Co to jest bulimia?
Definicja
Bulimia charakteryzuje się powtarzającymi się napadami obżarstwa przez dłuższy czas (co najmniej raz w tygodniu w ciągu 3 miesięcy) i nadmierną koncentracją na kontroli masy ciała:
- W określonym czasie, np. w ciągu dwóch godzin, dochodzi do spożycia wyraźnie większej ilości pokarmu niż ta, którą spożyłaby większość ludzi w porównywalnym czasie i w podobnych okolicznościach.
- Poczucie braku samokontroli podczas napadu obżarstwa, np. brak możliwości zakończenia posiłku albo zadecydowania, co i ile zjeść.
- Sylwetka i masa ciała mają nadmierny wpływ na samoocenę.
Objawy
- Purging (ang. to purge: oczyszczać, pozbywać się) – osoby cierpiące na tą chorobę zwykle stosują jedną lub więcej z poniższych metod, aby uniknąć przyrostu masy ciała:
- wywoływanie wymiotów
- głodówki
- nadmierna aktywność sportowa
- regularne stosowanie środków przeczyszczających, odwadniających lub innych leków.
- Niska samoocena, pogarda dla samego siebie
- Towarzyszące objawy somatyczne (np. zawroty głowy, senność, zmęczenie, zaburzenia snu, bóle brzucha i niestrawność, nieregularne miesiączki).
- Chorzy postrzegają siebie i swoje ciało inaczej niż świat zewnętrzny, uważają, że jest zbyt gruby, mimo że jest szczupły lub chudy.
- Docelowa masa ciała chorego jest zwykle około 10 kg niższa niż prawidłowa masa ciała.
- Chorzy są co do zasady nadzwyczaj zaabsorbowani własnym ciałem i wyglądem.
- Często dochodzą do tego wahania nastroju i różne zaburzenia psychiczne.
Cechy napadów obżarstwa
- Podczas napadu obżarstwa chory traci kontrolę nad sytuacją.
- Przyjmuje duże ilości pokarmu i go zwraca.
- Napady obżarstwa mogą się zdarzać raz lub kilka razy dziennie albo raz na dwa tygodnie.
- Napad może trwać od kilku minut do kilku godzin.
Stan psychiczny
- Lęk, wewnętrzny niepokój/napięcie, nuda i samotność mogą wywołać napad obżarstwa.
- Wielu chorych, szczególnie na początku choroby, po ataku obżarstwa czuje ulgę lub satysfakcję.
- Następnie pojawia się wzmożone poczucie winy, wstyd i udręka.
- Depresja jest częstym zjawiskiem.
Warunki społeczne
- Ze względu na wysokie koszty żywności mogą się pojawić problemy finansowe.
- Wcześniejsze choroby i traumy z dzieciństwa i okresu dojrzewania, a także powiązany ze sobą wzajemnie rozwój psychiczny, społeczny i ruchowy odgrywają decydującą rolę w leczeniu i przebiegu choroby.
Czynniki utrudniające
- Nadużywanie alkoholu, narkotyków, środków uspokajających lub nasennych
Powikłania i szkody następcze, które mogą wystąpić w wyniku wymiotów
- Drgawki
- Napady padaczkowe
- Zaburzenia rytmu serca
- Osłabienie mięśni
- Zaawansowana próchnica – możliwe przyczyny:
- uszkodzenie szkliwa spowodowane działaniem kwasu żołądkowego przy częstym wymiotowaniu
- kompulsywne spożywanie słodyczy podczas napadów obżarstwa
- głodówki (sprzyjają rozwojowi próchnicy)
- zmniejszona produkcja śliny (leki moczopędne lub przeczyszczające mogą powodować suchość jamy ustnej)
- dentofobia (lęk przed stomatologiem)
- zapalenie błony śluzowej jamy ustnej lub przyzębia w wyniku niedożywienia lub nieprawidłowej diety
- uszkodzenie błony śluzowej, powiększenie ślinianek przyusznych i podjęzykowych
- Objawy żołądkowo-jelitowe (np. np. wzdęty brzuch, zaparcia, ból górnej części jamy brzusznej).
- nagniotki na palcu lub grzbiecie dłoni będące skutkiem częstego wywoływania wymiotów
Przyczyny
- Znaczenie mają zarówno czynniki społeczne, psychologiczne, jak i rodzinne, a prawdopodobnie także genetyczne.
- Istnieje wiele podobieństw między bulimią i anoreksją. Bulimia może rozwinąć się z anoreksji i odwrotnie.
- Chory ma często niską samoocenę i nadmierną potrzebę kontroli.
- Wydaje się, że długotrwałe powstrzymywanie się od jedzenia lub ograniczanie ilości jedzenia może prowadzić do silnego uczucia głodu, któremu chory nie jest w stanie się oprzeć, co prowadzi do napadów obżarstwa.
- Badania wskazują na cechy wspólne z uzależnieniami, rzeczywiście chorzy na bulimię często są również osobami uzależnionymi.
Czynniki, które mogą się przyczyniać do rozwoju bulimii:
Choroby towarzyszące
- Zaburzenia osobowości – różne postacie i stopnie nasilenia
- Najczęstsze są osobowości obsesyjne i unikające zaburzenia.
- Niemal 60% chorych cierpi na jakąś postać zaburzenia osobowości, a odsetek ten jest jeszcze wyższy w przypadku ciężkich postaci bulimii.
- Inne zaburzenia psychiczne
- U 50–70% pacjentów z zaburzeniami odżywiania dochodzi do ciężkiej depresji lub dystymii (nastroju depresyjnego).
- U pacjentów z bulimią ryzyko rozwoju zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych w ciągu ich życia wynosi 25%.
- Uzależnienia
- Prawie 40% pacjentów z bulimią cierpi na inne uzależnienie.
Problemy rodzinne
- Częste trwające lub nierozwiązane konflikty
- Przemoc
- Inne problemy psychiczne w rodzinie
Częstotliwość występowania
- Badania przeprowadzone w Ameryce Północnej w latach 80. i 90. XX wieku wykazały, że prawdopodobieństwo rozwoju bulimii u młodych kobiet w wieku 15–35 lat wynosi około 1–3%.
- Prawdopodobnie istnieje duża liczba niezarejestrowanych przypadków. Jedną z przyczyn może być fakt, że wielu chorych nie chce szukać pomocy. Nim chory zwróci się o pomoc, od pojawienia się problemów mija średnio 4–5 lat.
- Około 75–95% osób dotkniętych chorobą stanowią kobiety, większość z nich to osoby dorosłe, a średni wiek pierwszego zachorowania wynosi około 19 lat.
Badania dodatkowe
Historia choroby – rozmowa z lekarzem
Najczęściej osoby dotknięte zaburzeniami odżywiania nie zgłaszają się do lekarza z własnej inicjatywy, lecz raczej pod presją bliskich lub jeśli podejrzenie zaburzeń odżywiania pojawi się podczas badań lekarskich u nastolatka (12–14 lat).
Lekarz może wówczas zadać szczegółowe pytania dotyczące:
- stosunku do jedzenia (np. utraty kontroli, silnego wpływu na życie)
- napadów obżarstwa
- wymiotów
- innych metod odchudzania
- rzeczywistej utraty masy ciała
- postrzegania własnego ciała.
Specjalne kwestionariusze i relacje bliskich dostarczają dalszych ważnych informacji.
Badania przedmiotowe
Aby uzyskać obraz stanu fizycznego pacjenta, przeprowadza się przedmiotowe badanie neurologiczne, mierzy się wzrost, masę ciała, tętno, ciśnienie tętnicze, wykonuje się EKG oraz, w przypadku dzieci i młodzieży, ocenia się aktualny etap rozwoju fizycznego.
Poza tym pobierana jest krew, na przykład w celu określenia poziomu stanu zapalnego, poziomu cukru, elektrolitów, parametrów tarczycy oraz czynności nerek, wątroby i trzustki.
W niektórych przypadkach wskazane jest również badanie pod kątem niedoborów witamin lub ewentualnego zażywania narkotyków.
Skierowanie do specjalisty
- Jeśli podejrzenie bulimii się potwierdza, należy skierować pacjenta do psychoterapeuty z doświadczeniem w leczeniu osób z zaburzeniami odżywiania.
- W związku z ewentualnymi przyczynami somatycznymi lub negatywnymi następstwami należy również skierować pacjenta do odpowiednich specjalistów (chorób metabolicznych, kardiologa, laryngologa) w celu dalszej diagnostyki i leczenia.
- Ponadto można się skonsultować z dietetykami, którzy mają doświadczenie w pracy z osobami chorymi na bulimię. Niezbędna jest regularna wymiana informacji między dietetykami i psychoterapeutami.
- Należy zadbać o regularne wizyty u stomatologa w celu przeprowadzenia diagnostyki, leczenia i monitorowania uszkodzeń szkliwa i przyzębia.
Skierowanie do szpitala
Jeśli choroba jest na tyle poważna, że leczenie ambulatoryjne nie wystarcza lub nie da się go wdrożyć w najbliższym czasie, pacjent powinien zostać przyjęty do szpitala specjalizującego się w zaburzeniach odżywiania lub na oddział dzienny:
- W przypadku niektórych współistniejących chorób psychicznych lub somatycznych (np. skłonności samobójczych, nieodpowiednio leczonej farmakologicznie cukrzycy, poważnych samookaleczeń, uzależnienia od narkotyków lub alkoholu).
- Jeśli choroba jest na tyle poważna, że chory nie jest w ogóle w stanie kontrolować swoich zachowań żywieniowych lub doszło do zaburzeń poziomu składników mineralnych we krwi.
- W przypadku powikłań w trakcie ciąży, spowodowanych zaburzeniami odżywiania.
- Jeśli środowisko rodzinne/społeczne chorego utrudnia leczenie.
Leczenie
Cele leczenia
- Odpowiednia edukacja osób dotkniętych chorobą oraz – w przypadku nieletnich – ich rodziców na temat choroby i planu terapii
- Wspólne dążenie pacjentów i lekarzy do osiągnięcia celu leczenia
- Zapobieganie napadom obżarstwa się i wymiotowaniu
- Unormowanie aktywności fizycznej
- Wzmacnianie pewności siebie i pozytywnej samooceny
- Odzyskanie kontroli nad zachowaniami żywieniowymi
- Leczenie i wyleczenie wtórnych chorób somatycznych
- Przezwyciężenie trudności natury psychicznej
- Uniknięcie przejścia bulimii w stan przewlekły
Psychoterapia
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest psychoterapią z wyboru i może być prowadzona jako psychoterapia indywidualna, grupowa lub rodzinna. Psychoterapia rodzinna jest wskazana np. wtedy, gdy w rodzinie występują konflikty, kiedy rozwój psychologiczny jest opóźniony lub upośledzony albo kiedy inni członkowie rodziny są ważni z punktu widzenia powodzenia terapii.
Elementem terapii poznawczo-behawioralnej jest również edukacja (psychoedukacja) na temat zdrowego żywienia, potrzeb żywieniowych organizmu i fizycznych konsekwencji zaburzeń odżywiania. Chory może się nauczyć podważać swoje odczuwane jako rzeczywiste, ale mało pomocne wzorce myślowe typu „będę szczęśliwy, tylko będąc szczupłym” i dostrzegać związek między swoimi zachowaniami żywieniowymi i leżącymi u ich podstaw emocjami, takimi jak wstyd, smutek i złość. Ponadto zaburzenia odżywiania mogą również odgrywać pewną rolę w relacjach z innymi ludźmi; one również mogą być analizowane i przepracowywane.
Leki
Dorośli cierpiący z powodu bulimii mogą jednocześnie przyjmować leki przeciwdepresyjne, aby ograniczyć napady obżarstwa i wymiotowanie. W przypadku współwystępowania depresji, lęków, zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych zarówno dorośli, jak i młodzież mogą być leczeni lekami przeciwdepresyjnymi.
Ruch i odprężenie
Badania z udziałem osób z zaburzeniami odżywiania wykazały korzystny wpływ różnych metod fizjoterapii na zachowania żywieniowe i jakość życia. Metody stosowane w tym badaniu obejmowały na przykład:
- trening siłowy
- ćwiczenia relaksacyjne
- ćwiczenia na świadomość ciała
- jogę
- masaż.
Program samozarządzania
Niektórym chorym na bulimię zaleca się udział w specjalnym programie samozarządzania, realizowanym pod kierunkiem terapeuty ("kierowana samopomoc"), wykorzystującym elementy terapii poznawczo-behawioralnej.
Co możesz zrobić sam?
- Istnieją grupy samopomocy dla chorych na bulimię, w których można się wymieniać informacjami z osobami, które chorują lub chorowały na bulimię.
- W niektórych przypadkach może się sprawdzić realizowany pod kontrolą program samoleczenia.
- Można uniknąć uszkodzeń zębów spowodowanych częstymi wymiotami, powstrzymując się od wymiotowania.
- Do czasu osiągnięcia tego celu w ramach psychoterapii należy przestrzegać następujących zaleceń stomatologa:
- Tuż po zwymiotowaniu nie myj zębów, lecz dokładnie wypłucz usta wodą.
- Dobrze jest także płukać usta środkami neutralizującymi kwasy, takimi jak soda oczyszczona lub środki neutralizujące kwasy rozpuszczone w wodzie (np. inhibitory kwasu żołądkowego).
- Płyny do płukania jamy ustnej zawierające fluor, lakiery i pasty do zębów zwiększają odporność szkliwa, działając profilaktycznie.
- Uczęszczaj regularnie i przez długi czas do psychoterapeuty i na badania lekarskie.
Zapobieganie
W zapobieganiu zaburzeniom odżywiania skuteczne okazały się następujące działania:
- Wzmacnianie kompetencji życiowych młodzieży.
- Budowanie poczucia własnej wartości.
- Krytyczny stosunek do mediów i lansowanych przez nie ideałów piękna.
- Nauka radzenia sobie z emocjami.
- Rozwijanie ciałopozytywności.
Rokowanie
- Rokowanie jest korzystne, jeśli przebieg choroby jest krótki, a wiek zachorowania niski i jeśli w rodzinie chorego nie występuje uzależnienie od alkoholu.
- Leczenie poprawia rokowanie, a czasami choroba ustępuje samoistnie.
- Istnieje tendencja do nawrotów.
- Rokowanie jest gorsze w przypadku jednoczesnego nadużywania narkotyków lub alkoholu, prób samobójczych, długotrwałej depresji, nadwagi, otyłości u rodziców i zaburzeń osobowości.
- Badania wykazały, że wiele osób chorujących na bulimię w dalszym ciągu wykazuje patologiczne zachowania żywieniowe lub depresję.
Dodatkowe informacje
- Anoreksja (jadłowstręt psychiczny)
- Depresja
- Zaburzenia osobowości
- Bulimia – informacje dla personelu medycznego
Autor
- Catrin Grimm, lekarka w trakcie specjalizacji z psychiatrii i psychoterapii dzieci i młodzieży, Klingenberg nad Menem