Epidemiologia: Szczególnie narażone są niemowlęta i osoby starsze, a także pacjenci z predysponującymi chorobami podstawowymi.
Objawy: W zależności od manifestacji.
WynikiBadanie fizykalne: W zależności od manifestacji.
Diagnostyka: W celu identyfikacji patogenu należy wykonać posiew z odpowiednich materiałów ustrojowych (krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, plwocina itp.).
TerapiaLeczenie: Leczenie stacjonarneszpitalne antybiotykami beta-laktamowymi. Szczepienia mają ogromneistotne znaczenie w profilaktyce i są zalecane u wszystkich niemowląt i osób starszych (≥60 lat), a także u osób z predysponującymi chorobami podstawowymi.
Informacje ogólne
Definicja
W inwazyjnych zakażeniach pneumokokowych zmiany chorobowe wywoływane przez patogeny wnikające w obszary ciała, któredo zwykle pozostajjałowych narzą sterylne,dów i tamwywołują chorobętkanek.
Pod względem częstości występowania dominuje posocznica i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Pneumokoki wykrywa się rzadko w punkcjach opłucnej, stawów lub wodobrzusza.
Szczepienie przeciwko pneumokokom zmniejsza częstość zachorowań na inwazyjną chorobę pneumokokową.
Epidemiologia
Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae - dwoinka zapalenia płuc) należą do najczęstszych patogenów bakteryjnych wywołujących choroby zakaźne, zwłaszcza u niemowląt i małych dzieci.
Często chorują również seniorzy.
Na świecie
10% wszystkich zgonów u dzieci w wieku od 1. miesiąca do 5 lat jest spowodowanych przez bakterie Streptococcus pneumoniae.1.
GlobalnieNa świecie odnotowano znaczący spadek inwazyjnych zakażeń pneumokokowych podczas pandemiiCOVID-19, przypuszczalnie dzięki ogólnymzastosowanym środkom ochrony przed zakażeniami (m.in. noszenie masekmaseczek, higiena rąk i zachowanie dystansu).2.
Etiologia i patogeneza
Pneumokoki kolonizują błony śluzowe u ok. 50% wszystkich dzieci, ale tylko u 2,5% dorosłych.3.
Istnieje duża liczba patogennych serotypów pneumokoków, które powinny być jak najszerzej ujęte w szczepionkach poliwalentnych.
Bakterie mogą przenikać do sterylnychjałowych obszarnarządów ciałai tkanek w zależności od czynnikówstopnia wirulencji poszczególnych serotypów bakterii oraz statusu immunologicznego osoby zakażonej.
Badania laboratoryjne z markerami stanu zapalnego, prokalcytonina jako marker bakteryjny, a także parametry czynności określonych narządów (m.in. bilirubina ikreatynina do oceny w skali SOFA - sequential organ failure assessment score, skala niewydolności narządów związanej z sepsą)
W Przypadku podejrzenia lub rozpoznania zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych istnieje obowiązek zgłoszenia na druku ZLK-1 (w formie elektronicznej lub papierowej) do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego.
TerapiaLeczenie
Cele terapiileczenia
Sanacja ogniska zakażenia
Zapobieganie powikłaniom
Ogólne informacje o terapiileczeniu
Leczenie stacjonarneszpitalne
Antybiotykoterapia w przypadku podejrzenia zakażenia pneumokokowego — empiryczna antybiotykiem beta-laktamowym
Szczepionka skoniugowana (przeważnie 10- lub 13-walentna, PCV-10 lub PCV-13)
do szczepień podstawowych u noworodków
Szczepionka obejmuje 10 lub 13 serotypów pneumokoków; stanowią one ok. 95% pneumokoków wywołujących ciężkie choroby u małych dzieci.
Ponadto szczepionka znacznie zmniejszyła liczbę nosicieli, co doprowadziło do istotnego zmniejszenia ryzyka zakażenia i zachorowań nawet w nieszczepionych grupach wiekowych („efekt odporności stadnej”).
Dane zebrane w USA potwierdzają wysoką skuteczność szczepionki. W metaanalizach wykazano redukcję zakażeń inwazyjnych u dzieci do 5. roku życia o 78–97% (dane zbiorcze 92%).
W Polsce szczepienie przeciw pneumokokom należy do obowiązkowych i bezpłatnych dla dzieci urodzonych od 2017 roku; podawane od 6. tygodnia do 2. roku życia, a także u dzieci do 5. roku życia z grup wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu zakażenia.5.
do immunizacji starszych dzieci, młodzieży i dorosłych
U małych dzieci szczepionka wykazuje niską immunogenność ze względu na niedojrzały układ odpornościowy.
Niemowlęta
Powszechne szczepienie wszystkich dzieci do ukończenia 24. miesiąca życia skoniugowaną szczepionką przeciwko pneumokokom w celu zmniejszenia zachorowalności na inwazyjne choroby pneumokokowe i ograniczenia ich następstw, takich jak hospitalizacja, niepełnosprawność i zgon
W ramach szczepienia podstawowego niemowląt urodzonych o czasie do ukończenia 12. miesiąca życia podaje się 2 dawki szczepionki skoniugowanej przeciwko pneumokokom w odstępie 8 tygodni od 2. i 4. miesiącacu życia, trzecia dawka w w miesiącach 13-15; schemat 2+1.
Wcześniaki otrzymują od chronologicznego wieku 2 miesięcy 3 dawki szczepionki w odstępach 4 tygodni. Szczepienie podstawowe kończy się kolejną dawką podawaną w wieku 11 miesięcy po upływie minimum 6 miesięcy od poprzedniego szczepienia; schemat 3+1.
Niemowlęta w wieku ≥12 miesięcy (do 24 miesięcy), które nie były jeszcze szczepione przeciwko pneumokokom, otrzymują jako szczepienie uzupełniające tylko 2 dawki szczepionki w odstępie co najmniej 8 tygodni.
Osoby w wieku ≥60 lat
U osób w wieku ≥60 lat, które nie należą do grupy ryzyka (zob. następna sekcjaponiżej), jako szczepienie standardowe zaleca się pojedyncze szczepienie 23-walentną szczepionką polisacharydową (PPSV-23).
Po indywidualnym wskazaniu, szczepienie przypominające można wykonać najwcześniej po 6 latach. Zasadniczo nie jest to zalecane.
Pacjentów należy uświadomić o większej reaktogenności szczepienia powtórnego w porównaniu z pierwszym szczepieniem, ale także o możliwej utracie ochrony poszczepiennej w przypadku zaniechania szczepienia powtórnego.
Wskazania do szczepienia
Szczepienie jest zalecane u pacjentów z którąkolwiek z poniższych chorób podstawowych lub czynników ryzyka ze względu na predyspozycje do inwazyjnego zakażenia pneumokokowego lub ciężkiego przebiegu.
wrodzone lub nabyte niedobory odporności, a także immunosupresja, asplenia
choroby przewlekłe, w szczególności choroby dróg oddechowych (np. astma, rozedma płuc, POChP) i układu krążenia, choroby metaboliczne (np. cukrzyca) oraz choroby neurologiczne (np. zaburzenia drgawkowe)
anatomiczne i związane z ciałem obcym ryzyko pneumokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (np. zastawka komorowo-otrzewnowa, implant ślimakowy).
narażenie zawodowe na pyły z metali (np. ze spawania)
W wymienionych przypadkach zaleca się tzw. sekwencyjne podanie szczepionki, w którym najpierw uodparnia się 13-walentną szczepionką skoniugowaną. Po 6–12 miesiącach podaje się 23-walentną szczepionkę polisacharydową (dopuszczona do stosowania w wieku ≥2 lat).
We wszystkich wyżej wymienionych grupach należy podać 23-walentną szczepionkę polisacharydową jako szczepienie przypominające w odstępie co najmniej 6 lat.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Inwazyjne zakażenia pneumokokowe to ostre, zagrażające życiu choroby.
Wzrost zachorowań wywołanych przez serotypy pneumokoków nieobjęte szczepionkami wymaga stałej czujności epidemiologicznej, a wcześniej czy później także nowych koncepcji szczepień.
Powikłania
W przypadku pneumokokowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych:
m.in. wodogłowie, zaburzenia słuchu, zaburzenia równowagi, zmiany osobowości oraz padaczka
W przypadku sepsy pneumokokowej
m.in. niewydolność wielonarządowa i zgon
Rokowanie
W zależności od wieku, chorób współwystępujących i czynności układu odpornościowego
Przebieg choroby jest często śmiertelny, szczególnie u starszych pacjentów z ciężkimi chorobami współwystępującymi.
Dalsze postępowanie
W przedmiotowychbadaniachkontrolnym badaniu kontrolnychprzedmiotowym po przebytym bakteryjnym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych należy uwzględnić badania w kierunku możliwych następstw tej chorobypowikłań.
U dzieci zwodogłowiem należy regularnie wykonywać pomiary obwodu głowy i dokumentować objawy ucisku.
Padaczka o etiologii strukturalnej jako odległe następstwo wymaga oceny w badaniu EEG i w razie potrzeby leczenia przeciwdrgawkowego.
Należy wdrożyć odpowiednie postępowanie w przypadku następstwpowikłań, na które można wpłynąć, np. następstw neuropsychologicznych, takich jakzaburzenia snu.
O`Brien KL, Wolfson LJ, Watt JP. Burden of disease caused by Streptococcus penumoniae in children jounger than 5 years: global estimates. Lancet 2009; 374: 893-902. PubMed
Pletz MW, Maus U, Krug N et al. Pneumococcal vaccines: mechanism of action, impact on epidemiology and adaptation of the species. Int J Antimicrob Agents 2008; ePUB. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18378430"
Wykrywanie href="https://i monitorowanie inwazyjnych zakażeń pneumokokowych. Aktualny (2018) standard nadzoru WHO i wskazówki dla lekarzy. (dostęp 29.11.2023) www.ncbimp.nlmpl
Black S, France EK, Isaacman D, Bracken L et al. Surveillance for invasive pneumococcal disease during 2000-2005 in a population of children who received 7-valent pneumococcal conjugate vaccine. Pediatr Infect Dis J 2007; 26: 771-7. PubMed
Definicja: Pneumokokowe zakażenie sterylnychjałowych obszarw warunkach fizjologicznych narządów ciałai tkanek: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, sepsa. Epidemiologia: Szczególnie narażone są niemowlęta i osoby starsze, a także pacjenci z predysponującymi chorobami podstawowymi.