Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Migrena

Streszczenie

  • Definicja:Pierwotny ból głowy z nawracającymi napadami pulsującego bólu głowy, któremu towarzyszą nudności i nadwrażliwość na światło. Niekiedy objawy podrażnienia struktur nerwowych i deficyty neurologiczne (aura) przed lub na początku napadu bólu.
  • Epidemiologia:Częstość występowania wynosi ok. 20% u kobiet i 8% u mężczyzn.
  • Objawy:Napady pulsującego, przeważnie jednostronnego bólu głowy trwające 4–72 godzin, o natężeniu umiarkowanym lub ciężkim, nasilające się przy wysiłku fizycznym. Objawami towarzyszącymi są nudności/wymioty, nadwrażliwość na światło i hałas. Niekiedy występuje aura z zaburzeniami wzroku (np. mroczki migoczące) i czucia (np. parestezje z uczuciem mrowienia), rzadziej niedowłady.
  • W badaniu przedmiotowym:Pomiędzy napadami bez zmian.
  • Diagnostyka:Rozpoznanie opiera się na typowym wywiadzie lekarskim.
  • Leczenie:Leczenie łagodnych i umiarkowanych napadów lekami przeciwbólowymi/NLPZ, a w przypadku niewystarczającej odpowiedzi na to leczenie lub napadów ciężkich – tryptanami. Przy dużej uciążliwość objawów, profilaktyka napadów migreny środkami farmakologicznymi (beta-blokery, antagonisty wapnia, leki przeciwpadaczkowe i przeciwdepresyjne) i niefarmakologicznymi (np. sporty wytrzymałościowe, terapia behawioralna, akupunktura).

Informacje ogólne

Definicja

  • Definicja migreny epizodycznej (bez aury) wg ICHD-3 (Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów Głowy, wydanie 3.)1
    • powtarzający się, napadowy ból głowy
    • czas trwania napadów 4–72 godzin
    • cechy charakterystyczne 
      • ból jednostronny
      • pulsujący
      • o intensywność od umiarkowanej do ciężkiej
      • nasilający się przy aktywności fizycznej
      • towarzyszą mu nudności i/lub nadwrażliwość na światło i hałas.
  • U około 10–15% chorych na migrenę występuje aura (objawy podrażnienia struktur nerwowych i deficyty neurologiczne), inne postaci szczególne są znacznie rzadsze.

Klasyfikacja wg ICHD-3

  • Migrena bez aury (1.1)
  • Migrena z aurą (1.2)
    • migrena z typową aurą
      • z bólem głowy
      • bez bólu głowy
    • migrena z aurą z pnia mózgu
    • migrena hemiplegiczna
      • występująca rodzinnie (FHM), różne rodzaje
      • występująca sporadycznie
    • migrena siatkówkowa
  • Migrena przewlekła (1.3)
  • Powikłania migreny (1.4)
    • stan migrenowy i inne
  • Migrena prawdopodobna (1.5)
  • Zespoły epizodyczne, które mogą się wiązać z migreną (1.6)

Epidemiologia

  • Ogólne znaczenie
    • najczęstsza choroba neurologiczna
    • uznana za trzecią najczęstszą chorobę w badaniu Global Burden of Disease Survey 20102
    • najczęstszy z silnych bólów głowy, będący przyczyną zgłaszania się pacjentów do lekarza
  • Zapadalność i chorobowość
    • chorobowość jednoroczna między 10 a 15%
  • Wiek
    • największa chorobowość między 20. a 50. rokiem życia
    • częstość występowania zmniejsza się z wiekiem3
    • chorobowość jednoroczna przed okresem dojrzewania to 3–7%
      • dziewczęta i chłopcy chorują mniej więcej w równym stopniu
      • U dzieci napady są zwykle krótsze i częściej występują dolegliwości żołądkowo-jelitowe (bóle brzucha lub cykliczne wymioty).
  • Płeć
    • chorobowość punktowa: 20% dla kobiet i 8% dla mężczyzn
    • Wśród osób pomiędzy 20. a 50. rokiem życia kobiety chorują 3 razy częściej, niż mężczyźni.
      • Największa różnica w obrębie płci występuje w wieku około 30 lat.

Znaczenie dla praktyki lekarza rodzinnego

  • Migrena najczęściej diagnozowana i leczona jest przez lekarzy ogólnych.4
  • Większość pacjentów zgłaszających się do lekarza z powodu epizodycznych bólów głowy cierpi na migrenę lub migrenopodobne bóle głowy.
  • Migrena jest mimo wszystko niedodiagnozowana przez lekarzy rodzinnych.
  • U pacjentów zgłaszających okresowe bóle głowy lekarze rodzinni powinni zawsze brać pod uwagę migrenę jako ich przyczynę.
  • Lekarze rodzinni odgrywają ważną rolę w identyfikowaniu pacjentów zagrożonych chronifikacją.
  • W Niemczech pacjenci z migreną są generalnie niedostatecznie leczeni.
    • Porady dotyczące działań profilaktycznych od lekarzy pierwszego kontaktu otrzymuje mniej niż połowa chorych na migrenę, a od neurologów – mniej niż 60%.
    • Leki/środki profilaktyczne otrzymuje mniej niż 1/4 kwalifikujących się pacjentów z migreną.

Etiologia i patogeneza

Etiologia

  • W migrenie pewną rolę odgrywają czynniki dziedziczne.
    • Ok. 70% pacjentów z migreną ma krewnych pierwszego stopnia, którzy również cierpią na migrenę.5
    • U krewnych pacjentów cierpiących na migrenę z aurą, ryzyko wystąpienia migreny jest 4-krotnie wyższe.5 
    • W rodzinnej migrenie hemiplegicznej zidentyfikowano kilka genów sprawczych.5
    • Migrena niesyndromiczna z wieloczynnikowym wzorcem dziedziczenia, który nie jest jeszcze w pełni poznany.5

Patofizjologia

  • Patofizjologia migreny nie została jeszcze ostatecznie wyjaśniona.
  • Faworyzowana w przeszłości hipoteza naczyniowa nie jest już uznawana za wystarczającą do wyjaśnienia złożonej i zróżnicowanej symptomatologii.
  • Innymi hipotezami wyjaśniającymi mechanizm powstawania migreny są:5-6
    • rozpraszania polaryzacja kory mózgowej
    • uwalnianie transmiterów
    • aktywacja pnia mózgu
    • niedobór magnezu w mózgu

Przebieg kliniczny

  • Faza prodromalna
    • początek 24–48 godzin przed właściwym bólem głowy
    • np. zaburzenia koncentracji, wahania nastroju, uczucie wilczego głodu, ziewanie, sztywność karku
  • Faza aury
    • czas trwania <60 minut>
    • zaburzenia i ubytki wzroku, a niekiedy również czucia lub motoryki
  • Faza bólu głowy
    • czas trwania 4–72 godzin
    • najczęściej silny ból głowy, często jednostronny, pulsujący, z towarzyszącymi objawami wegetatywnymi (autonomicznymi)
  • Faza ponapadowa
    • wyczerpanie i zaburzenia koncentracji
  • Faza międzynapadowa
    • okres bez bólu głowy pomiędzy napadami bólu głowy

Czynniki predysponujące

  • Zidentyfikowano różne czynniki predysponujące:5
    • zmiany hormonalne, zwłaszcza migrena menstruacyjna
      • zdefiniowana jako napady bólu głowy wyłącznie w oknie czasowym 2 dni przed do 3 dni po krwawieniu w co najmniej 2 z 3 cykli
      • przeważnie bez aury, napady dłużej trwające7
    • stres
    • depresja, zaburzenia lękowe
    • alkohol (czerwone wino)
    • palenie tytoniu
    • brak ruchu
    • nadmierna ilość snu lub brak snu
    • leki (wazodylatatory, doustne środki antykoncepcyjne)
    • zmiana pogody
    • intensywne zapachy 
    • bardzo jasne lub fluorescencyjne światło
    • bodźce zimne
    • głodówka lub pomijanie posiłków
  • Inne omawiane czynniki predysponujące:5
    • kofeina
    • sztuczne substancje słodzące (aspartam, sacharyna)
    • glutaminian
    • owoce cytrusowe
    • żywność zawierająca tyraminę (dojrzały ser)
    • mięso zawierające azotyny

ICD-10

  • G43 Migrena
    • G43.0 Migrena bez aury [migrena prosta]
    • G43.1 Migrena z aurą [migrena klasyczna]
    • G43.2 Stan migrenowy
    • G43.3 Migrena powikłana
    • G43.8 Inne migreny
    • G43.9 Migrena, nieokreślona

Diagnostyka

Ogólne kryteria diagnostyczne

  • Rozpoznanie migreny opiera się na:
    • wywiadzie lekarskim
    • braku odchyleń w badaniu neurologicznym
  • Poszerzona diagnostyka (np. badania obrazowe w celu wykluczenia krwotoku podpajęczynówkowego) tylko w przypadku:,
    • nietypowego obrazu klinicznego lub
    • utrzymujących się zaburzeń neurologicznych lub patologicznych zjawisk psychicznych

Opis i kryteria diagnostyczne postaci migreny epizodycznej

Migrena bez aury (migrena prosta)

  • Opis1
    • powtarzający się ból głowy z napadami trwającymi 4–72 godzin; zwykle jednostronny, pulsujący, o natężeniu od umiarkowanego do ciężkiego; nasilający się przy wysiłku fizycznym i związany z nudnościami i/lub nadwrażliwością na światło i hałas
  • Kryteria diagnostyczne (ICHD-3)1
    1. Co najmniej 5 napadów spełniających kryteria 2–4.
    2. Napady bólu głowy trwają (nieleczone lub leczone nieskutecznie) od 4 do 72 godzin.
    3. Spełnione są co najmniej dwa z następujących kryteriów:
      • ból jednostronny
      • ból o charakterze pulsującym
      • umiarkowane lub duże natężenie bólu
      • ból nasilający się przy aktywności fizycznej (np. wchodzenie po schodach)
    4. Bólowi głowy towarzyszy co najmniej jeden z następujących objawów:
    5. Objawy nie zostały opisane trafniej innym rozpoznaniem bólu głowy.

Migrena z aurą (migrena klasyczna)

  • Opis1
    • powtarzające się napady (trwające kilka minut) jednostronnych, w pełni odwracalnych zaburzeń widzenia, czucia lub innych objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego, zwykle rozwijających się stopniowo, po których najczęściej występuje ból głowy z towarzyszącymi objawami migreny.
  • Kryteria diagnostyczne (ICHD-3)1
    1. Co najmniej 2 napady spełniające kryteria 2. i 3.
    2. Jeden lub więcej z następujących całkowicie odwracalnych objawów aury:
      • objawy wzrokowe pozytywne (np. błyski światła lub migoczące linie) i/lub negatywne (np. ubytki pola widzenia).
      • objawy czuciowe pozytywne (np. parestezje) i/lub negatywne (np. drętwienie)
      • zaburzenia mowy
      • zaburzenie ruchowe
      • objawy z pnia mózgu
      • zaburzenie siatkówkowe
    3. Co najmniej trzy z następujących cech:
      • co najmniej jeden objaw aury, który stopniowo rozprzestrzenia się w czasie ≥5 minut
      • dwa lub więcej objawów występujących jeden po drugim
      • czas trwania poszczególnych objawów aury od 5 do 60 minut
      • co najmniej jeden jednostronny objaw aury
      • co najmniej jedno pozytywne zjawisko aury (błyski światła, mrowienie)
      • ból głowy podczas aury lub w ciągu 60 minut od jej wystąpienia
    4. Objawy nie zostały opisane trafniej innym rozpoznaniem bólu głowy.

Opis i kryteria diagnostyczne migreny przewlekłej

Opis1

  • Ból głowy przez ≥15 dni w miesiącu w ciagu >3 miesięcy z cechami migrenowego bólu głowy przez co najmniej 8 dni w miesiącu.

Kryteria diagnostyczne (ICHD-3)1

  1. Ból głowy (migrena lub napięciowy ból głowy) przez ≥15 dni w miesiącu w ciągu >3 miesięcy, spełniający kryteria 2. i 3.
  2. U pacjentów, u których wystąpiło co najmniej 5 napadów spełniających kryteria od 2. do 4. migreny bez aury i/lub kryteria 2. i 3. migreny z aurą.
  3. Przez ≥8 dni w miesiącu w ciągu >3 miesięcy spełnione są następujące warunki:
    • kryteria 3. i 4. migreny bez aury
    • kryteria 2. i 3. migreny z aurą
    • objawy na początku określane są przez pacjentów jako migrena i ustępują po przyjęciu tryptanu lub pochodnej ergotaminy.
  4. Objawy nie zostały opisane trafniej innym rozpoznaniem bólu głowy.

Diagnostyka różnicowa

Wywiad lekarski

  • Objawy prodromalne8
    • wahania nastroju
    • zaburzenia koncentracji
    • zmęczenie, ziewanie
    • sztywność karku
    • umiejscowienie
      • głównie w okolicy czołowo-skroniowej
    • strona ciała
      • przeważnie jednostronny
        • Ból może zmieniać stronę w trakcie jednego napadu lub z napadu na napad.
      • u dzieci i młodzieży częściej obustronny
    • czas trwania napadów
      • od 4 do 72 godzin
    • liczba napadów w miesiącu
      • zmienna
      • w przypadku migreny przewlekłej: ≥15 dni w miesiącu w ciągu >3 miesięcy
    • charakter
      • pulsujący
    • natężenie (intensywność)
      • przeważnie średnie do ciężkiego
      • Intensywność może się różnić w zależności od napadu.
    • nasilający się przy aktywności fizycznej 
  • Wegetatywne (autonomiczne) objawy towarzyszące napadom
    • utrata apetytu (prawie zawsze)
    • nudności (80%)
    • wymioty (40–50%)
    • światłowstręt (60%)
    • nadwrażliwość na dźwięki (50%)
    • nadwrażliwość na zapachy (10%)
    • aktywacja przywspółczulnego układu nerwowego (do 80%)
      • najczęściej lekkie łzawienie oczu
  • Aura (zwykle występuje przed lub na początku bólu głowy, w pełni odwracalna)1
    • typowa aura
      • wzrokowa (90%)
        • mroczki migoczące (błyski światła, linie zygzakowate)
        • ubytki pola widzenia
      • czuciowa (druga najczęstsza manifestacja)
        • mrowienie, drętwienie (części jednej strony ciała, twarzy i/lub języka)
      • zaburzenia mówienia i rozumienia mowy
    • rzadsze formy aury
      • niedowłady ruchowe
        • niedowłady jednostronne
      • objawy z pnia mózgu
  • Występowanie migreny w rodzinie
  • Związek z miesiączką
  • Choroby wcześniejsze i współistniejące3
  • Leki
    • w napadzie
    • profilaktykę
  • Dzienniczek bólu głowy 

Badanie przedmiotowe

  • Pomiędzy atakami badanie neurologiczne bez odchyleń.

Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego

  • Brak swoistych badań lub testów
  • Pacjentów należy zachęcać do prowadzenia dzienniczka bólu głowy.

Diagnostyka specjalistyczna

  • Jeśli obraz kliniczny jest typowy, dalsza diagnostyka nie jest wymagana.
  • W przypadku wątpliwości diagnostycznych przydatne może być jednorazowe badanie obrazowe, najlepiej za pomocą rezonansu magnetycznego.

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • Dodatkowa diagnostyka, a w szczególności badania obrazowe mózgu, jest wymagana w następujących przypadkach:
    • ból głowy z nietypowym obrazem klinicznym
    • ból głowy z utrzymującymi się zaburzeniami neurologicznymi lub patologicznymi zjawiskami psychicznymi.
  • Objawy ostrzegawcze (red flags) będące wskazaniem do skierowania/badań obrazowych9
    • zmiana schematu przebiegu bólu głowy
    • stopniowo narastający ból głowy
    • pacjent zgłasza „najgorszy ból głowy, jaki kiedykolwiek doświadczył"
    • ból głowy, którego nasilenie osiąga maksimum na początku (piorunujący ból głowy, ang. "thunderclap headache")
    • nowy początek bólu głowy po 50. roku życia
    • trwałe deficyty neurologiczne
    • ból głowy utrzymujący się po wysiłku fizycznym
    • napady drgawek
    • objawy/cechy choroby ogólnoustrojowej ( np. gorączka, nadciśnienie tętnicze, bóle mięśni, utrata masy ciała)

Leczenie

Cele leczenia

  • powstrzymanie napadu
  • zapobieganie napadom

Ogólne informacje o terapii

  • W leczeniu migreny rozróżnia się:
    • leczenie ostrych napadów migreny
    • profilaktykę
  • Leczenie ostrego napadu migreny zwykle za pomocą leków
  • Profilaktyka obejmuje działania farmakologiczne i niefarmakologiczne.

Leczenie farmakologiczne ostrego napadu migreny

  • W przypadku napadów łagodnych i umiarkowanych lekami z wyboru są leki przeciwbólowe/NLPZ.10-11
  • W przypadku napadów umiarkowanych lub ciężkich albo braku reakcji na leki przeciwbólowe, wskazane są tryptany.,12-14
  • Leki przeciwbólowe i tryptany wpływają również na nudności i wymioty, a także na światłowstręt i nadwrażliwość na hałas, nie mają jednak wpływu na czas trwania ani intensywność aury.
  • Jeśli tryptany nie są wystarczająco skuteczne, można je łączyć z krótko działającymi NLPZ.
  • W przypadku przedłużających się napadów migreny pomocna jest zwykle druga dawka analgetyku lub tryptanu.
    • Jeśli ból głowy nawraca regularnie, możliwe jest połączenie tryptanu z długo działającym lekiem z grupy NLPZ o przedłużonym uwalnianiu.
  • Pomocny w ocenie efektów leczenia może być dzienniczek bólu głowy.
  • Pacjentów należy poinformować o możliwości wystąpienia polekowego bólu głowy przy nadużywaniu tych leków
    .
    • Leki przeciwbólowe/NLPZ nie powinny być przyjmowane częściej niż 15 dni w miesiącu.
    • Tryptany, ergotamina lub łączone leki przeciwbólowe nie powinny być przyjmowane częściej niż przez 10 dni w miesiącu.

Leki przeciwbólowe

  • Leki przeciwbólowe i niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) są skuteczne w leczeniu ostrych napadów migreny.
  • Mechanizm działania najlepiej udowodniono w przypadku kwasu acetylosalicylowego i ibuprofenu.
  • Próg dla rozwoju polekowego bólu głowy zgodnie z ICHD-3 wynosi ≥10 dni w miesiącu dla analgetyków złożonych i ≥15 dni w miesiącu dla prostych leków przeciwbólowych.
  • Opioidowe leki przeciwbólowe nie powinny być stosowane w leczeniu ostrych napadów migreny.

tryptany

  • Substancje czynne (w kolejności alfabetycznej) almotryptan, eletryptan, frowatryptan, naratryptan, ryzatryptan, sumatryptan i zolmitryptan mają najlepszą skuteczność w ostrych napadach i powinny być stosowane w przypadku silnych bólów głowy i napadów migreny, które nie reagują na leki przeciwbólowe/NLPZ.
  • Sumatryptan podawany w iniekcjach podskórnych (6 mg) stanowi najskuteczniejsze leczenie ostrych napadów migreny.
  • Eletryptan i ryzatryptan są według metaanalizy najskuteczniejszymi doustnymi tryptanami.
  • Almotryptan i eletryptan o najlepszym profilu działań niepożądanych
  • Naratryptan i frowatryptan o najdłuższych okresach półtrwania
  • Połączenie tryptanów z naproksenem skuteczniejsze niż monoterapia (małe dodatkowe efekty terapeutyczne, ale wyższy wskaźnik działań niepożądanych).
  • Tryptany pod względem skuteczności przewyższają alkaloidy sporyszu (ergotamina).
  • Tryptany działają lepiej, jeśli są przyjmowane we wczesnym stadium napadu migreny lub gdy ból głowy jest jeszcze łagodny.
  • Tryptany nie powinny być stosowane u pacjentów z ciężką chorobą sercowo-naczyniową (choroba wieńcowa, TIA, udar mózgu, zaawansowana choroba tętnic obwodowych- PAD).
  • Próg dla rozwoju polekowego bólu głowy zgodnie z ICHD-3 wynosi dla tryptanów ≥10 dni w miesiącu.

Połączenie tryptanów i NLPZ

  • Początkowe połączenie tryptanu z długo działającym NLPZ (np. naproksenem) działa lepiej niż poszczególne składniki osobno i może częściowo zapobiegać nawrotom migreny.
  • Jeśli działanie tryptanu nie jest wystarczające, można go połączyć z szybko działającym NLPZ.
  • U pacjentów z długimi napadami migreny i nawrotami podczas leczenia tryptanem można podawać długo działający NLPZ w pewnym odstępie czasowym.

alkaloidy sporyszu (ergotamina)

  • Ergotaminy należy stosować tylko w wyjątkowych przypadkach (pacjenci, którzy odnoszą korzyści z dłuższego czasu działania, niż w przypadku tryptanów).

Leki przeciwwymiotne

  • W napadach migreny leki przeciwwymiotne są skuteczne w leczeniu nudności i wymiotów.
  • Leki przeciwwymiotne, takie jak metoklopramid lub domperidon, są skuteczne w leczeniu nudności i wymiotów podczas napadu migreny.
  • Metoklopramid ma dodatkowo niewielki wpływ na ból głowy w napadzie migreny.
  • Leki prokinetyczne i przeciwwymiotne zasadniczo nie powinny być łączone z lekami przeciwbólowymi lub tryptanami, ale powinny być stosowane w ukierunkowanym leczeniu ciężkich nudności lub wymiotów.

Metody niefarmakologiczne

  • Skuteczność metod niefarmakologicznych nie została dostatecznie zbadana w leczeniu ostrych napadów migreny.

Leczenie łagodnych i umiarkowanych napadów migreny

  • W leczeniu stanów ostrych zaleca się stosowanie ASA i NLPZ, a jeśli u pacjenta występują przeciwwskazania, można przepisać metamizol lub słabiej działający paracetamol.
    • Możliwa jest również terapia skojarzona, np. ASA 250 mg + paracetamol 200 mg + kofeina 50 mg.
  • Ergotaminy są skuteczne, ale nie są już lekiem pierwszego wyboru (jeśli pożądany jest długi czas działania) ze względu na możliwe działania niepożądane i gorszą skuteczność w porównaniu do tryptanów.

Zalecane leki wraz z dawkami w leczeniu przeciwbólowym10-11

  • ASA 1000 mg doustnie
  • Ibuprofen 200–600 mg doustnie
  • diklofenak 50–100 mg doustnie
  • metamizol 1000 mg doustnie
  • paracetamol 1000 mg doustnie
  • naproksen 500 lub 825 mg doustnie
  • celekoksyb 400 mg doustnie
  • fenazon 1000 mg doustnie w przypadku przeciwwskazań do stosowania NLPZ

Leczenie tryptanami

  • Tryptany są lekami z wyboru w przypadku umiarkowanych i ciężkich napadów migreny lub braku odpowiedzi na leki przeciwbólowe.12-14
    • Tryptany są zwykle bardziej skuteczne niż leki przeciwbólowe lub NLPZ.
    • Zmniejszenie bólu głowy w ciągu 2 godzin u 42–76% pacjentów15
  • Tryptany (podobnie jak leki przeciwbólowe) działają lepiej, gdy są przyjmowane na początku napadu migreny.
  • Tryptanów nie należy stosować w trakcie objawów aury, ponieważ na tym etapie nie są skuteczne.
  • Nawroty bólu głowy w leczeniu tryptanami występują o 15–40% częściej niż w przypadku stosowania ASA; wówczas drugą dawkę tryptanu należy przyjąć najwcześniej po 2 godzinach.
    • w przypadku braku działania możliwe jest również skojarzenie tryptanów z krótko lub długo działającymi NLPZ16
  • Jeśli jeden tryptan okaże się nieskuteczny w trzech kolejnych napadach migreny, należy spróbować innego tryptanu.
  • Przeciwwskazane u pacjentów z ciężką chorobą naczyniową ze względu na działanie zwężające naczynia.
Zalecane leki wraz z dawkami w leczeniu tryptanami
  • sumatryptan 50 lub 100 mg doustnie, 10 lub 20 mg donosowo, 6 mg podskórnie
  • zolmitryptan 2,5 lub 5 mg doustnie, 5 mg donosowo
  • naratryptan (bez recepty) 2,5 mg doustnie
  • ryzatryptan 5 lub 10 mg doustnie
  • almotryptan (bez recepty) 12,5 mg doustnie
  • eletryptan 20 lub 40 mg doustnie
  • frowatryptan 2,5 mg doustnie
  • Jeśli monoterapia jest niewystarczająca: tryptan + NLPZ
  • Jeśli pożądany jest długi czas działania leku, jako alternatywa zalecana jest ergotamina.
Terapia różnicowa tryptanami
  • Szybki początek działania
    • sumatryptan 6 mg podskórnie (10 minut)
    • eletryptan 20/40 mg doustnie (30 minut)
    • ryzatryptan 5/10 mg doustnie (30 minut)
    • zolmitryptan 5–15 mg aerozol do nosa (15 minut)
  • Umiarkowanie szybki początek i dłużej utrzymujący się efekt
    • sumatryptan 50 mg/100 mg doustnie
    • zolmitryptan 2,5 mg/ 5 mg doustnie
    • almotryptan 12,5 mg doustnie
  • Powolny początek działania z długotrwałym efektem
    • naratryptan 2,5 mg doustnie
    • frowatryptan 2,5 mg doustnie

Leczenie nudności i wymiotów

  • Napadom migreny często towarzyszą:
    • nudności (70% wszystkich napadów migreny)
    • wymioty (30% wszystkich napadów migreny).
Zalecane leki wraz z dawkami w leczeniu nudności i wymiotów
  • metoklopramid 10 mg doustnie, 10 mg doodbytniczo, 10 mg domięśniowo lub dożylnie  
  • domperidon 3 × 10 mg doustnie (maksymalna dawka dobowa 30 mg)

Leczenie stanu nagłego

  • Lekiem pierwszego wyboru jest ASA 1000 mg dożylnie.
  • Alternatywnie sumatryptan podskórnie (jeśli tryptany były już przyjmowane przez pacjenta przez kilka dni przed wizytą, nie należy się spodziewać, że sumatryptan podany podskórnie będzie skuteczny).
  • Metamizol 1000 mg podawany dożylnie jest skuteczniejszy niż placebo, występuje tutaj jednak ryzyko spadku ciśnienia tętniczego i reakcji alergicznej.
  • W stanie migrenowym (ang. status migrainosus) pojedyncza dawka 50–100 mg prednizonu lub 4–8 mg deksametazonu.
Zalecane leki wraz z dawkami w leczeniu stanu nagłego
  • Lizynian kwasu acetylosalicylowego 1000 mg dożylnie lub sumatryptan 6 mg podskórnie
  • Metoklopramid 10 mg dożylnie

Leczenie u dzieci

  • Leki przeciwbólowe
    • Stosowanie u dzieci:
      • ibuprofen 10 mg/kg m.c.
      • paracetamol 15 mg/kg m.c.
    • ASA (500 mg) można również stosować od 12. roku życia (Uwaga: ryzyko wystąpienia zespółu Reye'a przed ukończeniem 12 roku życia!).
  • tryptany
    • Sumatryptan w aerozolu do nosa (10 mg), zatwierdzony do leczenia u młodzieży w wieku powyżej 12 lat.
  • Leki przeciwwymiotne
    • Zamiast metoklopramidu należy stosować domperidon (ryzyko ostrych pozapiramidowych zaburzeń ruchowych).
      • Domperidon dozwolony tylko od 12. roku życia
    • Doniesienia o ciężkich działaniach niepożądanych dimenhydrynatu u małych dzieci
      • Stosowanie u dzieci poniżej 3 lat tylko ze ścisłych wskazań, przestrzeganie zaleceń dotyczących dawkowania.

Leczenie migreny menstruacyjnej

  • Terapia stanów ostrych odpowiada ogólnej terapii napadu migreny.
  • W przypadku niewystarczającej odpowiedzi na typowe leczenie stanów ostrych należy rozważyć wskazanie do profilaktyki ogólnej lub krótkoterminowej.

Leczenie w okresie ciąży

  • W I i II trymestrze można stosować ASA lub ibuprofen.
  • Paracetamol należy podawać tylko wtedy, gdy istnieją przeciwwskazania do stosowania ASA.
  • Tryptany nie są zatwierdzone dla kobiet w ciąży
    • do tej pory jednak brak klinicznych dowodów na występowanie wad rozwojowych lub innych powikłań w czasie ciąży
    • Można rozważyć stosowanie pozarejestracyjne ("off label") u kobiet w ciąży, które reagują tylko na tryptany (największe doświadczenie w stosowaniu sumatryptanu).
  • Ergotamina jest przeciwwskazana.

Profilaktyka migreny

Wskazania i cel

  • Profilaktyka migreny jest często stosowana zbyt późno i za mało zdecydowanie.
  • Wskazaniem do profilaktyki (farmakologicznej i niefarmakologicznej) są:
    • bardzo częste i ciężkie napady migreny
    • słaba skuteczność lub brak skuteczności leczenia stanów ostrych
  • Szczegółowe kryteria:
    • ≥3 napadów migreny w miesiącu z pogorszeniem jakości życia
    • napady migreny trwające regularnie >72 godzin
    • napady nie reagujące na leczenie stanów ostrych (w tym na tryptany).
    • pacjenci, którzy nie tolerują działań niepożądanych leczenia stanów ostrych.
    • wzrost częstości napadów i stosowanie środków przeciwbólowych lub przeciwmigrenowych przez ponad 10 dni w miesiącu
    • powikłane napady migreny z uciążliwą (np. w postaci hemiplegii) i/lub długotrwałą aurą
    • po migrenowym zawale mózgu
  • Środki farmakologiczne i niefarmakologiczne powinny być stosowane łącznie; takie skojarzenie jest bardziej skuteczne, niż stosowanie każdej z metod osobno.
  • Celem profilaktyki jest:
    • zmniejszenie częstotliwości i ciężkości napadów migreny
    • zapobieganie przewlekłym bólom głowy z nadużywania leków przeciwbólowych lub przeciwmigrenowych
  • Profilaktykę migreny uważa się za skuteczną, jeśli prowadzi do zmniejszenia częstości ataków ≥50%.
    • Pacjenci powinni prowadzić dzienniczek bólu głowy w celach dokumentacyjnych.

Profilaktyka farmakologiczna z użyciem leków konwencjonalnych

  • Dobrze udokumentowany jest mechanizm działania następujących leków :17-18
    • beta-blokery: metoprolol, propranolol (bisoprolol nieco mniej dowodów)
    • antagonisty kanału wapniowego: flunaryzyna
    • leki przeciwpadaczkowe: topiramat, kwas walproinowy19
    • leki przeciwdepresyjne: amitryptylina
      • SSRI bez działania prewencyjnego20
  • Mniej jest dowodów naukowych na:
    • opipramol (50–150 mg)
    • ASA (300 mg)
    • magnez (2 x 300 mg)
    • magnez (2 x 300 mg) + witamina B2 (2 x 200 mg) + koenzym Q10 (2 x 75 mg)
    • lizynopryl
    • kandesartan.
  • Skuteczne w profilaktyce migreny przewlekłej są:21-22
    • topiramat
    • toksyna onabotulinowa typu A (iniekcje co 3 miesiące w okolicę czołową, skroniową, potyliczną, szyję, w mięśnie obręczy barkowej)
      • Toksyna onabotulinowa typu A jest skuteczna tylko w leczeniu przewlekłej migreny i powinna być podawana w tym wskazaniu wyłącznie przez neurologów doświadczonych w diagnostyce i leczeniu przewlekłych bólów głowy.

Wybór leku wspólnie z pacjentem

  • Przy wyborze leku należy wziąć pod uwagę choroby współistniejące, na przykład :
  • Pacjentów należy poinformować o możliwych działaniach niepożądanych poszczególnych leków, np. :
    • zmęczenie przy stosowaniu beta-blokerów
    • przyrost masy ciała podczas stosowania flunaryzyny
    • zaburzenia poznawcze podczas stosowania topiramatu
    • teratogenne działanie kwasu walproinowego
    • zaburzenia rytmu serca podczas stosowania amitryptyliny

Zalecane leki konwencjonalne i ich dawkowanie w profilaktyce farmakologicznej

  • Beta-blokery
    • metoprolol 50–200 mg
    • propranolol 40–240 mg
    • bisoprolol 5–10 mg
  • Antagonisty kanału wapniowego
    • flunaryzyna 5–10 mg
  • Leki przeciwpadaczkowe
    • topiramat 25–100 mg
  • Leki przeciwdepresyjne
    • amitryptylina 50–150 mg
  • Toksyna botulinowa
    • toksyna onabotulinowa typu A (we wskazaniu przewlekłej migreny) 155 j.m. co 3 miesiące

Zasady profilaktyki farmakologicznej

  • Należy stopniowo zwiększać dawki leków, w myśl zasady: „start low, go slow“.
  • Monitorowanie terapii z wykorzystaniem dzienniczka bólów głowy
  • Czas trwania terapii 6–12 miesięcy, następnie ocenić zasadność dalszej kontynuacji
  • Modyfikacja lub przerwanie leczenia: w przypadku braku poprawy w ciągu dwóch miesięcy od momentu osiągnięcia dawki docelowej

Profilaktyka migreny a choroby współistniejące

  • W przypadku współistnienia depresji lekiem 1. wyboru jest amitryptylina (75–150 mg), opcjonalnie wenlafaksyna (150–225 mg).
  • W przypadku współistnienia zaburzeń lękowych, również amitryptylina lub wenlafaksyna.
  • W przypadku padaczki lekami z wyboru w profilaktyce migreny są topiramat i kwas walproinowy.
  • W przypadku chorób naczyniowych, przy wyborze profilaktyki migreny należy uwzględniać indywidualny profil ryzyka pacjenta (np. kandesartan w nadciśnieniu tętniczym).
  • W przypadku migreny hemiplegicznej należy stosować lamotryginę lub acetazolamid.
  • U dzieci skuteczność farmakologicznej profilaktyki migreny nie została udowodniona ponad wszelką wątpliwość, dlatego należy wybierać metody niefarmakologiczne.
  • Profilaktyka farmakologiczna migreny dopuszczalna w ciąży obejmuje metoprolol, propranol i amitryptylinę.
  • Jako profilaktykę migreny menstruacyjnej można stosować przez krótki czas tryptany lub NLPZ.

Profilaktyka farmakologiczna z zastosowaniem przeciwciał monoklonalnych

  • Stężenie peptydu CGRP (calcitonin gene-related peptide) zwiększa się podczas napadów migreny.
  • Podczas gdy mechanizm działania konwencjonalnych leków został początkowo odkryty głównie przez przypadek, przeciwciała monoklonalne przeciwko CGRP lub jego receptorowi zostały opracowane specjalnie dla profilaktyki migreny.
  • Od połowy 2018 roku w UE zatwierdzone są 3 przeciwciała monoklonalne do profilaktyki migreny: erenumab, galcanezumab i fremanezumab.
  • Komisja ds. Leków przy Niemieckiej Izbie Lekarskiej (niem. AkdÄ) korzyść kliniczną ze stosowania przeciwciał monoklonalnych określa jako umiarkowaną:
    • zmniejszenie liczby dni z migreną w miesiącu względem placebo (wskaźnik bezwzględny) w zakresie od 1,2 do 2,3 dnia w przypadku migreny epizodycznej i od 1,7 do 2,5 dnia w przypadku migreny przewlekłej
    • Number needed to treat (NNT) w porównaniu z placebo wynosi 4–6 w przypadku migreny epizodycznej i 4–8 w przypadku migreny przewlekłej.
  • Ogólnie rzecz biorąc, skuteczność przeciwciał monoklonalnych jest porównywalna z konwencjonalnymi lekami stosowanymi w profilaktyce migreny.,
  • Przewagą przeciwciał monoklonalnych nad lekami konwencjonalnymi jest ich znacznie lepsza tolerancja, zwłaszcza brak działania sedatywnego, depresjogennego, ponadto też brak wpływu na metabolizm i funkcje poznawcze.,
  • Ze względu na wysokie koszty, refundacja leczenia z ustawowego ubezpieczenia zdrowotnego możliwa jest tylko w przypadku bardzo wąskiej grupy pacjentów:
    • Według niemieckiej Wspólnej Komisji Federalnej (niem. Gemeinsame Bundesausschuss, GBA) koszty leczenia pacjentów z migreną epizodyczną pokrywane są tylko wtedy, gdy 5 z niżej wymienionych leków zatwierdzonych do profilaktyki migreny okazało się co najmniej nieskutecznych lub nie były tolerowane albo istniały przeciwwskazania do ich stosowania: beta-blokery (metoprolol lub propranolol), flunaryzyna, topiramat, kwas walproinowy i amitryptylina.
    • U pacjentów z przewlekłą migreną dodatkowym kryterium jest brak odpowiedzi na toksynę onabotulinową typu A.
  • Czas trwania terapii początkowo wynosi 3 miesiące, w przypadku braku skuteczności leczenie należy zakończyć, a w przypadku powodzenia – po 6-9 miesiącach należ podjąć próbę odstawienia leku.

Przeciwciała monoklonalne i ich dawkowanie w farmakologicznej profilaktyce migreny

  • Erenumab: 70 mg lub 140 mg co 4 tygodnie podskórnie
  • Fremanezumab: 225 mg co 30 dni lub 675 mg co 3 miesiące podskórnie
  • Galcanezumab: początkowo 240 mg, następnie 120 mg co 30 dni podskórnie.

Środki niefarmakologiczne

  • Profilaktyka farmakologiczna migreny powinna być zawsze skojarzona z metodami niefarmakologicznymi.

Trening aerobowy (wytrzymałościowy)

  • Zgodnie z dostępnymi danymi w profilaktyce migreny może być zalecany regularny trening aerobowy (wytrzymałościowy).
  • 3–5 x w tygodniu przez 30–60 minut

Terapia behawioralna

  • Farmakoterapia powinna być uzupełniona niefarmakologicznymi metodami terapii behawioralnej (np. techniki relaksacyjne, terapia poznawczo-behawioralna, biofeedback).
    • Trening biofeedback wykazuje wysoką skuteczność w profilaktyce migreny i może być stosowany jako alternatywa dla leków.
    • Terapia poznawczo-behawioralna jest zalecana w profilaktyce migreny.
    • Techniki relaksacyjne są zalecane w profilaktyce migreny.
  • U pacjentów z częstymi napadami migreny i znacznym obniżeniem jakości życia należy stosować psychoterapię bólu (techniki pokonywania bólu, techniki radzenia sobie ze stresem i techniki relaksacyjne).
  • Techniki relaksacyjne, na przykład :
    • progresywna relaksacja mięśni
    • trening autogenny
  • Biofeedback
    • świadoma kontrola i sterowanie procesami przebiegającymi normalnie poza świadomością za pomocą sprzężenia zwrotnego rejestrowanych sygnałów z ciała.
  • Terapia poznawczo-behawioralna
    • standaryzowane programy w postaci psychoterapii indywidualnej i grupowej

Psychoterapia bólu

  • techniki pokonywania bólu, techniki kontrolowania bólu
  • bardzo nieliczne dowody23

Akupunktura

  • Akupunktura oparta na zasadach Tradycyjnej Medycyny Chińskiej (TCM) jest skuteczna.
  • Zmniejsza częstotliwość napadów.24
  • Akupunktura może być stosowana w profilaktyce migreny u pacjentów, którzy odmawiają lub nie tolerują profilaktyki farmakologicznej.
  • Przewaga akupunktury klasycznej nad akupunkturą pozorowaną jest minimalna.

Fizjoterapia

  • Fizjoterapia powinna bazować na ćwiczeniach do samodzielnego wykonywania i działaniach edukacyjnych, natomiast techniki bierne powinny być stosowane jedynie jako uzupełnienie.

Suplementacja diety

  • Istnieją dowody na skuteczność witaminy B2, koenzymu Q10 i magnezu w profilaktyce migreny.
  • Dla innych suplementów diety istnieje bardzo niewiele dowodów naukowych.

Metody zabiegowe

  • Dodatkowo – lub jako alternatywę dla profilaktyki farmakologicznej i innej niefarmakologicznej – można rozważyć:
    • nieinwazyjną neuromodulację
    • blokadę nerwu potylicznego
  • Zastosowanie blokady nerwu potylicznego wykazało umiarkowany efekt profilaktyczny w kilku małych badaniach. W związku z niewielkimi skutkami ubocznymi tej metody można rozważyć jej stosowanie w indywidualnych przypadkach, choć nie jest jasne, czy najlepszą skuteczność mają środki miejscowo znieczulające, steroidy czy oba na raz. Doraźne działanie na napady migreny nie zostało wystarczająco zbadane.
  • Inwazyjne zabiegi neurostymulacji nie są zalecane w profilaktyce.
  • Nieinwazyjne metody stymulacji z uwagi na ich dobrą tolerancję mogą być stosowane w przypadku odmowy profilaktyki farmakologicznej.
  • Nie zaleca się chirurgicznego przecięcia mięśnia marszczącego brwi (m. corrugator) ani innych mięśni głowy.
  • Zamknięcie przetrwałego otworu owalnego (PFO) nie jest zalecane.

Aplikacja dla chorujących na migrenę

  • Aplikacje na smartfonach będą w przyszłości prawdopodobnie odgrywać coraz większą rolę w monitorowaniu przebiegu choroby i jej leczenia. Jednak pomimo tych możliwości, należy obecnie powstrzymać się od formułowania ogólnych zaleceń, ponieważ wiele dostępnych usług nie posiada standardów jakości, nie są też dostępne miarodajne badania je oceniające.
  • Liczne funkcje pozwalające na:
    • dokumentowanie
    • analizę 
    • kontrolę leczenia
    • uzyskiwanie informacji
    • komunikowanie się w innymi użytkownikami
  • W oparciu o pozyskane dane, aplikacja umożliwia analizę przebiegu choroby i optymalizację terapii dla pacjentów i lekarzy.

Metody bez dotychczasowych dowodów skuteczności

  • Ponad 80% pacjentów skorzystało z uzupełniających lub alternatywnych metod leczenia, nie ma jednak dowodów na skuteczność wielu z nich:
    • leczenie dietą
    • akupunktura laserowa (masażer okolicy oka)
    • zabiegi chiropraktyczne
    • chirurgia mięśnia marszczącego brwi
    • hydrokolonoterapia
    • usuwanie amalgamatowych wypełnień zębów
    • terapia komórkowa Niehans'a
    • refleksoterapia stóp
    • korekcja uzębienia
    • tlenoterapia hiperbaryczna
    • histerektomia
    • leczenie polem magnetycznym
    • terapia neuralna
    • terapia ozonowa
    • piercing
    • psychoanaliza
    • psychofonia
    • leczenie przypuszczalnych zakażeń grzybiczych jelit
    • tonsillektomia

Przebieg, powikłania i rokowanie

Powikłania

  • Powikłania migreny według ICHD-31

Stan migrenowy (ang. status migrainosus)

  • bardzo uciążliwy napad migreny trwający >72 godzin1
  • ból głowy z cechami stanu migrenowego, często wywołany nadużywaniem leków.1
  • leczenie pojedynczą dawką glikokortykosteroidów (prednizon 50–100 mg lub deksametazon 4–8 mg)

Przetrwała aura bez zawału mózgu

  • objawy aury trwające >1 tygodnia, w badaniach obrazowych bez cech zawału mózgu1
  • rzadki stan, często objawy obustronne1

Migrenowy zawał mózgu

  • Typowy napad migreny z jednym lub więcej objawami aury, w badaniu obrazowym mózgu widoczna zmiana1
  • związek między migreną z aurą a udarem kryptogennym, zwłaszcza u młodszych kobiet1,25-26

Napad padaczkowy wyzwalany aurą migrenową

  • rzadkie zjawisko zwane migralepsją1

Przebieg i rokowanie

  • Nasilenie i częstotliwość napadów migreny zmniejsza się z wiekiem.5
  • Zmniejszenie chorobowości migreny w populacji ogólnej, zwłaszcza po 40. roku życia
  • Podczas gdy migrena może się nasilać w okresie okołomenopauzalnym, chorobowość zmniejsza się w okresie pomenopauzalnym.27-28
  • W pewnym badaniu podłużnym wykazano po 10 latach:29
    • zmniejszenie liczby dni z bólem głowy o co najmniej 50% u połowy pacjentów
    • całkowite ustąpienie napadów migreny u 8% chorych
    • korzystny wpływ na rokowanie w przypadku opieki lekarza rodzinnego lub neurologa

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

Ilustracje

Rozprzestrzenianie się migreny, widok z przodu
Rozprzestrzenianie się migreny, widok z przodu
Rozprzestrzenianie się migreny, widok z boku
Rozprzestrzenianie się migreny, widok z boku

Źródła

Piśmiennictwo

  1. International Headache Society. The International Classification of Headache Disorders 3rd edition. Part I: The primary headaches. Migraine. ichd-3.org
  2. Martelleti P, Birbeck G, Katsarava Z, et al. The Global Burden of Disease survey 2010, Lifting The Burden and thinking outside-the-box on headache disorders. J Headache Pain 2013; 14: 13. www.ncbi.nlm.nih.gov
  3. Porst M, Wengler A, Leddin J, et al (Robert-Koch-Institut). Migraine and tension-type headache in Germany. Prevalence and disease severity from the BURDEN 2020 Burden of Disease Study. Journal of Health Monitoring 2020; 5: 2-24. doi:10.25646/6990.2 DOI
  4. Roessler T, Zschocke J, Roehrig A, et al. Administrative prevalence and incidence, characteristics and prescription patterns of patients with migraine in Germany: a retrospective claims data analysis. Journal of Headache and Pain 2020; 21: 85. doi:10.1186/s10194-020-01154-x DOI
  5. Chawla J. Migraine headache. Medscape, updated July 26, 2021. Zugriff 11.08.21. emedicine.medscape.com
  6. Goadsby P, Holland P, Martins-Oliveira M, et al. Pathophysiology of migraine: a disorder of sensory processing. Physiol Rev 2017; 97: 553–622. doi:10.1152/physrev.00034.2015 DOI
  7. Brandes JL. The influence of estrogen on migraine. JAMA 2006; 295: 1824-30. PubMed
  8. Giffin NJ, Ruggiero L, Lipton RB, et al. A novel approach to the study of premonitory symptoms in migraine using an electronic diary. Neurology 2003; 60: 935-40. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  9. Mayans L, Walling A. Acute Migraine Headache: Treatment Strategies. Am Fam Physician 2018; 97: 243-251. www.aafp.org
  10. Rabbie R, Derry S, Moore RA. Ibuprofen with or without an antiemetic for acute migraine headaches in adults. Cochrane Database Syst Rev 2013; 4: CD008039. pmid:23633348 PubMed
  11. Derry S, Moore RA, McQuay HJ. Paracetamol (acetaminophen) with or without an antiemetic for acute migraine headaches in adults. Cochrane Database Syst Rev 2013. CD008040. doi:10.1002/14651858.CD008040.pub3 DOI
  12. Brandes JL, Kudrow D, Stark SR, et al. Sumatriptan-naproxen for acute treatment of migraine: a randomized trial. JAMA 2007; 297: 1443-54. www.ncbi.nlm.nih.gov
  13. Derry CJ, Derry S, Moore RA. Sumatriptan (all routes of administration) for acute migraine attacks in adults - overview of Cochrane reviews. Cochrane Database Syst Rev. 2014 28. DOI: 10.1002/14651858.CD009108.pub2. DOI
  14. Bird S, Derry S, Moore RA. Zolmitriptan for acute migraine attacks in adults. Cochrane Database of Syst Rev 2014; 5: CD008616. DOI: 10.1002/14651858.CD008616.pub2. DOI
  15. Cameron C, Kelly S, Hsieh S, et al. Triptans in the Acute Treatment of Migraine: A Systematic Review and Network Meta-Analysis. Headache 2015; 55: 221-235. doi:10.1111/head.12601 DOI
  16. Law S, Derry S, Moore RA. Sumatriptan plus naproxen for acute migraine attacks in adults. Cochrane Database Syst Rev. 2013;10:CD008541. doi: 10.1002/14651858.CD008541.pub2. www.ncbi.nlm.nih.gov
  17. Silberstein SD, Holland S, Freitag F, et al. Evidence-based guideline update: Pharmacologic treatment for episodic migraine prevention in adults. Neurology 2012; 78: 1337-45. www.ncbi.nlm.nih.gov
  18. Chronicle EP, Mulleners WM. Anticonvulsant drugs for migraine prophylaxis. Cochrane Database of Systematic Reviews 2004, Issue 3. Art. No.: CD003226. DOI: 10.1002/14651858.CD003226.pub2 DOI
  19. EMA: PRAC recommends strengthening the restrictions on the use of valproate in women and girls. European Medicines Agency. 10/10/2014 www.ema.europa.eu
  20. Banzi R, Cusi C, Randazzo C, et al. Selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) and serotonin-norepinephrine reuptake inhibitors (SNRIs) for the prevention of migraine in adults. Cochrane Database Syst Rev. 2015 Apr 1;4:CD002919. Cochrane (DOI)
  21. Diener HC, Dodick DW, Aurora SK, et al. OnabotulinumtoxinA for treatment of chronic migraine: results from the double-blind, randomized, placebo-controlled phase of the PREEMPT 2 trial. Cephalalgia 2010; 30: 804-14. PubMed
  22. Jackson JL, Kuriyama A, Hayashino Y. Botulinum toxin A for prophylactic treatment of migraine and tension headaches in adults: a meta‐analysis. JAMA.2012;307:1737‐1745 www.ncbi.nlm.nih.gov
  23. Sharpe L, Dudeney J, Williams ACC, et al. Psychological therapies for the prevention of migraine in adults. Cochrane Database Syst Rev. 2019 Jul 2;7:CD012295. doi: 10.1002/14651858.CD012295.pub2. www.cochranelibrary.com
  24. Linde K, Allais G, Brinkhaus B, et al. Acupuncture for the prevention of episodic migraine. Cochrane Database of Systematic Reviews 2016, Issue 6. Art. No.: CD001218. DOI: 10.1002/14651858.CD001218.pub3. www.cochranelibrary.com
  25. Martinez-Majander N, Artto V, Ylikotila P, et al. Association between migraine and cryptogenic ischemic stroke in young adults. Ann Neurol 2020. PMID: 3307847. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  26. Øie LR, Kurth T, Gulati S, Dodick DW. Migraine and risk of stroke. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2020; 91: 593-604. pmid:3221778. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  27. Bernstein C, O'Neal M. Migraine and menopause - a narrative review. Menopause 2020; 28: 96-101. doi:10.1097/GME.0000000000001635. DOI
  28. MacGregor E. Menstrual and perimenopausal migraine: A narrative review. Maturitas 2020; 142: 24-30. doi:10.1016/j.maturitas.2020.07.005 DOI
  29. Caronna E, Gallardo V, Fonseca E, et al. How Does Migraine Change After 10 Years? A Clinical Cohort Follow-Up Analysis. Headache 2020; 60: 916-928. doi:10.1111/head.13774 DOI

Autorzy

  • Prof. dr n. med. Michael Handke, dr n. med., specjalista chorób wewnętrznych, kardiologii i intensywnej terapii, Fryburg Bryzgowijski
G43; G430; G431; G432; G433; G438; G439
Migräne ohne Aura; Migräne mit Aura; Aura; Episodische Migräne; Chronische Migräne; Menstruelle Migräne; Hemiplegische Migräne; Kopfschmerz; Übelkeit; Erbrechen; Lichtscheu; Photophobie; Phonophobie; Lärmempfindlichkeit; Flimmerskotom; Status migraenosus; ASS; NSAR; Metamizol; Paracetamol; Triptan; Migräneprophylaxe; Betablocker; Flunarizin; Topiramat; Valproinsäure; Amitryptilin; Botulinumtoxin; Monoklonale Antikörper; Erenumab; Fremanezumab; Galcanezumab; Akupunktur; Verhaltenstherapie; Biofeedback
Migrena
document-disease document-nav document-tools document-theme
Definicja:Pierwotny ból głowy z nawracającymi napadami pulsującego bólu głowy, któremu towarzyszą nudności i nadwrażliwość na światło. Niekiedy objawy podrażnienia struktur nerwowych i deficyty neurologiczne (aura) przed lub na początku napadu bólu.
Medibas Polska (staging)
Migrena
/link/013499d9cb954174990f3ed6fb91805e.aspx
/link/013499d9cb954174990f3ed6fb91805e.aspx
migrena
SiteDisease
Migrena
K.Reinhardt@gesinform.de
Kj.Reinhardt@gesinformmroz@konsylium24.depl
pl
pl
pl