Informacje ogólne
O ile nie zaznaczono inaczej, cała sekcja opiera się na tych źródłach..
Definicja
- Zmęczenie (fatigue) to uczucie, które jest rozmaicie doświadczane i nazywane przez poszczególne osoby
nim dotkniętejako: apatyczność, brak energii, wyczerpanie, znużenie, szybka męczliwość, senność (dziennaw ciągu dnia), skłonność do zasypiania w ciągu dnia itp. - Może być
wywołanespowodowane wieloma różnymi chorobami i obciążeniami. - Jednostką chorobową opisującą tego rodzaju dolegliwości jest zespół przewlekłego zmęczenia (
CFS, ang.Chronic Fatigue Syndrome - CFS), który w aktualnej terminologii międzynarodowej podawany jest jako ME/CFS.
Nowo uzgodniona definicja według IOM 2015
- Jeśli zmęczenie utrzymuje się przez co najmniej 3 miesiące i nie zostało
zdiagnozowaneustalone rozpoznanie, należy zastosować kryteria dla MEi/CFS według IOM (Institute of Medicine)1 w celu postawienia prawdopodobnego rozpoznania, które należy ponownie zweryfikować po 6 miesiącach. - Zgodnie z tą definicją,
MErozpoznanie ME/CFS ma miejsce wtedy, gdynastępującewymienione niżej trzy objawy występują w sposób ciągły (co najmniej przez połowę czasu):1:- Istotne ograniczenie aktywności w zakresie działań zawodowych, szkolnych, towarzyskich i osobistych w porównaniu z okresem sprzed choroby, które
- utrzymuje się dłużej niż 6 miesięcy
- wiąże się ze zmęczeniem
- jest poważne i nie występowało wcześniej, czyli nie trwało przez całe życie, nie jest wynikiem nadmiernego wysiłku i nie ulega znaczącej poprawie po
odpoczynku i regeneracji.
- Nasilenie objawów po wysiłku fizycznym i (lub) poznawczym (złe samopoczucie po wysiłku,
PEM,post-exertional malaise - PEM) - Sen nie dający wypoczynku
- Istotne ograniczenie aktywności w zakresie działań zawodowych, szkolnych, towarzyskich i osobistych w porównaniu z okresem sprzed choroby, które
- Konieczna jest również obecność co najmniej jednego z dwóch poniższych objawów:
- zaburzenie
funkcjiczynności poznawczych („mgła mózgowa“”,ang. "„brain fog"”)- zaburzenia pamięci, uwagi, przetwarzania informacji i bodźców (spowolnienie) oraz
funkcjiczynności psychomotorycznych
- zaburzenia pamięci, uwagi, przetwarzania informacji i bodźców (spowolnienie) oraz
- zaburzenia ortostatyczne
- zaburzenie
-
-
- zaburzenie
dysautonomiczneautonomiczne:Ww pozycji stojącej
nasilają się objawy takie jak zawroty głowy, uczucie pustki w głowie, zaburzenia widzenia, tachykardia, kołatanie serca, osłabienie i bladość. Objawy te ustępują w pozycji leżącej.
- zaburzenie
-
Poza tymDodatkowo:Objawyobjawów niedają sięmożna wyjaśnić żadną inną chorobą.- Synonimy:
ChronicchronicFatiguefatigueSyndromesyndrome (CSF)- zespół przewlekłego zmęczenia
- zespół chronicznego zmęczenia
- układowa nietolerancja wysiłku (
ang.systemicSystemicexertionExertionintoleranceIntolerancediseaseDisease,- SEID) - bólowe zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego z towarzyszącymi bólami mięśniowymi lub encefalopatia bólowa/zespół przewlekłego zmęczenia (ME/CFS)
- W literaturze specjalistycznej, oprócz czysto opisowych i neutralnych przyczynowo oznaczeń CFS i SEID, coraz częściej stosuje się podwójne oznaczenie ME/CFS, które jest również preferowane przez organizacje pacjentów.
- Przewlekłe zmęczenie jest powodem 1–3% konsultacji w gabinetach lekarzy rodzinnych.
- Nie jest to jednak to samo, co ME/CFS.
- W zależności od metodologii badania i grupy wiekowej, częstość występowania zmęczenia w stopniu co najmniej umiarkowanym wynosi 20–60%.
- Zmęczenie jest powodem 10–20% konsultacji w gabinetach lekarzy rodzinnych, jeśli uwzględnić także zgłaszane przez pacjentów dolegliwości
wtw przebiegu innych chorórneb.
- Chorobowość ME/CFS
- waha się od 0,002% do 2,5% w zależności od kryteriów diagnostycznych.
jestJest znacznie wyższa w ocenie samych chorujących, niż według rozpoznań stawianych przez lekarzy (3,3% versus 0,8%).- Obecność przewlekłego zmęczenia z PEM udokumentowano u 0,1% pacjentów zgłaszających się do gabinetów lekarzy rodzinnych w Anglii.2
- Płeć i
- Kobiety chorują częściej niż mężczyźni.
- ME/CFS opisywano również u dzieci i młodzieży. Współczynnik chorobowości w tej grupie jest jednak niższy niż u dorosłych.
- Średni wiek w momencie wystąpienia choroby wynosi od 29 do 35 lat.
- Mimo licznych badań, etiopatogeneza ME/CFS jest nadal niejasna.
- Rozważano hipotezy
wirologiczneetiologii wirusowej,miogennemiogennej,immunologiczneimmunologicznej,neurologiczneneurologicznej, środowiskowerodowiskowej ipsychofizjologicznepsychofizjologicznej. - Prawdopodobna jest etiologia wieloczynnikowa, w której pewną rolę odgrywają czynniki biologiczne, psychologiczne i społeczne.
- Chorzy często opowiadają o zdarzeniach towarzyszących chorobie, jak stres, obciążenie psychiczne, operacje lub wypadek.
- Niektóre badania sugerują, że ME/CFS może być wywoł
ywaneywany chorobą zakaźną, a zaburzeniareakcjiodpowiedziimmunologicznychimmunologicznej odgrywają ważną rolę w patomechanizmie choroby. - Wielu chorych opowiada o zakażeniu przebytym przed wystąpieniem ME/CFS, często są to nieswoiste infekcje dróg oddechowych.
- Opisano częstsze występowanie objawów przewlekłego zmęczenia w trakcie lub po następujących chorobach zakaźnych:
- Zaburzenie ośrodkowego i autonomicznego układu nerwowego
- dysfunkcje autonomiczne, np. zaburzenia termoregulacji, krążenia i ciśnienia tętniczego
- Zaburzenie fizjologicznej reakcji na stres, w której bierze udział oś podwzgórze-przysadka-nadnercza.
- Nadal jednak nie jest jasne, które z czynników interakcji biopsychospołecznej mają tutaj znaczenie patogenetyczne (zaburzone zarządzanie stresem na poziomie psychicznym i/lub biologicznym?).
- Czynniki psychiczne
- ME/CFS jest związany z obecną lub wcześniejszą chorobą psychiczną, a uwarunkowania psychologiczne i społeczne mogą odgrywać rolę w rozwoju choroby.
- częsty związek z fibromialgią, zespołem jelita drażliwego
- częsty związek z fibromialgią, zespołem jelita drażliwego
- Nie oznacza to jednak, że zespół przewlekłego zmęczenia należy rozumieć jako chorobę czysto psychiczną.
- Leki przeciwdepresyjne mogą być stosowane w leczeniu objawów depresyjnych lub objawów lękowych tylko u osób ze współistniejącą chorobą psychiczną. Wydaje się, że nie mają istotnego wpływu na objawy zmęczenia.
- ME/CFS jest związany z obecną lub wcześniejszą chorobą psychiczną, a uwarunkowania psychologiczne i społeczne mogą odgrywać rolę w rozwoju choroby.
- Czynniki genetyczne
- Opisano rodziny z dużą częstością występowania ME/CFS, ale nie były one jeszcze badane systematycznie na wystarczająco dużych próbach losowych.
- U bliźniaczek monozygotycznych wskaźnik odziedziczalności wynosi 38%, a wskaźnik zgodności u bliźniąt heterozygotycznych – 11%.
- Szczególnie wrażliwe grupy w populacji
- kobiety
- mniejszości etniczne
- osoby znajdujące się w niekorzystnej sytuacji społecznej
- osoby z niskim poziomem wykształcenia
- niski status społeczno-ekonomiczny
- Osobowość i styl życia wydają się mieć wpływ na podatność na zespół przewlekłego zmęczenia.
- Niektóre cechy, takie jak perfekcjonizm, wydają się zwiększać ryzyko rozwoju CFS.
- Istnieją jednak liczne problemy metodologiczne wiążące się z oceną cech charakteru i ich przyczynowości.
- Czynniki genetyczne wydają się odgrywać pewną rolę.
- Ostry stres fizyczny i psychiczny, zdarzenia traumatyczne
- Zakażenia (patrz sekcja Etiologia i patogeneza)
- Stres psychiczny
- Na przykład niewłaściwe
metodysposobyzarządzaniaradzenia sobie ze stresem mogą prowadzić do nasilenia dolegliwości i upośledzenia funkcjonowania.
- Na przykład niewłaściwe
- G93.3 Zespół zmęczenia po zakażeniach wirusowych [Zespół przewlekłego zmęczenia]
obejmujeObejmuje: Zespół przewlekłego zmęczenia z zaburzeniami odporności- Zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego z bólami mięśni
- Zespół powirusowego (przewlekłego) zmęczenia
- Ta kategoria diagnostyczna dotyczy tylko osób, które spełniają kryteria wymienione w akapicie Definicja.
- Rozpoznanie ME/CFS jest rozpoznaniem zespołu chorobowego opartym na zdefiniowanych kryteriach, z których żadne nie jest wystarczająco silne. Powinno być stawiane tylko wtedy, gdy dolegliwości chorego nie dają się wyjaśnić żadną inną chorobą (np. stwardnieniem rozsianym).
- Niewystarczające dane z częściowo sprzecznymi wynikami
- Wyniki metaanalizy brytyjskich i holenderskich badań dotyczących osób cierpiących na CFS w dzieciństwie i okresie dojrzewania4
- We wczesnym dzieciństwie różnica pomiędzy płciami (K
>>M) wydaje się być mniej wyraźna, niż w okresie dojrzewania i wieku dorosłym. - Pogorszenie sprawności i zmęczenie są mniej wyraźne niż u dorosłych.
- Czas trwania choroby przed postawieniem rozpoznania wydaje się być krótszy niż u dorosłych.
- We wczesnym dzieciństwie rzadziej występują zaburzenia poznawcze, a częściej ból gardła.
- W okresie dojrzewania zespołowi ME/CFS częściej towarzyszy ból głowy i depresja, a rzadziej tkliwość węzłów chłonnych, kołatanie serca, zawroty głowy, ogólne osłabienie, ból i objawy lękowe.
- We wczesnym dzieciństwie różnica pomiędzy płciami (K
- Objawy podobne do zespołu ME/CFS mogą towarzyszyć wielu chorobom.
- W zależności od obrazu klinicznego należy rozważyć zwłaszcza następujące rozpoznania różnicowe:
Depresjadepresja- niedoczynności tarczycy
- bezdech senny
hipotoniahipotensja ortostatyczna (zaburzenia ortostatyczne są częstym dodatkowym objawem w CFS, często przyjmują postać zespołu posturalnej tachykardii ortostatycznej,POTS- ang. Posturalpostural tachycardia syndrome - POTS)- działania niepożądane leków
Uzaleuzależnienia- wznowa choroby nowotworowej
- zapalenie wątroby
- ciężkie zaburzenia lękowe
- choroba dwubiegunowa
- zaburzenia psychotyczne, np. schizofrenia
- otępienie
- zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia)
- Inne schorzenia, które mogą tłumaczyć objawy pacjenta to:
- celiakia
- niedokrwistość
- niedobory witaminy B12
- cukrzyca typu
- cukrzyca typu
- inne zaburzenia endokrynologiczne, takie jak niedobór hormonu wzrostu, choroba Addisona
- choroby sercowo-naczyniowe (niewydolność serca)
- hemochromatoza
- zapalenia stawów i zakażenia (zapalenie wsierdzia, mononukleoza,
Boreliozaborelioza) - depresja i zaburzenia somatyzacyjne
.
- Chociaż zespołowi wypalenia zawodowego (
ang. Burnoutburnout syndrome) i- Osoby cierpiące na ME/CFS są zwykle wyraźnie mniej depresyjne, mimo znacznego upośledzenia funkcjonowania, jakie może wywołać ta choroba.
- Objawy główne i dodatkowe (patrz akapit Definicja)
- Określony początek objawów w czasie
- Zmienne natężenie objawów
- Nasilenie objawów jest zwykle nie do przewidzenia, ma zmienny przebieg i nie jest proporcjonalne do wysiłku, który je wywołuje.
- U niektórych chorych natężenie objawów jest względnie stałe, ale u wielu – także tych najciężej chorujących – waha się, co skutkuje różnym stopniem dobrej lub złej kondycji w ciągu dnia.
- zmiany w zakresie jakości życia, wykonywania czynności dnia codziennego i samooceny od początku choroby
- Do oceny ograniczenia sprawności funkcjonalnej można wykorzystać skalę Bella.
- W celu rozpoznania innych określonych przyczyn: szczegółowy wywiad
- Następstwa:
- Objawy mogą mieć konsekwencje społeczne i ekonomiczne, a z czasem prowadzić do zaniedbania własnego środowiska społecznego i kręgu znajomych.
- Reakcją na zmiany pojawiające się wraz z chorobą, często pojawiają się uczucia straty, smutku i samotności.
- Choroba stanowi również duże obciążenie dla najbliższych, którzy często muszą przejąć wiele dodatkowych zadań w życiu codziennym chorego.
- Sprawność funkcjonalna
- istotne ograniczenia i wahania
- okresy nieobecności w pracy lub szkole z powodu choroby
- Najciężej chorzy pacjenci są trwale przykuci do łóżka i zwykle mają problemy z przyjmowaniem posiłków
ioraz utrzymaniem higieny osobistej. - Jakość życia w wielu przypadkach jest znacząco obniżona.
- Nie występują swoiste zmiany.
- Należy wykonać dokładne badanie fizykalne i w razie potrzeby badania dodatkowe w celu wykluczenia innych potencjalnych chorób podstawowych (patrz rozdział Diagnostyka różnicowa)
- Tętno i ciśnienie tętnicze
- w przypadku zaburzenia ortostatycznego: W próbie Shellonga lub McLeana stwierdza się podwyższenie tętna w pozycji stojącej o
>>30/min w stosunku do tętna spoczynkowego (POTS- Posturalpostural tachycardia syndrome - POTS).
- w przypadku zaburzenia ortostatycznego: W próbie Shellonga lub McLeana stwierdza się podwyższenie tętna w pozycji stojącej o
- Orientacyjne badanie neurologiczne
- Ocena funkcji poznawczych
- Częste są przypadki przeryw w pamięci roboczej. Z kolei rzadko występują zaburzenia pamięci długotrwałej.
- ewentualnie dodatkowo:
- zaburzenia uwagi i koncentracji
- trudności ze znalezieniem słów
- spowolnienie przetwarzania informacji
- W przeciwieństwie do łagodnych zaburzeń poznawczych (mild cognitive impairment) lub otępienia, zaburzenia pamięci nie są ciągłe, ani nie nasilają się w czasie.
- Badanie psychiatryczne w celu wykluczenia zaburzeń psychicznych
- W razie potrzeby kwestionariusz do diagnostyki CFS
- Podstawowe badania laboratoryjne w przypadku pierwotnego niewyjaśnionego zespołu zmęczenia
- Dalsze badania laboratoryjne tylko w przypadku nieprawidłowych wyników badań podstawowych lub szczególnych odchyleń w badaniu podstawowym. Wówczas można rozważyć na przykład następujące badania
:3:- elektrolity (Na, K, Ca,
fosforany) - kreatynina,
- białko całkowite, albuminy, immunoglobuliny
- przeciwciała przeciwjądrowe (ANA)
- czynnik reumatoidalny (RF)
test na obecność przeciwciał przeciwko wirusowi HIVpo uzyskaniu świadomej zgody pacjenta- ferrytyna
- HbA1c
- badanie na obecność narkotyków
testy immunodiagnostyczne do wykrywanianietolerancji glutenu/celiakia- ALP, GGTP,
- witamina B12, kwas foliowy
- elektrolity (Na, K, Ca,
kortyzolFosforany,- Test
ACTHna obecność przeciwciał przeciwko wirusowi HIV po uzyskaniu świadomej zgody pacjenta - W razie potrzeby diagnostyka serologiczna
- Kortyzol, ACTH
Stosowanie różnych terminów
Epidemiologia
Etiologia i patogeneza
Choroba poinfekcyjna?
Inne hipotezy patogenetyczne
Czynniki predysponujące
Czynniki ryzyka
Czynniki ryzyka
Czynniki podtrzymujwpływające objawyna utrzymywanie się objawów
ICD-10
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne3
U dzieci i młodzieży
Diagnostyka różnicowa
Wywiad lekarski
Badanie przedmiotowe
Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego
Badania uzupełniające specjalistyczne
Wskazania do skierowania do specjalisty
- Rutynowe kierowanie pacjentów do innych specjalistów w celu oceny ich stanu klinicznego nie jest konieczne w typowych przypadkach, ale często jest wskazane jako etap ukierunkowanej diagnostyki wykluczającej, zwłaszcza w celu wyjaśnienia konkretnych dolegliwości
dodatkowychtowarzyszących lub stwierdzonych odchyleń. - W przypadku pacjentów z ciężkimi objawami ostrymi wymagana jest szybka i dokładna diagnostyka, zazwyczaj w warunkach szpitalnych, wówczas należy takiego pacjenta skierować do szpitala.
- W przypadku podejrzenia choroby zawodowej lub narażenia na działanie szkodliwych czynników środowiskowych
wymaganenależyjest skierowanieskierować pacjenta dogabinetu lub placówki lekarzyprzychodni medycyny pracy/środowiskowej, o ile lekarz rodzinny nie posiada odpowiednich kompetencji w tym zakresie. - W celu
kontrolowanialeczenia określonych chorób, o ile lekarz rodzinny nie posiada odpowiednich kompetencji w tym zakresie.
Leczenie
Ogólne informacje o terapiileczeniu3
- Do tej pory nie zatwierdzono żadnych leków do leczenia przyczynowego
zespołuME/CFS. Według ekspertów sieci EUROMENE, agencji CDC i NICE, ważnym elementem leczenia jest stałe zarządzanie wydatkowaniem energii poprzez terapię dostosowania rytmu pracy do życia ( tzw. pacing). - W praktyce istotne jest określenie rodzaju i zakresu pożądanej aktywności, odpowiednio do potrzeb, możliwości i granicy wydolności pacjenta; wskazane jest podejście indywidualne.
- Częścią koncepcji leczenia jest również zebranie informacji na temat towarzyszących, często bardzo dokuczliwych objawów, jak na przykład dolegliwości bólowe, sercowo-naczyniowe czy zaburzenia snu, a w razie potrzeby ich leczenie.
- Ze względu na różne kryteria diagnostyczne i braki metodologiczne w dotychczasowych badaniach klinicznych, nie jest możliwe sformułowanie żadnych pewnych stwierdzeń na temat terapii i rokowania. Istnieje duża potrzeba przeprowadzenia badań w tym zakresie.
- Skuteczne wydają się być:
- akceptacja przez chorego swojego stanu i wykazanie zrozumienia dla upośledzenia spowodowanego zespołem ME/CFS
- zintegrowana opieka
psychosocjalnapsychologiczna i somatyczna - aktywność fizyczna przy jednoczesnym unikaniu przeciążeń zgodnie z koncepcją pacingu. U pacjentów z ME/CFS nie należy stosować aktywacji fizycznej opartej na koncepcji
„odwarunkowania“. Należy zwracać uwagę na nietolerancję wysiłku z niejednakowo długą latencją.- leczenie innych objawów (np. zaburzenia snu, bólu). W tym celu można zaproponować przede wszystkim metody poznawczo-behawioralne.
ŚcisCałekowite unikanie aktywności fizycznej może przynieść efekt odwrotny do zamierzonego.
Cele leczenia
- Zmniejszenie objawów w subiektywnej ocenie chorego
- Zwiększenia poziomu aktywności
- Poprawa sprawności funkcjonalnej
poprawaPoprawa jakości życia
Terapia poznawczo-behawioralna (cognitive behavioral therapy - CBT)
- CBT to metoda stosowana w wielu przewlekłych i ciężkich chorobach, w których nie ma mowy tym, że ich przyczyną są czynniki psychologiczne.
- Terapia łączy w sobie następujące elementy:
- rehabilitacja w formie indywidualnie dostosowanej aktywności fizycznej
- psychoterapia zorientowana na myśli i wyobrażenia utrudniające powrót do zdrowia i pokazująca chorym metody kontrolowania objawów
. - planowanie rehabilitacji, powrotu do pracy/szkoły i innych aktywności indywidualnych
- Skuteczność5
- W przypadku CBT istnieją dowody na niewielką dodatkową korzyść, ale brak udowodnionych efektów długoterminowych. Badania te nie obejmowały jednak pacjentów ciężko chorujących (nie opuszczających domu).
- Zgodnie z wytycznymi NICE, terapia behawioralna jest wskazana zasadniczo do leczenia objawów towarzyszących zespołowi ME/CFS.
- Internetowy program CBT dla młodzieży z zespołem przewlekłego zmęczenia (FITNET) przyniósł obiecujące wyniki.6
Aktywacja fizyczna oparta na koncepcji „odwarunkowania“stopniowanych ćwiczeń (Gradedgraded Exercise,exercise - GE)
- GE to odpowiednio ułożony i nadzorowany program ćwiczeń, którego celem jest stopniowe zwiększanie wydolności fizycznej pacjenta.
- Do indywidualnego programu ćwiczeń mogą być włączone wszystkie rodzaje aktywności fizycznej, w tym czynności dnia codziennego.
- Na początku programu ćwiczeń GE przeprowadzana jest ocena wydolności wstępnej.
- Rozpoczyna się od krótkich sesji ćwiczeń, na przykład 10 minut dziennie.
- Następnie powoli zwiększa się: najpierw częstość, a potem czas trwania sesji ćwiczeń i wreszcie, po osiągnięciu stabilizacji stanu ogólnego, następuje zwiększenie intensywności ćwiczeń.
- Dyskusyjny wpływ: Ć
wiczeńwiczenia o intensywności przekraczającej 70% maksymalnego poboru tlenu (VO2max) powodowały duży wskaźnik przerywania terapii. Ponadto do badania nie włączono osób z ciężkimi objawami.
Pacing
- Pacing oznacza utrzymywanie indywidualnie dopasowanego poziomu wysiłku, tak aby uniknąć przeciążenia i nasilenia objawów spowodowanych PEM, przy jednoczesnym zapewnieniu pacjentowi wykonywania wysiłku w granicach tolerancji.
- Metoda ta została określona mianem „Energy Envelope
“” lub „Energy Management“”. Ustala się przy tym poziom wysiłku, który pacjenci tolerują bez nasilenia objawów i który stanowi początkowo granicę ich aktywności fizycznej. - Ważne jest, aby unikać nasilenia objawów z powodu przeciążenia. Gdy tylko pojawi się „zaostrzenie
“”, należy zmniejszyć aktywność. - Najlepiej jest, gdy do redukcji objawów dochodzi dzięki stałemu stosowaniu pacingu. Ważne jest przy tym zapewnienie pełnego i empatycznego wsparcia chorym, także ze strony fizjoterapeutów przeszkolonych w zakresie ME/CFS.
- Jak dotąd nie ma wystarczających dowodów na korzyści płynące ze stosowania tej metody.
Zalecenia dla pacjentów
- Podobnie, jak w przypadku większości innych chorób, samo zalecenie odpoczynku ma niekorzystny wpływ na ogólny stan pacjenta.
- Stosowanie indywidualnie dopasowanego programu ćwiczeń/wysiłku fizycznego (patrz wyżej) uwzględniającego aktualne granice
jegowydolności chorego.
Farmakoterapia
- Jak dotąd nie ma pewnych podstaw do zalecania leczenia farmakologicznego, o ile nie występuje inna choroba, którą można jednocześnie leczyć lekami.
Jakość relacji lekarz-pacjent
- Badania jakościowe wykazały stopień, do jakiego relacja pomiędzy lekarzem a pacjentem może się skomplikować, jeśli
obajobie strony nie osiągnąwspólnegoporozumienia co do przyczyny i sposobu leczenia. - Wielu chorych
posttrzegapostrzega kontakt z lekarzami i systemem ochrony zdrowia negatywnie. - W
badaniachtrakcie badania iterapiileczenia powinien mieć miejsce otwarty dialog z chorymi. PierwotnymPodstawowym zadaniem lekarzy rodzinnych jest poważne traktowanie chorego i jego dolegliwości, darzenie go szacunkiem i towarzyszenie mu w procesie leczenia, a także koordynowanie niezbędnych etapów leczenia i wskazywanie odpowiednichprogramzasobów pomocy socjalnej.- Należy proponować chorym regularne wizyty kontrolne w celu monitorowania postępów i włączania kolejnych etapów leczenia.
PomocnyPomocne może byćwprowadzenietym względzie dzienniczekdzienniczka objawów.OczekiwanieUzasadnione jest oczekiwanie przez chorych poważnego potraktowania ich dolegliwości oraz,udzielaniażeimotrzymająwsparciawsparcie zarównomedycznegomedyczne jak isocjalnego – jest uzasadnionesocjalne.„Psychiatryzacja“ wydaje się równie szkodliwa, co opracowywanie kryteriów kolejnych przypadków.Należy raczej skupić się na objawach wiodących u danego chorego i ocenić jego aktualną wydolność.
Przebieg, powikłania i rokowanie3
Przebieg
- U niektórych chorych natężenie objawów jest względnie stałe, ale u wielu – także tych najciężej chorujących – waha się, co skutkuje różnym stopniem dobrej lub złej kondycji w ciągu dnia.
- Przebieg choroby jest różny u poszczególnych osób i podlega silnym wahaniom. Ciężko chorzy pacjenci są przykuci do łóżka przez dłuższy czas i wymagają większej lub mniejszej opieki.
- U niektórych choroba trwa krócej niż 2 lata, u innych przebieg jest bardzo przewlekły.
- Obecnie żadna metoda leczenia nie gwarantuje dostatecznego wyleczenia.
- CBT jest skuteczniejsza niż inne metody interwencyjne u chorych z łagodnym lub umiarkowanym nasileniem objawów.
Powikłania
- Wstępne dowody na zwiększoną śmiertelność z przyczyn sercowo-naczyniowych.
PewneJedno duże retrospektywne badanie kohortowe wykazało zwiększony odsetek samobójstw.7
Rokowanie
- Nie ma możliwości oceny ogólnego rokowania.
- Mniej niż 10% chorych osiąga pełną remisję.
- Do 20% chorych, którzy początkowo byli skutecznie leczeni, doświadcza ponownego nasilenia objawów w dalszym przebiegu choroby.
Informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
Źródła
Piśmiennictwo
- Institute of Medicine. Beyond Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome: Redefining an Illness. National Academies Press 2015. pmid:25695122
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=25695122[uid]" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=25695122[uid]" target="_blank">PubMed - Nacul LC, Lacerda EM, Pheby D et al. Prevalence of myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome (ME/CFS) in three regions of England: a repeated cross-sectional study in primary care. BMC Med 2011; 9(1): 91.
https://bmcmedicine.biomedcentral.com/articles/10.1186/1741-7015-9-91" href="https://bmcmedicine.biomedcentral.com/articles/10.1186/1741-7015-9-91" target="_blank">bmcmedicine.biomedcentral.com - Baraniuk JN. Myalgic encephalomyelitis (Chronic fatigue syndrome). BMJ Best Practice. Last reviewed: 1 Jan 2023; last updated: 19 Jan 2022.
https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/277" href="https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/277" target="_blank">bestpractice.bmj.com - Collin SM, Nuevo R, van de Putte EM, Nijhof SL, Crawley E. Chronic fatigue syndrome (CFS) or myalgic encephalomyelitis (ME) is different in children compared to in adults: a study of UK and Dutch clinical cohorts. BMJ Open 2015; 5:e008830.
https://bmjopen.bmj.com/content/5/10/e008830" href="https://bmjopen.bmj.com/content/5/10/e008830" target="_blank">bmjopen.bmj.com - Ingman T, Smakowski A, Goldsmith K, et al. A systematic literature review of randomized controlled trials evaluating prognosis following treatment for adults with chronic fatigue syndrome. Psychol Med 2022; 52: 2917-29. PMID: 36059125
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=36059125[uid]" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=36059125[uid]" target="_blank">PubMed - Nijhof SL, Bleienberg G, Uiterwaal CSPM, et al. Effectiveness of internet-based cognitive behavioural treatment for adolescents with chronic fatigue syndrome (FITNET): a randomised controlled trial. Lancet 2012; 379: 1412-18. PubMed
- Roberts E, Wessely S, Chalder T, Chang CK, Hotopf M. Mortality of people with chronic fatigue syndrome: a retrospective cohort study in England and Wales from the South London and Maudsley NHS Foundation Trust Biomedical Research Centre (SLaM BRC) Clinical Record Interactive Search (CRIS) Register. Lancet 2016; 387: 1638-43.
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26873808/" href="https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26873808/" target="_blank">pubmed.ncbi.nlm.nih.gov - Nijhof SL, Maijer K, Bleijenberg G, Uiterwaal CSPM, Kimpen JLL, van de Putte EM. Adolescent Chronic Fatigue Syndrome: Prevalence, Incidence, and Morbidity. Pediatrics 2011; 127:e1169-75.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3697308/" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3697308/" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov
Autorzy
- Marek Oleszczyk, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej,Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (recenzent)
- Adam Windak, Prof dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
- Erika Baum,
profProf.drDr med., profesor medycy ogólnej, Biebertal (recenzja)