Document version compare

Co to jest żółtaczka?

Żółtaczka to zażółcenie skóry, błon śluzowych, białek oczu, płynów ustrojowych i narządów wewnętrznych spowodowane zwiększonym stężeniem barwnika żółciowego (bilirubiny) w organizmie. W niektórych przypadkach stolec jest odbarwiony, a mocz brązowawy. Poziom bilirubiny we krwi wynoszący 2,5–3 mg/dl (43–51 µmol/l) lub wyższy sprawia, że żółtaczka jest widoczna zewnętrznie.

Zażółcenie skóry rzadko może być spowodowane przez inne barwniki (pseudożółtaczka): bardzo wysokie spożycie beta-karotenu (marchew) lub w wyniku działania pewnych substancji w ramach specjalnego badania naczyń krwionośnych (angiografia fluorescencyjna).

W zależności od przyczyny rozróżnia się:

żółtaczkę przedwątrobową
żółtaczkę wewnątrzwątrobową
żółtaczkę pozawątrobową

Inna klasyfikacja to:

żółtaczka hemolityczna
żółtaczka cholestatyczna
żółtaczka wątrobowa

Metabolizm bilirubiny

W organizmie stale produkowane i rozkładane są czerwone krwinki (erytrocyty). Czerwone krwinki zawierają białko hemoglobinę, która transportuje tlen. Po zwykłym okresie przeżycia czerwone krwinki są rozkładane w śledzionie i częściowo w wątrobie. Hemoglobina jest przekształcana w specyficzną formę barwnika żółciowego bilirubiny, która jest filtrowana z krwi w wątrobie, gdzie jest przekształcana w specjalną formę bilirubiny i wydalana z żółcią do jelita. W jelicie bilirubina jest dalej rozkładana na substancje pigmentowe, które nadają stolcowi brązowy kolor. Część bilirubiny jest ponownie wchłaniana przez organizm w postaci produktu metabolizmu.

Co może być przyczyną?

Żółtaczka może zasadniczo rozwinąć się na trzy różne sposoby:

Przedwątrobowo
- Bardzo szybki i silny rozkład czerwonych krwinek może spowodować, że stężenie barwnika żółciowego we krwi wzrośnie tak bardzo, że wątroba nie poradzi sobie już z jego rozkładem. Zwiększona ilość barwnika żółciowego we krwi powoduje żółtaczkę.
Wewnątrzwątrobowo
- Zaburzenie wątroby prowadzi do upośledzenia zdolności rozkładu barwnika żółciowego, co skutkuje żółtaczką.
Pozawątrobowo
- Zablokowanie dróg żółciowych, np. z powodu kamieni żółciowych, również prowadzi do zwiększenia stężenia bilirubiny we krwi, a tym samym do żółtaczki.

Najczęstsze przyczyny

Kamienie żółciowe

Występują u pacjentów w każdym wieku; u kobiet występują trzykrotnie częściej niż u mężczyzn.
Typowe są epizody uporczywego bólu utrzymującego się godzinami oraz dodatkowo ataki intensywnej kolki trwające kilka minut. Ból występuje zwykle poniżej prawego łuku żebrowego, ewentualnie promieniuje do pleców lub prawego barku.
Kamienie żółciowe blokujące drogi żółciowe powodują żółtaczkę.

Wirusowe zakażenie wątroby (zapalenie wątroby)
- ostre zapalenie w wątrobie
  - zapalenie wątroby typu A, typu B, typu C
  - Zapalenie wątroby typu A przebiega w sposób ostry, typu B i C może mieć przebieg przewlekły.
- zapalenie wątroby typu A
  - przenoszenie głównie poprzez zakażenia wymazami, częste zakażenie w podróży
  - objawy grypopodobne przed wystąpieniem żółtaczki, następnie dyskomfort w górnej części jamy brzusznej, świąd, ciemny mocz, odbarwione stolce
  - Choroba ustępuje samoistnie.
  - Szczepienie jest możliwe.
- zapalenie wątroby typu B
  - Do przeniesienia dochodzi zwykle poprzez niezabezpieczony stosunek seksualny lub krew.
  - U ok. 1/3 zakażonych pacjentów z ostrym przebiegiem występuje żółtaczka, 1/3 cierpi jedynie na niespecyficzne objawy ogólne, a kolejna 1/3 zakażonych nie ma żadnych rozpoznawalnych objawów.
  - U ok. 10% chorych przechodzi ono w stan przewlekły, w trakcie którego może rozwinąć się nowotwór wątroby.
  - Zapalenie wątroby typu B jest bardzo zakaźne.
  - Zalecane są szczepienia w dzieciństwie i okresie dojrzewania.
- zapalenie wątroby typu C
  - Do przeniesienia wirusa zapalenia wątroby typu C dochodzi głównie poprzez kontakt z zanieczyszczoną krwią, zwłaszcza poprzez wspólne używanie strzykawek podczas dożylnego przyjmowania narkotyków.
  - Łagodne objawy w ostrej fazie choroby; przebieg przewlekły występuje często bez objawów.
  - 60–85% zakażeń przechodzi w stan przewlekły.
  - Spośród nich u 16–20% w ciągu kolejnych 20 lat rozwija się marskość wątroby.
  - Nie ma szczepionki.
Marskość wątroby
- Typowe objawy to utrata apetytu, wodobrzusze (nagromadzenie płynu w jamie brzusznej), zmiany skórne
Zwiększony rozpad czerwonych krwinek, choroba hemolityczna
- Choroby, w których żywotność erytrocytów jest skrócona (poniżej 120 dni) z powodu zwiększonego rozkładu.
- ok. 5% wszystkich przypadków anemii
- Może być spowodowana wieloma chorobami podstawowymi, takimi jak anemia sierpowata oraz talasemia.
- Może być również częścią obrazu klinicznego w zaburzeniach autoimmunologicznych lub reakcją na leki.
- Krwinki czerwone mogą być również niszczone czysto mechanicznie, przez co uwalnia się zwiększona ilość hemoglobiny (i w efekcie wzrasta poziom bilirubiny). Jedną z możliwych przyczyn są sztuczne zastawki serca, które uszkadzają przepływające czerwone krwinki.
Guz
- Guz, który uciska drogi żółciowe; zwykle w przypadku nowotworu trzustki lub rozprzestrzenienia się raka do wątroby (przerzuty do wątroby).
Ostre zapalenie trzustki
- Zazwyczaj występuje u pacjentów spożywających dużą ilość alkoholu lub mających kamienie żółciowe.
- Bardzo silny ból w lewej górnej części jamy brzusznej promieniujący do pleców i ewentualnie do lewego barku.
Choroba Meulengrachta/ zespół Gilberta
- dziedziczne, niegroźne zaburzenie metaboliczne
- Może powodować łagodną żółtaczkę, często obserwowaną w związku z innymi chorobami lub poszczeniem.
- Nie wymaga leczenia.
- Mogą występować nietolerancje leków.
Żółtaczka noworodków
- Żółtaczka jest dość powszechna u noworodków z powodu zwiększonego uwalniania bilirubiny we krwi. W większości przypadków jest nieszkodliwa i nie wymaga leczenia, gdyż ustępuje samoistnie.
- Jeśli poziom bilirubiny jest bardzo wysoki, stosuje się terapię specjalnym światłem, które sprzyja rozkładowi bilirubiny.

Rzadsze przyczyny

Przewlekła choroba wątroby (lub choroba dróg żółciowych)
- pierwotna marskość żółciowa
  - Zniszczenie dróg żółciowych wątroby spowodowane procesem zapalnym, który prawdopodobnie ma charakter autoimmunologiczny.
- pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych
  - Przewlekłe zapalenie dróg żółciowych, w wyniku którego ulegają one zbliznowaceniu; przyczyna nie jest znana.
  - zwykle związane z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego lub chorobą Leśniowskiego-Crohna
Przekrwienie wątroby w przypadku zaburzeń serca
Uszkodzenie wątroby spowodowane lekami lub toksynami
- przyjmowanie leków uszkadzających wątrobę – np. paracetamolu, sulfonamidów, leków psychotropowych
- kontakt z rozpuszczalnikami (które są toksyczne dla wątroby) w pracy
Żółtaczka w czasie ciąży
- Występuje głównie w ostatnich 3 miesiącach ciąży.
- Powoduje silny świąd, zwykle zmniejszający się w ciągu kilku tygodni po porodzie.
- Większość postaci żółtaczki w ciąży jest niegroźna.
Ostre stłuszczenie wątroby w ciąży
- rozwój ostrego stłuszczenia wątroby i niewydolności wielonarządowej w ostatnim trymestrze ciąży
- Terapia obejmuje szybki poród i intensywne środki medyczne.
Rzadkie zakażenia
- Żółtaczka może występować w ramach malarii lub innych chorób tropikalnych, a także być spowodowana przez pasożyty, takie jak bilharcjoza.
Rzadko gojenie dużego krwiaka może również prowadzić do wzrostu poziomu bilirubiny wraz pojawieniem się żółtaczki, ponieważ duże ilości barwnika krwi są wchłaniane z tkanki do krwi i rozkładane.

Kiedy należy zasięgnąć porady lekarskiej?

Żółtaczka może być oznaką poważnej choroby, dlatego należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Badania dodatkowe

Historia choroby

Lekarz może zadać następujące pytania:

Od jak dawna występują te dolegliwości?
Czy zauważyłeś zmianę koloru moczu lub stolca?
Czy odczuwasz bóle? Jeśli tak, to czy są one kolkowe, czy stałe?
Czy wystąpiła gorączka?
Czy byłeś chory przed wystąpieniem żółtaczki?
Czy zauważyłeś jakieś zmiany w masie ciała lub apetycie?
Czy miałeś biegunkę?
Czy cierpisz na świąd?
Czy regularnie przyjmujesz leki?
Czy byłeś ostatnio leczony farmakologicznie?
Czy miałeś ostatnio kontakt z substancjami uszkadzającymi wątrobę?
Czy możesz być zarażony zapaleniem wątroby?
- Czy jesteś uzależniony od narkotyków?
- Czy byłeś ostatnio za granicą?
- Czy to możliwe, że zjadłeś skażoną/zakażoną żywność?
- Czy miałeś kontakt z osobami chorymi na żółtaczkę?
- Kontakty seksualne?
- Czy ostatnio otrzymałeś transfuzję krwi?

Badanie w gabinecie lekarskim

Lekarz przeprowadzi badanie fizykalne, zwracając szczególną uwagę na badanie brzucha – czy wątroba lub pęcherzyk żółciowy są powiększone? Czy okolica wątroby/ pęcherza żółciowego jest bolesna przy ucisku?

Czy występują zmiany skórne świadczące o zaburzeniu wątroby (zadrapania spowodowane świądem, naderwania kącików ust, rozszerzone drobne naczynia krwionośne w skórze, zaczerwienione dłonie, skrócone ścięgna dłoni itp.)?

Badania dodatkowe

Badania krwi są niezwykle ważne w celu ustalenia dokładnej diagnozy; można w nich sprawdzić poziom bilirubiny, czerwonych krwinek, funkcję wątroby, ewentualnie także oznaki zapalenia itp. Wielu lekarzy pierwszego kontaktu może również wykonać badanie ultrasonograficzne wątroby, pęcherzyka żółciowego i innych narządów jamy brzusznej w celu poszukiwania nieprawidłowości w wielkości i strukturze.

Inne badania mogą obejmować TK, ERCP (specjalne zdjęcie rentgenowskie dróg żółciowych), RM i badanie tkanek wątroby. W razie potrzeby przeprowadza się je w szpitalu.

Jeśli podejrzewa się ostrą, poważną chorobę lub diagnoza jest niejasna, zostaniesz przyjęty do szpitala.

Leczenie

Leczenie zależy od choroby podstawowej i dlatego obejmuje bardzo różne opcje terapeutyczne.

Dodatkowe informacje

Żółtaczka – informacje dla lekarzy

Autorka

Susanna Allahwerde, lekarz rodzinny Berlin