Informacje ogólne
Definicja
- Od roku 2012 oficjalną nazwą jest „eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń” (EGPA- eosinophilic granulomatosis with polyangiitis)1
- wcześniej zwana zespołem Churga-Strauss od nazwisk odkrywców2
- Idiopatyczne układowe zapalenie naczyń najczęściej małych i średnich z towarzyszącą ciężką astmą i eozynofilią3
- Należy do grupy układowych zapaleń naczyń związanych z ANCA (pl przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów, ang. anti-neutrophil cytoplasmic antibodies), wraz z ziarniniakowatością Wegenera i mikroskopowym zapaleniem naczyń.4
- Ciężkie objawy narządowe, zwłaszcza kardiologiczne, ze strony nerek i płuc5
Częstość występowania
- Występowanie różni się w zależności od regionu i podstawowych kryteriów diagnostycznych.
- Stany Zjednoczone – zapadalność 4:1 000 0006
- Wielka Brytania – zapadalność 2,4:1 000 0007
- Japonia – chorobowość 17,8:1 000 0008
- Polska - zapadalność 0,5-4: 1 000 0009
- Średni wiek w momencie ustalenia rozpoznania 49 lat5
- Mężczyzni i kobiety choruną z podobną częstością.5
- Zasadniczo jest to choroba rzadka
- w Polsce choruje ok. 700 osób9
- Eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (EGPA) jest najrzadszą postacią zapaleń naczyń z obecnością przeciwciał ANCA.
Etiologia i patogeneza
- Etiologia nieznana4
- Dotychczas zidentyfikowano wiele genetycznych czynników ryzyka.10-11
- Do wystąpienia choroby oprócz predyspozycji genetycznych prawdopodobnie niezbędna jest obecność innych czynników środowiskowych.12
- możliwe czynniki wyzwalające: infekcje, alergeny lub leki
- Podejrzewano związek z przyjmowaniem antagonistów receptora leukotrienowego.
- Jednak patomechanizm prawdopodobnie jest związany z zaprzestaniem stosowania glikokortykosteroidów i zastąpieniem ich antagonistą receptora leukotrienowego, a tym samym ujawnieniem się istniejącej już eozynofilowej ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń u pacjentów z astmą.13
- możliwe czynniki wyzwalające: infekcje, alergeny lub leki
- Patomechanizm14
- Nadmierna odpowiedź immunologiczna komórek pomocniczych Th2 ze zwiększonym wydzielaniem IL-4, IL-13 i IL-5
- Aktywacja eozynofilów, które mogą uszkadzać tkanki i naczynia krwionośne.
- Nadmierna odpowiedź immunologiczna komórek pomocniczych Th2 ze zwiększonym wydzielaniem IL-4, IL-13 i IL-5
- Dwa podtypy na podstawie dodatniego wyniku badania na obecność ANCA (przeciwciał skierowanych przeciwko cytoplazmie własnych granulocytów obojętnochłonnych)15
- U 40% pacjentów wynik badania na obecność ANCA jest dodatni.
- zwiększone występowanie powikłań nerkowych i krwotoków płucnych wywołanych przez zmiany w naczyniach włosowatych pęcherzyków płucnych
- jednakże znacznie mniejsza liczba powikłań kardiologicznych
- U 40% pacjentów wynik badania na obecność ANCA jest dodatni.
- Histopatologia12
- Biopsja nie jest obowiązkowa, ale dodatkowo potwierdza diagnozę.
- typowo: nacieki eozynofilowe, ziarniniaki pozanaczyniowe, martwicze zapalenie naczyń i kłębuszkowe zapalenie nerek
Czynniki predysponujące
- Astma
- Predyspozycje genetyczne
ICD-10
- M30 Guzkowe zapalenie tętnic i choroby pokrewne
- M30.1 Zapalenie tętnic z zajęciem płuc [zespół Churga-Strauss]
W tym: Alergiczne ziarniniakowe zapalenie naczyń
- M30.1 Zapalenie tętnic z zajęciem płuc [zespół Churga-Strauss]
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Występowały duże trudności diagnostyczne, z uwagi równych kryteriów diagnostycznych, oraz w podou rozwiania się objawów chorobowych w okresie kilku lub nawet kilkunastu lat.
- Stosowane są różne kryteria diagnostyczne, z których najnowsze wprowadzono przez ACR/EULAR (American College of Rheumatology, European Alliance of Associations for Rheumatology) w 2022 roku.16-17
- Churg i Strauss (1951)2
- Diagnoza opiera się na biopsji, dodatkowo:
- astma
- nacieki eozynofilowe
- ogólnoustrojowe zapalenie naczyń (vasculitis)
- ziarniniaki pozanaczyniowe
- martwice włóknikowate tkanki łącznej
- Lanham i współpracownicy (1984)18
- rozpoznanie kliniczne z ewentualnym badaniem histopatologicznym
- astma
- eozynofile we krwi >1,5 x 109/l lub >10% wszystkich leukocytów
- potwierdzenie zapalenia naczyń w co najmniej dwóch narządach
- rozpoznanie kliniczne z ewentualnym badaniem histopatologicznym
- American College of Rheumatology (1990)19
- Do ustalenia rozpoznania konieczne jest spełnienie co najmniej 4 z 6 kryteriów (czułość 85%, swoistość co najmniej 99%):
- astma oskrzelowa
- eozynofile we krwi >10% wszystkich leukocytów
- neuropatia (mononeuropatia lub polineuropatia)
- nacieki w płucach
- zajęcie zatok przynosowych
- pozanaczyniowe nacieki eozynofilowe w biopsji
- Do ustalenia rozpoznania konieczne jest spełnienie co najmniej 4 z 6 kryteriów (czułość 85%, swoistość co najmniej 99%):
- Poprawione nazewnictwo z Chapel Hill Consensus Conference (2012)1
- objawy patologiczne i kliniczne
- bogate w eozynofile i martwicze zapalenie ziarniniakowe, często zajmujące drogi oddechowe, oraz martwicze zapalenie naczyń atakujące głównie małe i średnie naczynia, związane z astmą i eozynofilią
- objawy patologiczne i kliniczne
- American College of Rheumatology/ European Alliance of Associations for Rheumatology (2022)16-17
- Do spełnienia kryteriów klasyfikacyjnych wymagane jest uzyskanie ≥ 6 punktów z 7 kategorii:
- obturacyjna choroba dróg oddechowych: + 3 punkty astma oskrzelowa
- polipy nosa: + 3 punkty
- mononeuropatia wieloogniskowa (mononeuritis multiplex): + 1 punkt
- eozynofile we krwi >1,5 x 109/l : + 5 punktów
- przeciwciała c-ANCA lub przeciwko proteinazie 3 (PR3-ANCA): - 3 punkty
- krwinkomocz: - 1 punkt
- pozanaczyniowe nacieki eozynofilowe w biopsji: + 2 punkty
Diagnostyka różnicowa
- Choroby alergiczne
- astma
- alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna (AAOP)
- sarkoidoza
- Choroby eozynofilowe
- eozynofilia płucna spowodowana przez leki lub pasożyty, np. aspergiloza
- przewlekłe eozynofilowe zapalenie płuc
- zespół hipereozynofilowy
- egzogenne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych
- eozynofilowe zapalenie żołądka i jelit
- reumatoidalne zapalenie stawów
- reakcje polekowe
- Zapalenia naczyń
- ziarniniakowatość Wegenera
- mikroskopowe zapalenie naczyń
- guzkowe zapalenie tętnic (polyarteritis nodosa)
- Zespół Guillaina-Barrégo
Wywiad lekarski
- Typowy przebieg18,20
- faza alergiczna, prodromalna trwająca wiele lat z astmą (zwykle po 30 rż), alergicznym nieżytem nosa (ANN) oraz zapaleniem zatok, ew. polipy w nosie, zmiany skórne (pokrzywka)
- faza eozynofilli z eozynofilią obwodową i eozynofilowymi naciekami tkanek, np. w płucach lub przewodzie pokarmowym
- końcowa faza naczyniowa, ogólnoustrojowa z objawami zapalenia naczyń- powikłaniami narządowymi, takimi jak kłębuszkowe zapalenie nerek, zmiany skórne i neuropatie, zwykle po 3 latach od pierwszych objawów choroby (ale nawet po 30)
- Klasyczny pacjent
- pacjenci w średnim wieku5
- od wielu lat chorujący na astmę
- średni czas od wystąpienia objawów astmy do ustalenia rozpoznania EGPA 11,8 lat21
- w przebiegu choroby astma staje się coraz cięższa i następuje uzależnienie od leków steroidowych.21
- 70–80% pacjentów z nawracającymi zapaleniami zatok12
- narastające pogorszenie stanu ogólnego ze zmęczeniem, utratą masy ciała, zespołem wyczerpania, gorączką, bólami stawów oraz mononeuropatią wieloogniskową (mononeuritis multiplex)22
Badanie przedmiotowe
- Wyniki w zależności od zajętego narządu
- Płuca
- z reguły zajęte
- osłuchiwanie: cechy obturacji (świsty) w ostrym napadzie astmy
- krwioplucie przy zajęciu pęcherzyków płucnych
- Górne drogi oddechowe4
- Układ nerwowy
- Serce
- dotyczy 27–45% pacjentów, różne obrazy choroby12
- najczęściej zapalenie osierdzia (pericarditis) oraz kardiomiopatie
- Dolegliwości kardiologiczne są istotnym predyktorem długości życia.24
- dotyczy 27–45% pacjentów, różne obrazy choroby12
- Przewód pokarmowy
- eozynofilowe zapalenie żołądka i jelit
- raczej rzadko, bóle brzucha lub biegunki u 8% pacjentów5
- Skóra
- Nerki
- zajęcie nerek u 16–27% pacjentów (rzadziej niż w innych zapaleniach naczyń)12
- typowo nieme immunologicznie kłębuszkowe zapalenie nerek (ang. pauci immune glomerulonephritis)
Podstawowe badania w rozpoznaniu wstępnym
- Pełne badanie przedmiotowe włącznie z badaniem neurologicznym
- Badania laboratoryjne
- morfologia WBC
- białko C-reaktywne (CRP), prędkość opadania krwinek (OB)
- kreatynina (współczynnik przesączania kłębuszkowego [GFR]), mocznik
- elektrolity
- gamma-glutamylotranspeptydaza (GGTP), aminotransferaza alaninowa (ALT), aminotransferaza asparaginianowa (AST), kinaza kreatynowa (CK), dehydrogenaza mleczanowa (LDH)
- badanie moczu ogólne oraz osad moczu
- ANCA-IFT oraz ANCA-ELISA, ewentualnie test swoisty dla antygenu docelowego ANCA (AOS)
- Elektrokardiogram (EKG)
- Echokardiografia (AOS lub w obrębie opieki koordynowanej)
- wykonanie badania niezależnie od występowania objawów ze strony serca17
- zajęcie serca jest główną przyczyną zgonów pacjentów z EGPA
- RTG klatki piersiowej w dwóch projekcjach
- Badania czynnościowe płuc, w tym pletyzmografia oraz oznaczenie pojemności dyfuzyjnej płuc (AOS lub w obrębie opieki koordynowanej)
- Badanie USG jamy brzusznej
- Rezonans magnetyczny czaszki obejmujący zatoki przynosowe i oczodoły (AOS)
- Gastro- lub kolonoskopia w przypadku krwawienia z jelit
Rozszerzona diagnostyka zależy od wstępnych ustaleń i objawów klinicznych, a także rozważanych rozpoznań różnicowych. Każdy objaw należy zbadać w rozumieniu pełnej diagnostyki rozprzestrzeniania się choroby.
Diagnostyka specjalistyczna
- Badania laboratoryjne
- ANCA-IFT oraz ANCA-ELISA, ewentualnie test swoisty dla antygenu docelowego ANCA
- TK klatki piersiowej
- w przypadku nieprawidłowości w RTG klatki piersiowej
- Badania czynnościowe płuc, w tym pletyzmografia oraz oznaczenie pojemności dyfuzyjnej płuc
- Rezonans magnetyczny czaszki obejmujący zatoki przynosowe i oczodoły
- Biopsja zajętego narządu w celu potwierdzenia rozpoznania
Wyniki badań uzupełniających
- Badanie krwi
- często niedokrwistość4
- leukocytoza z eozynofilią
- znaczna eozynofilia we krwi obwodowej (wartości >1,5 x 109/l lub >10% leukocytów jest rzadka w astmie, uzasadnione podejrzenie EGPA)
- OB oraz CRP często podwyższone4
- Przeciwciała przeciw cytoplazmie neutrofilów (ANCA) oraz przede wszystkim ANCA skierowane przeciwko mieloperoksydazie (MPO) są obecne u 48–66% pacjentów i charakteryzują się wysoką swoistością dla EGPA.25
- przy zajęciu nerek podwyższone stężenie kreatyniny
- Badanie moczu
- białkomocz, hematuria (krwinkomocz), wałeczki komórkowe
- RTG klatki piersiowej
- często niecharakterystryczne wyniki
- może wykazywać rozproszone nacieki lub liczne zagęszczenia
- badanie czynnościowe płuc
- EKG
- arytmia
- Echokardiografia
- Biopsja: odcinkowe martwicze zapalenie małych i średnich naczyń, martwicze zapalenie ziarniniakowe z obfitym naciekiem eozynofilowym20
Wskazania do skierowania do specjalisty
- Skierowanie do szpitala w przypadku podejrzenia eozynofilowej ziarniniakowatości z zapaleniem naczyń w celu potwierdzenia rozpoznania, stwierdzenia możliwych objawów narządowych i rozpoczęcia leczenia ogólnoustrojowego
- Diagnostyka i leczenie powinny być prowadzone przez interdyscyplinarny zespół w doświadczonym ośrodku, zwykle koordynowane przez reumatologów.
Leczenie
Cele terapii
- Celem leczenia jest całkowita remisja choroby i zapobieganie jej nawrotom.
- Remisja = brak znaczącej aktywności choroby przy dobowej dawce ≤7,5 mg ekwiwalentu prednizolonu i stabilnym leczeniu immunosupresyjnym
Ogólne informacje o terapii
- W przypadku długotrwałego przyjmowania glikokortykosteroidów należy profilaktycznie wdrożyć suplementację witaminy D.
- Stosowanie leków przeciwleukotrienowych nie jest przeciwwskazane u chorych na EGPA z aktywną astmą i/lub chorobą jamy nosowej i zatok przynosowych.17
- U pacjentów leczonych CYC (cykofosfamidem) lub RTX (rytuksymabem), zaleca się zastosowanie profilaktyki zakażenia P. jiroveci.17
Farmakoterapia
- Indukcja remisji
- stadium zagrażające narządom lub życiu
- Indukcja remisji cyklofosfamidem lub z rytuksymabem20
- ponadto początkowo pulsy glikokortykosteroidów w dużych dawkach (1 mg/kg masy ciała ekwiwalentu prednizolonu na dobę, maks. 80 mg)
- W przypadku ciężkiej niewydolności nerek (kreatynina >5,8 mg/dl [>513 µmol/l]), ze względu na aktywne, szybko postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek, należy dodatkowo rozważyć leczenie przez plazmaferezę.
- stadium niezagrażające narządom ani życiu
- Rozważyć indukcję glikokortykosteroidami i metotreksatem (0,3 mg/kg masy ciała na tydzień, maks. 25 mg) lub azatiopryną lub mykofenolanem mofetylu17,20
- stadium zagrażające narządom lub życiu
- Podtrzymanie remisji
- po osiągnięciu remisji, zwykle 3–4 miesiące po rozpoczęciu indukcji remisji, należy przejść na leczenie podtrzymujące remisję
- Metotreksat i azatioprynę należy stosować jako równie silne leki pierwszego wyboru w celu utrzymania remisji, lub mykofenolan mofetylu, ew. rytuksymab20
- Kontynuacja leczenia podtrzymującego remisję przez okres co najmniej 24 miesięcy po uzyskaniu remisji
- Nawroty
- Nawrót z objawami zagrażającymi narządom (nawrót duży)
- Ponowne leczenie indukcyjne cyklofosfamidem w skojarzeniu z glikokortykosteroidami (1 mg/kg masy ciała ekwiwalentu prednizolonu, maks. 80 mg/dobę) lub zastosowanie rytuksymabu17,20
- Nawrót bez objawów zagrażających narządom (poważny mały)
- przejściowe zwiększenie dawki glikokortykosteroidów i zwiększenie dawki leków podtrzymujących remisję
- Nawrót z objawami zagrażającymi narządom (nawrót duży)
Nowe leki
- Mepolizumab: przeciwciało monoklonalne wiążące interleukinę-5
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- Nieleczona choroba charakteryzuje się wysoką chorobowością i śmiertelnością.4
- Dzięki nowoczesnym metodom leczenia rokowania są dobre.
- Najczęstszą przyczyną zgonu są powikłania kardiologiczne.5,24
- inne przyczyny zgonu to krwotok, niewydolność nerek, powikłania ze strony przewodu pokarmowego (perforacja lub krwotok), niewydolność oddechowa20
Powikłania4
- Drogi oddechowe
- stan astmatyczny (status asthmaticus)
- Układ pokarmowy
- krwawienia żołądkowo-jelitowe
- Serce
- Układ nerwowy
- niedokrwienne zapalenie nerwu wzrokowego, udar, napady padaczkowe, śpiączka i psychoza
- zapalenie kilku pojedynczych nerwów (mononeuropatia wieloogniskowa)
- Nerki
- Możliwe powikłania leczenia glikokortykosteroidami w dużych dawkach
- jatrogenny zespół Cushinga
- cukrzyca
- miopatie
- psychozy steroidowe
- osteoporoza
- Możliwe powikłania leczenia cyklofosfamidem
- krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego, zwłóknienie pęcherza moczowego, supresja szpiku kostnego27
- niepłodność
- Długoterminowe leczenie cyklofosfamidem bez stosowania leków zmniejszających toksyczność zwiększa 14-45-krotnie ryzyko raka pęcherza moczowego.28-31
Rokowanie
- Bez leczenia wskaźnik przeżycia 5-letniego wynosi zaledwie 25%.4
- Dzięki nowoczesnym metodom leczenia rokowania zasadniczo są dobre.
- W przypadku leczenia w specjalistycznym ośrodku w Niemczech 5-letni wskaźnik przeżycia wynosił 97%, a 10-letni 89%,5 zatem jest porównywalny z tym dla zdrowej populacji.
- W przypadku dolegliwości kardiologicznych z niewydolnością serca, śmiertelność wzrasta 3-krotnie.5
- Najczęścię przyczyną zgonu są powikłania sercowe (niewydolność lub zawał serca, nagłe zatrzymanie krążenia)20
Dalsze postępowanie
- Regularne kontrole kliniczne i laboratoryjne powinny być przeprowadzane przez reumatologów.
- Szczególną uwagę przywiązuje się do klinicznych objawów nawrotu, ponieważ w takim przypadku należy szybko zintensyfikować leczenie.
- Nie zaleca się modyfikacji leczenia wyłącznie z powodu wzrostu miana ANCA lub ponownego dodatniego wyniku ANCA.
Informacje dla pacjentów
O czym należy poinformować pacjentów?
- Osoby dotknięte chorobą należy poinformować, że jest ona poważna, ale przy odpowiednim leczeniu rokowania są dobre.
- Należy wskazać na możliwość uczestnictwa w grupach samopomocy lub stowarzyszeniach pacjentów.
- np. "Vasculitis, Stowarzyszenie Chorych na Układowe Zapalenia Naczyń", strona vasculitis.org.pl
- Cyklofosfamid jest gonadotoksyczny i może powodować niepłodność oraz wczesny początek menopauzy.
- Konsultacje w ośrodku leczenia niepłodności, w razie potrzeby kriokonserwacja plemników / komórek jajowych
- Zwiększone ryzyko infekcji w przypadku immunosupresji
- Zalecić szczepienia ochronne
- Stosowanie żywych szczepionek w toku leczenia immunosupresyjnego jest z reguły przeciwwskazane.
- Zalecić szczepienia ochronne
- Badania profilaktyczne w kierunku nowotworów złośliwych, w tym badania dermatologiczne, należy konsekwentnie prowadzić w zależności od płci, wieku i profilu ryzyka w rodzinie.
- Nowotwory złośliwe są jedną z głównych przyczyn zgonów w EGPA, szczególnie często występuje nieczerniakowy rak skóry (ang. non-melanoma skin cancer).
Informacje dla pacjentów w Deximed
Ilustracje

Zespół Churga-Strauss, eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń
Źródła
Wytyczne
- Grayson PC, Ponte C, Suppiah R, et al. 2022 American College of Rheumatology/European Alliance of Associations for Rheumatology Classification Criteria for Eosinophilic Granulomatosis with Polyangiitis. Ann Rheum Dis. 2022;81(3):309-314. doi:10.1136/annrheumdis-2021-221794 po angielsku 16, streszenie po polsku17
Piśmiennictwo
- Jennette JC, Falk RJ, Bacon PA, et al. 2012 revised International Chapel Hill Consensus Conference Nomenclature of Vasculitides. Arthritis Rheum 2013; 65(1): 1-11. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Churg J, Strauss L. Allergic granulomatosis, allergic angiitis, and periarteritis nodosa. Am J Pathol 1951; 27: 277-301. PubMed
- Noth I, Strek ME, Leff AR. Seminar: Churg-Strauss syndrome. The Lancet 2003; 361: 587-94. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Lowe ST. Eosinophilic Granulomatosis with Polyangiitis (Churg-Strauss Syndrome). Medscape, last updated Dec 24, 2018. emedicine.medscape.com
- Moosig F, Bremer JP, Hellmich B, et al. A vasculitis centre based management strategy leads to improved outcome in eosinophilic granulomatosis and polyangiitis (Churg–Strauss, EGPA): monocentric experiences in 150 patients. Ann Rheum Dis 2013; 72(6): 1011-7. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Berti A, Cornec D, Crowson CS, et al. The Epidemiology of Antineutrophil Cytoplasmic Autoantibody-Associated Vasculitis in Olmsted County, Minnesota: A Twenty-Year US Population-Based Study. Arthritis Rheumatol 2017; 69(12): 2338-50. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Watts RA, Lane SE, Bentham G, Scott DG. Epidemiology of systemic vasculitis: a ten-year study in the United Kingdom. Arthritis Rheum 2000; 43: 414-19. PubMed
- Sada KE, Amano K, Uehara R, et al. A nationwide survey on the epidemiology and clinical features of eosinophilic granulomatosis with polyangiitis (Churg-Strauss) in Japan. Mod Rheumatol 2014; 24(4): 640-4. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Mielnik P. Eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (zespół Churga i Strauss) https://www.mp.pl/pacjent/reumatologia/choroby/144097,eozynofilowa- ziarniniakowatosc-z-zapaleniem-naczyn-zespol-churga-i-strauss (dostęp: 21.09.2023) www.mp.pl
- Wieczorek S, Hellmich B, Arning L, et al. Functionally relevant variations of the interleukin-10 gene associated with antineutrophil cytoplasmic antibody-negative Churg-Strauss syndrome, but not with Wegener's granulomatosis. Arthritis Rheum 2008; 58(6): 1839-48. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Vaglio A, Martorana D, Maggiore U, et al. HLA-DRB4 as a genetic risk factor for Churg-Strauss syndrome. Arthritis Rheum 2007; 56(9): 3159-66. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Wu EY, Hernandez ML, Jennette JC, et al. Eosinophilic Granulomatosis with Polyangiitis: Clinical Pathology Conference and Review. J Allergy Clin Immunol Pract 2018; 6(5): 1496-504. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Lilly CM, Churg A, Lazarovich M, et al. Asthma therapies and Churg-Strauss syndrome. J Allergy Clin Immunol 2002; 109(1): 1-19. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Vaglio A, Buzio C, Zwerina J. Eosinophilic granulomatosis with polyangiitis (Churg-Strauss): state of the art.. Allergy 2013; 68(3): 261-73. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Sinico RA, Di Toma L, Maggiore U, et al. Prevalence and clinical significance of antineutrophil cytoplasmic antibodies in Churg-Strauss syndrome.. Arthritis Rheum 2005; 52(9): 2926-35. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Grayson PC, Ponte C, Suppiah R, et al. 2022 American College of Rheumatology/European Alliance of Associations for Rheumatology Classification Criteria for Eosinophilic Granulomatosis with Polyangiitis. Ann Rheum Dis. 2022;81(3):309-314. doi:10.1136/annrheumdis-2021-221794 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Goncerz G.: Rozpoznanie i leczenie zapaleń naczyń związanych z ANCA. Podsumowanie wytycznych American College of Rheumatology i European Alliance of Associations for Rheumatology. Med. Prakt., 2022; 12: 61-7. www.mp.pl
- Lanham JG, Elkon KB, Pusey CD, et al. Systemic vasculitis with asthma and eosinophilia: a clinical approach to the Churg-Strauss syndrome. Medicine (Baltimore) 1984; 63: 65-81. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Masi AT, Hunder GG, Lie JT, et al. The American College of Rheumatology 1990 criteria for the classification of Churg-Strauss syndrome (allergic granulomatosis and angiitis). Arthritis Rheum 1990; 33: 1094-100. PubMed
- Musiał J, Sznajd J, Goncerz G. "Eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń" w Gajewski P. (red.) Interna Szczeklika. Kraków: Medycyna Praktyczna, 2022. www.mp.pl
- Cottin V, Bel E, Bottero P, et al. Respiratory manifestations of eosinophilic granulomatosis with polyangiitis (Churg-Strauss). Eur Respir J 2016; 48(5): 1429-41. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Guillevin L, Cohen P, Gayraud M, et al. Churg-Strauss syndrome: clinical study and long-term follow-up of 96 patients. Medicine 1999; 78: 26-37. PubMed
- Koike H, Sobue G. Clinicopathological features of neuropathy in anti-neutrophil cytoplasmic antibody-associated vasculitis. Clin Exp Nephrol 2013; 17(5): 683-5. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Hazebroek MR, Kemna MJ, Schalla S, et al. Prevalence and prognostic relevance of cardiac involvement in ANCA-associated vasculitis: eosinophilic granulomatosis with polyangiitis and granulomatosis with polyangiitis. Int J Cardiol 2015; 199: 170-9. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Hagen EC, Daha MR, Hermans J, et al. Diagnostic value of standardized assays for anti-neutrophil cytoplasmic antibodies in idiopathic systemic vasculitis. Kidney Int 1998; 53: 743-53. PubMed
- Wechsler ME, Akuthota P, Jayne D, et al. Mepolizumab or Placebo for Eosinophilic Granulomatosis with Polyangiitis. NEJM 2017; 376: 1921-1932. www.nejm.org
- Hoffman G, Kerr GS, Leavitt RY, et al. Wegener granulomatosis: an analysis of 158 patients. Ann Intern Med 1992; 116: 488-98. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Aptekar RG, Atkinson JP, Deckler JL, Wolff S, Chu E. Bladder toxicity with chronic oral cyclophosphamide therapy in non-malignant disease. Arthritis Rheum 1973; 16: 461-67. PubMed
- Plotz PH, Klippel JH, Deckler JL, et al. Bladder complications in patients receiving cyclophosphamide for systemic lupus erythematosus and rheumatoid arthritis. Ann Intern Med 1979; 91: 221-23. Annals of Internal Medicine
- Fairchild WV, Spence CR, Solomon HD, Gangai M. The incidence of bladder cancer after cyclophosphamide therapy. J Urol 1979; 122: 163-64. PubMed
- Ansell ID, Castro JE. Carcinoma of the bladder complicating cyclophosphamide therapy. Br J Urol 1975; 47: 413-18. PubMed
Autorzy
- Sławomir Chlabicz, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku (recenzent)
- Adam Windak, Prof dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum (redaktor)
- Lino Witte, dr med., lekarz rezydent, medycyna wewnętrzna, Frankfurt