miejsca złamań w przebiegu osteoporozy
Najczęstsze miejsca złamań w przebiegu osteoporozy
Ryzyko złamań w przebiegu osteoporozy
Ryzyko złamań w przebiegu osteoporozy w ciągu najbliższych 10 lat u mężczyzn (kolor niebieski) i kobiet (kolor czerwony) średnio dla populacji oraz w przypadku kobiet, u których wystąpiły już złamania trzonu kręgu (kolor zielony). Współczynniki powyżej 50% stanowią ekstrapolację i prawdopodobnie przeszacowują ryzyko (źródło: Dachverband der deutschsprachigen wissenschaftlichen Gesellschaften Osteologie [DVO]). Profilaktyka, diagnostyka i leczenie osteoporozy u kobiet po okresie menopauzy oraz u mężczyzn

Źródła

Wytyczne

  • Głuszko P, Sewerynek E, Misiorowski W, et al. Guidelines for the diagnosis and management of osteoporosis in Poland. Update 2022. Endokrynol Pol. 2023;74(1):5-15.doi:10.5603/EP.a2023.0012 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov

Piśmiennictwo

  1. Kanis J. Assessment of fracture risk and its application to screening for postmenopausal osteoporosis: synopsis of a WHO report. WHO Study Group. Osteoporos Int 1994; 4: 368-381. doi:10.1007/BF01622200 DOI
  2. Kanis JA on behalf of the World Health Organization Scientific Group (2007) Assessment of osteoporosis at the primary health-care level. Technical Report. World Health Organization Collaborating Centre for Metabolic Bone Diseases, University of Sheffield, UK. www.sheffield.ac.uk
  3. International Osteoporosis Foundation - key statistics for Europe www.osteoporosis.foundation
  4. Głuszko P, Sewerynek E, Misiorowski W, et al. Guidelines for the diagnosis and management of osteoporosis in Poland. Update 2022. Endokrynol Pol. 2023;74(1):5-15. doi:10.5603/EP.a2023.0012 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  5. Kanis JA, et al. FRAX™ and the assessment of fracture probability in men and women from the UK. Osteoporos Int. 2008 Apr; 19(4): 385–397. Published online 2008 Feb 22. doi: 10.1007/s00198-007-0543-5. www.ncbi.nlm.nih.gov
  6. Buehring B, Thomas J, Wittkämper T, et al. Evaluation des Trabecular Bone Score (TBS) in der täglichen Praxis bei Patienten mit entzündlich rheumatischen und nichtentzündlichen Erkrankungen. Z Rheumatol 2020; 79: 1067–1074. doi:10.1007/s00393-020-00764-9 DOI
  7. Płudowski P., Kos-Kudła B., Walczak M. i wsp.: Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients. 2023; 15(3): 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  8. Santesso N, Carrasco-Labra A, Brignardello-Petersen R. Hip protectors for preventing hip fractures in older people. Cochrane Database Syst Rev 2014; 3: CD001255. doi:10.1002/14651858.CD001255.pub5 DOI
  9. Koike T, Orito Y, Toyoda H, et al. External hip protectors are effective for the elderly with higher-than-average risk factors for hip fractures. Osteoporosis Int 2009; 20: 1613.20. pmid:19137351 PubMed
  10. Kiel DP, et al. Efficacy of a hip protector to prevent hip fracture in nursing home residents: the HIP PRO randomized controlled trial. JAMA 2007; 198: 413–22. www.ncbi.nlm.nih.gov
  11. Avenell A, Mak J, O'Connell D.Vitamin D and vitamin D analogues for preventing fractures in post-menopausal women and older men. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Apr 14;4:CD000227. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  12. Reid I, Bolland M, et al. Effects of vitamin D supplements on bone mineral density: a systematic review and meta-analysis. Lancet 2013. doi:10.1016/S0140-6736(13)61647-5.
  13. Bischoff-Ferrari HA, et al. The Effects of Four Doses of Vitamin D Supplements on Falls in Older Adults. JAMA Intern Med 2016; 176: 175-83. www.acpjournals.org
  14. Park-Wyllie LY, Mamdani MM, Juurlink DN, et al. Bisphosphonate use and the risk of subtrochanteric or femoral shaft fractures in older women. JAMA 2011; 305: 783-9. jama.jamanetwork.com
  15. Schilcher J, Michaëlsson K, Aspenberg P. Bisphosphonate use and atypical fractures of the femoral shaft . N Engl J Med 2011; 364: 1728-37. DOI: 10.1056/NEJMoa1010650 DOI
  16. Sawatari Y, Marx RE. Bisphosphonates and bisphosphonate induced osteonecrosis. Oral Maxillofacial Surg Clin N Am 2007; 19: 487-98. www.ncbi.nlm.nih.gov
  17. McClung MR, Grauer A, Boonen S, et al. Romosozumab in postmenopausal women with low bone mineral density. N Engl J Med 2014. doi:10.1056/NEJMoa1305224 DOI
  18. Wells GA, Cranney A, Peterson J, Boucher M, Shea B, Welch V, Coyle D, Tugwell P. Alendronate for the primary and secondary prevention of osteoporotic fractures in postmenopausal women. Cochrane Database of Systematic Reviews 2008, Issue 1. Art. No.: CD001155. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  19. Serrano AJ, Begona L, Anitua E, Cobos R, Orive G. Systematic review and meta-analysis of the efficacy and safety of alendronate and zoledronate for the treatment of postmenopausal osteoporosis. Gynecol Endocrinol. 2013 Dec;29(12):1005-14. PMID: 24063695 PubMed
  20. Austin M, Yang YC, Vittinghoff E, et al. Relationship between bone mineral density changes with denosumab treatment and risk reduction for vertebral and nonvertebral fractures. J Bone Miner Res. 2012 Mar;27(3):687-93. PMID: 22095631 PubMed
  21. Tsai JN, Uihlein AV, Lee H, et al. Teriparatide and denosumab, alone or combined, in women with postmenopausal osteoporosis: the DATA study randomised trial. Lancet 2013. doi:doi:10.1016/S0140-6736(13)60856-9 DOI
  22. De Kam D, Smulders E, Weerdesteyn V, Smits-Engelsman BC. Exercise interventions to reduce fall-related fractures and their risk factors in individuals with low bone density: a systematic review of randomized controlled trials. Osteoporos Int. 2009 Dec;20(12):2111-25. PMID: 19421702 PubMed
  23. Black DM, et al. Effects of Continuing or Stopping Alendronate After 5 Years of Treatment. JAMA. 2006;296(24):2927-2938. doi:10.1001/jama.296.24.2927. jamanetwork.com
  24. Kanis JA on behalf of the World Health Organization Scientific Group (2007) Assessment of osteoporosis at the primary health-care level. Technical Report. World Health Organization Collaborating Centre for Metabolic Bone Diseases, University of Sheffield, UK. www.sheffield.ac.uk
  25. Reid I, Bolland M, et al. Effects of vitamin D supplements on bone mineral density: a systematic review and meta-analysis. Lancet 2013. doi:10.1016/S0140-6736(13)61647-5.
  26. Park-Wyllie LY, Mamdani MM, Juurlink DN, et al. Bisphosphonate use and the risk of subtrochanteric or femoral shaft fractures in older women. JAMA 2011; 305: 783-9. jama.jamanetwork.com
  27. Schilcher J, Michaëlsson K, Aspenberg P. Bisphosphonate use and atypical fractures of the femoral shaft . N Engl J Med 2011; 364: 1728-37. DOI: 10.1056/NEJMoa1010650 DOI
  28. Reid DM, Devogelaer J-P, Saag K, et al. Zoledronic acid and risedronate in the prevention and treatment of glucocorticoid-induced osteoporosis (HORIZON): a multicentre, double-blind, double-dummy, randomised controlled trial. Lancet 2009; 373: 1253-63. PubMed
  29. Austin M, Yang YC, Vittinghoff E, et al. Relationship between bone mineral density changes with denosumab treatment and risk reduction for vertebral and nonvertebral fractures. J Bone Miner Res. 2012 Mar;27(3):687-93. PMID: 22095631 PubMed
  30. Brown JP, Roux C, Ho PR, et al. Denosumab significantly increases bone mineral density and reduces bone turnover compared with monthly oral ibandronate and risedronate in postmenopausal women who remained at higher risk for fracture despite previous suboptimal treatment with an oral bisphosphonate.. Osteoporos Int. 2014 Mar 28. pmid:24676847 PubMed
  31. Black DM, et al. Effects of Continuing or Stopping Alendronate After 5 Years of Treatment. JAMA. 2006;296(24):2927-2938. doi:10.1001/jama.296.24.2927. jamanetwork.com
  32. De Kam D, Smulders E, Weerdesteyn V, Smits-Engelsman BC. Exercise interventions to reduce fall-related fractures and their risk factors in individuals with low bone density: a systematic review of randomized controlled trials. Osteoporos Int. 2009 Dec;20(12):2111-25. PMID: 19421702 PubMed
  33. Sherrington C, Whitney JC, Lord SR, et al. Effective exercise for the prevention of falls: a systematic review and meta-analysis. J Am Geriatr Soc. 2008 Dec;56(12):2234-43. PMID: 19093923. PubMed
  34. Newman M, Minns Lowe C, Barker K. Spinal Orthoses for Vertebral Osteoporosis and Osteoporotic Vertebral Fracture: A Systematic Review. Arch Phys Med Rehabil 2016; 97: 1013-25. pmid:26615791 PubMed

Autorzy

  • AleksandraKatarzyna CegielNessler, lekarzDr n. med., w trakcie specjalizacji z specjalista medycyny rodzinnej, Joondalup Health Campus, Emergency Department, Zachodnia Australia (recenzent)
  • Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
  • Michael Handke, Prof. Dr. med., Facharzt für Innere Medizin, Kardiologie und Intensivmedizin, Freiburg i. Br.
    Erika Baum, Prof. Dr. med., Professorin für Allgemeinmedizin, Biebertal (Review)
M80; M800; M801; M802; M803; M804; M805; M808; M809; M81; M810; M811; M812; M813; M814; M815; M818; M819; M82; M820; M821; M822; M83; M83; M830; M831; M832; M834; M835; M839
Osteoporoza pierwotna; Osteoporoza wtórna; Osteopenia; Złamanie; Złamania; Złamanie szyjki kości udowej; Złamanie kości udowej; Złamanie kręgu; Złamanie trzonu kręgu; Gęstość kości; DXA; Densytometria; Osteodensytometria; Wskaźnik T; T-Score; Wapń; fosforanyFosforany; ALP; Witamina D; Parathormon; Bisfosfoniany; Kwas alendronowy; Kwas ibandronowy; Kwas ryzedronowy; Kwas zoledronowy; Denosumab; Romosozumab; Bazedoksyfen; Raloksyfen; Estrogeny; Teryparatyd; Glikokortykosteroidy; Leki przeciwpadaczkowe; Inhibitor aromatazy
Osteoporoza
document-disease document-nav document-tools document-theme
Definicja: og Ogólnoustrojowa choroba szkieletu, która z powodu niskiej masy kości i ich zmienionej mikrostruktury powoduje wyższe ryzyko złamań. Częstość występowania: zale Zależna od wieku i płci, u kobiet po okresie menopauzy około 30%, częstość występowania wzrasta z wiekiem.
Medibas Polska (staging)
Osteoporoza
/link/f603125cd8e24e929cbbdc84cc4920c8.aspx
/link/f603125cd8e24e929cbbdc84cc4920c8.aspx
osteoporoza
SiteDisease
Osteoporoza
K.Reinhardt@gesinform.de
mlive.marczewska@konsylium24com#dr.dabrowska@wp.pl
pl
pl
pl