Częstość występowania: PonadU ponad 80% pacjentów geriatrycznych z wieloma chorobami współistniejącymi chorobami. Mężczyźni chorują rzadziej.
Objawy: Podział na wysiłkowe nietrzymanie moczu, nietrzymanie z powodu przepełnienienienia i nadreaktywność pęcherza moczowego.
Obraz kliniczny: W wysiłkowym nietrzymaniu moczu wyciek moczu przy wysiłku, w nietrzymaniu moczu z przepełnienia prawie niezauważalny wyciek moczu, w nadreaktywności pęcherza moczowego ciągłeczęste parcie na mocz.
Diagnostyka: Wywiad lekarski, badanie fizykalne i badanie moczu, a także dzienniczek mikcji i ultrasonograficzna ocena ilości zalegającego moczu.
TerapiaLeczenie: W zależności od rodzaju nietrzymania moczu, konkretnaleczenie terapia zachowawczabehawioralne, w razie potrzeby ze wsparciem farmakologicznym farmakologiczne.
Informacje ogólne
Definicja
Mimowolne, niezależne od świadomej decyzji danej osoby, oddawanie moczu (mikcja) prowadzące do częściowego lub utratacałkowitego moczuopróżniania pęcherza moczowego.1
ZwłaszczaOsoby starsze kobietyz starajnietrzymaniem moczu bardzo często nie zgłaszają sięobjawów bagatelizowaćlekarzowi; swojekonieczny objawyjest zedokładny wstydu,wywiad dlategoukierunkowany należyna rutynowo i bezpośrednio rozmawiać z nimi o możliwym nietrzymaniunietrzymania moczu.
Częstość występowania
U 17-57% starszych kobiet mieszkających w domu i u ponad 80% wymagających opiekiosób starszych pacjentów z wieloma chorobamischorzeniami wspówymagających stałistniejącymiej opieki
KobietyU cierpiąkobiet nanietrzymanie tmoczu wystę przypadłość ponadpuje dwukrotnie częściej.12
Niewiele jest badań naukowych dotyczących nietrzymania moczu u pacjentów geriatrycznych, zwłaszcza u tych z licznymi chorobami współistniejącymi, przyjmujących wiele leków, z ryzykiem rozwoju stanu przewlekłego i utraty samodzielności.
Nietrzymanie moczu jest bardzo istotnym problemem dla wielu starszych osób, który jednocześnie często nie jest znany lekarzom prowadzącymzgłaszany.23
Etiologia i patogeneza
Czynniki związane z układem moczowo-płciowym
Zakażenia układu moczowego, guzy, nagromadzenie kamienikamienie kałowychowe w odbytnicy
upośledzenie funkcji poznawczych („Nie mogę znaleźć toalety” lub nie„Nie wiem, jak z niej skorzystać"”)
czynniki środowiskowe (trudno dostępne toalety, brak oświetlenia lub uchwytów, nieodpowiednie ubranie)
ICD-10
R32 Nietrzymanie moczu, nieokreślone
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Z punktu widzenia lekarza pierwszegopodstawowej kontaktuopieki zdrowotnej najważniejszą rzeczą jest bezpośredniezidentyfikowanie zaji prawidłowe postęciepowanie sięz problemem,abynietrzymania uwolnić osoby nim dotknięte od poczucia wstydumoczu.
Kwestionariusze objawów mogą dostarczyćpomóc wskazw określeniu problemówekw nazwiązanych tematz występowania nietrzymanianietrzymaniem moczu.
OpróczDobrze ustrukturyzowanegozebrany zbieraniawywiad wywiadu,z zwalidowanaużyciem ocenakwestionariuszy oferujepozwala korzyścina w postaci kompletności, znormalizowanej terminologii, porównywalności w czasiezidentyfikowanie i niezależnościzgodne odz badajprawidłowącego(ważnośćterminologią irozpoznanie wiarygodność)schorzenia.
Wywiad lekarski
NiediagnozowanyNiezdiagnozowany problem
Ukierunkowany wywiad jest ważny, ponieważ nietrzymanie moczu jest zwykleczęsto tematem tabu, i częstoktóry nie jest aktywnie zgłaszaneaszany przez osoby dotknięte tym problememlekarzowi.
Typowe objawy
U osób starszych często występuje połączenie wysiłkowego nietrzymania moczu i pęcherza nadreaktywnego.
przypisanieokreślenie czasowekiedy występuje i związanezek z aktywnością
stres psychologiczny
osobista sytuacja życiowa (wywiad społeczny)
ograniczenia sprawności
sprawność psychiczna i fizyczna
choroby współistniejące
choroby o potencjalnym wpływie na dolne drogi moczowe (np. cukrzyca, stan po udarudarze, miażdżyca, choroba Parkinsona, zapalenia mózgu, uszkodzenia rdzenia kręgowego, otępienie, radioterapia, depresja, inne choroby psychiczne, itp.)
zabiegi chirurgiczne
Zabiegi w obrębie miednicy mniejszej mogą być przyczyną zarówno zaburzeń opróżniania pęcherza moczowego, jak i zatrzymania moczu z powodu odnerwienia lub urazu dolnych dróg moczowych.
wywiad ginekologiczny
w tym liczba i rodzaj porodów i ciąż lub możliwych powikłań
wywiad dotyczący aktywności seksualnej
wskazanie np. na niedobór estrogenów (w dyspareunii), zaburzenia neurologiczne lub choroby metaboliczne (w zaburzeniach erekcji)
aktualnie przyjmowane leki
wywiad dotyczący oddawania stolca
między innymi częstotliwość, czasodczuwanie ostrzeżeniaparcia na stolec, nietrzymanie stolca, trudności w oddawaniu moczudefekacji
zaburzeniaZaburzenia opróżniania pęcherza moczowego i nietrzymanie moczu są często związane z zaburzeniami defekacji.
Masy stolca w odbytnicy mogą utrudniać opróżnianie pęcherza, zmniejszać jego pojemność, a tym samym powodować objawy nietrzymania moczu.
Zaparcia mogą być zaostrzonenasilone przez ograniczoneograniczenie piciespożywania płynów i bezruch, ciągłe parcie podczas defekacji może osłabiać dno miednicy.
historia picia
przyjmowania płynów
ilość i czas piciaspożywania płynów – uwzględniając również czas snu
wcześniejsze leczenie nietrzymania moczu
wcześniejsze próby terapiileczenia i informacje na temat wcześniejszego korzystania z pomocy
Badanie przedmiotowe
badanie zewnętrznych narządów płciowych
badanie per rectum (napięcie zwieracza, prostataocena prostaty u mężczyzn)
badanie neurologiczne, zwłaszcza dermatomów S2-S5 (znieczulica siodłowa)
Ocenaocena sprawności psychicznej i fizycznej
test wysiłkowy w celu obiektywizacji mimowolnego wycieku moczu
Należy poprosić pacjenta o kaszel i/lub parcie, gdy pęcherz jest pełny.
w przypadku wycieku moczu: pozytywny wynik testu wysiłkowego
w razie potrzeby powtórzenie testu wysiłkowego w pozycji stojącej
test wkładkowy
obiektywizacja i kwantyfikacjaocena ilościowa utraty moczu, szczególnie w odniesieniu do przebiegu terapii
różnica w wadze między mokrymi pieluchami/wkładkami z jednego dnia lub nocy a suchą wagą tej samej liczby pieluch i wkładek
Badanie moczu
wykluczenie infekcji za pomocą pasków testowych w ramach badania wstępnego
w celu wyjaśnienia przyczyny nietrzymania moczu z przepełnienia
w celu oszacowania stopnia uszkodzenia lub możliwości rehabilitacji górnych dróg moczowychnerek
sód w surowicy
w celu wyjaśnienia możliwej hiponatremii prowadzącej do nietrzymania moczu – nierzadko w wyniku leczenia diuretykami tiazydowymi i/lub lekami przeciwdepresyjnymi lub przeciwdrgawkowymi
informacje na temat morfologii, funkcjiobecności nerekpatologii oddzielonych(kamica, bocznienowotwory) oraz zakresuczynności iukładu lokalizacji przyczyny zatrzymaniamoczowego
Uretrocystoskopia
przy podejrzeniu maszmian wewnątrzpęcherzowych
Badanie urodynamiczne
Jego wartość w zakresie przewidywania powodzenia leczenia jest kontrowersyjna, ale powinnaPowinno być branabrane pod uwagę u pacjentów geriatrycznych.
przy niepowodzeniu terapii
przed planowanym zabiegiem chirurgicznym
w przypadku złożonej historii, zwłaszcza w przypadku chorób neurologicznych
cel
obiektywizacja objawów
ilościowa ocena dysfunkcji dolnych dróg moczowych
ocena ryzyka w odniesieniu do zapobiegania uszkodzeniom górnych dróg moczowych w neurogennych zaburzeniach pęcherza moczowego
Wskazania do skierowania do specjalisty
Pogłębienie diagnostyki: urolog, a w przypadku kobiet również ginekolog
W przypadku utrzymującej sięmikrohematuriidalszedalsza wyjaśnieniediagnostyka przezu urologa
Pacjenci leczeni przez ponad sześć miesięcy bez poprawy również powinni zostać skierowani do urologa.
TerapiaLeczenie
Cele terapiileczenia
Identyfikacja i korygowanie czynników wyzwalających lub prowokujących (zwłaszcza skutków ubocznych leków)
Poprawa jakości życia
kontrola objawów
zmniejszenie epizodów nietrzymania moczu
Ogólne informacje o terapiileczeniu
Nietrzymanie moczu należy leczyć zgodnie z jego przyczyną i dostosować leczenie do subiektywnego poziomuodczuwania cierpieniadolegliwości.
Na początku warto leczyć pacjentów geriatrycznych empirycznie i zachowawczo.
Inwazyjne zabiegi chirurgiczne powinny być stosowane u pacjentów geriatrycznych tylko w wyjątkowych przypadkach.
ŚrodkiMetody leczenia zachowawczego
Interwencja behawioralna
Zalecenie redukcji masy ciała można rozważyć w przypadku kobiet z dużą nadwagą, raczej młodszych, z nietrzymaniem moczu.
W przypadku przyjmowania silnych inhibitorów CYP3A4 (inhibitory proteazy, ketokonazol lub itrakonazol) wiele leków przeciwcholinergicznychantycholinergicznych jest przeciwwskazanych lub konieczne jest zmniejszenie dawki.
Dostępne substancje:
Oksybutynina jako lek pierwszego wyboru; nie można było udowodnić istotnych zalet innych, droższych substancji.oksybutynina
dawka początkowa: 2,5 mg 2 razy na dobę 2,5 mg doustnie
możliwe zwiększenie dawki do 5 mg 2 razy na dobę
alternatywnie jako - znacznie droższy - plaster 3,9 mg/24 h, zmiana co 3-4 dni (niedostępny w Polsce)
możliwe zwiększenie dawki do 8 mg 1 razy na dobę (maksymalna dawka dobowa)
Przeciwwskazania obejmują jednoczesne stosowanie silnych inhibitorów CYP3A4 (patrz powyżej) u pacjentów z umiarkowanymi lub ciężkimi zaburzeniami czynności wątroby lub nerek.
propiweryna (niedostępna w Polsce)
dawka początkowa 15 mg 2 raz na dobę doustnie
możliwe zwiększenie dawki do 15 mg 3 razy na dobę (maksymalna dawka dobowa)
przeciwwskazania: m.in. tachyarytmie i umiarkowane do ciężkich zaburzenia czynności wątroby
zmniejszenie dawki do 1 mg 2 razy na dobę w przypadku nietolerancji lub GFR <30>30>≤30 ml/min
chlorek trospiowy (niedostępny w Polsce)
20 mg 2 raz na dobę, doustnie
zmniejszenie dawki do 20 mg 1 raz na dobę przy GFR ≤30 <30>30>ml/min
W przypadku stosowania leków przeciwmuskarynowych należy uważnie monitorować terapiędziałania niepożądane (zwłaszczamożliwe ocenanasilenie zalegania moczu).
Nie udowodniono dodatkowych korzyści ze stosowania mirabegronu. Jest on stosowany wyłącznie uU pacjentów, którzy nie tolerują leków antycholinergicznych można zastosować mirabegron.
tylko u dobrze kontrolowanych pacjentów z dobrze kontrolowanym nadciśnieniem lub pacjentów bez nadciśnienia tętniczego (pod stałą kontrolą ciśnienia tętniczego)
zalecana dawka 50 mg 1 raz na dobę
zmniejszenie dawki w przypadku zaburzeń czynności nerek lub przyjmowania silnych inhibitorów CYP3A4
ZastrzykiIniekcje z toksyny botulinowej są wysoce skuteczną interwencją chirurgiczną o ograniczonej inwazyjności w przypadkach opornego na leczenie pęcherza nadreaktywnego.
MożeMogą być również stosowanastosowane jako procedura zapasowapomocniczo u pacjentów geriatrycznych.
Schematy dawkowania i technika wstrzykiwania nie są ustandaryzowane i różnią się w zależności od stosowanego preparatu.
skuteczna w zmniejszaniu liczby epizodów wysiłkowego nietrzymania moczu o umiarkowanym nasileniu u funkcjonalnie zdrowych kobiet w wieku od 20 do 85 lat
Dane dotyczące pacjentek w podeszłym wieku z wieloma chorobami współistniejącymi nie są dostępne.
Skuteczne dawki w randomizowanych badaniach wynosiły 40 mg 2 razy na dobę doustnie.
stopniowe odstawianie leków
uwagaUWAGA: Wysoki wskaźnik działań niepożądanych przy raczej niskim efekcie terapeutycznym, dlatego należy przeprowadzić krytyczną ocenę ryzyka i korzyści, zwłaszcza u pacjentów ze współistniejącymi chorobami psychicznymi (zwiększone ryzyko tendencji samobójczych).
Połączenie duloksetyny i ćwiczeń mięśni dna miednicy może dać lepsze efekty niż sama farmakoterapia.
Przewlekłe zatrzymanie moczu z nietrzymaniem moczu z przepełnienia
Jeśli wywołane przez leki:
odstawienie lub zmniejszenie dawki leku wywołującego chorobęobjawy
zmniejszenie oporu odpływu moczu z pęcherza moczowego, zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet
Po zatrzymaniu moczu i cewnikowaniu należy podjąć próbę wyprowadzeniausunięcia cewnika wspomaganą alfa-blokerem w celu przywrócenia spontanicznej mikcji.
Parasympatykomimetyki (betanchol, bromek distygminy) w przypadku atonii wypieracza
Wskazaniem do założenia cewnika do pęcherza moczowego jest przede wszystkim zaburzenie opróżniania pęcherza, a nie nietrzymanie moczu.
W leczeniu nietrzymania moczu, instrumentalny dożywotni drenażcewnikowanie pęcherza moczowegona za pomocą cewnikastałe stanowi opcję leczenia co najwyżej w wybranych przypadkach objawowej, quasi-paliatywnej metody przy niepowodzeniu, odmowie lub niemożności zastosowania wszystkich innych form terapii.
Jeśli długotrwały drenaż pęcherza moczowego jest nieunikniony, preferowany powinien być drenaż przez cewnik nadłonowy, zwłaszcza u mężczyzn.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Nietrzymanie moczu jest częstostym problemem narastającym wraz z wiekiem.
Powikłania
Izolacja społeczna
Zapalenie skóry i infekcje w okolicy narządów płciowych
Dobre wyniki można zwykle osiągnąć za pomocą prostych środków terapeutycznych.12
Dalsze postępowanie
Stworzenie planu leczenia po indywidualnej ocenie osoby dotkniętej chorobąchorej
Nie wszyscy lekarze majposiadają doświadczenie w zeleczeniu wszystkimipacjenta środkamiz nietrzymaniem moczu, ale powinni koordynować i wspierać leczenie (niezależnie od tego, czy pacjent jest leczony w domu,prowadzone przez fizjoterapeutę czy przezinnego lekarza specjalistę).
Informacje dla pacjentów
O czym należy poinformować pacjentów?
O środkach pomocniczych
O możliwościach leczenia zachowawczegobehawioralnego i farmakologicznego
Standardy postępowania diagnostyczno-terapeutycznego dla pacjentów dorosłych z dolegliwościami dolnych dróg moczowych. Raport przygotowany przez Polskie Towarzystwo Urologiczne, Fundację Eksperci dla Zdrowia. Warszawa, 2019 (dostęp 20.01.2024) orka.sejm.gov.pl
LiteraturPiśmiennictwo
Drabczyk R. Nietrzymanie moczu - rodzaje, leczenie i sposoby zapobiegania. Medycyna praktyczna. (dostęp 20.01.2024) www.mp.pl
Definicja: Mimowolne oddawanie moczu. Częstość występowania:Ponad U ponad 80% pacjentów geriatrycznych z wieloma chorobami współistniejącymi chorobami. Mężczyźni chorują rzadziej.