Nadciśnienie tętnicze

Streszczenie

• Definicja: Nadciśnienie tętnicze to stan charakteryzujący się podwyższoneszonym ciśnienienieniem tętniczetniczym krwi, któremu towarzyszy zwiększone ryzyko wystąpienia zdarzeń klinicznych o  charakterze mózgowym, sercowym (naczyniowym) i  nerkowym. Obecnie jako mierzone w gabinecie lekarskim nadciśnienie tętnicze definiuje się jako mierzone w gabinecie lekarskim ciśnienie skurczowe ≥140  mmHg i/lub rozkurczowe ≥90  mmHg. W ok. około 90% przypadków etiologia jest nieznana (nadciśnienie pierwotne), w ok. około 10% powodem jest szczególnaidentyfikowalna choroba podstawowa (nadciśnienie wtórne).
• Epidemiologia: Nadciśnienie tętnicze jest chorobą dotyczącą nawet do 35% populacji. 
• Objawy: Samo nadciśnienie jestprzebiega zazwyczaj bezobjawowebezobjawowo. ObjawowyObjawy jestpojawiają się w przypadku przełomomu nadciśnieniowynieniowego lub powiązane uszkodzenieuszkodzenia narządowego będówącego docelowychkonsekwencją nieleczonego nadciśnienia tętniczego (np. udar mózgu, zawał serca, niewydolność nerek, niewydolność serca).
• Badanie fizykalne: Podwyższone ciśnienie tętnicze i  ewentualnie objawy wynikające z  uszkodzenia narządów docelowychdowego.
• Diagnostyka: Rozpoznanie następujestawiane zwyklejest drogąna wielokrotnegopodstawie pomiaruwielokrotnych pomiarów ciśnienia tętniczego, który powinien być przeprowadzanyprzeprowadzanych w  wystandaryzowanych warunkach w gabinecie. Alternatywnymi metodami pomiarudiagnostycznymi, ważnymi również z  punktu widzenia kontroli przebiegu, są własnesamodzielne pomiary domowe (HBPM) i  ambulatoryjne pomiary ciśnienia tętniczego (ABPM).
• TerapiaLeczenie: Strategia leczenia zależy od stopnia nadciśnienia i  ogólnego profilu ryzyka sercowo-naczyniowego. Podstawą każdego leczenia jest zmiana stylu życia, a ale większość pacjentów z  nadciśnieniem wymaga również farmakoterapii. Najważniejsze grupy substancjileków hipotensyjnych to inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEACEI), blokery receptora angiotensyny (sartany), antagoniściblokery kanałuów Cawapniowych, diuretyki tiazydowe/tiazydopodobne i  beta-blokery.

Informacje ogólne

Definicja

• Nadciśnienie tętnicze to utrzymujące się podwyższone ciśnienie tętnicze związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zdarzeń klinicznych o  charakterze mózgowym, sercowym i  nerkowym.¹.
• Obecnie jako nadciśnienie mierzone w gabinecie definiuje się wartości uzyskane w pomiarach gabinetowych: ciśnienie skurczowe ≥140  mmHg i/lub rozkurczowe ≥90  mmHg.²
  • uzasadnienie: pozytywny efekt leczenia u  pacjentów z  ciśnieniem powyżej tej granicy²
  • Związek między nadciśnieniem tętniczym a chorobami sercowo-naczyniowymi i chorobami nerek niezakończonymi lub zakończonymi zgonem obserwuje się już od wartości SBP >115 mmHg oraz DBP >75 mmHg.³
• RozrRozpoznanie nadciśnienia tętniczego wymaga stwierdzenia trwale podniesionych wartości ciśnienia tętniczego w trakcie co najmniej dwóch niezależnych wizyt, chyba, że obecne są uszkodzenia narządowe związane z nadciśnieniem tętniczym (hypertension-mediated organ damage - HMOD) lub wartości ciśnienia skurczowego (systolic blood pressure - SBP) przekraczają 180 mmHg i/lub ciśnienia rozkurczowego (diastolic blood pressure - DBP) przekraczają 110 mmHg.
• Nadciśnienie tętnicze można rozpoznać także na podstawie wyników całodobowej rejestracji ciśnienia tętniczego (ambulatory blood pressure monitoring - ABPM) jeżeli stwierdza się:
  • SBP ≥130 i/lub DBP ≥80 mmHg - średnia pomiarów z całej doby
  • SBP ≥135 i/lub DBP ≥85 mmHg – średnia z pomiarów w okresie dnia (lub czuwania)
  • SBP ≥120 i/lub DBP ≥70 mmHg – średnia z pomiarów w okresie nocy (lub snu)
  • lub na podstawie wyników domowych pomiarów ciśnienia tętniczego (home blood pressure monitoring - HBPM), o ile SBP ≥135 i/lub DBP ≥85 mmHg
• Zróżnienienicowanie nadciśnienia pierwotnego od wtórnego
• pierwotne nadciśnienie tętnicze (ok. 90% %przypadków): brak jednoznacznej etiologii
• wtórne nadciśnienie tętnicze (ok. 10% %przypadków): szczególne choroby podstawowe, powodujące nadciśnienie tętnicze będące konsekwencją innych chorób podstawowych

 Definicja nadciśnienia tętniczego u  dzieci i  młodzieży

• Ciśnienie tętnicze u  dzieci i  młodzieży zależy od płci, wieku i  wzrostu.   
  • Od 14. roku życia ciśnienie tętnicze jest fizjologicznie nieco wyższe u  chłopców niż u  dziewcząt (różnica w  skurczowym ciśnieniu tętniczym u  17-latków — mediana 8  mmHg).
• Definicja nadciśnienia tętniczego u  dzieci i  młodzieży jest arbitralna i  opiera się na rozkładzie ciśnienia tętniczego u  osób zdrowych.³⁴.
• Nadciśnienie tętnicze definiuje się jako wartości ciśnienienienia tętniczetniczego ≥95. centyla zmierzonedla wieku, płci i wzrostu, uzyskane w  trzech róniezależnych terminachpomiarach.³⁴.
  • w  idealnym przypadku potwierdzone pomiarem 24-godzinnym (ABPM)
• Generalnie punktem odniesienia mogą być następujące wartości:
  • noworodki: średnia 60/35  mmHg; nadciśnienie >>90/50  mmHg
  • 1. rok życia: średnia 85/40  mmHg; nadciśnienie >>100/60  mmHg
  • 4 lata: średnia 95/50  mmHg; nadciśnienie >>110/70  mmHg
  • 8 lat: średnia 100/60; nadciśnienie >>115/80  mmHg
  • 12 lat: 105/62  mmHg; nadciśnienie >>125/80  mmHg
  • 16 lat: 115/65  mmHg; nadciśnienie >>135/85  mmHg

Klasyfikacja:

• Ciśnienie tętnicze i  nadciśnienie (pomiar w  gabinecie)
  
  • Patrz Tabela tabela Nadciśnienie tętnicze, wartości graniczne wg ESC i  ESH.

Epidemiologia:

• Chorobowość:
• Wzrost ciśnienia tętniczego wraz z wiekiem¹
  • stały wzrost skurczowego ciśnienia tętniczego do 8. dekady życia
  • wzrost ciśnienia rozkurczowego do ok. 50. r.ż., potem stałe lub lekko malejące
• Chorobowość zależna od wieku:
  • ok. 5–10% w wieku 30–39 lat
  • ok. 60% w wieku 60–69 lat
• Częstość występowania nadciśnienia tętniczego wzrasta z wiekiem. W Polsce nadciśnienie tętnicze u osób dorosłych do 80. roku życia dotyka 32,5% chorych, natomiast w znacznym stopniucałej zalepopulacji łącznie z najstarszymi sięga 35%.
• Z raportu Narodowego Funduszu Zdrowia wynika, żye odw zdefiniowanych2020 wartoroku na nadciścinienie referencyjnychtętnicze chorowało w Polsce 9,94 mln dorosłych osób. Najwięcej chorych jest w wieku 55-74 lata.⁵
• Nadciśnienie tętnicze jest ważnym czynnikiem predysponującym do wystąpienia wielu powikłań ogólnoustrojowych. Wysokość ciśnienia tętniczego wykazuje liniowy związek z ryzykiem: zawału serca, udaru niedokrwiennego i krwotocznego mózgu, nagłego zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych, niewydolności serca, choroby tętnic obwodowych, przewlekłej choroby nerek, migotania przedsionków i demencji. W 2017 roku kilka amerykańskich towarzystw zawodowych obniżyło wartości referencyjne Związek ciśnienia tętniczego4 z ryzykiem zdarzeń sercowo-naczyniowych jest niezależny od wieku, płci oraz grupy etnicznej.

Etiologia i  patogeneza

Nadciśnienie pierwotne

• U  ponad 90% pacjentów brak jednoznacznie określonej etiologii podwyższonego ciśnienia tętniczego
• Dziś uwaUważa się, że nadciśnienie pierwotne jest uwarunkowane wieloma czynnikami chorobowymi.⁵⁶.


• ZU podłoża nadciśnienia tętniczego pierwotnego leży złożona interakcja czynników genetycznych, środowiskowych i  behawioralnych.⁶⁷
• Mechanizmy patofizjologiczne⁶⁷
  • zwiększona aktywność układu współczulnego
  • nadprodukcja hormonów wychwytujących sód
  • zwiększona produkcja reniny z  następową nadprodukcją angiotensyny II i  aldosteronu (układ RAA)
  • dunadmierne spożaycie podaż solisodu
  • niedobór czynników rozszerzających naczyniawazodylatacyjnych (tlenek azotu, hormony natriuretyczne, prostacyklina)
  • zmiany w  układzie kallikreinakalikreina-kinina z wpływemywające na napięcie naczyniowe
  • zaburzenia czynności naczyń oporowych
  • nadwaga
  • insulinooporność
  • zmiany w  obrębie adrenoreceptorów wpływające na:
    • częstość akcji serca
    • objętość wyrzutową
    • napięcie naczyniowe

Wtórne nadciśnienie tętnicze (ok. 

• Podwyższone ciśnienie tętnicze o  określonej etiologii
• U ok.Stanowi około 10% wszystkich przypadków nadciśnienia tętniczego.
• Przyczyny nadciśnienia wtórnego (chorobowość jako odsetek wszystkich pacjentów z  nadciśnieniem)⁷⁸
  • zespół obturacyjnego bezdechu sennego (obstructive sleep apnea syndrome — OSAS) (>>5%)
  • choroba miąższowa nerek (1,6–8,0%)
  • zwężenie tętnicy nerkowej  w przebiegu miażdżycy (6,0–14,0%)
  • zwężenie tętnicy nerkowej w przebiegu dysplazji włóknisto-mięśniowej (1,0–8-6,0%)⁹
  • pierwotny hiperaldosteronizm =  zespół Conna  (1,46–1020%)^89-10
  • nadczynność tarczycy (1–2%)⁹¹¹
  • hiperkortyzolizm = zespół Cushinga (2-5,0,5%)
  • guz chromochłonny- (pheochromocytoma ) (0,2–0,5<1%)⁹
  • koarktacja aorty (<1%)><1%)
  • stan przedrzucawkowy lub rzucawka
• Brak dobrej jakości danych na temat częstości występowania nadciśnienia wtórnego w  praktyce lekarza rodzinnego. Wiele danych na temat chorobowości pochodzi z  wyspecjalizowanych ośrodków. 

Stadia Chorobowonadciśćnienia jesttętniczego: 

• Zobacz tabela Definicje w większoi klasyfikacja wartości przypadkciśnienia tętniczego
• W wytycznych oprócz stopni NT określanych na podstawie wartości BP zaleca się rozróżnienie stadiów raczej niższa.choroby³:

1. stadium 1- NT bez HMOD (hypertension mediated organ demage) lub jawnej choroby sercowo-naczyniowej, może jednak występować przewlekła choroba nerek PChN w stadium 1 lub 2
2. stadium 2 - występowanie HMOD lub PChN w stadium 3. lub cukrzycy 
3. stadium 3 - jawna choroba sercowo-naczyniowa lub PChN w stadium 4. lub 5. 

Ciśnienie tętnicze a  ryzyko sercowo-naczyniowe lub ryzyko choroby nerek

• Wpływ mierzonego w  gabinecie ciśnienia tętniczego na zachorowalność i  śmiertelność^2,1012-1315— niezależny, stały czynnik wystąpienia ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych, takich jak:
  • Udarudar mózgu
  • Zawazawał mięśnia sercowego
  • nagły zgon sercowy
  • Niewydolnoniewydolność serca
  • choroba tętnic obwodowych (PAD)
  • schyłkowa niewydolność nerek
• Skurczowe ciśnienie tętniczeSBP u  pacjentów >w wieku >50 lat ma większe znaczenie prognostyczne niż ciśnienie rozkurczoweDPD.
• Podwyższone ciśnienie tętna ≥60  mmHg (ciśnienie tętna = ciśnienieSPD skurczowe- minus rozkurczoweDPD) ma niekorzystne znaczenie prognostyczne, także u  starszych pacjentów także ma znaczenie prognostyczne. 
• Ciśnienie tętna zwykle wynosi ok.około 40–50  mmHg, podwyższone ciśnienie tętna jest wyrazem narastającejzwiększonej sztywności tętnic.
• Istnieje również korelacja w odniesieniu do pomiarów domowych i monitorowania ambulatoryjnego (ABPM).
• Na korelację tę wpływają inne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego.
  • częstsze występowanie innych czynników ryzyka u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym

Czynniki predysponujące

• Rozwojowi nadciśnienia tętniczego sprzyjają następujące czynniki predysponujące:
  • nadwaga¹⁴¹⁶
  • predyspozycje rodzinne⁵⁶
  • niższy status społeczno-ekonomiczny¹⁵¹⁷
  • dieta wysokosolnaz wysoką zawartością sodu^1618-1719
  • nadmierne spożycie alkoholu^1820-1921
  • zaburzenia metabolizmu lipidów²⁰²²
  • Dane dotyczące stresu jako czynnika predysponującego są niejednorodne.²¹²³.

ICD-10

• I10 Nadciśnienie samoistne (pierwotne)
• I10.9 Nadciśnienie samoistne, nieokreślone
• I11 Nadciśnieniowa choroba serca
  • I11.0 Choroba nadciśnieniowa z  zajęciem serca, z  (zastoinową) niewydolnością serca
  • I11.9 Choroba nadciśnieniowa z  zajęciem serca bez (zastoinowej) niewydolności serca
• I12 Choroba nadciśnieniowa z  zajęciem nerek
  • I12.0 Choroba nadciśnieniowa z  zajęciem nerek, z  niewydolnością nerek
  • I12.9 Choroba nadciśnieniowa z  zajęciem nerek, bez niewydolności nerek
• I13 Choroba nadciśnieniowa z  zajęciem serca i  nerek
  • I13.0 Choroba nadciśnieniowa z  zajęciem serca i  nerek, z  (zastoinową) niewydolnością serca
  • I13.1 Choroba nadciśnieniowa z  zajęciem serca i  nerek, z  niewydolnością nerek
  • I13.2 Choroba nadciśnieniowa z  zajęciem serca i  nerek, z  (zastoinową) niewydolnością serca oraz niewydolnością nerek
  • I13.9 Choroba nadciśnieniowa z  zajęciem serca i  nerek, nieokreślona
• I15 Nadciśnienie wtórne
  • I15.0 Nadciśnienie naczyniowo-nerkowe
  • I15.1 Nadciśnienie wtórne do innej patologii nerek
  • I15.2 Nadciśnienie wtórne do zaburzeń układu wewnątrzwydzielniczego
  • I15.8 Inne postacie nadciśnienia wtórnego
  • I15.9 Nadciśnienie wtórne, nieokreślone

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• Cele diagnostyki wstępnej przy podejrzeniu nadciśnienia²
  • Rozpoznanierozpoznanie i  określenie stopnia ciężkości
  • Rozwarozważenie możliwości występowania  wtórnego nadciśnienia tętniczego
  • Identyfikacjaidentyfikacja czynników predysponujących (np. styl życia, leki)
  • Odnotowanieoszacowanie:
    • ryzyka sercowo-naczyniowego przy pomocy zwalidowanego kalkulatora ryzyka - w Polsce są to kalkulatory opracowane według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego w 2021 - SCORE2 i SCORE2-OP 
    • istniejących uszkodzeń narządówdowych
    • chorób współistniejących

Nadciśnienie tętnicze definiuje się co do zasady jako trwale podwyższone, mierzone w  gabinecie ciśnienie skurczowe ≥140  mmHg i/lub rozkurczowe ≥90  mmHg.².

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego powinno być oparte na:²:

• wielokrotnych pomiarach ciśnienia tętniczego w  ramach więcej niż jednej wizyty, z  wyjątkiem ciężkiego nadciśnienia III3. stopnia
  • Na każdej wizycie należy wykonać trzy pomiary ciśnienia tętniczego (w  odstępie 1–2 minut) i wyciągną obliczyć średnią z  dwóch ostatnich pomiarów.
• Alternatywnie dla celów postawienia rozpoznania mogą być wykorzystane wiarygodne pomiary w  trybie monitorowania domowego/ lub wyniki ambulatoryjnego 24-godzinnego pomiarumonitorowania ciśnienia tętniczego (ABPM), jeśli jest to możliwe od strony logistycznej.

UwagaUWAGA: w  odniesieniu do pomiarów domowych i  ambulatoryjnych obowiązują niższe wartości graniczne!

Definicja nadciśnienia w  zależności od metody pomiaru²

• Gabinetowy pomiar ciśnienia tętniczego: skurczowe ≥140  mmHg i/lub rozkurczowe ≥90  mmHg
• Domowy pomiar ciśnienia tętniczego: skurczowe ≥135  mmHg i/lub rozkurczowe ≥85  mmHg
• Ambulatoryjny 24-godzinny pomiar ciśnienia tętniczego
  • pomiar
    • średnie 24-godzinnyw ciągu doby: skurczowe ≥130  mmHg i/lub rozkurczowe ≥80  mmHg²²²⁴
      • średnie w  ciągu dnia: skurczowe ≥135  mmHg i/lub rozkurczowe ≥85  mmHg
      • średnie w  nocy: skurczowe ≥120  mmHg i/lub rozkurczowe ≥70  mmHg

  Nadciśnienie białego fartucha

  • Definicja: podwyższone ciśnienie tętnicze w  gabinecie, prawidłowe ciśnienie podczas pomiarów poza gabinetem²³²⁵
  • Epidemiologia²
    • 30–40% pacjentów z  podwyższonym ciśnieniem tętniczym mierzonym w  gabinecie
    • Może wystąpić we wszystkich stopniach nadciśnienia, najczęściej w  nadciśnieniu I1. stopnia.
    • częściej u  kobiet i  osób niepalących
  • Znaczenie prognostyczne
    • Kwestia podwyższonego ryzyka nie została jeszcze jednoznacznie wyjaśniona.^2426-2527
    • Stanowi wskazanie do ABPM i HBPM, a także identyfikacji czynników ryzyka sercowo-naczyniowego i HMOD.⁹
    • Rokowanie jest lepsze niż w  przypadku utrwalonego nadciśnienia tętniczego.²
    • Można rozważyć farmakoterapię w przypadku obecności HMOD lub dużego ryzyka sercowo-naczyniowego.⁹
    • możliwe wyższe ryzyko długoterminowe w  porównaniu z  pacjentami ze stale prawidłowym ciśnieniem²

  Nadciśnienie zamaskowanemaskowane

  • Definicja: ciśnienie tętnicze prawidłowe w  pomiarach w  gabinecie, podwyższone ciśnienie tętnicze w codziennych pomiarach warunkach domowych
  • Epidemiologia: 15% u  pacjentów z  prawidłowym ciśnieniem tętniczym mierzonym w  gabinecie²
  • Powiązane z:²:
  • dyslipidemią
  • cukrzycą
  • uszkodzeniamiryzykiem wystąpienia uszkodzeń narządówdowych wywołanymianych nadciśnieniem
  • Znaczenie prognostyczne
    • ryzyko sercowo-naczyniowe podobne jak u  pacjentów z  nadciśnieniem tętniczym mierzonym w  gabinecie²
  • Można rozważyć farmakoterapię w przypadku obecności HMOD lub dużego ryzyka sercowo-naczyniowego.⁹

  Wywiad lekarski 

  Wytyczne: Dokładny wywiad lekarski przy pierwszym rozpoznaniu²

  1. Czynniki ryzyka
     • wywiad osobistyosobniczy i  rodzinny w  kierunku występowania nadciśnienia tętniczego, chorób sercowo-naczyniowych/chorób nerek, innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego (hiperlipidemia, cukrzyca, palenie papierosów)
     • spożycie solisodu/nawyki żywieniowe
     • nadmierne spożywanie alkoholu
     • aktywność fizyczna
     • chrapanie/bezdech senny (informacjainformacje od partnera)
     • nadciśnienie ciążowe/stan przedrzucawkowy
  2. Objawy uszkodzenia narządów wywołane nadciśnieniem tętniczym
     • OUN i oczy narząd wzroku: ból głowy, zawroty głowy, zaburzenia widzenia, deficyt sensoryczny lub motoryczny, deficyty poznawcze
     • serce: ból w  klatce piersiowej, zadyszkadusznośc wysiłkowa, obrzęki, omdlenia, kołatanie serca
     • nerki: wzmożone pragnienie, poliuria, nykturia, hematuria, zakażenia układu moczowego
     • tętnice obwodowe: zimne kończyny, chromanie (dystans chromania)
  3. Objawy Podejrzenie wtórnego nadciśnienia tętniczego
     • nadciśnienie tętnicze II2. lub III3. stopnia występujące już w  młodym wieku <40 lat>
     • szybki rozwój lub szybkie pogorszenie się kontroli nadciśnienia tętniczego
     • współistniejące choroby nerek/układu moczowego
     • uzależnienie od narkotyków/przyjmowanie leków: glikokortykosteroidy, donosowe leki obkurczające kroplenaczynia dobłony nosaśluzowej, chemioterapia, inhibitory MAO, NLPZ, doustne środki antykoncepcyjne
     • napadowe poty, bóle głowy, niepokój, kołatanie serca (objawy guzguza chromochłonnyonnego - pheochormocytoma)
     • w  wywiadzie hipokalemiahipokaliemia, osłabienie mięśni, tężyczka (hiperaldosteronizm)
     • objawy nadczynności lub niedoczynności tarczycy
     • objawy bezdechu sennego   (ewentualnie informacje od partnera)
  4. Leczenie ciśnienia tętniczego
  • aktualnie przyjmowane leki (skuteczność/nietolerancja)
  • wcześniej przyjmowane leki (skuteczność/nietolerancja)
  • przestrzeganiestopień przestrzegania zaleceń

  Pomiar ciśnienia tętniczego

  Urządzenia pomiarowe

  • Ręczne ciśnieniomierzeurządzenia osłuchowe
    • wymagajrodzaje:
      • ciśnieniomierz rtęciowy
      • ciśnieniomierz aneroidowy
      • urządzenie hybrydowe (z wyświetlaczem LED, LCD lub cyfrowym odliczaniem)
    • Wymagają osłuchiwania stetoskopem do określenia wartościa ciśnienia tętniczego.
    • manometry rtęciowe (dawniej złoty standard): od 2009 roku zakaz sprzedaży w na terenie UE²⁶²⁸
    • ciśnieniomierze aneroidowe (zegarowe, mechaniczne): najczęściej stosowane ciśnieniomierze w  codziennej praktyce medycznej
  • OscylometryZautomatyzowane urządzenia elektroniczne
    • Dorodzaje:
      • automatyczny ciśnieniomierz oscylometryczny
        • do pomiaru ciśnienia wykorzystuje się drgania tętniącej krwi.
      • automatyczny ciśnieniomierz osłuchowy
      • ciśnieniomierz półautomatyczny (ręcznie napełniany)
    • automatyczny pomiar na ramieniu lub nadgarstku
      • dlategoElektroniczne ciśnieniomierze nadają się do pomiarów domowych.²⁷²⁹
      • dokładniejsze pomiary urządzeniami zakładanymi na ramię²⁸³⁰
    • ograniczona przydatność przyw przypadku migotaniumigotania przedsionków (pomiar wymaga regularności uderzeń fal tętna)
  • Zarówno do pomiarów gabinetowych jak i domowych należy używać wyłącznie walidowanych urządzeń.
  • Na systematycznie aktualizowanej i działającej pod patronatem Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego stronie internetowej znajduje się lista dostępnych w Polsce ciśnieniomierzy posiadających walidację zgodną z obowiązującymi międzynarodowymi protokołami.³¹

  Pomiar ciśnienia tętniczego w  gabinecie

  • Standardowa metoda mierzenia ciśnienia tętniczego
    • łatwe wykonanie
    • niewielki nakład czasu
    • niska cena
  • Zalecenia dotyczące przeprowadzania gabinetowych pomiarów ciśnienia tętniczego²
    • pomiar po 5 minutach siedzeniaodpoczynku w  spokojnym otoczeniu z komfortem cieplnym
    • Na 30 minut przed pomiarem pacjent nie powinien palić papierosów, spożywać kawy, alkoholu lub innych substancji stymulujących.
    • Należy wykonać trzy pomiary w  odstępie 1–2 minut, bierzewynik sięstanowi średniąrednia wartościć z  dwóch ostatnich pomiarów.
    • ewentualnie dalsze pomiary (np. przyw przypadku migotaniu przedsionków)
      • W  przypadku migotania przedsionków należy stosować metodę osłuchową, ponieważ automatyczne urządzenia nie mają walidacji do pomiarów przy migotaniu przedsionków.
    • U większości osób możyciena używać standardowego mankietu (szerokości 12–13  cm i  długości 35  cm).
      • Dostępne powinny być także mankiety większe (dla pacjentów z obwodem ramienia > 32 cm) i  mniejsze mankiety(dla pacjentów z obwodem ramienia <24 cm).
    • w W trakcie pomiaru mankiet powinien znajdować się na wysokości serca.
      • Plecy i  ramię powinny być odciążone, aby uniknąć wzrostu ciśnienia tętniczego spowodowanego napięciem izometrycznym.
    • w metodzie osłuchowej oznaczanie na podstawie tonów Korotkowa (faza I i - SPD, faza V - DPD)
    • podczasPodczas pierwszego badania pomiar na obu ramionach, następnie pomiar na ramieniu na którym wartośćci są wyższa niż referencyjnasze.
    • w  celu rozpoznania niedociśnienia ortostatycznego pomiar uzupełniający w  ramach pierwszego pomiaru po 1 i  3 minutach w  pozycji stojącej, szczególnie w  przypadku:
      • pacjentów w  podeszłym wieku
      • chorych na  cukrzycę
      • innych chorób z  tendencją do zaburzeń ortostatycznych
    • palpacyjne badanie tętna w  celu wykluczenia arytmii

  Pomiar ciśnienia tętniczego w  warunkach domowych i  ambulatoryjnych (ABPM)

  • Jako uzupełnienie pomiarów gabinetowych
  • Bardziej reprezentatywne wartości dzięki większej ilości pomiarów
  • Lepsze oszacowanie ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych^2,2932
  • Nadal nie wiadomo, czy długoterminowa samokontrola skutkuje lepszą kontrolą ciśnienia tętniczego i  mniejszą liczbą schorzeń wtórnych.³⁰³³.
  • Niezbędne do stwierdzenia „nadciśnienia białego fartucha” i  „nadciśnienia zamaskowanegomaskowanego”
  • Wskazania²
    • sytuacjeSytuacje, w  których często występuje efekt białego fartucha:
      • nadciśnienie tętnicze I1. stopnia przyw pomiarze gabinetowym
      • znacznie podwyższone ciśnienie tętnicze przyw pomiarze gabinetowym bez uszkodzenia narządów docelowych
    • sytuacjeSytuacje, w  których często występuje nadciśnienie zamaskowanemaskowane:
      • ciśnienie tętnicze przyw pomiarze gabinetowym w  górnym zakresie normy
      • prawidłowe ciśnienie tętnicze przyw pomiarze gabinetowym u  pacjentów z  uszkodzeniami narządów lub wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym
    • długie odstępy między pomiarami ciśnienia w  gabinecie
    • rozpoznanie nadciśnienia opornego na leczenie
    • ocena kontroli ciśnienia tętniczego, zwłaszcza u  pacjentów z  grupy wysokiego ryzyka
    • ocena nadciśnienia tętniczego wywołanego wysiłkiem fizycznym
    • diagnostyka przy podejrzeniu niedociśnienia wtórnierneego do leczenia
    • szczególne wskazania do ABPM
      • określenie  dobowego rytmu dobowegociśnienia
      • podejrzenie nadciśnienia nocnego, podejrzenie braku spadku ciśnienia w  nocy ("„non-dipper"”)
      • nadciśnienie tętnicze
        • u kobiet w ciąży
        • u pacjentów z jaskrą
      • ocena wysokości i zmian ciśnienia w nocy u pacjentów z:
        • obturacyjnym bezdechem sennym
        • cukrzycą, przewlekłą chorobą nerek
        • przebytym przeszczepem narządów unaczynionych
  • Domowy pomiar ciśnienia tętniczego
    • Ogólnie nieNie zaleca się mierzenia ciśnienia na nadgarstku.
      • opcjonalnie w  przypadku bardzo dużego obwodu ramienia
    • w miarę możliwościoptymalnie pomiar w  ciągu 7 kolejnych dni (w przypadku ustalania rozpoznania, zmiany leczenia, przed wizytami lekarskimi), minimalnie przez 3 dni
    • ≥2 pomiary rano i  ≥2 wieczorem, na czczo i przed przyjęciem leków
    • na siedząco, w  spokojnym otoczeniu
    • po 5 minutach odpoczynku dwa pomiary w  odstępie 1–2 minut
    • dokumentacja w  dzienniczku bezpośrednio po dokonaniu pomiaru
  • Ambulatoryjny pomiar ciśnienia tętniczego (ABPM)
    
    • czas trwania 24  h
    • przed badaniem pomiar zazwyczajstandardowy na obu kończynach górnych
    • przy różnicy SBP pomiędzy kończynami <10 mmHg pomiar na ramieniu niedominującym
    • przy różnicy SBP pomiędzy kończynami >10 mmHg pomiar na ramieniu z wyższym ciśnieniem
    • zwykła codzienna aktywność pacjentów
    • podczas pomiaru krótka faza odpoczynku z  ramieniem na wysokości serca
    • dokumentacja wykonywanych czynności, momentu przyjmowania leków i  występowania objawów w  dzienniczku
    • Co najmniej 70% pomiarów musi się nadawa być doudana, wykorzystaniaby ABPM uznać za miarodajny.

  Badanie przedmiotowe

  Wytyczne: Badaniebadanie przedmiotowe w  celu wstępnego rozpoznania nadciśnienia tętniczego²

  • Badanie fizykalne ze szczególnym uwzględnieniem trzech obszarów:
    1. nadwaga
    2. uszkodzenia narządów docelowych
    3. Objawyobjawy sugerujące wtórnegorne nadciśnienianienie tętniczegotnicze
  • nadwagaNadwaga
    • pomiar wzrostu i  wagi
    • określenie wskaźnika masy ciała (BMI)
      • BMI = masa ciała (w  kg)/wysokość (w  m²)
    • obliczenie obwodu w  talii
      • mierzonego w połowie odległości między łukami żebrowymi i  grzebieniem kości biodrowej
  • Objawy uszkodzenia narządówdowego docelowych wywołanego nadciśnieniem  
    • badanie neurologiczne i  ocena funkcji poznawczych
    • badanie palpacyjne tętna i  osłuchiwanie serca i  tętnic szyjnych
    • badanie palpacyjne naczyń obwodowych
    • fundoskopia pod kątem retinopatii nadciśnieniowej
    • porównanie wartości ciśnienia tętniczego w na obu ramionach (co najmniej jednokrotne)
  • Objawy wtórnego nadciśnienia tętniczego
    • porrównanieżnica w wypełnieniu tętna w na tętnicy promieniowej i  udowej (koarktacja aorty)
    • zmiany osłuchiwanieuchowe tonów serca i obecność szmerów w okolicy tętnic sercowych i nerkowych  (koarktacja aorty, nadciśnienie naczyniowo-nerkowe)
    • palpacyjnapalpacyjnie ocenawyczuwalne wielkościpowiększenie nerek (wielotorbielowatość nerek)
    • objawy  zespołu Cushinga
    • objawy akromegalii
    • objawy nadczynności lub niedoczynności tarczycy
    • zmiany skórne: plamy barwy kawy z  mlekiem ("„café-au-lait "”) przyw przypadku neurofibromatozieneurofibromatozy  (guzieguza chromochłonnymonnego - pheochormocytoma)

  Badania uzupełniające w  praktyce lekarza rodzinnego

  Wytyczne: badania podstawowe^2,9

  • EKG
    • zalecane wszystkim pacjentom z  nadciśnieniem tętniczym
      • cechy przerostu lewej komory serca, powiększenia lewego przedsionka, arytmia, zaburzenia przewodzenia AV, współistniejąca choroba serca, cechy niedokrwienia mięśnia sercowego i zawału serca
      • Objawy przerostu w  EKG są mało wiarygodne, prawidłowy wskaźnik Sokolowa-Lyona nie wyklucza przerostu lewej komory.³¹³⁴.
      • dokumentacja częstości akcji i  rytmu serca
    • GEchokardiografia jest bardziej czuła i preferowana w wykrywaniu przerostu lewej komory, szczegównylnie celu badaniapacjentów z nadciśnieniem tętniczym poniżej 50. roku życia.
    • Badanie EKG: może służyć także jako badanie referencyjne do porównań kolejnych zapisów EKG związanychw zeprzypadku zdarzeniempojawienia się obajwów.
    • Patrz także Artykuartykuł  Lista kontrolna EKG
  • Wskaźnik kostka-ramię
    • Można uwzględnić w badaniach przesiewowych w kierunku PAD (choroba tętnic obwodowych).
  • Badania laboratoryjne
    • morfologia krwi
    • glukoza,  HbA1c
    • cholesterol całkowity, cholesterol LDL, cholesterol HDL, trójglicerydy
    • kreatynina  w surowicy, GFR zalecane u wszystkich pacjentów z nadciśnieniem tętniczym (I/B)eGFR  
    • kwas moczowy, sód, potas, wapń
    • Moczmocz
      • białkowywieloparametrowy test paskowy lub badanie ogólne moczu
      • mikroskopowe badanie osadu moczu (u wybranych pacjentów)
      • wskaźnik albumina/kreatynina zalecany u wszystkich pacjentów z nadciśnieniem tętniczym  
  • Wykonanie testu paskowego w  kierunku białkomoczu można zalecić w  ramach kontroli stanu zdrowia. Jest on stosunkowo mało wiarygodny. Oznaczenie ilościowe w  postaci wskaźnika albumina/kreatynina jest konieczne tylko w  przypadku nieprawidłowych wartości profilu nerkowego (wytyczne NICE³²³⁵, KDIGO³³³⁶).
  • Badania mikroskopowe osadu moczu nie są już zbytpowszechnie rozpowszechnionewykonywane w praktyce praktykach lekarzy rodzinnych. Nie wykazano ich wpływu na leczenie. Wytyczne NICE dotyczące przewlekłej choroby nerek zalecają rezygnację z  badań mikroskopowych osadu moczu³²³⁵, a  zamiast tego wykonanie testu paskowego w  kierunku hematurii oraz oznaczenie wskaźnika albumina/kreatynina w  celu wykrycia białkomoczu.

  Diagnostyka specjalistyczna  

  • Lekarz rodzinny podejmuje decyzję o  konieczności dalszejposzerzonej diagnostyki po przeprowadzeniu wywiadu, badania przedmiotowego i oraz podstawowej diagnostyki laboratoryjnej i aparaturowej.

  Wytyczne: badania rozszerzone, w celu identyfikacji HMOD²

  • Serce
    • echokardiografia  w razie nieprawidłowości w  EKG lub oznak/objawów przewlekłej niewydolności serca
    • tomografia komputerowa naczyń wieńcowych
      • w celu potrzeby nieinwazyjnej diagnostyki zmian miażdżycowych w naczyniach
  • TętniceNaczynia obwodowe
    • badanie USG tętnic szyjnych 
      • tylko przy zdiagnozowanej chorobie sercowo-naczyniowej lub mózgowo-naczyniowej
        • wykrycie blaszek miażdżycowych lub zwężeń tętnic szyjnych
        • Stanowczo odradza się wykonywanie badań przesiewowych u  pacjentów bezobjawowych wyłącznie z  powodu nadciśnienia tętniczego.³⁴³⁷.
      • USG aorty brzusznej – badanie przesiewowe w kierunku tętniaka
      • wskaźnik kostka – ramię
        • przesiewowo w kierunku choroby tętnic obwodowych
    • OczyNarząd wzroku
      • fundoskopia wykonana przez okulistę
        • wykrycie retinopatii z  nadciśnieniem tętniczym, szczególnie przy nadciśnieniu II2. i III 3. stopnia u  pacjentów z  nadciśnieniem i towarzyszącą cukrzycą
    • Centralny system nerwowy
      • tomografia komputerowa i/lub rezonans magnetyczny
        
        • identyfikacja ewentualnych uszkodzeń, ktw tym mikrozawałórzyw, cierpimikrokrwawień, zmian miażdżycowych i zanikowych
      • test MMSE (Mini-Mental State Examination) i/lub test MoCA (Montreal Cognitive Assessment)
        
        • badania przesiewowe w kierunku identyfikacji zaburzeń poznawczych, szczególnie u osób po 65. roku życia³⁸
    • Nerki
      • USG nerek z techniką równiedopplera spektralnego
        • Umożliwia ocenę nerkowego wskaźnika oporowości (renal resistive index - RRI).
        • Wartość RRI >0,7 może wskazywać na cukrzycę subkliniczne uszkodzenie nerek.

  Specjalistyczna diagnostyka przy podejrzeniu nadciśnienia wtórnego

  • Przy podejrzeniu nadciśnienia tętniczego wtórnego konieczne mogą być dalsze badania.
  • Podejrzenie może pojawić się w  trakcie rutynowych badań lub w  przypadku⁷⁸:
    • wczesnego wystąpienia nadciśnienia (<30 lat) u pacjentów bez innych czynników ryzyka>- chory z NT 2. lub 3. stopnia w młodym wieku <40 lat celem wykluczenia nadciśnienia tętniczego wtórnego
    • nadciśnienia tętniczego opornego na- leczeniepomimo stosowania co najmniej 3 leków hipotensyjnych z różnych grup (patrzw poniżejtym leku moczopędnego) właściwie skojarzonych i w pełnych dawkach, nie udaje się uzyskać optymalnej kontroli ciśnienia tętniczego
    • ciężkiego nadciśnienia tętniczego (>>180/110  mmHg lub stanu nagłego stanuzwiązanego z nadciśnieniowegonieniem)
    • nagłego wzrostu ciśnienia tętniczego u  wcześniej stabilnych pacjentów
    • braku spadku ciśnienia w  nocy - "„non-dipper"” (spadek o mniej niż 10% nocnego spadkuwartości ciśnienia tętniczego w  badaniu ABPM w nocy) w  ambulatoryjnym pomiarze ciśnienia tętniczego
  • Jako uzupełnienie rutynowej diagnostyki można wykonać następujące badania:⁷⁸:
    • polisomnografia (OSAS) w  przypadku snu nieregeneracyjnego
    • USG nerek (choroba miąższowa nerek, niska czułość i  swoistość)
    • USG Doppler tętnic nerkowych (zwężenie tętnicy nerkowej) lub inna procedura obrazowania, jeśli jest to istotne z punktu widzenia leczenia pacjenta.  
      • Korzyści z  interwencji w  przypadku zwężeń spowodowanych zmianami miażdżycowychycowymi nie zostały udowodnione.³⁵³⁹.
    • TSH (niedoczynność lub nadczynność tarczycy)
    • wskaźnik aldosteron/renina (hiperaldosteronizm) przy obniżonym poziomie stężeniu potasu
    • metanefrynastężenie katecholamin w  moczu i  w  osoczu (guz chromochłonny - pheochromocytoma)
    • test hamowania deksametazonem przy klinicznych objawach zespołu Cushinga
    • echokardiografia ukierunkowana (koarktacjikoarktacja aorty)

  Stratyfikacja ryzyka przy użyciu zwalidowanych narzędzi do oceny ryzyka sercowo-naczyniowego

  • Po rozpoznaniu nadciśnienia tętniczego należy ocenić ryzyko sercowo-naczyniowe pacjentów w profilaktyce I fazy.
  • Stratyfikację ryzyka umożliwiają różne instrumenty,.
  • W np:
    Polsce są to algorytmy i/lub kalkulatory opracowane według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego w 2021 - SCORE2 i SCORE2-OP.
    • karta oceny ryzyka sercowo-naczyniowego HeartScore (ESC)
      • ryzyko zawału serca zakończonego zgonem w ciągu najbliższych 10 lat
      • opracowane na podstawie dużych europejskich badań kohortowych
      • Algorytmy SCORE2 i SCORE2-OP określają indywidualne 10-letnie ryzyko wystąpienia zakończonych i niezakończonych zgonem zdarzeń sercowo-naczyniowych u pozornie zdrowych osób w wieku odpowiednio 40-69 lat (SCORE), 70-89 lat (SCORE2-OP) z czynnikami ryzyka nieleczonymi lub utrzymującymi się na stabilnym poziomie przez kilka lat.
  • U  pacjentów, u  których stwierdzono już chorobę sercowo-naczyniowenaczyniową lub uszkodzenie narządu docelowego (zawał serca, udar mózgu, itp.), skala oceny ryzyka nie znajduje zastosowania.
  • Narzędzie oceny ryzyka ESC zakłada, że u wszystkich pacjentów z cukrzycą (typu 1 i 2) oraz wszystkich osób z przewlekłą chorobą nerek (PChN) ryzyko jest z definicji wysokie³⁶. Założenie to prowadzi do przeszacowania ryzyka i przyczynia się do nadmiernej medykalizacji.
  • Patrz Tabela tabela Nadciśnienie tętnicze, stratyfikacja ryzyka.

  Czynniki (oprócz ciśnienia tętniczego) wpływające na ogólne ryzyko sercowo-naczyniowe²

  Czynniki demograficzne i wyniki badań laboratoryjnych

  • Płeć (mężczyzna >kobietaska)
  • paleniePalenie papierosów
  • CholesterolDyslipidemia
  • cukrzycyCukrzyca
  • otyPrzewlekła choroba nerek 
  • Otyłość
  • WczesneObciążony wywiad rodzinny (wczesne wystąpienieępowanie chorobychorób sercowo-naczyniowejnaczyniowych, w wywiadzie rodzinnym (mężczyźni <55 lat, kobiety><65 lat)>
  • Wczesnewczesne wystąpienieępowanie nadciśnienia tętniczego w wywiadzie rodzinnymrodzinie)
  • Wczesna menopauza
  • brakBrak aktywności fizycznej
  • Niekorzystna sytuacja społeczno-ekonomiczna
  • KwasNadmierne moczowyspożycie jest często wymieniany jako czynnik ryzyka sercowo-naczyniowego (np. ESC). Znane są wprawdzie skojarzenia ze zdarzeniami sercowo-naczyniowymi, ale związek przyczynowy nie został dowiedziony. W niedawnym przeglądzie Cochrane nie znaleziono dowodów na ograniczenie ryzyka sercowo-naczyniowego pod wpływem leczenia bezobjawowej hiperurykemii³⁷.alkoholu
  • Przewlekłay choroba nerek (PChN)stres

  Bezobjawowe uszkodzenia narządów

  • Objawy przerostu mięśnia sercowego w  EKG (niska czułość i  swoistość)
  • Przerost lewej komory w EKG echokardiografii
  • Wskaźnik kostka-ramię <0,9><0,9
  • Podwyższone ciśnienie tętna (amplituda ciśnienia tętniczego) >>60  mmHg u  osób starszych
  • PodwyUmiarkowana albuminuria (30-300 mg/24 godz.) lub podwyższony wskaźnik albumina/kreatynina (30–300  mg/ggodz; 3,4–34  mg/mmol) w  moczu porannym
  • Niewydolność nerek w 3. stadium z  eGFR ≤30-59  ml/min/1,73  m²
  • Zaawansowana retinopatia

  WidoczneJawna objawy chorobychoroba sercowo-naczyniowejnaczyniowa lub chorobychoroba nerek

  • TIA/Udar/TIA niedokrwienny, udar krwotoczny
  • chorobaChoroba wieńcowa
  • Niewydolność serca
  • migotanieMigotanie przedsionków
  • PAD (choroba tętnic obwodowych)
  • Ciężka albuminuria (>300 mg/24 godz.) lub UACR >300 mg/g
  • PChN w stadium 4. i 5., eGFR <30 ml/min/1,73 m²

  Wskazania do skierowaniaSkierowanie do specjalisty

  • Badania podstawowe wykonane przez lekarza specjalistę
  • Podejrzenie nadciśnienia tętniczego wtórnego, którego nie udało się samodzielnie wyjaśnić. Sytuacje kliniczne sugerujące nadciśnienie wtórne:
  1. 1. stężenie potasu <3,0 mmol/l w wywiadzie
     2. guz nadnercza wykryty przypadkowo w badaniach wykonywanych z innych przyczyn (incydentaloma)
     3. kobiety z NT <50. roku życia z wywiadem NT w ciąży lub wystąpienia stanu przedrzucawkowego
     4. nowo wykryte NT u mężczyzny <30. roku życia
     5. nowo wykryte NT u kobiety <40. roku życia
     6. nadciśnienie tętnicze złośliwe (najcięższa postać NT, charakteryzująca się ciśnieniem rozkurczowym >120–140 mmHg oraz szybkim narastaniem powikłań narządowych)
  • Nadciśnienie tętnicze oporne na leczenie (brak osiągnięcia spadku ciśnienia <140/90 mmHg pomimo leczenia co najmniej 3 lekami z różnych grup - blokerem RAAS, blokerem kanałów wapniowych i diuretykiem tiazydowym/tiazydopodobnym) potwierdzone w ABPM
    
  • Nadciśnienie tętnicze opornerozpoznane na leczenie (podwyższonew ciśnienie tętnicze pomimo leczenia 3 lekami hipotensyjnymi, w tym diuretykiem)
  • Ciąża ze stanem przedrzucawkowym lub rzucawkąy
  • Nagły stan nadciśnieniowy
  • stany pilne: wzrost ciśnienia skurczowego> >180  mmHg lub rozkurczowego >>120  mmHg z  towarzyszącymi objawami (np. ból głowy, krwotok z  nosa, nudności,  zaburzenia widzenia) lub widoczne
  • stany naglące: powikłania (zawał serca, niewydolność lewokomorowa, niedokrwienie - incydent mózgowo-naczyniowy, krwotok mózgowy, rozwarstwienie aorty, rzucawka)
  • Rozpoznanie przełomu nadciśnieniowego (wzrost ciśnienia tętniczego bez objawów)!

  Lista kontrolna dotycząca skierowania

  Podwyższone ciśnienie tętnicze, nadciśnienie

  • Cel skierowania
    • Dalsza diagnostyka, dalsze (współ)leczenie?
  • Wywiad lekarski  
    • wywiadwcześniejsze dotyczącynajwyższe wartości ciśnienia tętniczego
    • Objawy nadciśnienia wtórnego?
    • inne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego
    • Objawy uszkodzenia narządów docelowychdowego i choroby choroba naczyniowo-sercowesercowa w  wywiadzie?
    • Aktualne leczenie hipotensyjne?
  • Badanie przedmiotowe
    • ciśnienie tętnicze
    • nadwaga (BMI)
    • uszkodzenia narządów docelowychdowe
    • Objawyobjawy wtórnego nadciśnienia tętniczego
  • Badania uzupełniające
    • Badaniabadania laboratoryjne: morfologia krwi, glukoza (ewentualnie HbA1c),  cholesterol całkowity, cholesterol LDL, cholesterol HDL, trójglicerydy, kreatynina, GFR, kwas moczowy, sód, potas, badania moczu: proteinuria (białomocz)
    • EKG: objawy przerostu lewej komory serca? 
    • Ewentualnieewentualnie wyniki wcześniejszych badań obrazowych?
  • Załączyć aktualny schemat przyjmowania leków oraz wyniki badań laboratoryjnych.

  TerapiaLeczenie

  • Informacje dotyczące leczenia odnoszbazują się głównie dona zaktualizowanych w 2018 2023 roku wytycznych Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (ESH) i  Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC).^2,9.

  Cele terapiileczenia

  • Zmniejszenie śmiertelności i  zachorowalności na choroby układu krążenia

  Czas rozpoczęcia leczenia i  rodzaj leczenia  

  • Decyzja o  rozpoczęciu leczenia oraz rodzaju leczenia (zmiana stylu życia i/lub farmakoterapia) zależy od klasyfikacji ciśnienia tętniczego i  dalszej stratyfikacji ryzyka.
  • SzczegóDziałyania strategiizmierzające leczeniado modyfikacji stylu życia powinny być elementem postępowania u każdego pacjenta z nadciśnieniem tętniczym, patrzniezależnie Tabelaod wytycznychdecyzji ESC/ESHo (2018): Initiationwłączeniu of blood pressure-lowering treatment (Rozpoczęcie leczenia obniżającego ciśnienie krwi)farmakoterapii.
  • GU chorych z NT 2. lub 3. stopnia (RR ≥160/100 mmHg), niezależnie od ryzyka sercowo naczyniowego, zaleca się niezwłówneoczne zasadyrozpoczęcie sąfarmakoterapii.
  • U nastchorych z NT 1. stopnia, jeśli ryzyko sercowo naczyniowe jest duże lub występujące:
    • Zawsze należypowikłania dnarzążyćdowe dozwiązane zmianyz NT, zaleca się rozpoczęcie farmakoterapii oraz modyfikację stylu życia.
    • JeU chorych z NT 1. stopnia, jeśli ryzyko sercowo naczyniowe jest niskie lub umiarkowane i nie stwierdzono powikłań narządowych związanych z NT, zaleca się wprowadzenie modyfikacji stylu życia przez okres około 3-6 miesięcy, a następnie kontrolę i przy braku skuteczności rozpoczęcie leczenia farmakologicznego.
    • U chorych z NT w wieku podeszłym >80. roku życia, w dobrym stanie ogólnym, zaleca się modyfikację stylu życia i rozpoczęcie leczenia hipotensyjnego przy SBP ≥160 mmHg.
    • U chorych w wieku podeszłym z zespołem kruchości można rozważyć leczenie hipotensyjne przy jego dobrej tolerancji.
    • u chorych z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym, w przypadku bardzo dużego ryzyka sercowo-naczyniowego, można najpierw poczekać na efekt zmian stylu życia, a następnie w razie potrzeby wdrorozważyć farmakoterapię.
  • Niezależnie od efektu zmian w stylu życia natychmiastowe wdrożenie farmakoterapii jestobok koniecznemodyfikacji w przypadku:
    • nadciśnieniastylu tętniczego I stopnia z wysokim lub bardzo wysokim ryzykiem, widoczną chorobą sercowo-naczyniową, uszkodzeniem narządów docelowych, chorobą nerek
    • nadciśnienia tętniczego stopnia II i III z ogólnym ryzykiem sercowo-naczyniowym >20%/10 latżycia. 

  Docelowe wartości ciśnienia tętniczego

  • W porównaniu z poprzednią wersją, nowe wytyczne ESC zalecają silniejsze obniżenie ciśnienia tętniczego².
    • Nowsze badania wskazują, że obniżenie ciśnienia tętniczego w stopniu większym niż dotychczas zalecany zmniejsza ryzyko zgonu i chorób sercowo-naczyniowych³⁸.
    • Jednak obniżenie w wytycznych ESC jest mniejsze niż w nowych wytycznych amerykańskich⁴.
  • Po raz pierwszy zdefiniowano nie tylko górne wartości graniczne, ale także docelowy zakres terapeutyczny z  górną i  dolną wartością graniczną.

  Wytyczne: docelowe wartości ciśnienia tętniczego (ciśnienie tętnicze mierzone w  gabinecie)^2,9

  • PierwszymGłówny celemcel leczenia jesthipotensyjnego to obniżenie ciśnieniaRR tętniczego<140/90 dommHg wartościu <140 90 mmhg u wszystkich pacjentów.>wszystkich chorych
  • Przy dobrej tolerancji leczenia u większości pacjentów należy dalej obniżać ciśnienie tętnicze do wartości ≤130/80  mmHg.
  • Pacjenci <65 lat>
    • doceloweale ≥120/70 ciśnienie tętniczemmHg u  większości pacjentów 120–129 mmHg
    chorych.
  • Pacjenci Docelowe ≥65wartości lat
  ciśnienia tętniczego zależą od wieku i chorób współistniejących.
  • pacjenci w wieku 18-64 lata
    • docelowe ciśnienie tętnicze (CT) <130–139 /80 mmHg
    • ścisłe monitorowanie pod kątem działań niepożądanych
  • pacjenci w wieku 65-79 lat
    • docelowe CT <140/80 mmHg (można rozważyć <130/80 mmHg, jeżeli terapia jest dobrze tolerowana)
  • pacjenci w wieku 65-79 lat z izolowanym nadciśnieniem skurczowym
    • docelowe SBP 140-150 mmHg (można rozważyć SBP 130-139 mm Hg przy dobrej tolerancji terapii, jednak ostrożnie, gdy DBP <70 mmHg)
  • pacjenci w wieku ≥80 lat
    • docelowe SBP 140-150 mmHg (można rozważyć SBP 130-139 mmHg przy dobrej tolerancji terapii, jednak ostrożnie, gdy DBP <70 mmHg)
  • Docelowe wartości ciśnienie rozkurczowenienia u wszystkich pacjentosówb <80 mmhg>z zespołem kruchości powinny być ustalane indywidualnie.
  • Badania wskazują, że intensywna redukcja ciśnienia tętniczego w stopniu większym niż dotychczas zalecany, zmniejsza ryzyko zgonu i chorób sercowo-naczyniowych.⁴⁰
  • Wytyczne amerykańskie zalecają redukcję ciśnienia tętniczego u większości chorych do wartości poniżej 130/80 mmHg.⁴¹
  • Nowe badania wykazują tzw. korelację w  kształcie litery „J” między rozkurczowym ciśnieniem tętniczetniczym a  incydentami sercowo-naczyniowymi. To znaczy, że w  przypadku zbyt znacznego obniżenia ciśnienia rozkurczowego częściej dochodzi do występowania incydentów sercowo-naczyniowych. W badaniuWyniki badania SPRINT wskazują przestrzegana sięryzyko przedzwiązane zbytnimze zbyt intensywnym obniżaniem rozkurczowego ciśnienia tętniczego.^3942-4043
  • Nie należy aktywnie dążyć do farmakologicznego obniżania ciśnienia tętniczego do wartości <120/70 mmHg.

  Zmiana stylu życia

  • Zmiana stylu życia jest elementem każdej terapii nadciśnienia.
  • U  pacjentów z  nadciśnieniem I 1. stopnia można nie stosować farmakoterapii lub odroczyć ją w  czasie.².
  • Czas trwania okresu obserwacji do momentu rozpoczęcia farmakoterapii nie jest dokładnie zdefiniowany (od tygodni do miesięcy, w  zależności od profilu ryzyka).
  • Wzmocnienie efektu farmakoterapii dzięki zmianie stylu życia²
  • Pacjenci z  grupy wysokiego ryzyka, niezależnie od pożądanej zmiany stylu życia, powinni szybko mierozpocząć włączone leki.
  • U pacjentów przyjmujących leki możliwe jest zmniejszenie liczby i dawki lekówfarmakoterapię.
  • Wdrożenie diety niskosolnejniskosodowej jest w  praktyce trudne, ponieważ tylko niewielka część spożywanej codziennie soli pochodzi z  dosalania potraw. Większość dziennego spożycia soli to konsumpcja gotowych produktów (np. pieczywa, serów, mięsa i  wędlin). Dieta niskosolnaniskosodowa wymaga zmian, na które wielu pacjentów nie jest gotowych.

  Wytyczne: zmiana stylu życia^29,44 

  • Zalecane ograniczenie spożycia soli kuchennej do <5 g dziennie><5g na dobę. Zaleca się zastępowanie NaCl przez KCl. 
  • ZalecanePacjentów pijących >3 drinków na dobę (w Europie przyjmuje się, że 1 drink odpowiada około 350 ml piwa lub 150 ml wina) należy poinformować, że ograniczenie spożycia alkoholubliskie abstynencji najpewniej doprowadzi do <20–30 g alkoholu dziennie u mężczyzn i ><10–20 g dziennie u kobiet>obniżenia ciśnienia tętniczego. Należy też ich ostrzec, że upijanie się wiąże się z podwyższonym ryzykiem udaru krwotocznego i przedwczesnego zgonu. Nie należy zalecać spożycia nawet umiarkowanych ilości alkoholu w celach prewencji sercowo-naczyniowej.
  • Zalecane zwiększenie spożycia warzyw, owoców, ryb, orzechów, nienasyconych kwasów tłuszczowych (oliwa z  oliwek), niskotłuszczowych produktów mlecznych oraz ograniczenie spożycia czerwonego mięsa - dieta śródziemnomorska
  • Kontrola masy ciała, aby uniknąćutrzymywanie BMI >30 <25 kg/m², i obwódu obwodu talii >102 <94 cm u  mężczyzn i >88  <80 cm u  kobiet., redukcja masy ciała u osób z nadwagą lub otyłością
  • NależyEwentualna dążyćocena wskazań do zdrowychleczenia wartofarmakologicznego lub chirurgicznego otyłości wskaźnika BMI (20–25 kg/m²) i obwodu talii (<94 cm u mężczyzn i ><80 cm u kobiet).> 
  • RegularnyAktywność ruchfizyczna (umiarkowany- treningzaleca dynamiczny) zalecany przezsię co najmniej 30150-300 minut 5–7na dnitydzień w tygodniućwiczeń aerobowych o umiarkowanej intensywności lub 75-150 minut na tydzień ćwiczeń aerobowych o dużej intensywności, lub ich równoważnej kombinacji
  • Zalecane rzuceniezaprzestanie palenia 
  • Można przyrozważyć ewentualnymćwiczenia wsparciuzmierzające do redukcji stresu.

  Farmakoterapia

  Stosowane klasy substancji^2,9

  • Powodzenie leczenia nadciśnienia polega głównie na obniżeniu ciśnienia tętniczego jako takiego.
  • W wytycznych ESH/ESC² zaleca siPięć następujące pięćcych klas substancjileków (w monoterapii lub skojarzeniu) jest zalecanych jako podstawępodstawa leczenia hipotensyjnego: 
  1. Inhibitoryinhibitory ACE
  2. blokery receptora angiotensyny (ARB, "„sartany"”)
  3. antagoniściblokery kanałuów wapniowegowapniowych (CCB)
  4. diuretyki (tiazydy i substancje tiazydowe/tiazydopodobne, takie jak chlortalidon i indapamid)
  5. beta-blokery (tylko jako leczenie drugiego rzutu)^41-42 
  • OdpowiednieLeczenie dofarmakologiczne leczeniapowinno początkowegobyć zindywidualizowane i terapii długoterminowej
  • Terapia różnicowa zależnay od:
    
    • chorób współistniejących oraz
    • przeciwwskazań/działań niepożądanych danych substancji

  Rozpoczęcie leczenia odfarmakologicznego preparatów- zpreferowane położonychączenia w stałej dawce („single pill”) substancji

  • DotądU nie ustalono, czy korzystniejsze jest wydozowanie jednej substancji, czy łączenie dwóch substancji w średnich dawkach. Za pojedynczą substancją przemawia przejrzysty i łatwy do sklasyfikowania profil działań niepożądanych, przeciw niej — zależność potencjalnych działań niepożądanych od dawki.
  • W przeciwieństwie do poprzednich zaleceń (US Joint National Committee Guideline 8, JNC 8), ESC obecnie ogólnie zaleca rozpoczynanie leczenia farmakologicznego od terapii skojarzonej²:
    • monoterapia u większości pacjentchorych zaleca się rozpoczynanie terapii hipotensyjnej z wykorzystaniem połączenia dwóch następujących klas leków:
      • ACEI/ARB nie+ jestdiuretyk wystarczającatiazydopodobny/tiazydowy lub antagonista wapnia (najlepiej preparat złożony)
      • ACEI + beta-adrenolityk u chorych ze wskazaniami do kontrolowaniabeta-adrenolityku (np. choroby serca)
      • beta-adrenolityk w skojarzeniu z antagonistą wapnia lub diuretykiem tiazydopodobnym/tiazydowym lub antagonista wapnia w skojarzeniu z diuretykiem tiazydopodobnym/tiazydowym u kobiet w okresie rozrodczym
    • Monoterapię można rozważyć u chorych niskiego ryzyka sercowo-naczyniowego ze skurczowym ciśnienia
    • Skojarzenienieniem substancjitętniczym o różnych<150 mechanizmach działania farmakologicznego jest koniecznemmHg, u większo osób z zespołem kruchości pacjentlub u osówb ≥80. roku życia lub u osób z wysokim prawidłowym ciśnieniem tętniczym i współistniejącym bardzo wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym. 

    Postępowanie po rozpoczęciu leczenia  

    • Terapia Zaleca skojarzonasię przeprowadzenie kontroli rozpoczętej terapii po 6-8 tygodniach, a w niskich dawkachprzypadku jest bardziej skuteczna niż monoterapia wysokimi dawkami. Ta teza zawarta w wytycznych ESC nie znalazła potwierdzenia w niedawnym przeglądzie Cochrane⁴³.
    • Wskutek obniżenianieuzyskania wartości  docelowych ciśnienia tętniczego w nowych- wytycznychzintensyfikowanie potrzeba szybszegoterapii i skuteczniejszego obniprzeprowadzenie ponownie wizyty kontrolnej po 6-8 tygodniach. Kontynuowanie ażania do uzyskania wartościśnienia tętniczego staje się jeszcze bardziej pilnadocelowych.

    Ogólne zasady w przypadku nie osiągnięcia wartości docelowych:

    • Dołączenie kolejnego leku hipotensyjnego jest bardziej skuteczne niż zwiększanie dawki leku już stosowanego.
    • UzasadnienieOptymalny podawaniaschemat lektrówjlekowy w postacistanowi połączenie ACEI/ARB + diuretyk tiazydopodobny/tiazydowy + antagonista wapnia (preferowany preparatów złożonych w stałej dawce„single pill”²
      • odwrotna zależność między liczbą tabletek i przestrzeganiem zaleceńony).
      • lepszaW kontrolaprzypadku konieczności zastosowania czwartego leku hipotensyjnego należy dołączyć antagonistę aldosteronu (wg wytycznych ESC/ESH preferowany spironolakton) lub w przypadku przeciwwskazań diuretyk pętlowy lub beta-adrenolityk lub lek o działaniu ośnieniarodkowym tętniczego(klonidyna) dziękilub lepszemu przestrzeganiu zaleceńamiloryd).
    • Patrz Tabela Nadciśnienie tętnicze, leki: podział na grupy substancji czynnych

     

    Przykłady terapii skojarzonej w  stałej dawce („single-pill”) — skojarzenia dwulekowe (dostępne w Polsce)

    • W odniesieniu do terapii początkowej wskazane są skojarzenia niskich dawek.
    • Wyższe dawki, patrz charakterystyka produktu leczniczego.

    Inhibitor ACE + antagonista Ca

    • perindopril 5 mgperindopryl + amlodypina 5 mg 
    • enalapril 10 mgramipryl  + lerkanidypinaamlodypina  
    • enalapryl 10 mg+ lerkarnidypina  
    • lizynopryl + amlodypina  

    ARB + antagonista Ca

    • olmesartan 20 mgtelmisartan + amlodypina 5 mg  
    • telmisartan 40 mgwalsartan + amlodypina 5 mg  
    • walsartan 80 mglosartan + amlodypina 
    • kandesartan 5 mg+ amlodypina  

    Inhibitor ACE + diuretyk

    • chinapryl 10 mgramipryl + HCT 12,5 mghydrochlorotiazyd 
    • benazepril 10 mgcilazapryl + HCT 12,5 mg hydrochlorotiazyd
    • ramipril 2,5 mglizynopryl + HCT 12,5 mg hydrochlorotiazyd
    • ramipril 5 mgperindopryl + piretanid 6 mg
    • kaptopryl 25 mg + HCT 25 mg
    • cilazapryl 5 mg + HCT 12,5 mg
    • lizynopryl 10 mg + HCT 12,5 mg
    • perindopryl 10 mg +  indapamid 2,5 mg
    • enalapryl 20 mg + HCT 12,5 mg
    • Uwaga: w przypadku hydrochlorotiazydu zaobserwowano zwiększone ryzyko wystąpienia niemelanocytowego nowotworu skóry. Nie powinno to być powodem zmiany już prowadzonego leczenia.

    ARB + diuretyk

    • walsartan 80 mg + HCT 12,5 mg hydrochlorotiazyd
    • irbesartan 150 mgtelmisartan + HCT 12,5 mg hydrochlorotiazyd
    • telmisartan 80 mgolmesartan + HCT 12,5 mg hydrochlorotiazyd
    • olmesartan 20 mgkandesartan + HCT 12,5 mg hydrochlorotiazyd
    • kandesartan 8 mglosartan + HCT 12,5 mg
    • losartan 50 mg + HCT 12,5 mg hydrochlorotiazyd

    Beta-bloker + diuretyk

    • bisoprolol 2,5 mgnebiwolol + HCT 6,25 mg
    • atenolol 50 mg + chlortalidon 12,5 mg
    • metoprolol 200 mg + chlortalidon 25 mg hydrochlorotiazyd

    betaBeta-bloker + antagonista Ca

    • metoprolol 50 mgbisoprolol + felodypina 5 mg
    • atenolol 50 mg + nifedypina 20 mgamlodypina 

    Beta-bloker + inhibitor ACE

    • bisoprolol + perindopryl 5 mg
      • Niewskazane skojarzenie w nadciśnieniu tętniczym, jeśli nie ma innych wskazań do stosowania beta-blokera.
       

    Przykłady terapii skojarzonej w  stałej dawce („single-pill”) — skojarzenia trójlekowe

    • Podano skojarzenia w niskich dawkach.

    Inhibitor ACE + antagonista Ca + diuretyk

    • perindopryl 5 mg + amlodypina 5 mg + indapamid 1,25 mg  

    ARB + antagonista Ca + diuretyk

    • olmesartan 20 mg + amlodypina 5 mg + HCT 12,5 mg hydrochlorotiazyd
    • walsartan 160 mg  +  amlodypina 5 mg  + HCT 12,5 mg hydrochlorotiazyd

    Wytyczne: ogólna strategia farmakoterapii^2,9

    • Inhibitory ACE (ACE-I), blokery receptora angiotensyny (ARB, "„sartany"”), antagoniści Ca, beta-blokery i  diuretyki tiazydowe/tiazydopodobne stanowią podstawę strategii leczenia farmakologicznego.
    • W  ramach leczenia początkowego u  większości pacjentów zaleca się stosować terapię skojarzoną.
    • Preferowane skojarzenia to:
      • bloker RAS (inhibitor ACE lub ARB) plus+ antagonista Ca
      • bloker RAS (inhibitor ACE lub ARB) plus+ diuretyk tiazydowy/tiazydopodobny
    • Można stosować inne skojarzenia substancji z  5 głównych klas.
      • Wyjątek: nie należy stosować skojarzenia inhibitorów ACE i  ARB.
    • Beta-blokery należy stosować z  innymi klasami substancji w  określonych sytuacjach klinicznych, np. w  dławicy piersiowej, zawale mięśnia sercowego, niewydolności serca  lub do ustabilizowania częstości rytmu serca.
    • U pacjentów z eGFR >30 ml/min/1,73 m² należy stosować diuretyki tiazydowe lub tiazydopodobne, natomiast poniżej tej wartości zaleca się stosowanie diuretyków pętlowych (można je rozważyć gdy eGFR <45 ml/min/1,73 m²).
    • Farmakoterapię należy rozpocząć od skojarzenia dwóch leków, najlepiej w  stałej dawce, w  postaci „single-pill”. 
    • Wyjątkiem są pacjenci w  podeszłym wieku z zespołem kruchości oraz osoby z  nadciśnieniem I 1. stopnia i  niskim ryzykiem sercowo-naczyniowym.
    • Jeśli zastosowanie skojarzenia dwulekowego nie daje wystarczającej kontroli, należy rozszerzyć leczenie, wprowadzając schemat trójlekowy.
      • bloker RAS (inhibitor ACE lub ARB) plus antagonista Ca plus diuretyk
      • najlepiej w postaci „single-pill”
    • Jeśli zastosowanie skojarzenia trójlekowego nie daje wystarczającej kontroli (przy nadciśnieniu opornym na leczenie), należy dodatkowo podać spironolakton (lub, w razie nietolerancji, inne diuretyki, takie jak amiloryd lub beta-bloker lub alfa-bloker).
    • Z przeglądu Cochrane wynika, że nie ma wystarczających podstaw naukowych do faworyzowania zalecenia rozpoczęcia leczenia od monoterapii albo terapii skojarzonej⁴⁴. 
    • Wiele preparatów złożonych zawiera hydrochlorotiazyd i raczej nie należy ich ponownie włączać ze względu na zwiększone ryzyko niemelanocytowego nowotworu skóry.
      • Zasadniczo zmiana leczenia nie jest konieczna u wszystkich pacjentów leczonych HCT i należy ją rozważyć indywidualnie.
      • Ze względu na znaczniejsze obniżenie ciśnienia tętniczego pod wpływem chlortalidonu zmiany tej należy dokonywać ostrożnie i ewentualnie dostosować już stosowane leki hipotensyjne.
      • W razie niedostępności chlortalidonu drugą w kolejności godną polecenia alternatywą jest indapamid. Ze względu na dłuższe i silniejsze działanie w porównaniu z HCT również przestawienie na indapamid należy przeprowadzić ostrożnie.
      • Pacjenci stosujący HCT powinni mieć regularnie poddawać się badaniu skóry, a podejrzane zmiany powinny być sprawdzane. Poza tym należy pilnować ochrony przed promieniowaniem UV.
      • U pacjentów, u których rozwinął się już niemelanocytowy nowotwór skóry, może zajść konieczność ponownego rozważenia stosowania HCT.

     

    Wytyczne: leczenie w  przypadku określonych chorób i  w czasie ciąży²

    Nadciśnienie białego fartucha

    • Zmiany stylu życia w  celu zmniejszenia ryzyka sercowo-naczyniowego
    • Regularne badania z  pomiarami poza gabinetem (monitoring domowy lub 24-godzinny pomiar ambulatoryjny/ABPM)
    • Można rozważyć leczenie farmakologiczne, jeśli objawy wskazują na uszkodzenie narządówdowe lub wysokiew przypadku wysokiego/bardzo wysokiewysokiego ryzykoryzyka sercowo-naczyniowenaczyniowego.
    • Nie należy rutynowo stosować farmakoterapii.

    Nadciśnienie zamaskowanemaskowane (ukryte)

    • ZmianyZmiana stylu życia w  celu zmniejszenia ryzyka sercowo-naczyniowego
    • Regularne badania z  pomiarami poza gabinetem (monitoring domowy lub 24-godzinny pomiar ambulatoryjny/ ABPM)
    • Leczenie farmakologiczne należy rozważyć u w zalechorych z HMOD i dużnoym ryzykiem sercowo-naczyniowym, jakkolwiek korzyści odz znaczeniajego prognostycznegozastosowania nadciśnienianie tętniczegozostały zmierzonegojednoznacznie poza gabinetempotwierdzone.

    cukrzycyCukrzyca

    • Farmakoterapia zalecana u  osób z  cukrzycą i  BP ≥140/90  mmHg
    • Docelowe ciśnienie tętnicze <140 mmhg>
    • Starsi pacjenci ≥65 lat: docelowe skurczowe ciśnienie tętnicze 130–139  mmHg ale nie <120 mmHg, pozostali pacjenci <130/80 mmHg, ale nie <120/70 mmHg
    • Docelowe rozkurczowe ciśnienie tętnicze 70–79  mmHg
    • NaKorzystne poczdziałanie wykazujątku leczeniawszystkie blokergłówne RASgrupy leków hipotensyjnych.
    • ACEI i antagonista CaARB wykazują działanie nefroprotekcyjne, istotnie zmniejszają białkomocz i powinny być preferowane zwłaszcza w przypadku białkomoczu lub diuretykalbuminurii tiazydowy30–300 mg/24 h.
    • U pacjentów z ciężką lub umiarkowaną albuminurią w przebiegu cukrzycowej PChN, jeśli eGFR wynosi ≥25 ml/min/1,73 m², a stężenie potasu w surowicy <5,0 mmol/l, zaleca się stosowanie niesteroidowego antagonisty aldosteronu (finerenon).

    Przewlekła choroba nerek (cukrzycowa i  niecukrzycowa)

    • Farmakoterapia zalecana przy BP ≥140/90  mmHg
    • Docelowe skurczowe ciśnienie tętnicze 130–139  mmHg
    • Blokery RASACE-I/ARB bardziej skutecznie redukują albuminurię niż inne leki hipotensyjne i są lekami pierwszego wyboru w PChN.⁴⁵
    • Na początku leczenia bloker RASACE-I/ARB plus antagonista Ca lub diuretyk tiazydowy/tiazydopodobny (jeśli GFR <30, rozważyć diuretyk pętlowy).><30 ml/min/1,73 m² diuretyk pętlowy)
    • Inhibitory SGLT2 są zalecane u pacjentów z PChN jeżeli eGFR jest >20 ml/min/1.73 m².
    • U pacjentów z ciężką lub umiarkowaną albuminurią w przebiegu cukrzycowej PChN, jeśli eGFR wynosi ≥25 ml/min/1,73 m², a stężenie potasu w surowicy <5,0 mmol/l, zaleca się stosowanie niesteroidowego antagonisty aldosteronu (finerenon).^44,46

    stanStan po Udarzeudarze/TIA

    • Docelowe ciśnienie tętnicze skurczowe 120–130  mmHg (IIa/B) 
    • Leczenie blokerem RASACE-I/ARB i  antagonistą Ca lub diuretykem tiazydowym
    • U pacjentów ze świeżym (do 6 godzin) krwotocznym udarem mózgu, należy obniżyć ciśnienie tętnicze <140/90 mmHg (ale SBP nie więcej niż o 60 mmHg).
    • U pacjentów ze świeżym udarem niedokrwiennym należy powoli obniżać CT (o ok. 15% na dobę), natomiast u pacjentów zakwalifikowanych do trombolizy dożylnej lub trombektomii mechanicznej należy obniżyć CT do wartości <180/105 mmHg i utrzymywać je na tym poziomie przez pierwszą dobę po zabiegu.

    Choroba wieńcowa

    • Leczenie farmakologiczne u pacjentów z chorobą wieńcową należy rozpocząć już w przypadku ciśnienia >130/80 mmHg.
    • Docelowe ciśnienie tętnicze skurczowe 120–130  mmHg
    • Starsi pacjenci ≥65 lat: ciśnienie skurczowe 130–140  mmHg
    • Docelowe rozkurczowe ciśnienie tętnicze 70–79  mmHg
    • W  stanie po zawale mięśnia sercowego zaleca się beta-blokery i blokery RAS ACE-I.
    • W  objawowej  dławicy piersiowej  zaleca się stosowanie beta-blokerów i/lub antagonistów Ca.

    Niewydolność serca lub przerost lewej komory

    • W  niewydolności serca (z  zachowaną frakcją wyrzutową lub bez zachowanej frakcji wyrzutowej) farmakoterapię należy rozważyć, jeśli BPCT ≥140/90  mmHg.
    • U  chorych z nadciśnieniem tętniczym i niewydolnością serca ze zmniejszoną frakcją wyrzutową, zaleca się skojarzone stosowanie leków o udokumentowanych korzyściach - ACE-I (ARB, jeśli ACE-I nie są tolerowane), które można zastąpić lekiem złożonym z ARB i inhibitora neprylizyny (ARNI, lek skojarzony: sakubitryl z walsartanem), beta-blokerów, antagonisty receptora mineralokortykoidowego i inhibitorów SGLT2.
    • Jeżeli pomimo zwiększania dawek leków z 4 głównych grup (ACE-I/ARB, beta-bloker, antagonista receptora mineralokortykoidowego i inhibitor SGLT2) oraz dodatkowego stosowania diuretyku w celu kontrolowania bilansu płynów, utrzymuje się niekontrolowane NT, można dołączyć do leczenia dihydropirydynową pochodną blokerów kanałów wapniowych. Nie zaleca się natomiast stosowania pochodnych niedhydropirydynowych (werapamil, dilitiazem) u pacjentów z  niewydolnością serca z obniżoną frakcją wyrzutową leczenie hipotensyjne powinno obejmować bloker RAS, beta-bloker oraz diuretyk i/lub antagonistę aldosteronu.
    • W U chorych z niewydolnością serca z  zachowaną frakcją wyrzutową w leczeniu można stosować substancjeleki zehipotensyjne z wszystkich pięciu głównych grup.
    • Pacjentom z przerostem- lewej komory należy podawać bloker RAS plus antagonistę CaACE-I lub diuretykARB, beta-blokery, blokery kanałów wapniowych i diuretyki tiazydowe/tiazydopodobne.
    • U  pacjentów z  przerostem lewej komory serca docelowe skurczowe ciśnienie tętnicze wynosi 120–130  mmHg.

    migotanieMigotanie przedsionków

    • W  pierwszym etapie farmakoterapii należy stosować ACE-I lub ARB w połączeniu z beta-blokerem, gdy AS >80/min, lub dihydropirydynowym blokerem kanałów wapniowych (przy AS < 80/min).
    • W kolejnych etapach należy dołączyć trzeci i ewentualnie czwarty lek z grupy podstawowych leków hipotensyjnych, unikając połączeń beta- blokerów z niedihydropirydynowym blokerem kanału wapniowego oraz ACE-I z ARB.
    • Dawkę stosowanych leków należy stopniowo zwiększać do najwyższej dobrze tolerowanej.
    • W razie potrzeby kontroli częstości rytmu serca należy rozważyć podanie beta-blokera lub werapamilu.

    PAD (choroba tętnic obwodowych)

    • Jako leczenie początkowe należy rozważyć przede wszystkim skojarzenie blokera RASACE-I, antagonisty Ca lub diuretyku.
    • Można rozważyć zastosowanie beta-blokerów.

    POChP

    • Jako leczenie początkowe zaleca się blokery RAS lub antagonistów Ca albo skojarzenie obu tych leków.
    • Można rozważyć zastosowanie tiazydów lub beta-1-selektywnych beta-blokerów (nebiwolol).

    Zaburzenia seksualne (mężczyźni/kobiety)

    • Inhibitory ACE, blokery receptora angiotensyny, antagoniści Ca lub beta-blokery rozszerzajwazodylatacyjne mające naczynia krwionośne o neutralnymneutralny lub możliwympotencjalnie korzystnymkorzystny wpływieyw na zaburzenia funkcji seksualnych.
    • Należy unikać stosowania beta-blokerów (nierozszerzających naczyń) i  diuretyków tiazydowych.
    • Komentarz:W z badańrazie wynikakonieczności zastosowania beta-adrenolityku, preferowany jest nebiwolol. W kilku badaniach wykazano, że nebiwolol w mniejszym stopniu wpływa na zaburzenia erekcj u mężczyzn.⁴⁷
    • Istnieją dowody, że zaburzenia erekcji są w  dużej mierze efektem nocebo wynikającym z  braku edukacji seksualnej.^4548-4649.

    Ciąża

    • Występujące w okresie ciąży nadciśnienie tętnicze można podzielić na:
      • wcześniej istniejące (przewlekłe)
      • ciążowe – rozwijające się po 20. tygodniu ciąży i ustępujące do 42 dni po porodzie
        • przejściowe
        • stan przedrzucawkowy
      • wcześniej istniejące z nałożonym stanem przedrzucawkowym
      • niesklasyfikowane przed porodem

    • Farmakoterapia BPjest zalecana w przypadku ciśnienia ≥140/90 zalecanammHg u  kobiet z:
      • nadciśnieniem ciążowym
      • wcześniej istniejącym nadciśnieniem tętniczym z  dodatkowym nadciśnieniem ciążowym
      • nadciśnieniem tętniczym i  subklinicznym uszkodzeniem narządów
    • MetylodopaLabetalol, Ca-antagoniścimetylodopa i labetalol blokery kanałów wapniowych zalecane są jako leki z  wyboru.
    • Skurczowe ciśnienie tętnicze ≥170 160 mmHg lub rozkurczowe ciśnienie tętnicze ≥110  mmHg u  kobiet w  ciąży są stanem nagłym i wymagają pilnej hospitalizacji.

    Nadciśnienie tętnicze oporne na leczenie

    • Definicja nadciśnienia tętniczego opornego na leczenie: nie udaje się obniżyć ciśnienia tętniczego poniżej 140/90  mmHg pomimo stosowania minimum 3–4 leków hipotensyjnych (blokera RAS, blokera kanałów tym wapniowych i diuretyku tiazydowego/tiazydopodobnego) w maksymalnych tolerowanych dawkach.
    • Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego opornego należy potwierdzić badaniem ABPM.
    • Przed postawieniem rozpoznania nadciśnienia opornego na leczenie należy wyjaśniustalić⁴⁷⁵⁰:
      • Czy przestrzegane są zalecenia?
        • zmiana stylu życia
        • Lekiprzyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami
      • Czy mamy do czynienia z  nadciśnieniem białego fartucha?
      • Czy pacjent przyjmuje leki podwyższające ciśnienie tętnicze, takie jak np. GKS, NLPZ, doustne leki antykoncepcyjne?
      • Czy objawy wskazują na nadciśnienie wtórne? Należy to wykluczyć lub wykry przeprowadzić odpowiednią diagnostykę i  poddać leczeniu.
    • Nawet 20% pacjentów z  nadciśnieniem opornym na leczenie wykazuje podwyższone stężenie aldosteronu¹ i  dobrze reaguje na antagonistówleczenie antagonistami aldosteronu.².
    • Wielu pacjentów z  nadciśnieniem opornym na leczenie wymaga stosowania więcej niż 3–4 leków hipotensyjnych.
    • Poza typowymi grupami substancji (inhibitory ACE, ARB, beta-blokery, antagoniści Ca, tiazydy/analogi) można rozważyć innezastosowanie substancjeinnych substancji, takietakich jak antagoniści aldosteronu, diuretyki pętlowe, alfa-blokery, ośrodkowo działające leki hipotensyjne (np. klonidyna) lub leki rozszerzające naczynia.
    • Zabieg przezcewnikowej denerwacji tętnic nerkowych, jak wynika z  aktualnych badań, nie jest procedurą rutynową, lecz opcją dla wybranych pacjentów po przeprowadzeniu odpowiedniej wstępnej diagnostyki i pouczeniu edukacji pacjenta.⁴⁸⁵¹.

    Wytyczne: leczeniepostępowanie opornegow opornym na leczenie nadciśnienianieniu tętniczegotniczym²

    • Zalecane leczenie nadciśnienia opornego na leczenie
      
      • bardziej radykalne zmiany stylu życia, zwłaszcza ograniczenie solispożycia sodu
      • Preferowane jest uzupełnienie leczenia o  spironolakton w  niskich dawkach.
      • alternatywnie dalszeinne podawanie diuretykówdiuretyki: eplerenonu, amilorydu, większychksze dawekdawki tiazydów/analogdiuretyków tiazydopodobnych lub diuretyków pętlowych
      • alternatywnie dodatkowe podanie bisoprololu lub doksazosyny
    • Zabiegi interwencyjne (np. denerwacja tętnic nerkowych) nie są zalecane jako procedury rutynowe.
      • zastosowanie w  ramach badań klinicznych do czasu uzyskania dalszych dowodów skuteczności i  bezpieczeństwa

    Przeciwwskazania do stosowania leków hipotensyjnych^2,9

    • Diuretyki (tiazydy, np. HCThydrochlorotiazyd)
      • wzglbezwzględne: dnahiponatremia, moczanowaPChN z uropatią zaporową, alergia na sulfonamidy
      • względne: dna moczanowa, zespół metaboliczny, nietolerancja glukozy, ciąża, hiperkalcemia, hipokalemiahipokaliemia, nowotwór z przerzutami do kości
    • Beta-blokery (np. bisoprolol)
      • bezwzględne: niestabilna niekontrolowana astma, blok zatokowo‑przedsionkowy lub blok przedsionkowo-komorowy wyższegowysokiego stopnia, bradykardia (<60 uderzeń minutę)> 
      • względne: zespół metabolicznyastma,  nietolerancja glukozy, sportowcy i pacjenci aktywni ruchowofizycznie
    • AntagoniściBlokery wapniakanałów wapniowych (pochodne dihydropirydyny, np. nifedypina, amlodypina)
      • względne: tachyarytmia, niewydolność serca (NYHA III–IV), istniejące ciężkie obrzęki nógkończyn dolnych przed leczeniem
    • Antagoniści wapnia (pochodne niedihydropirydynowe: werapamil, diltiazem)
      • bezwzględne: blok zatokowo-przedsionkowy lub przedsionkowo-komorowy wyższegowysokiego stopnia, niewydolność serca  (dysfunkcja lewej komory wyższego stopnia z  frakcją wyrzutową <40%), bradykardia (><60 uderzeń minutę)><40%), bradykardia <50/min
      • względne: uporczywe zaparcia
    • Inhibitory ACE (np. ramipryl)   
      • bezwzględne: ciąża, obrzęk naczynioruchowy w wywiadzie, hiperkalemiahiperkaliemia >5,5 mmol/l, obustronne zwężenie tętnicy nerkowej, zwężenie tętnicy nerkowej jedynej czynnej nerki
      • względne: kobiety w  wieku rozrodczym bez jednoczesnego stosowania skutecznej antykoncepcji
    • Blokery receptora angiotensyny (np. walsartantelmisartan)
      • bezwzględne: ciążahiperkaliemia >5,5 hiperkalemiammol/l, obustronne zwężenie tętnicy nerkowej, zwężenie tętnicy nerkowej jedynej czynnej nerki
      • względne: kobiety w  wieku rozrodczym bez jednoczesnego stosowania skutecznej antykoncepcji
    • Antagoniści aldosteronu (np. spironolakton)
      • bezwzględne: ostraPChN lubz ciężka niewydolność nerek (eGFR <30 ml min), hiperkalemia><30 ml/min/1,73 m², hiperkaliemia >5,5 mmol/l

    Dalsze działaniaPostępowanie farmakologiczne w  ramach profilaktyki pierwotnej i  wtórnej u  pacjentów z  nadciśnieniem tętniczym⁴⁷

    Statyny:

    • PacjentomU z wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym zaleca się statyny:
      • zalecana strategia leczenia w stałej dawce: „fire and forget” („odpal i zapomnij”)
        • Leczenie statynami należy wdrożyć jako „leczenie stałą dawką”, zachowując standardowe dawkowanie (zwłaszcza simwastatyny 40–20 mg/d lub prawastatyny 40 mg/d).
        • Z braku dowodów naukowych nie zaleca się dostosowywania dawki do określonego docelowego poziomu LDL.
      • Alternatywą jest procedura „treat to target” („leczenie do osiągnięcia celu”)².
        • docelowy poziom LDL <2,6 mmol l (><100 mg dl) lub spadek ≥50% wartości wyjściowej, jeśli ldl 2,6–5,2 mmol l (100–200 mg dl) (i b)>
      • U pacjentów z niskim lubNT umiarkowanym ryzykiem należy rozważyć statyny: docelowy poziom LDL <3,0 mmol l (><115 mg dl) (iia c)>².
    • U osób starszych z cukrzycą (<75 lat) bez zdarzeń sercowo-naczyniowych podanie statyny nie redukuje incydentów sercowo-naczyniowych ani śmiertelności ogólnej>⁴⁹.

    ASA

    • ASA w niskich dawkach zalecane w profilaktyce wtórnej u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i chorobami układu krążenia²
    • Profilaktyka pierwotna
      • Pacjentom wysokiego ryzyka (całkowite ryzyko sercowo-naczyniowe >20%/10 lat) należy zaproponować ASA 75–100 mg.
      • Ze stosowania ASA należy zrezygnować, gdy ryzyko chorób naczyń krwionośnych wynosi <10%.>
      • Nie należy stosować ASA, jeśli ciśnienie tętniczeistotne jest w sposóbnie niekotrolowanytylko podwyższoneuzyskanie (ciśnieniedocelowych skurczowe >180 mmHg).
      • Nie wykazano korzywartości u pacjentów z cukrzycą bez zdarzeń sercowo-naczyniowych ze względu na ciężkie powikłania krwotoczne (badanie ASCEND)⁵⁰.
      • Nie wykazano korzyści u starszych pacjentów (>70 lat) bez zdarzeń sercowo-naczyniowych ze względu na ciężkie powikłania krwotoczne (badanie ASPREE)⁵¹.

    Metody alternatywne — akupunktura

    • Akupunktury nie powinno się standardowo stosować do obniżania ciśnienia tętniczego, ale także zmniejszenie ryzyka sercowo-naczyniowego.
    • U tych chorych częściej niż w populacji ogólnej, współistnieje hipercholesterolemia, a u osób z towarzyszącą cukrzycą również dyslipidemia aterogenna. Liczne badania dotyczące zastosowania statyn w prewencji pierwotnej i wtórnej, wskazują, że optymalne zmniejszenie globalnego ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych uzyskuje się poprzez jednoczesne obniżenie CT i stężenia cholesterolu frakcji LDL.

    Wartości docelowe leczenia hipolipemizującego zależne są od grupy ryzyka sercowo-naczyniowego, do której należy pacjent:

    • Ryzyko niskie wartość docelowa cholesterolu LDL wynosi <115 mg/dl
    • Umiarkowane <100 mg/dl
    • Duże <70 mg/dl
    • Bardzo duże <55 mg/dl
    • Ekstremalnie wysokie <40 mg/dl

    Ocena skuteczności leczenia powinna być przeprowadzona po 8 tygodniach od rozpoczęcia leczenia lub zmiany dawki leków hipolipemizujących. 

    Przebieg, powikłania i  rokowanie

    Powikłania

    • ChorobaZdarzenia sercowo-naczyniowanaczyniowe
      • TIA i  udar, otępienie naczyniowe
      • Brak ścisłego przestrzegania zaleceń zwiększa ryzyko śmiertelnego udaru mózgu (iloraz szans 3,8 w  ciągu 2 lat).⁵².
    • Choroba wieńcowa
      • dusznicadławica piersiowa i  zawał mięśnia sercowego
    • Przerost lewej komory serca  
    • Niewydolność serca
    • Choroba tętnic obwodowych (PAD)
    • Uszkodzenia nerek
    • Uszkodzenia siatkówki (retinopatia nadciśnieniowa)
    • Rozwarstwienie aorty

    Przebieg i  rokowanie

    • Nieleczone nadciśnienie tętnicze zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia i  zgonu.
      • Rokowanie zależy w  szczególności od tego, jak wysokie jestwysokości ciśnienienienia tętniczetniczego, odobecności jakuszkodzeń dawnanarządowych występuje nadciśnienie(HMOD) i jakie sąinnych inne czynnikiczynników ryzyka sercowo-naczyniowego.
    • Farmakoterapia nadciśnienia tętniczego ma  największyksze wpływznaczenie naw zapobieganie prewencj udaromudaru mózgu. Na inne zdarzenia sercowo-naczyniowe obniżenie ciśnienia tętniczego może nie mieć takiegomniejszy wpływuyw.
    • U  pacjentów z  ciśnieniem tętniczym w  zakresie 140/90–159/99  mmHg bez innych czynników ryzyka, w dopasowanym badaniu obserwacyjnym przez 5 lat nie zaobserwowano zmniejszenia liczby zdarzeń sercowo-naczyniowych ani ogólnej śmiertelności przy stosowaniu leków hipotensyjnych; zaobserwowano natomiast zwiększoną częstość zdarzeń niepożądanych⁵³. Potwierdza to przegląd Cochrane dotyczący leczenia łagodnego nadciśnienia tętniczego.⁵⁴.

    Dalsze postępowanie

    Zalecenia dotyczące dalszego postępowania2: 

    • Pacjenci z  ciśnieniem tętniczym w  górnym zakresie normy lub nadciśnieniem białego fartucha:, powinni mieć kontrolowane ciśnienie raz w  roku.
    • PacjenciCzęstość z nadciwizyt kontrolnych zależy od całkowitego ryzyka sercowo-naczyniowego i wartośnieniem
      • po wdrożeniu leczenia co 2–4 tygodnie
      • po osiągnięciu docelowegoci ciśnienia tętniczego cou kilkadanego miesięcy
        • W jednymchorego, z badańa nietakże stwierdzonood rwspóżnicyłpracy w badaniach kontrolnychpacjenta (follow-up)np. poregularnego 3samodzielnego i 6 miesiącach⁵⁵.
      • samodzielne pomiarymierzenia ciśnienia tętniczego/komunikacja elektronicznaw jakodomu). alternatywaWizyta kontrolna powinna być poprzedzona tygodniowym okresem samodzielnych pomiarów ciśnienia tętniczego w warunkach domowych (≥2 pomiary rano i wieczorem, przed posiłkiem i przyjęciem leków, przez 7 dni).
      • ocenaZalecana profiluczęstość ryzykawizyt i uszkodzeńkontrolnych narzu chorych z nadciśnieniem⁴⁶:
        • 2-4 tygodni po rozpoczęciu leczenia hipotensyjnego
        • 4 tygodnie po zmianie schematu leczenia
        • co 3 miesiądówce po uzyskaniu docelowych cowartości 2ciśnienia latatętniczego

      Działania poprawiające przestrzeganie zaleceń²

      • Samodzielna kontrola ciśnienia tętniczego
        • Certyfikowane elektroniczne urządzenia pomiarowedo pomiaru ciśnienia dają pacjentom możliwość samodzielnej kontroli ciśnienia tętniczego.⁵⁶⁵⁵
      • Sesje grupowe, strategie motywacyjne
      • Uproszczenie planu farmakoterapii
      • Nowe techniki, np. zdalne monitorowanie (telemonitoring) pomiarów ciśnienia tętniczego   
        • Regularne zdalne monitorowanie samokontroli pacjentów z  dostosowaniem farmakoterapii przez lekarzy prowadzących poprawiło kontrolę ciśnienia tętniczego: ciśnienie tętnicze w  grupie interwencyjnej było niższe o  3,5–4,7  mmHg (badanie z  2018 r.).⁵⁷⁵⁶.

      Informacje dla pacjentów

      O  czym należy poinformować pacjentów?

      • PrzyPodwyższone podwyższonymwartości ciśnieniunienia tętniczymtniczego na początku zazwyczaj nie mapowodują żadnych dolegliwości.
      • Ważne jest, aby zmniejszyzmniejszać ogólne ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, a nie tylko obniżać ciśnienie tętnicze.
      • LekiFarmakoterapia nie zastąpią nawyków zdrowego stylu życia.
      • Należy dokonać ogólnej oceny i udzielić porady oraz porozmawiać z pacjentami o ich ewentualnych zastrzeżeniach lub sceptycyzmieobawach wobecdotyczących leczenia.
      • Pacjenci decydują, czy i w jakim stopniu zaangażowani są ich bliscy. Poinformowane osoby bliskie mogą zapewniać dobre wsparcie zmian stylu życia pacjentów.

      Informacje dla pacjentów w  Deximed

      • Zespół metaboliczny

      Nadciśnienie

      • Nadciśnienie
      • Leczenie nadciśnienia
      • Przyczyny nadciśnienia
      • Objawy nadciśnienia
      • Badania i diagnostyka nadciśnienia
      • Nadciśnienie — co możesz zrobić sam?
      • Farmakologiczne leczenie nadciśnienia
      • Powikłania nadciśnienia
      • Nagłe problemy przy ciężkim nadciśnieniu (nagły stan nadciśnieniowy)
      • Uszkodzenie oczu przy nadciśnieniu
      • Ambulatoryjny 24-godzinny pomiar ciśnienia tętniczego
      • Zmiana stylu życia przy nadciśnieniu

      Samodzielne leczenie, zalecenia

      • Zalecenia dietetyczne w przypadku podwyższonego poziomu lipidów we krwi
      • Pełnowartościowa dieta
      • Dzienniczek żywieniowy
      • Dzienniczek aktywności fizycznej
      • Żywność niskotłuszczowa
      • Błonnik
      • Odżywianie i aktywność fizyczna — zdrowa równowaga dla zdrowego serca
      • Homocysteina
      • Dlaczego należy rzucić palenie papierosów i jak to zrobić?

      Nadwaga i  redukcja masy ciała

      • Co to jest nadwaga?
      • Nadwaga a odżywianie — jak najeść się do syta!
      • Nadwaga a odżywianie — kiedy, jak często i co jeść?
      • Nadwaga a odżywianie — właściwe tłuszcze
      • Nadwaga a aktywność fizyczna — ruch to zdrowie!
      • Nadwaga a odżywianie — jedzenie poza domem
      • Nadwaga i  redukcja masy ciała — jak to zrobić?

      Źródła

      Wytyczne

      • European Mancia SocietyG, ofKreutz Cardiology/EuropeanR, SocietyBrunström ofM. Hypertensionet (Europejskieal. Towarzystwo2023 Kardiologiczne/Europejskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego).ESH Guidelines for the management of arterial hypertension (WytyczneThe postępowaniaTask w nadciśnieniu tętniczym). Stan z 2018 r. www.escardio.org
      • European Society of Hypertension (Europejskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego). GuidelinesForce for the management of higharterial bloodhypertension pressureof inthe childrenEuropean Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and adolescentsthe European Renal Association (ERA) J Hypertens 2023;41:1874–2071 PubMed
      •  Tykarski A, Filipiak KJ, Januszewicz A. et al. Wytyczne dotyczącePTNT. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym u dzieci i młodzieży)2019. StanArterial z 2016 rHypertens. 2019 wwwjournals.ncbiviamedica.nlm.nih.govpl

      Piśmiennictwo

      1. Messerli FH, Williams B, Ritz E. Essential hypertension. Lancet 2007; 370: 591-603. PubMed
      2. Williams B, Mancia G, Spiering W, et al. 2018 ESC/ESH Guidelines for the management of arterial hypertension. Eur Heart J 2018; 39: 3021-3104. doi:10.1093/eurheartj/ehy339  http://dx.doi.org/10.1093/eurheartj/ehy339" href="http://dx.doi.org/10.1093/eurheartj/ehy339" target="_blank">DOI
      3. Januszewicz A. Leśniak W. Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym Podsumowanie wytycznym European Society of Hypertension 2023. Medycyna Praktyczna 2023 7-8, 8-50.
      4. Lurbe E, Agabiti-Rosei E, Cruickshank J, et al. 2016 European Society of Hypertension guidelines for the management of high blood pressure in children and adolescents.. J Hypertens 2016; 34: 1887-1920. doi:10.1097/HJH.0000000000001039  http://dx.doi.org/10.1097/HJH.0000000000001039" href="http://dx.doi.org/10.1097/HJH.0000000000001039" target="_blank">DOI
      5. ACC/AHA/AAPA/ABC/ACPM/AGS/APhA/ASH/ASPC/NMA/PCNARaport GuidelineNarodowego forFunduszu theZdrowia Prevention,na Detection,temat Evaluation,epidemiologii andnadciśnienia Managementtętniczego ofw High Blood Pressure in Adults .Polsce  http://hyperwww.ahajournalsnfz.org/content/early/2017/11/10/HYPgov.0000000000000065" href="http://hyper.ahajournals.org/content/early/2017/11/10/HYP.0000000000000065" target="_blank">hyper.ahajournals.orgpl
      6. Bolivar J. Essential Hypertension: An Approach to Its Etiology and Neurogenic Pathophysiology. Int J Hypertens 2013; 2013: 1-11. doi:10.1155/2013/547809  http://dx.doi.org/10.1155/2013/547809" href="http://dx.doi.org/10.1155/2013/547809" target="_blank">DOI
      7. Oparil S, Zaman A, Calhoun D. Pathogenesis of Hypertension. Ann Intern Med 2003; 139: 761-776.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14597461" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14597461" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      8. Rimoldi S, Scherrer U, Messerli F. Secondary arterial hypertension: when, who, and how to screen?. Eur Heart J 2014; 35: 1245-1254.  http://eurheartj.oxfordjournals.org/cgi/search?sendit=Search&volume=35&firstpage=1245" href="http://eurheartj.oxfordjournals.org/cgi/search?sendit=Search&volume=35&firstpage=1245" target="_blank">European Heart Journal
      9. Mancia G, Kreutz R, Brunström M, et al. 2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension: Endorsed by the International Society of Hypertension (ISH) and the European Renal Association (ERA) J Hypertens 2023;41:1874–2071 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
      10. Schmiemann G, Gebhardt K, Hummers-Pradier E, Egidi E. Prevalence of hyperaldosteronism in primary care patients with resistant hypertension. J Am Board Fam Med 2012;25:98-103.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22218630" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22218630" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      11. Prisant LM, Gujral JS, Mulloy AL. Hyperthyroidism: a secondary cause of isolated systolic hypertension. J Clin Hypertens (Greenwich). 2006 Aug;8(8):596-9.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16896276" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16896276" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      12. Franklin SS, Larson MG, Khan SA, et al. Does the relation of blood pressure to coronary heart disease change with aging? The Framingham Heart Study. Circulation 2001; 103: 1245-49.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11238268" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11238268" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      13. Vasan RS, Larson MG, Leip EP, et al. Impact of high-normal blood pressure on the risk of cardiovascular disease. N Engl J Med 2001; 345: 1291-97. New England Journal of Medicine
      14. Thomas F, Bean K, Guize L, Quentzel S, Argyriadis P, Benetos A. Combined effects of systolic blood pressure and serum cholesterol on cardiovascular mortality in young (<55 years) men and women. eur heart j 2002; 23: 528-35.>  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11922642/" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11922642/" target="_blank">pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
      15. Lewington S, Clarke R, Qizilbash N, Peto R and Collins R. Age-specific relevance of usual blood pressure to vascular mortality: a meta-analysis of individual data for one million adults in 61 prospective studies. Lancet 2002; 360: 1903-13. PubMed
      16. Wilsgaard T, Schirmer H, Arnesen E. Impact of body weight on blood pressure with a focus on sex differences: the Tromso Study, 1986-1995. Arch Intern Med 2000; 160: 2847-2853.  http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=Arch Intern Med [ta]+AND+160[vol]+AND+2847[page]" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=Arch Intern Med [ta]+AND+160[vol]+AND+2847[page]" target="_blank">PubMed
      17. Diez Roux AV, Chambless L, Merkin SS, Arnett D, Eigenbrodt M, Nieto FJ, Szklo M, Sorlie P. Socioeconomic disadvantage and change in blood pressure associated with aging. Circulation 2002; 106:703–710.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12163431" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12163431" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      18. Mozaffarian D, Fahimi S, Singh GM, et al. Global Sodium Consumption and Death from Cardiovascular Causes. N Engl J Med 2014; 371: 624-34.  http://www.nejm.org/search?q=371:624" href="http://www.nejm.org/search?q=371:624" target="_blank">New England Journal of Medicine
      19. Mente A, O'Donnell MJ, Rangarajan S, et al. Association of Urinary Sodium and Potassium Excretion with Blood Pressure. N Engl J Med 2014; 371: 601-11.  http://www.nejm.org/search?q=371:601" href="http://www.nejm.org/search?q=371:601" target="_blank">New England Journal of Medicine
      20. Husain K, Ansari R, Ferder L. Alcohol-induced hypertension: Mechanism and prevention. World J Cardiol 2014; 6: 245-252.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4038773/#__ffn_sectitle" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4038773/#__ffn_sectitle" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      21. Roerecke M, Kaczorowski J, Tobe SW, Gmel G, Hasan OSM, Rehm J. The effect of a reduction in alcohol consumption on blood pressure: a systematic review and meta-analysis. Lancet Public Health. 2017 Feb;2(2):e108-e120.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29253389" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29253389" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      22. de Simone G, Devereux R, Chinali M, et al. Risk Factors for Arterial Hypertension in Adults With Initial Optimal Blood Pressure The Strong Heart Study. Hypertension 2006; 47: 162-167.  http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=Hypertension [ta]+AND+47[vol]+AND+162[page]" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=Hypertension [ta]+AND+47[vol]+AND+162[page]" target="_blank">PubMed
      23. Wiernik E, Pannier B, Czernichow S, et al. Occupational status moderates the association between current perceived stress and high blood pressure. Hypertension. Published online before print January 14, 2013.  http://hyper.ahajournals.org/content/61/3/571" href="http://hyper.ahajournals.org/content/61/3/571" target="_blank">hyper.ahajournals.org
      24. Banegas JR, Ruilope LM, de la Sierra A, Vinyoles E, Gorostidi M, de la Cruz JJ, Ruiz-Hurtado G, Segura J, Rodriguez-Artalejo F, Williams B. Relationship between clinic and ambulatory blood-pressure measurements and mortality. N Engl J Med 2018;378:1509–1520.  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31995856/" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31995856/" target="_blank">pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
      25. Verdecchia P, Staessen JA, White WB, Imai Y, O'Brien ET. Properly defining white coat hypertension. Eur Heart J 2002; 23: 106-09.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11785991" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11785991" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      26. Mancia G, Bombelli M, Brambilla G, et al. Long-term prognostic value of white coat hypertension: An insight from diagnostic use of both ambulatory and home blood pressure measurements . Hypertension 2013; 62: 168.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23716584" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23716584" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      27. Mancia G, Facchetti R, Bombelli M, Grassi G and Sega R. Long-term risk of mortality associated with selective and combined elevation in office, home, and ambulatory blood pressure. Hypertension 2006; 47: 846-53. PubMed
      28. Tholl U, Forstner K and Anlauf M. Measuring blood pressure: pitfalls and recommendations. Nephrol Dial Transplant 2004; 19: 766-70. PubMed
      29. Myers MG. Replacing manual sphygmomanometers with automated blood pressure measurement in routine clinical practice. Clin Exp Pharmacol Physiol. 2014 Jan;41(1):46-53.  http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=Clin Exp Pharmacol Physiol[ta]+AND+41[vol]+AND+46[page]" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=Clin Exp Pharmacol Physiol[ta]+AND+41[vol]+AND+46[page]" target="_blank">PubMed
      30. Zweiker R, Schumacher M, Fruhwald FM, Watzinger N and Klein W. Comparison of wrist blood pressure measurement with conventional sphygmomanometry at a cardiology outpatient clinic. J Hypertens 2000; 18: 1013-8. PubMed
      31. dobrzemierze.pl (dostęp 9.05.2024) dobrzemierze.pl
      32. Verberk WJ, Kroon AA, Kessels AG, de Leeuw PW. Home blood pressure measurement. A systematic review. J Am Coll Cardiol 2005; 46: 743-51. PubMed
      33. Uhlig K, Patel K, Ip S, et al. Self-measured blood pressure monitoring in the management of hypertension: A systematic review and meta-analysis. Ann Intern Med 2013; 159: 185-94.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23922064" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23922064" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      34. Pewsner D, Jüni P, Egger M, Battaglia M, Sundström J, Bachmann LM. Accuracy of electrocardiography in diagnosis of left ventricular hypertrophy in arterial hypertension: systematic review. BMJ. 2007 Oct 6;335(7622):711.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17726091" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17726091" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      35. NICE Chronic kidney disease in adults: assessment and management. Updated 2014.  https://www.nice.org.uk/guidance/cg182" href="https://www.nice.org.uk/guidance/cg182" target="_blank">www.nice.org.uk
      36. KDIGO 2012 clinical practice guideline for the evaluation and management of chronic kidney disease. 2013a; 3,1.  https://www.sciencedirect.com/journal/kidney-international-supplements/vol/3/issue/1" href="https://www.sciencedirect.com/journal/kidney-international-supplements/vol/3/issue/1" target="_blank">www.sciencedirect.com
      37. LeFevre ML; U.S. Preventive Services Task Force. Screening for asymptomatic carotid artery stenosis: U.S. Preventive Services Task Force recommendation statement published correction appears in Ann Intern Med. 2015 Feb 17;162(4):323. Ann Intern Med. 2014;161(5):356-362.  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25003392/"
      38. .Scuteri href="httpsA, Benetos A, Sierra C et al. Routine assessment of cognitive function in older patients with hypertension seen by primary care physicians://pubmed why and how-a decision-making support from the working group on ’hypertension and the brain’ of the European Society of Hypertension and from the European Geriatric Medicine Society.ncbi J Hypertens 2021; 39:90–100.nlm cms-pl.nihbonnierhealthcare.gov/25003392/" target="_blank">pubmed.ncbi.nlm.nih.govno
      39. Misra S, Khosla A, Allred J, Harmsen WS, Textor SC, McKusick MA. Mortality and Renal Replacement Therapy after Renal Artery Stent Placement for Atherosclerotic Renovascular Disease. J Vasc Interv Radiol. 2016 Aug;27(8):1215-24.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27296703" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27296703" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      40. Mach F, Baigent C, Catapano AL, et al. 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk. Eur Heart J. 2020;41(1):111-188. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
      41. Gois PHF, Souza ERM. Pharmacotherapy for hyperuricemia in hypertensive patients. Cochrane Database Syst Rev. 2017 Apr 13;4:CD008652. www.ncbi.nlm.nih.gov
      42. Bundy JD, Li C, Stuchlik P, Bu X, Kelly TN, Mills KT, He H, Chen J, Whelton PK, He J. Systolic Blood Pressure Reduction and Risk of Cardiovascular Disease and Mortality: A Systematic Review and Network Meta-analysis. JAMA Cardiol. 2017 Jul 1;2(7):775-781.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov
      43. Whelton PK, Carey RM, Aronow WS, et al. 2017 ACC/pubmedAHA/28564682"AAPA/ABC/ACPM/AGS/APhA/ASH/ASPC/NMA/PCNA href="httpsGuideline for the Prevention, Detection, Evaluation, and Management of High Blood Pressure in Adults: A Report of the American College of Cardiology//American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines. Circulation. 2018 Oct 23;138(17):e484-e594. www.ncbiahajournals.nlm.nih.gov/pubmed/28564682" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.govorg
      44. Khan NA, Rabkin SW, Zhao Y, McAlister FA, Park JE, Guan M, Chan S, Humphries KH. Effect of Lowering Diastolic Pressure in Patients With and Without Cardiovascular Disease: Analysis of the SPRINT (Systolic Blood Pressure Intervention Trial). Hypertension. 2018 May;71(5):840-847.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29581214" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29581214" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      45. Lee TC, Cavalcanti RB, McDonald EG, Pilote L, Brophy JM. Diastolic Hypotension May Attenuate Benefits from Intensive Systolic Targets: Secondary Analysis of a Randomized Controlled Trial. Am J Med. 2018 Oct;131(10):1228-1233.e1.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29906425" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29906425" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      46. WrightAgarwal JMR, MusiniKolkhof VMP, GillBakris RG et al. FirstSteroidal and non-linesteroidal drugsmineralocorticoid forreceptor hypertensionantagonists in cardiorenal medicine. CochraneEur DatabaseHeart SystJ Rev.2021; 2018 Apr 18;442:CD001841152–161.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29667175" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/29667175" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      47. WiysongeStrippoli CSGF, BradleyCraig HM, MayosiDeeks BM, Maroney R, Mbewu A, Opie LH, Volmink J.Beta-blockers for hypertensionJJ. Cochraneet Database Syst Reval. 2007Effects Janof 24;(1)angiotensin converting enzyme inhibitors and angiotensin II receptor antagonists on mortality and renal outcomes in diabetic nephropathy:CD002003 systematic review. Review.BMJ Update in2004;329: Cochrane Database Syst Rev. 2012;8:CD002003828.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17253471" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17253471" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      48. GarjónBakris JGL, SaizAgarwal LCR, AzparrenChan A, Elizondo JJ, Gaminde I, Ariz MJ, Erviti J. First-line combination therapy versus first-line monotherapy for primary hypertension. Cochrane Database Syst Rev. 2017 Jan 13;1:CD010316. www.cochranelibrary.com
      49. Garjon J, Saiz LC, Azparren AJC, et al. First-lineEffect combinationof therapyfinerenone versuson first-linealbuminuria monotherapyin forpatients primarywith hypertensiondiabetic nephropathy: a randomized clinical trial. CochraneJAMA Database2015; Syst Rev. 2020 Feb 6;2314:CD010316. doi: 10.1002/14651858.CD010316.pub3884–894. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
      50. Wytyczne https://PTNT Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym 2019 rok. www.cochranelibrarynadcisnienietetnicze.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD010316.pub3/full" href="https://www.cochranelibrary.com/cdsr/doi/10.1002/14651858.CD010316.pub3/full" target="_blank">www.cochranelibrary.compl
      51. Cocco G. Erectile dysfunction after therapy with metoprolol: the Hawthorne effect. Cardiology. 2009;112(3):174-177.  https://www.researchgate.net/publication/51427477_Erectile_Dysfunction_after_Therapy_with_Metoprolol_The_Hawthorne_Effect" href="https://www.researchgate.net/publication/51427477_Erectile_Dysfunction_after_Therapy_with_Metoprolol_The_Hawthorne_Effect" target="_blank">www.researchgate.net
      52. Jose J, AlHajri L. Potential negative impact of informing patients about medication side effects: a systematic review. Int J Clin Pharm. 2018;40(4):806-822.  https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30136054/" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30136054/" target="_blank">pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
      53. Viera AJ, Hinderliter AL. Evaluation and management of the patient with difficult-to-control or resistant hypertension. Am Fam Physician 2009; 79: 863-9.  http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=Am Fam Physician [ta]+AND+79[vol]+AND+863[page]" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=Am Fam Physician [ta]+AND+79[vol]+AND+863[page]" target="_blank">PubMed
      54. Lobo MD, de Belder MA, Cleveland T, et al. Joint UK societies' 2014 consensus statement on renal denervation for resistant hypertension. Heart 2015; 101(1):10-6.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25431461" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25431461" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      55. Ramos R, Comas-Cufí M, Martí-Lluch R, Balló E, Ponjoan A, Alves-Cabratosa L, Blanch J, Marrugat J, Elosua R, Grau M, Elosua-Bayes M, García-Ortiz L, Garcia-Gil M. Statins for primary prevention of cardiovascular events and mortality in old and very old adults with and without type 2 diabetes: retrospective cohort study. BMJ. 2018 Sep 5;362:k3359. www.ncbi.nlm.nih.gov
      56. ASCEND Study Collaborative Group, Bowman L, Mafham M, Wallendszus K, Stevens W, Buck G, Barton J, Murphy K, Aung T, Haynes R, Cox J, Murawska A, Young A, Lay M, Chen F, Sammons E, Waters E, Adler A, Bodansky J, Farmer A, McPherson R, Neil A, Simpson D, Peto R, Baigent C, Collins R, Parish S, Armitage J. Effects of Aspirin for Primary Prevention in Persons with Diabetes Mellitus. N Engl J Med. 2018 Oct 18;379(16):1529-1539. www.ncbi.nlm.nih.gov
      57. McNeil JJ, Wolfe R, Woods RL, Tonkin AM, Donnan GA, Nelson MR, Reid CM, Lockery JE, Kirpach B, Storey E, Shah RC, Williamson JD, Margolis KL, Ernst ME, Abhayaratna WP, Stocks N, Fitzgerald SM, Orchard SG, Trevaks RE, Beilin LJ, Johnston CI, Ryan J, Radziszewska B, Jelinek M, Malik M, Eaton CB, Brauer D, Cloud G, Wood EM, Mahady SE, Satterfield S, Grimm R, Murray AM; ASPREE Investigator Group. Effect of Aspirin on Cardiovascular Events and Bleeding in the Healthy Elderly. N Engl J Med. 2018 Oct 18;379(16):1509-1518. www.ncbi.nlm.nih.gov
      58. Herttua K, Tabak AG, Martikainen P, et al. Adherence to antihypertensive therapy prior to the first presentation of stroke in hypertensive adults: population-based study. Eur Heart J 2013.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23861328" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23861328" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      59. Sheppard JP, Stevens S, Stevens R, Martin U, Mant J, Hobbs FDR, McManus RJ. Benefits and Harms of Antihypertensive Treatment in Low-Risk Patients With Mild Hypertension. JAMA Intern Med. 2018 Oct 29.  https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/2708195" href="https://jamanetwork.com/journals/jamainternalmedicine/fullarticle/2708195" target="_blank">jamanetwork.com
      60. Diao D, Wright JM, Cundiff DK, Gueyffier F. Pharmacotherapy for mild hypertension. Cochrane Database Syst Rev. 2012 Aug 15;(8):CD006742.  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22895954" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22895954" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
      61. Birtwhistle RV, Godwin MS, Delva MD, et al. Randomised equivalence trial comparing three and six months of follow-up of patients with hypertension by family practitioners. BMJ 2004; 328:204-6. PubMed
      62. O’Brien E, Asmar R, Beilin L, Imai Y, Mancia G, Mengden T, et al. Practice guidelines of the European Society of Hypertension for clinic, ambulatory and self blood pressure measurement. J Hypertens 2005; 23: 697-701. PubMed
      63. McManus RJ, Mant J, Franssen M, et al. Efficacy of self-monitored blood pressure, with or without telemonitoring, for titration of antihypertensive medication (TASMINH4): an unmasked randomised controlled trial. Lancet 2018 Mar 10; 391(10124): 949-959. pmid:29499873  http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=29499873[uid]" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=29499873[uid]" target="_blank">PubMed

      Autorzy

      • Natalia Jagiełła, lekarz, specjalista medycyny rodzinnej, Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych w Krakowie (recenzent)
      • Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
      • Michael Handke, prof. dr hab. med., specjalista chorób wewnętrznych, kardiologii i  intensywnej terapii, Fryburg Bryzgowijski
      • Jean-François Chenot, prof. dr n. med., lekarz rodzinny, Instytut Medycyny Społecznej, Uniwersyteckie Centrum Medyczne Greifswald (recenzja)

I10; I109; I11; I110; I119; I12; I120; I129; I13; I130; I131; I132; I139; I15; I150; I151; I152; I158; I159

høyt blodtrykk; hypertensjon; Hypertonie

HypertonieNadciśnienie tętnicze; ArteriellePodwyższone Hypertonieciśnienie krwi; ErhöhterWysokie Blutdruckciśnienie krwi; BlutdruckRyzyko sercowo-naczyniowe; BluthochdruckNadciśnienie białego fartucha; KardiovaskuläresMaskowane Risikonadciśnienie tętnicze; WeißkittelhypertonieUkryte nadciśnienie tętnicze; MaskiertePraktyczny Hypertoniepomiar ciśnienia krwi; PraxisblutdruckmessungDomowy pomiar ciśnienia krwi; Heimblutdruckmessung;Ambulatoryjny Ambulantepomiar Blutdruckmessungciśnienia krwi; ABPM; EssentielleNadciśnienie Hypertonietętnicze pierwotne; SekundäreNadciśnienie Hypertoniewtórne; TherapieresistenteNadciśnienie Hypertonieoporne na leczenie; RenaleNadciśnienie Denervationzłośliwe; SchwangerschaftshypertonieNadciśnienie tętnicze w ciąży; ARRIBA; SCORE; Inhibitory ACE-Hemmer; AngiotensinrezeptorblockerBlokery receptora angiotensyny; Sartany; Beta-Blockerblokery; Ca-Antagonist;Blokery Diuretikum;kanałów Thiazid; Hypertonuswapniowych

Nadciśnienie tętnicze

document-disease document-nav document-tools document-theme

Definicja: Nadciśnienie tętnicze to stan charakteryzujący się podwyższoneszonym ciśnienienieniem tętniczetniczym krwi, któremu towarzyszy zwiększone ryzyko wystąpienia zdarzeń klinicznych o  charakterze mózgowym, sercowym (naczyniowym) i  nerkowym. Obecnie jako mierzone w gabinecie lekarskim nadciśnienie tętnicze definiuje się jako mierzone w gabinecie lekarskim ciśnienie skurczowe ≥140  mmHg i/lub rozkurczowe ≥90  mmHg. W ok. około 90% przypadków etiologia jest nieznana (nadciśnienie pierwotne), w ok. około 10% powodem jest szczególnaidentyfikowalna choroba podstawowa (nadciśnienie wtórne).

Medibas Polska (staging)

Nadciśnienie tętnicze

/link/e0b5052ae8444c32a1b232aa57303a6f.aspx

/link/e0b5052ae8444c32a1b232aa57303a6f.aspx

nadcisnienie-tetnicze

SiteDisease

Nadciśnienie tętnicze

K.Reinhardt@gesinform.de

Klive.Reinhardt@gesinformcom#dr.dedabrowska@wp.pl

pl

pl

pl