Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Zapalenie ślinianki

Streszczenie

  • Definicja: Ostre albo przewlekłe zapalenie gruczołów ślinowych.
  • Epidemiologia: Raczej u starszych pacjentów, zapalenie wirusowe (świnka) u dzieci.
  • Objawy: Obrzęk gruczołu ślinowego, ból, gorączka.
  • Badanie fizykalne: Obrzęk gruczołu ślinowego przy palpacji; możliwy rumień, ropna wydzielina.
  • Diagnostyka: Parametry stanu zapalnego, USG.
  • Leczenie: Zachowawcze z użyciem leków przeciwzapalnych, antybiotyków w przypadku zakażeń bakteryjnych; w razie potrzeby interwencja chirurgiczna.

Informacje ogólne

Definicja

  • Zapalenie gruczołów ślinowych, zarówno ostre w wyniku zakażeń bakteryjnych lub wirusowych, przewlekłe w wyniku kamicy, zwężenia lub procesów immunopatologicznych, jak i nawracające1
  • Najczęściej dotknięta jest ślinianka przyuszna (parotitis), a następnie podżuchwowa (sialoadenitis submandibularis) i podjęzykowa (sialodenitissialoadenitis sublingualis).
  • Zapalenia gruczołów ślinowych są dzielone na: zapalenia miąższu (sialadenitis) i zapalenie przewodów wyprowadzających (sialodochoitis).

Epidemiologia

  • Częściej występuje u starszych lub bardzo młodych pacjentów.
  • Świnka występuje obecnie rzadziej dzięki szczepieniom.
  • Przewlekłe zapalenie ślinianek występuje częściej u dorosłych.
  • Zespół Sjögrena występuje z częstością od 0,5%-5% populacji, a u wielu osób dotkniętych chorobą występuje zajęcie gruczołów ślinowych.2

Patofizjologia

  • Ślina jest złożoną mieszaniną wody, elektrolitów, enzymów i makrocząsteczek, które razem pełnią kilka ważnych funkcji.3
    • nawilżanie błon śluzowych w celu ułatwienia przełykania i wspomagania trawienia4
    • trawienie skrobi przez amylazę w ślinie
    • modulacja smaku
    • ochrona przed próchnicą
    • obrona przed patogenami
  • Największymi gruczołami ślinowymi są:
    • ślinianka przyuszna
    • ślinianka podżuchwowa
    • ślinianka podjęzykowa
  • Mniejsze ślinianki znajdują się w błonie śluzowej warg, języka, jamy ustnej i gardła.

Etiologia i patogeneza

Ostre zapalenie ślinianek

  • Najczęściej dotyczy ślinianki podżuchwowej lub ślinianki przyusznej.
  • Najczęściej wywołują je gronkowce lub paciorkowce, ale mogą też wystąpić inne bakterie.
    • inne bakteryjne zakażenia: gruźlica, promienica (aktynomikoza), choroba kociego pazura2
  • Droga zakażenia najczęściej wstępująca od strony jamy ustnej, rzadziej krwiopochodna lub limfopochodna.5
  • Czynnikami sprzyjającymi są zastój śliny spowodowany kamicą ślinianek lub zmniejszenie wydzielania śliny w przebiegu odwodnienia.1
  • Patogenami wirusowymi mogą być: wirus Epsteina-Barr, wirus herpes HHV-6, wirus świnki lub CMV.6
    • Świnka = nagminne zapalenie ślinianek (parotitis epidemica), jest typową chorobą zakaźną wieku dziecięcego.
      • Dodatkowo może wystąpić wzrost temperatury ciała, zapalenie trzustki, jąder i jajników, a także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz mózgu.2
    • Również w przebiegu infekcji wirusem SARS-CoV-2 może wystąpić zapalenie ślinianek.7-8

Przewlekłe zapalenie ślinianek

  • W niektórych przypadkach ostre zapalenie ślinianek może przechodzić w przewlekłe zapalenie ślinianek.
    • W zakażeniu HIV klasycznym objawem może być obustronne powiększenie ślinianek spowodowane naciekami limfatycznymi.1
  • Jest to zwykle spowodowane niedrożnością przewodów ślinowych wywołaną przez kamienie ślinowe, zwężenia przewodów ślinowych, blizny, ciała obce lub zewnętrzny ucisk przez guz.3
  • Istnieje przewlekłe stwardniejące zapalenie ślinianek (guz Küttnera) związane z IgG4.9-10  
    • Choroba Mikulicza jest idiopatycznym, obustronnym, bezbolesnym powiększeniem gruczołów łzowych, przyusznic oraz ślinianek podżuchwowych.11
      • Choroba jest zaliczana do chorób IgG4-zależnych.
  • Ponadto istnieją choroby autoimmunologiczne, takie jak zespół Sjögrena lub zespół Heerfordta, które mogą obejmować ślinianki.
  • Napromienianie 131-I (radiojodem) może również prowadzić do przewlekłego zapalenia ślinianek.

Czynniki predysponujące

ICD-10

  • K11 Choroby gruczołów ślinowych
    • K11.0 Zanik gruczołu ślinowego
    • K11.1 Przerost gruczołu ślinowego
    • K11.2 Zapalenie ślinianki
    • K11.3 Ropień gruczołu ślinowego
    • K11.4 Przetoka gruczołu ślinowego
    • K11.5 Kamica ślinianek
    • K11.6 Torbiel śluzowa
    • K11.7 Zaburzenia wydzielania śliny
    • K11.8 Inne choroby gruczołów ślinowych
    • K11.9 Choroby ślinianek, nieokreślone

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

  • Wywiad lekarski 
  • Badanie przedmiotowe
  • Wyniki badań laboratoryjnych i obrazowych
  • Choroby towarzyszące

Diagnostyka różnicowa

Wywiad lekarski

  • Ostre zapalenie ślinianek
    • nagły obrzęk ślinianki, często jednostronny w przypadku zapalenia o etiologii bakteryjnej, zwykle obustronny w przypadku zapalenia o etiologii wirusowej
    • nasilający się ból i obrzęk w czasie spożywania posiłków, możliwe wystąpienie szczękościsku, ból podczas żucia („salivary colic”)
    • gorączka
  • Przewlekłe zapalenie ślinianek
    • nawracające obrzęki, często po jedzeniu
    • wcześniejsze operacje lub urazy
    • Jeśli obecna jest ślina, zmiana konsystencji lub smaku.
      • Często występuje suchość jamy ustnej (xerostomia).
    • bruksizm

Badanie przedmiotowe

  • Ostre zapalenie ślinianek
    • objawy ogólne 
    • wrażliwa i obrzęknięta ślinianka przy palpacji
    • tkliwość i rumień wokół ujścia przewodu wyprowadzającego ślinianki do jamy ustnej
    • W przypadku infekcji bakteryjnej w przewodzie może pojawić się wypływ mlecznie zabarwionej śliny lub ropna wydzielina.
    • W przypadku infekcji wirusowej brak ropnej wydzieliny.
  • Przewlekłe zapalenie ślinianek
    • Gruczoł może być powiększony.
    • ocena śliny
    • Należy zbadać nerwy językowy (nervus lingualis) i twarzowy (nervus facialis).

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

Diagnostyka specjalistyczna (laryngolog)

  • Badanie USG - pierwszy krok diagnostyczny
  • Posiew wydzieliny
  • Endoskopia przewodu ślinowego (sialoendoskopia)
  • Tomografia komputerowa
    • najczęstsze narzędzie do oceny złogów5
  • Sialografia (należy unikać w ostrej fazie)
  • Scyntygrafia ślinianek może ocenić funkcję gruczołu ślinowego.

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • W przypadku konieczności pogłębienia diagnostyki
  • W przypadku niepowodzenia leczenia, nawracających dolegliwości lub konieczności leczenia zabiegowego

Leczenie

Cele leczenia

  • Wyeliminowanie zakażenia
  • Poprawa wydzielania śliny

Ogólne informacje o leczeniu

  • Antybiotyki w przypadku etiologii bakteryjnej
  • Należy wykluczyć mechaniczne przyczyny niedrożności: zwężenie, kamica przewodów, guz (obecnie coraz częściej rozpoznaje się łagodne nowotwory ślinianek).12 
  • Ewentualnie leczenie przyczynowe

Zalecenia dla pacjentów

  • Odpowiednia higiena jamy ustnej
  • Stymulacja produkcji śliny za pomocą odpowiedniego nawodnienia, stosowania słodyczy (bez cukru) lub gumy do żucia13
  • Chłodne okłady mają działanie odkażające i łagodzące ból.
  • Ewentualnie masaż gruczołu

Farmakoterapia

  • Leczenie przeciwzapalne
  • Antybiotykoterapia w przypadku zakażenia o etiologii bakteryjnej 
    • Przed rozpoczęciem leczenia należy pobrać posiew.
    • najczęstsze szczepy powodujące ostre bakteryjne zapalenie ślinianki/ropień12:
      • Staphylococcus aureus, Streptococcus viridans i inne paciorkowce, mikrobiota jamy ustnej (bakterie beztlenowe), Peptostreptococcus, bakterie z rodzaju Bacteroides spp.
    • leczenie empiryczne I rzutu12:
    • Leczenie II rzutu12:
    • po uzyskaniu wyniku posiewu ew. dostosowanie terapii na celowaną 
    • Antybiotykoterapia powinna być stosowana przez 10 dni.
    • W bardzo ciężkich przypadkach należy rozważyć terapię dożylną.
  • Infekcje wirusowe leczy się wyłącznie objawowo.
  • W niektórych przypadkach pomocne mogą być sterydy:
    • Wszystkie zespoły IgG4-dodatnie bardzo dobrze odpowiadają na steroidy, a remisja występuje w 98% przypadków.14

Leczenie chirurgiczne

  • W wyjątkowych przypadkach dochodzi do rozwoju ropnia. 
  • W takim przypadku bezwzględnie konieczna jest hospitalizacja celem nacięcia i irygacji (drenażu) jamy ropnia.12

Przewlekłe zapalenie ślinianek

  • Przy pierwszym rozpoznaniu zapalenia ślinianki spowodowanego niedrożnością przewodów w pierwszej kolejności należy zastosować leczenie zachowawcze:
    • substancje pobudzające wydzielanie śliny - sialagogi (np. pilokarpina, cewimelina, krystaliczna maltoza - stosowane np w zespole Sjögrena15, nawilżanie, płukanie jamy ustnej, rozszerzanie brodawek, masaż gruczołów)
    • leczenie przeciwzapalne lub ew. antybiotykoterapia
  • Operacja oszczędzająca gruczoły obejmuje nacinanie przewodów, z rekonstrukcją lub bez, interwencyjną sialendoskopię lub pozaustrojową litotrypsję falą uderzeniową.
  • Czasami konieczne jest całkowite usunięcie chorej ślinianki.

Powikłania

  • Tworzenie się ropni w ostrych stanach zapalnych
    • szczególnie duża tendencja u noworodków i niemowląt1
  • Powstawanie przetok
  • Przewlekłe zapalenie może spowodować bliznowacenie tkanki gruczołowej.
  • W efekcie produkcja śliny może być trwale ograniczona.
  • Po leczeniu operacyjnym może wystąpić porażenie mięśni twarzy w wyniku uszkodzenia nerwu twarzowego.

Zapobieganie

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

Ilustracje

Badanie USG: przewlekłe zmiany zapalne w śliniance podżuchwowej z mikroprzerzutami i zwapnieniem (strzałka) powodującym cienie za nim.
Badanie USG: przewlekłe zmiany zapalne w śliniance podżuchwowej z mikroprzerzutami i zwapnieniem (strzałka) powodującym cienie za nim.
Badanie USG: kamień jest jasny (strzałka) i ma za sobą wyraźny ciemny cień.
Badanie USG: kamień jest jasny (strzałka) i ma za sobą wyraźny ciemny cień.

Źródła

Piśmiennictwo

  1. Hassman-Poznańska E. Choroby gruczołów ślinowych. Pediatr Dypl. 2013;17(5):22-26. podyplomie.pl
  2. Łódzki Program Profilaktyki Nowotworów Głowy i Szyi. Choroby ślinianek. https://profilaktyka.umed.lodz.pl/choroby-slinianek/ (dostęp 24.10.2023) profilaktyka.umed.lodz.pl
  3. Wilson KF, Meier JD, Ward PD. Salivary gland disorders. Am Fam Physician. 2014 Jun 1;89(11):882-888. PubMed
  4. Stenner M, Klussmann JP. Current update on established and novel biomarkers in salivary gland carcinoma pathology and the molecular pathways involved. Eur Arch Otorhinolaryngol. 2009;266(3):333–341. www.ncbi.nlm.nih.gov
  5. Kopeć T, Wierzbicka M, Szyfter W. Nowe spojrzenie na klasyfikacje przewlekłego zapalenia dużych gruczołów ślinowych i algorytm postepowania [A proposal for the classification of chronic sialadenitis of the major salivary glands with current diagnostic and treatment schedule]. Otolaryngol Pol. 2011;65(3):188-193. doi:10.1016/S0030-6657(11)70673-4 otolaryngologypl.com
  6. Barskey AE, Juieng P, Whitaker BL, et al. Viruses detected among sporadic cases of parotitis, United States, 20090-2011. J Infect Dis 2013; 208: 1979-86. www.ncbi.nlm.nih.gov
  7. Fisher J, Monette DL, Patel KR, Kelley BP, Kennedy M. COVID-19 associated parotitis. Am J Emerg Med. 2021;39:254.e1-254.e3. doi:10.1016/j.ajem.2020.06.059 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  8. Maegawa K, Nishioka H. COVID-19-associated parotitis and sublingual gland sialadenitis. BMJ Case Rep. 2022;15(12):e251730. Published 2022 Dec 19. doi:10.1136/bcr-2022-251730 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  9. Geyer , Ferry , Harris Chronic sclerosing sialadenitis (Küttner tumor) is an IgG4-associated disease. Am J Surg Pathol. 2010 Feb;34(2):202-10 www.ncbi.nlm.nih.gov
  10. Markowski J, Gierek T, Witkowska M, et al. Guz Küttnera (chronic sclerosing sialadenitis) - rzadka przyczyna powiększenia ślinianki podżuchwowej [Küttner's tumor (chronic sclerosing sialadenitis) - a rare cause of submandibular gland enlargement]. Otolaryngol Pol. 2011;65(4):289-292. doi:10.1016/S0030-6657(11)70693-X doi.org
  11. Kamiński B. Mikulicz’s disease and Sjögren’s syndrome as the main autoimmune disorders involving salivary glands. Medical Studies/Studia Medyczne. 2020;36(3):211-218. doi:10.5114/ms.2020.99545. cms-pl.bonnierhealthcare.no
  12. Dzierżanowska-Fangrat, Katarzyna (red.). Przewodnik antybiotykoterapii 2023, wyd. 28. Bielsko-Biała: Alfa-Medica Press, 2023. alfamedica.pl
  13. Bozzato A, Hertel V, Bumm K, Iro H, Zenk J. Salivary simulation with ascorbic acid enhances sonographic diagnosis of obstructive sialadenitis. J Clin Ultrasound. 2009;37(6):329–332. www.ncbi.nlm.nih.gov
  14. Kleger A, Seufferlein T, Wagner M, Tannapfel A, Hoffmann TK, Mayerle J: IgG4-associated autoimmune diseases—polymorphous presentation complicates diagnosis and treatment. Dtsch Arztebl Int 2015; 112: 128–35. www.aerzteblatt.de
  15. Price E.J., Rauz S., Tappuni A.R., Sutcliffe N., Hackett K.L., Barone F.: The British Society for Rheumatology guideline for the management of adults withprimary Sjögren’s Syndrome. Rheumatology (Oxford), 2017; 56: e24–e48.Google Scholar
  16. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Instytut Badawczy. Program Szczepień Ochronnych w 2024 roku. (dostęp 14.04.2024) szczepienia.pzh.gov.pl
  17. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 27 października 2023 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2024. (dostęp 04.05.2024) dziennikmz.mz.gov.pl

Autorzy

  • Krzysztof Studziński, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (recenzent)
  • Tomasz Tomasik, Dr hab. n. med., Prof. UJ, specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
  • Monika Lenz, lekarz rodzinny, Neustadt am Rübenberge
K11; K110; K111; K112; K113; K114; K115; K116; K117; K118; K119
bakteryjne zakażenie gruczołów ślinowych; zapalenie gruczołów ślinowych; obrzęk gruczołów ślinowych; ślinianka przyuszna; ślinianka podżuchwowa; ślinianka podjęzykowa; świnka; zapalenie ślinianek; zespół Sjögrena; zapalenie przyusznic; parotitis; sialadenitis; sialodochoitis; salivary gland infection
Zapalenie ślinianki
document-disease document-nav document-tools document-theme
Definicja: Ostre albo przewlekłe zapalenie gruczołów ślinowych. Epidemiologia: Raczej u starszych pacjentów, zapalenie wirusowe (świnka) u dzieci. Objawy: Obrzęk gruczołu ślinowego, ból, gorączka.
Medibas Polska (staging)
Zapalenie ślinianki
/link/8b50effaba554ce3b14409b19a6e194e.aspx
/link/8b50effaba554ce3b14409b19a6e194e.aspx
zapalenie-slinianki
SiteDisease
Zapalenie ślinianki
K.Reinhardt@gesinform.de
live.com#dr.dabrowska@wp.pl
pl
pl
pl