Definicja:pierwotne żółciowe zapalenie dróg żółciowych (PBC), wcześniej znane jako pierwotna marskość żółciowa wątroby, jest przewlekłą, cholestatyczną chorobą autoimmunologiczną wywodzącą się z wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych i związaną ze stanem zapalnym i zwłóknieniem narządu, prowadzącą w końcowych stadiach do niewydolności wątroby.
Epidemiologia: jest to choroba rzadka. Współczynnik chorobowość wynosi 150–400:1 000 000.
Objawy:wczesne objawy obejmują zmęczenie, swędzenie i hiperlipidemię.
Obraz kliniczny:obraz kliniczny obejmuje hepatosplenomegalię i przebarwienia; na skórze, w ścięgnach lub wokół brwi mogą pojawić się zmiany ksantomatyczne. Żółtaczka cholestatyczna występuje zwykle tylko w zaawansowanym stadium choroby.
Diagnostyka:badania biochemiczne wykazują wzorzec cholestatyczny. Przeciwciała przeciwmitochondrialne (AMA) mają wysoką czułość i swoistość. W przypadku PBC z ujemnymi AMA pomocne może być oznaczenie specyficznych dla PBC przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) i ALP. W przypadku dalej niejasnego rozpoznania stawia się je na podstawie badania histopatologicznego.
Terapia:z reguły podaje się kwas ursodeoksycholowy (UDCA). Jednak jego skuteczność w perspektywie długoterminowej jest niepewna. W przypadku niewystarczającej odpowiedzi na UDCA można go połączyć z kwasem obeticholowym.
Informacje ogólne
Definicja
Pierwotne żółciowe zapalenie dróg żółciowych (PBC), wcześniej znane jako „pierwotna marskość żółciowa wątroby”, jest przewlekłą, cholestatyczną chorobą autoimmunologiczną wywodzącą się z wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych i związaną ze stanem zapalnym i zwłóknieniem narządu, prowadzącą w końcowych stadiach do niewydolności wątroby.
Termin "pierwotna marskość żółciowa wątroby" jest przestarzały. Nie powinno się go już używać, m.in. dlatego, że może przyczynić się do znacznej niepewności, strachu i stygmatyzacji osób dotkniętych chorobą.
Epidemiologia
Zapadalność i chorobowość
różne na całym świecie i najwyższe w Europie Północnej1
Około 90% osób dotkniętych tą chorobą to kobiety, a choroba często pojawia się między 40. a 60. rokiem życia.4-5
Rzadko występuje przed 30 rokiem życia.
Etiologia i patogeneza
Jest to najprawdopodobniej choroba autoimmunologiczna, ale jej pierwotna przyczyna nie jest znana.
Niektóre toksyny środowiskowe, substancje chemiczne, wirusy i bakterie mogą wywołać odpowiedź immunologiczną, która następnie utrzymuje się cały czas.6-7
Przeciwciała przeciwmitochondrialne
Przeciwciała przeciwmitochondrialne można wykryć u co najmniej 95% pacjentów, dlatego są one uważane za typową cechę PBC.
Jak dotąd nie jest jasne, czy przeciwciała te są zaangażowane w patogenezę, czy też służą jedynie jako markery procesu zapalnego.8
Patologia
Cechą charakterystyczną choroby jest zniszczenie wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych w wyniku utrzymującego się procesu zapalnego. W rezultacie rozwijają się cholestaza, zapalenie wrotne, postępujące zwłóknienia i niewydolność wątroby.
Inne konsekwencje PBC to hiperlipidemia, obniżona synteza tkanki kostnej i rozwój osteoporozy i stłuszczenia wątroby.
PBC może współwystępować z innymi chorobami autoimmunologicznymi.5
Klasyfikacja histologiczna
Według Ludwiga i Scheuera9-10 należy dokonać rozróżnienia:
U niektórych pacjentów (20–60%) choroba jest wykrywana w stadium bezobjawowym przez przypadkowe stwierdzenie w próbkach laboratoryjnych pobranych z innych powodów.14
U większości osób objawy rozwijają się wraz z postępem choroby.
Wczesne objawy
Najczęstsze objawy i dolegliwości we wczesnych stadiach choroby obejmują rozbicie (65–85%), silny świąd (25–70%) i niewyjaśnioną hiperlipidemię (do 85%).
Późne objawy
Objawy marskości wątroby i nadciśnienia wrotnego pojawiają się dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Należą do nich krwawienie z żylaków przełyku, biegunki tłuszczowe, osteomalacja i osteoporoza.
W późnych stadiach często pojawiają się żółtaczka, przebarwienia i kępki żółte.
Dolegliwości towarzyszące
Jakość życia pacjentów z PBC może być obniżona przez różne objawy, takie jak zmęczenie, świąd i ból spowodowany zmianami kostnymi w ramach osteoporozy lub dodatkowych chorób reumatycznych.
Należy dopytywać o takie objawy i wdrażać ich adekwatne leczenie.
Badanie przedmiotowe: plamy wątrobowe na skórze? kępki żółte?
USG jamy brzusznej
Można wykonać pomiar sztywności wątroby za pomocą elastografii fali poprzecznej.
Badanie histopatologiczne wątroby należy wykonać w ramach wstępnej diagnostyki, jeśli rozpoznanie pozostaje niejasne lub rozważana jest dodatkowa choroba wątroby.
Należy oznaczyć autoprzeciwciała przeciwmitochondrialne (AMA), a także całkowite IgM i IgG w surowicy.
AMA należy zbadać testem immunofluorescencji pośredniej (IFT) na wycinku 3 tkanek szczura lub myszy (wątroba, nerka, żołądek) i potwierdzić za pomocą testu potwierdzającego (np. ELISA) do wykrywania przeciwciał z docelowymi antygenami PDC-E2, OADC-E2 i BCOADC-E2 (poprzednia nomenklatura: M2).
Przeciwciała przeciwmitochondrialne (AMA) wykazują bardzo wysoką czułość (98%) i stosunkowo wysoką swoistość.
90-95% osób, u których miano AMA wynosi 1/40 lub więcej ma PBC.
Dzięki testowi potwierdzającemu (np. ELISA) do wykrywania przeciwciał z docelowymi antygenami PDC-E2, OADC-E2 i BCOADC-E2 (poprzednia nomenklatura: M2) uzyskujemy czułość ok. 90% i swoistość ok. 95%.
W przypadku ujemnego wyniku badania w kierunku AMA należy zbadać przeciwciała przeciwjądrowe (ANA) na komórkach HEp2 metodą IFT i ocenić wzór fluorescencji.
Przeciwciała przeciwko „nuclear dots” (sp100), błonie jądrowej (lamin, gp210) lub centromerom (ACA) należy potwierdzić za pomocą testów immunologicznych ze zdefiniowanymi antygenami, ponieważ potwierdzają one rozpoznania PBC z ujemnymi AMA.
Podwyższony poziom przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) można wykryć u 35% pacjentów.
Przeciwciała przeciwko mięśniom gładkim (Smooth Muscle Actin, SMA) są podwyższone u 66% pacjentów. SMA jest również głównym markerem serologicznym dla autoimmunologicznego zapalenia wątroby typu 1.
Jeśli zarówno specyficzne dla AMA, jak i specyficzne dla PBC ANA są ujemne, rozpoznanie należy postawić na podstawie podwyższonego poziomu fosfatazy alkalicznej i typowych zmian histologicznych.
Nie istnieją specyficzne markery serologiczne dla PSC. Pomocne może być oznaczenie pANCA.
Przeciwciała przeciwtarczycowe występują u 40% osób dotkniętych tą chorobą.
Współistniejące choroby immunologiczne
W przypadku współistniejących dolegliwości związanych z zapaleniem stawów zaleca się jednorazowe badanie przesiewowe w kierunku czynników reumatoidalnych IgM i IgA, a także przeciwciał przeciwko cytrulinowanemu peptydowi/białku (ACPA wzgl. anty-CCP) w klasie IgG, które stanowią serologiczne markery reumatoidalnego zapalenia stawów.
U pacjentów bez żółtaczki metabolizm wapnia i witaminy D prawie zawsze funkcjonuje prawidłowo.
Po postawieniu rozpoznania można wykonać densytometrię kości.
w zależności od zaawansowania cholestazy i indywidualnego profilu ryzyka wykonywać w dalszym przebiegu co ok. 1-5 lat
Wskazania do skierowania do specjalisty
W przypadku klinicznego i laboratoryjnego podejrzenia PBC
Terapia
Cel terapii
Aby zatrzymać postęp choroby.
Ogólna informacja o terapii
Osoby dotknięte chorobą, które reagują na leczenie UDCA, mają korzystne rokowanie.
Farmakoterapia
W ramach standardowej terapii PBC podaje się stale kwas ursodeoksycholowy (UDCA) w dawce 13–15 mg/kg m.c.
Samo wykrycie AMA nie uzasadnia leczenia. Można zaproponować monitorowanie.
Kwas ursodeoksycholowy
Mechanizm działania
Jest to kwas żółciowy, który ma słabsze właściwości hepatotoksyczne niż endogenne kwasy żółciowe. Konkuruje z endogennymi kwasami żółciowymi o wchłanianie w końcowym odcinku jelita krętego.19
Przy ciągłym podawaniu staje się dominującym kwasem żółciowym i stanowi około 40-50% całkowitej puli kwasów żółciowych.20
Mechanizm działania jest prawdopodobnie oparty na różnych czynnikach.5,21
Skuteczność
Zgodnie z metaanalizą Cochrane22 UDCA wydaje się mieć korzystny wpływ na metabolizm wątroby i zmniejszać progresję histologiczną w porównaniu z placebo.
W tej metaanalizie nie wykazano wpływu UDCA na śmiertelność i kliniczne objawy PBC, takie jak zmęczenie i świąd.22
Aby wiarygodnie ocenić korzyści kliniczne wynikające ze stosowania UDCA, konieczne byłoby przeprowadzenie kontrolowanych randomizowanych badań lepszej jakości.22
Możliwe, że UDCA może opóźnić moment, w którym będzie konieczny przeszczep.23-24
Skuteczność leczenia wydaje się być największa w przypadku wczesnego rozpoczęcia terapii kwasem ursodeoksycholowym.25
Pomaga to obniżyć poziom cholesterolu w surowicy, zwłaszcza LDL i zredukować powstawanie kępek żółtych.26
Wskazanie
Ta opcja leczenia jest zalecana u pacjentów z dodatnim wynikiem AMA i podwyższonymi parametrami czynności wątroby.27-28
Nie jest pewne, czy leczenie jest również przydatne w przypadku pacjentów z prawidłowymi parametrami czynności wątroby.27
Dawkowanie
13–15 mg/kg masy ciała dziennie w pojedynczej dawce.5,29
Aby uniknąć nieprzyjemnych działań niepożądanych, takich jak swędzenie i biegunka, można stopniowo zwiększać dawkę przez okres 2 tygodni.5
Wady
Wysokie koszty oraz konieczność długotrwałego leczenia to największe wady tego wariantu terapii.5
W niektórych przypadkach terapia prowadzi do przyrostu masy ciała o około 2 kg w ciągu pierwszych 1–2 lat.30
W przypadku niewystarczającej odpowiedzi na UDCA
Ze względu na zwiększone ryzyko progresji: wykluczyć dodatkowe choroby wątroby.
Terapia drugiego rzutu kwasem obetycholowym (OCA)
Kwas obetycholowy
Podobnie jak UDCA, kwas obetycholowy jest kwasem żółciowym.
Wiąże się z wysokim powinowactwem z receptorem farnesoidu X (FXR) i aktywuje go.
W ten sposób obniżane jest stężenie kwasów żółciowych w hepatocytach, z jednej strony poprzez hamowanie syntezy kwasów żółciowych, a z drugiej – poprzez przyspieszenie ich usuwania z hepatocytów.
Zatwierdzony do leczenia PBC
w przypadku niewystarczającej odpowiedzi na UDCA w połączeniu z tym lekiem
jeśli UDCA nie jest tolerowany, również w monoterapii
dawka początkowa 5 mg/d, zwiększana po uzyskaniu odpowiedzi i tolerancji do 10 mg/d po 6 miesiącach
W badaniu rejestracyjnym (badanie POISE) niewystarczającą odpowiedź na UDCA zdefiniowano jako > 1,67-krotność górnej wartości prawidłowej ALP lub wzrost stężenia bilirubiny w surowicy do dwukrotności górnej wartości prawidłowej.
Stosowanie OCA należy rozważyć po dokonaniu oceny indywidualnego ryzyka progresji.
Skuteczność
W kluczowych dla rejestracji badaniach kwas obetycholowy w połączeniu z UDCA okazał się lepszy od placebo z UDCA.
Leczenie miejscowekremami natłuszczającymi, nawadniającymi i chłodzącymi. Zoptymalizowane nawilżanie pomieszczenia.
2–4 x dziennie 2–4 g kolestyraminy około 15 minut przed posiłkiem w odstępie 4 godzin od przyjęcia innych leków
Ryfampicyna może być stosowana w przypadkach oporności na leczenie w dziennej dawce 150–600 mg (stosowanie poza wskazaniami) i prowadzi do szybkiego złagodzenia. Może mieć jednak działanie hepatotoksyczne, a w rzadkich przypadkach może również prowadzić do aplazji szpiku kostnego.31
Antagonista opioidów naltrekson może być podawany w dawce docelowej 50 mg/d ze stopniowym podwyższaniem dawki (stosowanie poza wskazaniami). Przede wszystkim na początku leczenia mogą wystąpić ciężkie objawy jak w przypadku odstawiania opioidów, które można złagodzić podając nalokson dożylnie w szybko zwiększanych dawkach, aż do osiągnięcia najniższej dawki doustnej 12,5 mg/d.
SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny) takie jak sertralina w dawce 100 mg/d lub paroksetyna w dawce 20–60 mg/d, wydają się mieć pewne działanie łagodzące swędzenie (stosowanie poza wskazaniami). Więcej informacji na temat działań niepożądanych, bezpieczeństwa i profilu interakcji leków z grupy SSRI można znaleźć w artykule Depresja.
Hipercholesterolemia związana z PBC zazwyczaj nie wymaga leczenia.
W przypadku występowania czynników ryzyka, takich jak predyspozycje rodzinne, nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu lub cukrzyca należy stosować profilaktykę pierwotną chorób sercowo-naczyniowych tak jak w populacji ogólnej.
Biegunka tłuszczowa
Zalecana jest dieta niskotłuszczowa.
Ponadto przydatne może być spożycie trójglicerydów średniołańcuchowych (np. tłuszcz kokosowy, olej palmowy) zamiast postaci długołańcuchowych (np. oliwa z oliwek).
W razie potrzeby należy prowadzić suplementację witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, zwłaszcza witaminy D i ewentualnie witaminy A.
Współistniejące choroby reumatyczne
Stosowanie podstawowych leków, glikokortykoidów i leków biologicznych może być prowadzone u pacjentów z PBC w leczeniu współistniejących chorób reumatycznych przy uwzględnieniu niezbędnych kontroli i przeciwwskazań.
W przypadku wyraźnego zmęczenia ew. stosowanie modafinilu poza wskazaniami
Możliwe działania niepożądane obejmują ból głowy, nudności, zaburzenia czynności wątroby i reakcje nietolerancji, w rzadkich przypadkach ciężkie reakcje skórne, takie jak zespół Stevensa-Johnsona lub zespół Lyella.
stymulacja wytwarzania śliny, np. bezcukrową gumą do żucia lub pastylkami do ssania
ew. parasympatykomimetykami, takimi jak pilokarpina lub cewimelina
ze względu na zwiększone ryzyko próchnicy: regularna i staranna higiena jamy ustnej, kontrole stomatologiczne
spraye do ust zawierające karmelozę mogą zapewnić subiektywną ulgę.
zwłaszcza w przypadku dysfagii
długie i dokładne żucie
leki, które mogą podrażniać błonę śluzową przełyku, powinny być zawsze przyjmowane w pozycji pionowej i popijane dużą ilością wody. Dotyczy to np. preparatów potasu, tetracyklin i alendronianu.
Suchość pochwy
preparaty nawilżające
preparaty hormonalne tylko w ramach specjalistycznego leczenia ginekologicznego
Inne możliwości leczenia
Przeszczep wątroby
U niektórych pacjentów dochodzi do niewydolności wątroby w wyniku PBC, dlatego przeszczep wątroby jest nieunikniony.
Zgodnie z analizą amerykańskiej bazy danych UNOS, która obejmowała 3 052 historie PBC z lat 1994–2009 wskaźnik przeżycia po przeszczepie wątroby wynosił 90,2% po 1 roku, 84,4% po 5 latach i 71,9% po 10 latach.33
U ponad połowy pacjentów z PBC, którzy otrzymali przeszczep wątroby, z czasem zmniejszają się uczucie rozbicia i swędzenie.
W prospektywnym badaniu 49 pacjentów z PBC 44% przypadków nadal miało umiarkowane lub ciężkie objawy zmęczenia 2 lata po transplantacji.34
Metaboliczna choroba kości często ulega poprawie po początkowym zaostrzeniu w ciągu pierwszych 6–12 miesięcy po przeszczepie.
Skumulowane ryzyko nawrotu wynosi 15% po 3 latach wzgl. 30% po 10 latach.
W przypadku nawrotu PBC należy stosować UDCA.
Może to korzystnie wpływać na metabolizm wątroby.
Pozostaje niejasne, czy UDCA wpływa również na śmiertelność i przeżycie z przeszczepem.35
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
Przebieg choroby jest bardzo zróżnicowany i dlatego trudny do przewidzenia.
Choroba rozwija się podstępnie i często przebiega bezobjawowo przez kilka lat przed postawieniem rozpoznania.
U około 3/4 bezobjawowych pacjentów z AMA na poziomie > 1/40 objawy pojawiają się później.
Postępująca choroba może prowadzić do rozwoju biegunki tłuszczowej, żółtaków, kępek żółtych, osteoporozy, osteomalacji, postępującego zwłóknienia wątroby, nadciśnienia wrotnego i w końcu do marskości.23.
pomimo uderzająco wysokiego poziomu lipidów chorobowość w odniesieniu do choroby miażdżycowej i śmiertelność sercowo-naczyniowa nie wydają się być w PBC zwiększone.16,36
Rokowanie
U niektórych osób nie występują żadne objawy (25%), podczas gdy u innych choroba może mieć wyjątkowo agresywny przebieg.
Markery prognostyczne
Dotychczas nie opracowano pewnych modeli predykcyjnych, na podstawie których można by we wczesnym stadium choroby ocenić w sposób niezawodny rokowanie.
Zaawansowany wiek, wzrost poziomu bilirubiny, niski poziom albuminy, wydłużony czas protrombinowy-INR, wodobrzusze oraz krwawienie z przewodu pokarmowego i brak odpowiedzi na leczenie UDCA sugerują raczej złe rokowanie.
Przeżycie
Wcześniej średni okres przeżycia po wystąpieniu pierwszych objawów wynosił 10 lat.
Dzisiejsze efektywne metody leczenia doprowadziły do tego, że zapotrzebowanie na przeszczepy wątroby wyraźnie spadło, a długość życia uległa wydłużeniu.37-38
W przypadku odpowiednio wczesnego wdrożenia leczenia pacjenci osiągają obecnie niemalże normalną długość życia.25
Dalsze postępowanie
Kontrola parametrów czynności wątroby w regularnych odstępach czasu5
Kontrole kliniczne i laboratoryjne należy wykonywać 3, 6 i 12 miesięcy po postawieniu rozpoznania.
W dalszym przebiegu należy dostosować badania kontrolne do stadium choroby i odpowiedzi na leczenie.
Poprawa
Pierwsza odpowiedź na leczenie jest zauważalna w ciągu 4–6 tygodni.
U ok. 80–90% pacjentów, którzy doświadczają całkowitej poprawy stanu zdrowia, zmiana taka zachodzi w ciągu 3 miesięcy.
Po 2 latach parametry biochemiczne powracają do normy u 20% osób dotkniętych chorobą, a po 5 latach normalizację wartości można zaobserwować u kolejnych 15%.
Po szybkiej początkowej poprawie następuje zwykle wolniejsza, ciągła regeneracja.
Dodatkowe badania czynnościowe nie są konieczne. Nie przeprowadza się również rutynowo biopsji wątroby w celu oceny skuteczności leczenia.
Osteodensytometria co ok. 1–5 lat w zależności od stopnia cholestazy i indywidualnego profilu ryzyka
Prince MI, Chetwynd A, Diggle P, Jarner M, Metcalf JV, James OF. The geographical distribution of primary biliary cirrhosis in a well-defined cohort. Hepatology 2001; 34: 1083-88. PubMed
Lazaridis KN, Talwalkar JA. Clinical epidemiology of primary biliary cirrhosis: incidence, prevalence, and impact of therapy. J Clin Gastroenterol 2007; 41: 494-500. PubMed
Kim WR, Lindor KD, Locke GR III, et al. Epidemiology and natural history of primary biliary cirrhosis in a US community. Gastroenterology 2000; 119: 1631-6. Gastroenterology
Lindor K. Ursodeoxycholic acid for the treatment of primary biliary cirrhosis. N Engl J Med 2008; 357: 1524-9. PubMed
He XS, Ansari AA, Ridgway WM, Coppel RL, Gershwin ME. New insights to the immunopathology and autoimmune responses in primary biliary cirrhosis. Cell Immunol 2006; 239: 1-13. PubMed
Selmi C, Balkwill DL, Invernizzi P, et al. Patients with primary biliary cirrhosis react against a ubiquitous xenobiotic-metabolizing bacterium. Hepatology 2003; 38: 1250-7. PubMed
Ueno Y, Moritoki Y, Shimosegawa T, Gershwin ME. Primary biliary cirrhosis: what we know and what we want to know about human PBC and spontaneous PBC mouse models. J Gastroenterol 2007; 42: 189-95. PubMed
Scheuer PJ. Primary biliary cirrhosis: diagnosis, pathology and pathogenesis. Postgrad Med J 1983; 59 Suppl 4:106-15. PMID: 6359113 PubMed
Ludwig J, Dickson ER, McDonald GS. Staging of chronic nonsuppurative destructive cholangitis (syndrome of primary biliary cirrhosis). Virchows Arch A Pathol Anat Histol 1978; 379(2):103-12. PMID: 150690 PubMed
Jones DE, Watt FE, Metcalf JV, Bassendine MF, James OF. Familial primary biliary cirrhosis reassessed: a geographically-based population study. J Hepatol 1999; 30: 402-7. PubMed
Jones DE. Pathogenesis of primary biliary cirrhosis. J Hepatol 2003; 39: 639-48. PubMed
Boberg KM, Chapman RW, Hirschfield GM et al. Overlap syndromes: the International Autoimmune Hepatitis Group (IAIHG) position statement on a controversial issue. J Hepatol 2011; 54: 374–385. PMID: 21067838 PubMed
Howel D, Fischbacher CM, Bhopal RS, Gray J, Metcalf JV, James OF. An exploratory population-based case-control study of primary biliary cirrhosis. Hepatology 2000; 31: 1055-60. PubMed
Jones DEJ. Pathogenesis of Primary Biliary Cirrhosis. Gut 2007; 56(11): 1615-1624. www.ncbi.nlm.nih.gov
Crippin JS, Lindor KD, Jorgensen RA, et al. Hypercholesterolemia and atherosclerosis in primary biliary cirrhosis: what is the risk? Hepatology 1992; 15: 858-62. PubMed
Angulo P, Lindor KD. Primary biliary cirrhosis and primary sclerosing cholangitis. Clin Liv Dis 1999; 3: 529-70. PubMed
Zein CO, Angulo P, Lindor KD. When is a liver biopsy needed in the diagnosis of primary biliary cirrhosis? Clin Gastroenterol Hepatol 2003; 1: 89-96. PubMed
Lazaridis KN, Gores GJ, Lindor KD. Ursodeoxycholic acid "mechanisms of action and clinical use in hepatobiliary disorders." J Hepatol 2001; 35: 134-46. www.ncbi.nlm.nih.gov
Paumgartner G, Beuers U. Ursodeoxycholic acid in cholestatic liver disease: mechanisms of action and therapeutic use revisited. Hepatology 2002; 36: 525-31. PubMed
Rodrigues CMP, Fan G, Ma X, Kren BT, Steer CJ. A novel role for ursodeoxycholic acid in inhibiting apoptosis by modulating mitochondrial membrane perturbation. J Clin Invest 1998; 101: 2790-9. PubMed
Rudic JS, Poropat G, Krstic MN et al. Ursodeoxycholic acid for primary biliary cirrhosis. Cochrane Database of Systematic Reviews, Dec 2012, CD000551.pub3. Cochrane (DOI)
Goulis J, Leandro G, Burroughs A. Randomized controlled trials of ursodeoxycholic acid therapy for primary biliary cirrhosis: a meta-analysis. Lancet 1999, 354: 1053-60. www.ncbi.nlm.nih.gov
Corpechot C, Carrat F, Bahr A, Chrétein Y, Poupon RE, Poupon R. The effect of ursodeoxycholic acid therapy on the natural course of primary biliary cirrhosis. Gastroenterology 2005; 128: 297-303. PubMed
Poupon RE, Ouguerram K, Chretien Y et al. Cholesterol-lowering effectof ursodeoxycholic acid in patients with primary biliary cirrhosis.Hepatology 1993; 17: 577–582. PMID: 8477962 PubMed
Ozaslan E, Efe C, Heurgué-Berlot A3, et al. Factors associated with response to therapy and outcome of patients with primary biliary cirrhosis with features of autoimmune hepatitis. Clin Gastroenterol Hepatol 2014 doi:10.1016/j.cgh.2013.09.021 DOI
Angulo P, Dickson ER, Therneau TM, et al. Comparison of three doses of ursodeoxycholic acid in the treatment of primary biliary cirrhosis: a randomized trial. J Hepatol 1999; 30: 830-5. PubMed
Siegel JL, Jorgensen R, Angulo P, Lindor KD. Treatment with ursodeoxycholic acid is associated with weight gain in patients with primary biliary cirrhosis. J Clin Gastroenterol 2003; 37: 183-5. PubMed
Prince MI, Burt AD, Jones DE. Hepatitis and liver dysfunction with rifampicin therapy for pruritus in primary biliary cirrhosis. Gut 2002; 50: 436-39. Gut
Zein CO, Jorgensen RA, Clarke B, et al. Alendronate improves bone mineral density in primary biliary cirrhosis: a randomized placebo-controlled trial. Hepatology 2005; 42: 762-71. PubMed
Singal AK, Guturu P, Hmoud B et al. Evolving frequency and outcomes of liver transplantation based on etiology of liver disease. Transplantation 2013; 95(5): 755-60. PMID: 23370710 PubMed
Carbone M, Bufton S, Monaco A et al. The effect of liver transplantation on fatigue in patients with primary biliary cirrhosis: a prospectivestudy. J Hepatol 2013; 59: 490–49. PMID: 23628322 PubMed
Liermann Garcia RF, Evangelista Garcia C, McMaster P, Neuberger J. Transplantation for primary biliary cirrhosis: retrospective analysis of 400 patients in a single center. Hepatology 2001; 33: 22-27. PubMed
Longo M, Crosignani A, Battezzati M, et al. Hyperlipidemic state and cardiovascular risk in primary biliary cirrhosis. Gut 2002; 51: 265-69. Gut
Shi J, Wu C, Lin Y, Chen YX, Zhu L, Xie WF. Long-term effects of mid-dose ursodeoxycholic acid in primary biliary cirrhosis: a meta-analysis of randomized controlled trials. Am J Gastroenterol 2006; 101: 1529-38. PubMed
ter Borg PCJ, Schalm SW, Hansen B, van Buuren HR. Prognosis of ursodeoxycholic acid-treated patients with primary biliary cirrhosis: results of a 10-yr cohort study involving 297 patients. Am J Gastroenterol 2006; 101: 2044-50. PubMed
Autor*innen
Thomas M. Heim, Dr. med., Wissenschaftsjournalist, Freiburg
Definicja:pierwotne żółciowe zapalenie dróg żółciowych (PBC), wcześniej znane jako pierwotna marskość żółciowa wątroby, jest przewlekłą, cholestatyczną chorobą autoimmunologiczną wywodzącą się z wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych i związaną ze stanem zapalnym i zwłóknieniem narządu, prowadzącą w końcowych stadiach do niewydolności wątroby.