Informacje ogólne
- Całą sekcję opracowano na postawie tego źródła1.
Definicja
- Synonimy: tendinopatia, zapalenie ścięgien
- ostre zapalenie ścięgna lub przyczepu ścięgna
- Zwyrodnienie ścięgna
- Choroby przewlekłe, w których często występują zmiany zwyrodnieniowe w tkance ścięgien.
- Dolegliwości mogą dotyczyć również kaletki maziowej.
- Tendinopatie zlokalizowane w barku:
- Tendinopatia ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego
- Tendinopatia ścięgna mięśnia podgrzebieniowego
- Tendinopatia ścięgna mięśnia podłopatkowego
- Tendinopatia mięśnia dwugłowego
Klasyfikacja urazów spowodowanych przeciążeniem
- Zapalenie pochewki ścięgna: zapalenie tkanek otaczających ścięgno
- Zwyrodnienie ścięgna: zwyrodnienie ścięgna z zapaleniem pochewki i bez niego
- Zerwanie: częściowe lub całkowite
Częstość występowania
- Bóle barków są trzecią najczęstszą przyczyną dolegliwości mięśniowo-szkieletowych (po bólach dolnej partii pleców i bólach karku)2.
- Zapadalność w skali roku 7–25% – liczba ta obejmuje jednak również zerwania, zapalenie torebek stawowych i kaletek maziowych.
- Dotknięte ścięgna stożka rotatorów
- Najczęściej schorzenie dotyczy ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego, a następnie ścięgien mięśnia podgrzebieniowego i podłopatkowego; bardzo rzadko dotyka mięśnia obłego mniejszego.
Etiologia i patogeneza
- Tendinopatie
- Ostre przeciążenie, zbyt duże obciążenie przez dłuższy czas
- Uraz, taki jak np. upadek na bark
- Zwyrodnienia ścięgien
- stopniowe i wtórne po urazie
- Mogą się rozwijać tak wolno i przez tak długi okres, że pacjent nie pamięta ich przyczyny1.
- Patogeneza wieloczynnikowa3
- czynniki mikronaczyniowe oraz zwyrodnieniowe, anatomiczne i mechaniczne
- Komponent zapalny może mieć mniejsze znaczenie niż przyjmowano wcześniej.
- Neowaskularyzacja, wraz z wrastaniem zakończeń nerwowych w stan zapalny ścięgna, wydaje się odgrywać znaczącą rolę4.
Zespół ciasnoty (impingement)
- Impingement oznacza „konflikt”.
- Zderzenie struktur pod wyrostkiem barkowym
- zwłaszcza przy unoszeniu pozostaje niewielka przestrzeń między głową kości ramiennej a wyrostkiem barkowym
- Pierwotny zespół ciasnoty
- przyczyna mechaniczna obecna w obszarze podbarkowym, np. haczykowaty wyrostek barkowy, choroba zwyrodnieniowa stawu barkowo-obojczykowego z osteofitami
- częsta przyczyna tendinopatii: uwięźnięcie ścięgien między głową kości ramiennej a wyrostkiem barkowym
- zwiększona zapadalność na zerwania stożka rotatorów5
- Wtórny zespół ciasnoty
- zaburzenie czynnościowe centrowania głowy kości ramiennej: dyskineza łopatki, niestabilność więzadeł, brak równowagi mięśniowej
Tendinopatia ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego
- Najczęstsza tendinopatia zlokalizowana w barku
- Przy odwiedzionym barku niewielka przestrzeń między guzkiem większym (tuberculum majus) a wyrostkiem barkowym
- Uwięźnięcie ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego
- Powtarzające się ruchy odwodzenia prowadzą do powstawania mikrourazów i kompresji ischemicznej.
Tendinopatia ścięgna mięśnia podłopatkowego (musculus subscapularis)
- Najczęściej dotyczy to podstawy guzka mniejszego (tuberculum minus).
- Niewielka część przyczepu znajduje się na kości ramiennej (humerus), nieco dystalnie do guzka mniejszego (tuberculum minus) i przyśrodkowo do bruzdy mięśnia dwugłowego.
Tendinopatia mięśnia dwugłowego
- Tylko 5% przypadków to izolowane tendinopatie ścięgien mięśnia dwugłowego w bruździe mięśnia dwugłowego (sulcus biciptalis)6.
- Pozostałych 95% przypadków to urazy współistniejące.
- Zerwanie w stożku rotatorów
- Zerwanie obrąbka górnego w kierunku od przodu ku tyłowi (uszkodzenie SLAP)
Czynniki predysponujące
- Ciężka i jednostronna praca z rękami nad głową
- Częste podnoszenie i noszenie
- Wcześniejsze urazy barku
ICD-10
- M75 Uszkodzenia barku
- M75.1 Zespół czepca ścięgnisto-mięśniowego (m.in. zespół mięśnia nadgrzebieniowego)
- M75.2 Zapalenie ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia (musculus biceps brachii)
- M75.3 Wapniejące zapalenie ścięgien barku
- M75.4 Zespół ciasnoty
- M75.8 Inne uszkodzenia barku
- M75.9 Uszkodzenie barku, nieokreślone
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Bolesność w testach izometrycznych.
- ewentualnie spowodowany dolegliwościami bólowymi deficyt siły
- Ruchomość bierna zazwyczaj zostaje w pełni zachowana.
- Wyniki dla poszczególnych ścięgien są przede wszystkim takie, jak opisano w części Badanie przedmiotowe.
Diagnostyka różnicowa
- Zapalenia kaletki maziowej barku (ostre lub przewlekłe) mogą pojawiać się równocześnie z tendinopatiami.
- Zapalenie torebki stawowej barku
- Wapniejące zwyrodnienie ścięgna
- Uszkodzenie stożka rotatorów
- Złamanie
- Inne choroby (nowotwór płuca, wątroba/żółć, serce)
Wywiad lekarski
- Niecodzienne obciążenie barku podczas pracy lub podczas zajęć rekreacyjnych
- Zazwyczaj praca z rękami uniesionymi nad głową, np. podczas malowania sufitu.
- Ból w bocznej części ramienia, nasilający się przy obciążaniu ramienia.
- Bolesne jest przede wszystkim unoszenie i odwodzenie
- Leżenie na dotkniętej stronie ciała bolesne
- Możliwe promieniowanie bólu aż do przedramienia
- Badanie przedmiotowe ma kluczowe znaczenie dla identyfikacji uszkodzonego ścięgna.
Ważne aspekty wywiadu
- Należy zapytać o następujące kwestie:
- umiejscowienie bólu
- początek, czas trwania i rozwój
- bóle spoczynkowe/nocne
- aktywności skutkujące zmniejszeniem lub nasileniem dolegliwości bólowych
- dotychczas realizowane leczenie
Badanie przedmiotowe
Systematyczne badanie barku
- Należy przeprowadzić badanie czynnościowe barku.
Ogólne
- Bóle w teście izometrycznym
- Mięśnie lub ścięgna są maksymalnie napięte przy oporze bez ruchu.
- Ruchomość bierna prawidłowa
- Bolesny łuk
- Bóle przy odwiedzeniu o 60–120 stopni
- Wskazanie na zespół ciasnoty
- Ból podczas palpacji
- Guzek większy (tuberculum majus)
- Przyczep mięśnia nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego oraz obłego większego (musculus supraspinatus, infraspinatus, teres major)
- Guzek mniejszy (tuberculum minus)
- Przyczep mięśnia podłopatkowego (musculus subscapularis)
- Bruzda międzyguzkowa (sulcus intertubercularis)
- Przebieg dłuższego ścięgna mięśnia dwugłowego
- Wyrostek kruczy (processus coracoideus)
- Początkowy odcinek ścięgna krótkiego mięśnia dwugłowego, mięśnia piersiowego mniejszego (musculus pectoralis minor) i mięśnia kruczo-ramiennego (musculus coracobrachialis)
- Guzek większy (tuberculum majus)
- Próby w znieczuleniu miejscowym
- W przypadkach niepewnych może zostać wykonana miejscowa iniekcja środka znieczulającego w potencjalnie uszkodzoną strukturę.
- Ujemny wynik testu po iniekcji potwierdza rozpoznanie.
Reakcja na próbę w tendinopatii ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego
- Więcej informacji można znaleźć w artykule Tendinopatia ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego.
- Główne wyniki badań
- dodatni wynik izometrycznej próby odwodzenia
- pełna ruchomość stawu
- odwodzenie bierne i czynne
- „bolesny łuk” przy odwodzeniu o 60–120 stopni (patrz wyżej)
- Bierna rotacja na zewnątrz i do wewnątrz
- W położeniu krańcowym w rotacji do wewnątrz i na zewnątrz może pojawić się bolesność.
- Odwodzenie izometryczne
- bolesność
- Palpacja
- Bolesność przy ucisku guzka większego (tuberculum majus)
Reakcja na próbę w tendinopatii ścięgna mięśnia podgrzebieniowego
- Więcej informacji można znaleźć w artykule Zapalenie ścięgien mięśnia podgrzebieniowego.
- Główne wyniki badań
- dodatni wynik izometrycznej próby rotacji na zewnątrz
- pełna ruchomość stawu
- Bierna rotacja do wewnątrz i na zewnątrz
- Zarówno bierna rotacja do wewnątrz, jak i na zewnątrz, może być bolesna w położeniu krańcowym.
- Izometryczna rotacja na zewnątrz
- bolesność
- Badanie palpacyjne przyczepu ścięgna
- Bolesność przy ucisku guzka większego (tuberculum majus)
Reakcja na próbę w tendinopatii ścięgna mięśnia podłopatkowego
- Więcej informacji można znaleźć w artykule Tendinopatia ścięgna mięśnia podłopatkowego.
- Główne wyniki badań
- dodatni wynik izometrycznej próby rotacji do wewnątrz
- pełna ruchomość stawu
- Bierna rotacja do wewnątrz i na zewnątrz
- Zazwyczaj położenie krańcowe w rotacji na zewnątrz jest bolesne; maksymalne rozciągnięcie ścięgna podłopatkowego.
- Izometryczna rotacja do wewnątrz
- bolesność
- Badanie palpacyjne przyczepu ścięgna
- Bolesność przy nacisku guzka mniejszego
Reakcja na próbę w tendinopatii ścięgna mięśnia dwugłowego
- Główne wyniki badań
- Dodatni wynik izometrycznej próby supinacji: mięsień dwugłowy jest najsilniejszym odwracaczem przedramienia.
- dodatni wynik izometrycznej próby zginania stawu łokciowego
- Badanie palpacyjne ścięgna
- Ścięgno głowy długiej mięśnia dwugłowego przebiega w bruździe międzyguzkowej.
- Ścięgno głowy krótkiej mięśnia dwugłowego odgałęzia się przy wyrostku kruczym.
Dalsza diagnostyka w gabinecie lekarza rodzinnego
- Badania krwi mają niewielką wartość diagnostyczną.
Diagnostyka specjalistyczna
Prześwietlenie rentgenowskie
- We wczesnym stadium choroby zwykle brak wskazań do jego wykonania
- Przewlekłe choroby i zwyrodnienia ścięgien prowadzą do zwyrodnienia ścięgien, a często również do powstawania zwapnień w ścięgnie i kaletce.
- Zwyrodnienie jest bardzo powszechne po 40. roku życia i w większości przypadków nie towarzyszy mu ból.
- Rozpoznanie różnicowe: Wapniejące zwyrodnienie ścięgna (tendinosis calcarea) z reguły jest bardzo bolesne.
- Zwapnienia tkanek miękkich często ustępują samoistnie.
Badanie USG
- Ocena powierzchownych uszkodzeń ścięgien lub mięśni oraz zapalenia kaletki maziowej
RM
- Zalecane w następujących przypadkach:
- Niepowodzenie leczenia?
- Niejednoznaczne rozpoznanie
- Podejrzenie zerwania w stożku rotatorów lub w obrąbku stawowym
- Obrazowanie
- struktury podbarkowe: kaletki maziowe (bursae) stożek rotatorów, ścięgno mięśnia dwugłowego, obrąbek (labrum)
- możliwe przyczyny pierwotnego zespołu ciasnoty: osteofity, zmiany patologiczne w stawie barkowo-obojczykowym lub haczykowaty wyrostek barkowy.
Wskazania do skierowania do specjalisty
- W przypadku utrzymujących się dolegliwości i niewystarczającej skuteczności leczenia
Leczenie
Cele leczenia
- Łagodzenie dolegliwości bólowych.
- Przywrócenie naturalnej czynności barku.
Ogólne informacje o leczeniu
- Pacjentów należy informować o możliwościach samoleczenia w połączeniu z odpowiednim postępowaniem medycznym.
- Metody leczenia oparte na dowodach
- Leczenie farmakologiczne
- Łagodzenie bólu za pomocą NLPZ
- Fizjoterapia
- Terapia ruchowa (rozciąganie, trening siłowy i ćwiczenia stabilizacji łopatki) w połączeniu z terapią manualną: poprawa czynnościowa, wzrost zakresu ruchomości i siły.
- Program samodzielnych ćwiczeń (rozciąganie i trening siłowy) powinien być realizowany po instruktażu przeprowadzonym przez fizjoterapeutę.
- Infiltracje kortyzonem
- Połączenie iniekcji z kortykosteroidów z kinezyterapią i terapią manualną
- Leczenie farmakologiczne
Zalecenia dla pacjentów
- Unikanie wykonywania prac i czynności, które powodują nasilenie dolegliwości.
Propozycje ćwiczeń, które pacjenci mogą wykonywać w domu
- Tendinopatia ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego
- Tendinopatia ścięgna mięśnia podgrzebieniowego
- Tendinopatia ścięgna mięśnia podłopatkowego
- Tendinopatia mięśnia dwugłowego
- Rozciąganie mięśnia dwugłowego, 2 serie ćwiczeń rozciągających trwających 30 sekund na jedno rozciąganie
- trening ekscentryczny mięśnia dwugłowego, 3 serie po 10 powtórzeń
- Rozciąganie mięśnia dwugłowego, 1 seria ćwiczeń rozciągających trwających 30 sekund na jedno rozciąganie
- Ćwiczenia rozciągające są wykonywane zarówno przed ćwiczeniami siłowymi, jak i po nich, w sumie wykonywane są 3 serie rozciągania i 3 serie ćwiczeń siłowych.
- Program ćwiczeń jest wykonywany 1 raz dziennie przez okres do 3 miesięcy.
- Intensyfikacja treningu siłowego, jeśli pozwala na to poziom bólu, podczas ćwiczeń siłowych niezbyt nasilone bóle powinny być tolerowane.
Leczenie farmakologiczne
Ogólne
- W stanach ostrych lub podostrych skuteczne mogą być niesteroidowe leki przeciwzapalne7.
- Jeśli ból trwa od wielu tygodni lub miesięcy, można podjąć próbę leczenia za pomocą iniekcji z kortyzonu.
iniekcje-z-lekow-steroidowych
- Działanie
- Prawdopodobnie tylko efekt tymczasowy
- Iniekcje z leków steroidowych działają szybko, w ciągu 1–2 dni i mogą być powtarzane od 1 do 2 razy w odstępach od 1 do 2 tygodni8.
- brak różnic między iniekcjami leków steroidowych pod kontrolą USG, iniekcjami w klinicznie określone miejsca oraz podaniem ogólnoustrojowym (iniekcje w mięśnie pośladkowe).
- Działanie w ciągu pierwszych 3 miesięcy jest wyraźnie skuteczniejsze niż w przypadku placebo i fizjoterapii, ale nie przewyższa skutecznością naproksenu.
- Wielu pacjentów otrzymuje iniekcje z kortyzonu po nieudanych próbach leczenia NLPZ.
- Pacjenci ci nie zostali jeszcze poddani ocenie w badaniach9.
- Według wyników jednego z badań, fizjoterapia i iniekcje z leków steroidowych są równie skuteczne w okresie 1, 2, 6 i 12 miesięcy10.
- W ramach analizy Cochrane stwierdzono, że potrzebne są dalsze badania i że należy wyjaśnić następujące ważne kwestie:
- Jakie znaczenie ma dokładne umiejscowienie iniekcji?
- Częstotliwość, dawkowanie i rodzaj kortykosteroidów11?
- Metoda
- Iniekcja jest podawana w 5–10 małych dawkach wokół dotkniętego obszaru, zwykle ścięgnisto-okostnowego.
- Dawkowanie, np. triamcynolon: 10–20 mg
- Nigdy nie wstrzykiwać w ścięgno.
- Należy unikać obciążania ścięgna w pierwszym tygodniu po iniekcji.
- Działania niepożądane
- przejściowe nasilenie dolegliwości bólowych
- ryzyko zerwania
- w razie przypadkowego wstrzyknięcia w ścięgno
Wapniejące zwyrodnienie ścięgna
- Synonim: Zwapnienie okołobarkowe
- Diagnostyka: prześwietlenie rentgenowskie lub ultrasonografia
- Leczenie z wyboru: terapia falą uderzeniową
- Potwierdzono wpływ wysokoenergetycznej fali uderzeniowej na rozpuszczanie zwapnień.
- Wyniki metaanalizy z 2017 roku
- Zarówno igłowanie pod kontrolą USG, jak i pozaustrojowa terapia rozproszoną falą uderzeniową (rESWT), a także wysokoenergetyczna terapia skupioną falą uderzeniową (FSWT), mogą złagodzić ból i całkowicie rozpuścić złogi wapnia12.
- Jako najlepszą metodę wskazuje się przy tym FSWT.
Tendinopatia ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego
- Patrz artykuł dotyczący mięśnia nadgrzebieniowego
Tendinopatia ścięgna mięśnia podgrzebieniowego
- Patrz artykuł dotyczący mięśnia podgrzebieniowego
Tendinopatia ścięgna mięśnia podłopatkowego
- Patrz artykuł dotyczący mięśnia podłopatkowego
Tendinopatia mięśnia dwugłowego
- Tendinopatia ścięgna głowy długiej mięśnia dwugłowego występuje rzadko.
- Pacjent siedzi i trzyma ramię prosto w dół w neutralnej pozycji.
- Iniekcja z leków steroidowych może zostać wprowadzona wzdłuż ścięgna odpowiednio do bruzdy mięśnia dwugłowego przy głowie kości ramiennej.
Inne metody leczenia
- Zwolnienie lekarskie, jeżeli konieczne.
- W zależności od wykonywanego zawodu, niektórzy pacjenci powinni przebywać na zwolnieniu lekarskim przez dłuższy czas.
- Unikanie czynności wywołujących ból
- Skuteczność różnych interwencji nielekowych (np. promieniowanie rentgenowskie w niskich dawkach, jonoforeza, TENS) nie jest udokumentowana lub nie jest udokumentowana naukowo.
Fizjoterapia
- Początkowo trening pod nadzorem w celu normalizacji czynności (rytm ramienno-łopatkowy)
- Następnie trening mięśni stożka rotatorów (stabilizacja), później wiele powtórzeń z niewielkim obciążeniem
- Trening
- Metaanaliza wykazała, że trening może dawać równie dobre rezultaty, co zabieg chirurgiczny13.
- Badania sugerują, że nadzorowany trening siłowy i czynnościowy jest skuteczny14.
- Ćwiczenia/trening w przypadku tendinopatii są prawdopodobnie bardziej skuteczne niż terapia pozaustrojowa falą uderzeniową15.
- Masaż poprzeczny z tarciem
- Może być uzupełnieniem kinezyterapii, jak dotąd brak jednak dowodów naukowych.
- Cel: uwolnienie zrostów po utworzeniu się tkanki bliznowatej przyczepu ścięgna.
- Terapia manualna
- Obejmuje zastosowanie określonych technik w celu mobilizacji stawu i tkanek miękkich.
- Terapia manualna w połączeniu z ćwiczeniami fizjoterapeutycznymi jest skuteczniejsza niż same ćwiczenia.
Pozaustrojowa terapia falą uderzeniową (extracorporeal shock wave therapy – ESWT)
- Wskazana w wapniejącym zwyrodnieniu ścięgna
- Powoduje złagodzenie dolegliwości bólowych oraz poprawę czynności barku oraz może prowadzić do pełnej redukcji złogów wapnia.
Leczenie chirurgiczne
- Zgodnie z metaanalizą z 2019 roku chirurgiczna dekompresja w przypadku zespołu ciasnoty nie jest zalecana16.
- Zabieg chirurgiczny nie prowadzi do znaczącego ograniczenia objawów w porównaniu z leczeniem zachowawczym.
- Ryzyko wystąpienia ciężkich powikłań podczas zabiegu chirurgicznego jest znacznie podwyższone.
- Nie ma klinicznie istotnych różnic między wynikami leczenia dekompresją chirurgiczną, pozorowanym zabiegiem chirurgicznym (placebo) i brakiem interwencji17.
- Wszyscy pacjenci ukończyli wcześniej program ćwiczeń i otrzymali co najmniej jedną iniekcję z kortyzonu.
- Zabieg chirurgiczny tylko jako ultima ratio w przypadku niepowodzenia leczenia zachowawczego z co najmniej 3-miesięcznym intensywnym treningiem mięśni
Zapobieganie
- Współpraca z pracodawcą w celu dostosowania zakresu obowiązków
- Zmiana warunków pracy lub aktywne zwolnienie lekarskie na pewien okres czasu może być pomocne i ułatwić pacjentom powrót do pracy.
- Należy unikać unieruchomienia barku.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- Nieleczona, przewlekła tendinopatia może trwać latami, z różnym nasileniem dolegliwości, często pogarszającym się po niestandardowym obciążeniu.
- W przypadku ostrej tendinopatii / zapalenia kaletki maziowej rokowania są dobre, a większość pacjentów powraca do pełnej aktywności po 1–2 tygodniach.
Powikłania
- Iniekcja do ścięgna może prowadzić do urazu i zerwania ścięgna.
Rokowanie
- Bardzo dobre w przypadku leczenia zachowawczego i unikania czynności wyzwalających ból3
Dalsze postępowanie
- Pacjentom należy proponować wizytę kontrolną w celu oceny skuteczności leczenia i ewentualnie przeprowadzenia ponownego badania.
- Niektórzy pacjenci powinni przebywać na zwolnieniu lekarskim przez dłuższy czas.
- Ubieganie się o rentę z tytułu niezdolności do pracy rzadko jest konieczne, nawet w przypadku chorób przewlekłych.
- Może to być jednak konieczne w przypadku starszych pracowników, którzy przez wiele lat obciążali ramiona i barki i którzy mają ograniczone możliwości zmiany pracy.
Informacje dla pacjentów
O czym należy poinformować pacjentów?
- Pacjenta należy poinformować, że w miarę możliwości powinien unikać pracy i czynności, które wywołują lub nasilają dolegliwości bólowe, tj. przede wszystkim tych wymagających pracy z uniesionym ramieniem.
Informacje dla pacjentów w Deximed
- Tendinopatie zlokalizowane w barku
- Tendinopatia ścięgna mięśnia nadgrzebieniowego
- Tendinopatia ścięgna mięśnia podgrzebieniowego
- Tendinopatia ścięgna mięśnia podłopatkowego
- Tendinopatia ścięgna mięśnia dwugłowego ramienia
Ilustracje

Budowa kości stawu ramiennego

Mięśnie grzbietu i karku

Mięsień podgrzebieniowy (musculus infraspinatus)

Ścięgno mięśnia nadgrzebieniowego
Źródła
Piśmiennictwo
- Arroyo JS, Hershon SJ, Bigliani LU. Special considerations in the athletic throwing shoulder. Orthop Clin North Am 1997; 28: 69–78. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Roy A. Rotator Cuff Disease. Medscape, last updated Aug 30, 2018. emedicine.medscape.com
- Steele M. Tendonitis. Medscape, last updated Dec 23, 2016. emedicine.medscape.com
- Kaux JF, Forthomme B, Le Goff C, et al. Current Opinions on Tendinopathy. J Sports Sci Med 2011; 10(2): 238-53. www.ncbi.nlm.nih.gov
- DeBerardino, TM. Shoulder Impingement Syndrome. Medscape, last updated Oct 23, 2018. emedicine.medscape.com
- Patton WC, McCluskey GM. Biceps tendinitis and subluxation. Clin Sports Med 2001; 20: 505–29. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Andrews JR. Diagnosis and treatment of chronic painful shoulder: review of nonsurgical interventions. Arthroscopy 2005; 21(3): 333-47. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Tallia AF, Cardone DA. Diagnostic and therapeutic injection of the shoulder region. Am Fam Physician 2003; 67: 1271-8. PubMed
- Gaujoux-Viala C, Dougados M, Gossec L. Efficacy and safety of steroid injections for shoulder and elbow tendonitis: a meta-analysis of randomised controlled trials. Ann Rheum Dis 2009; 68: 1843-9. PubMed
- Rhon DI, Boyles RB, Cleland JA. One-year outcome of subacromial corticosteroid injection compared with manual physical therapy for the management of the unilateral shoulder impingement syndrome: A pragmatic randomized trial. Ann Intern Med 2014 Aug 5; 161(3): 161-9. pmid:25089860 PubMed
- Buchbinder R, Green S, Youd JM. Corticosteroid injections for shoulder pain. Cochrane Database of Systematic Reviews, issue 1, 2003. CD004016. Cochrane (DOI)
- Wu YC, Tsai WC, Tu YK, Yu TY. Comparative effectiveness of nonoperative treatments for chronic calcific tendinitis of the shoulder: a systematic review and network meta-analysis of randomized controlled trials. Arch Phys Med Rehabil 2017; 98(8): 1678-1692.e6. pmid:28400182 PubMed
- Coghlan JA, Buchbinder R, Green S, Johnston RV, Bell SN. Surgery for rotator cuff disease. Cochrane Database of Systematic Reviews 2008, Issue 1. Art. No.: CD005619. DOI: 10.1002/14651858.CD005619.pub2. DOI
- Lombardi I Jr, Magri AG, Fleury AM. et al. Progressive resistance training in patients with shoulder impingement syndrome: a randomized controlled trial. Arthritis Rheum 2008; 59: 615-22. PubMed
- Engebretsen K, Grotle M, Bautz-Holter E, et al. Radial extracorporeal shockwave treatment compared with supervised exercises in patients with subacromial pain syndrome: single blind randomised study. BMJ 2009;339:b3360. BMJ (DOI)
- Vandvik PO, Lähdeoja T, Ardem C, et al. Subacromial decompression surgery for adults with shoulder pain: a clinical practice guideline. BMJ 2019; 364: l294. pmid:30728120. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Beard DJ, Rees JL, Cook JA, et al. Arthroscopic subacromial decompression for subacromial shoulder pain (CSAW): a multicentre, pragmatic, parallel group, placebo-controlled, three-group, randomised surgical trial. Lancet 2017 Nov 20. pmid:29169668 PubMed
- Mayerhoefer ME, Breitenseher MJ, Wurnig C, Roposch A. Shoulder impingement: relationship of clinical symptoms and imaging criteria. Clin J Sport Med 2009; 19: 83. PubMed
- Ardic, F, Kahraman, Y, Kacar, M, et al. Shoulder impingement syndrome: relationships between clinical, functional, and radiologic findings. Am J Phys Med Rehabil 2006; 85: 53. PubMed
- Ekeberg OM, Bautz-Holter E, Tveitå EK, Juel NG, Kvalheim S, Brox JI. Subacromial ultrasound guided or systemic steroid injection for rotator cuff disease: randomised double blind study. BMJ 2009; 338: a3112. BMJ (DOI)
- Bloom JE, Rischin A, Johnston RV, et al. Image-guided versus blind glucocorticoid injection for shoulder pain. Cochrane Database Syst Rev 2012; 8: CD009147. The Cochrane Library
- Bang MD, Deyle GD. Comparison of supervised exercise with and without manual physical therapy for patients with shoulder impingement syndrome. J Orthop Sports Phys Ther 2000; 30: 126-37. PubMed
- Senbursa G, Baltaci G, Atay A. Comparison of conservative treatment with and without manual physical therapy for patients with shoulder impingement syndrome: a prospective, randomized clinical trial. Knee Surg Sports Traumatol Arthrosc 2007; 15: 915-21. PubMed
- Ioppolo F, Tattoli M, Di Sante L, et al. Clinical improvement and resorption of calcifications in calcific tendinitis of the shoulder after shock wave therapy at 6 months follow-up. A systematic review and meta-analysis. Arch Phys Med Rehabil. 2013 Mar 13. PMID: 23499780. PubMed
- Bannuru RR, Flavin NE, Vaysbrot E, et al. High-energy extracorporeal shock-wave therapy for treating chronic calcific tendinitis of the shoulder: a systematic review. Ann Intern Med. 2014 Apr 15;160(8):542-9. PubMed
Autorzy
- Lino Witte, dr med., lekarz rezydent, medycyna wewnętrzna, Frankfurt