Informacje ogólne
Definicja
- Choroba
tacharakteryzuje się nadmiernymwytwarzaniemwydzielaniem aldosteronu (mineralokortykoidualdosteronuwytwarzanego przez korę nadnerczy), który odgrywa kluczową rolę w regulacji równowagi wodno-elektrolitowej i ma wpływ na ciśnienie tętnicze.1. - W zależności od
genezyprzyczyny rozróżnia się1:- pierwotny hiperaldosteronizm
(zespół Conna)zwiększoneNadmierneuwalnianiewydzielanie aldosteronu, które jest nieadekwatne do spożycia sodu oraz względnie niezależne od aktywności układu renina-angiotensyna-aldosteron (RAA) i stężenia potasu w surowicy.przyNajczęściejgruczolakuprzyczyną jest gruczolak lubprzerościerozrost nadnerczy (zwykleobustronnymobustronny).- Nadmiar aldosteronu jest przyczyną nadciśnienia tętniczego, zatrzymywania sodu, zahamowania wydzielania reniny, zwiększonego wydalania potasu z moczem i hipokaliemii oraz uszkodzenia ukł
umienieaduaktywności renin w osoczusercowo-naczyniowego.
- wtórny hiperaldosteronizm
- zwiększone uwalnianie aldosteronu w wyniku stymulacji przez reninę
- np. w przypadku leczenia diuretykami lub
- pierwotny hiperaldosteronizm
- Główne objawy to
(oporne na leczenie)wtórneniej- Przebieg z normokaliemią jest częstszy.1
.
- Przebieg z normokaliemią jest częstszy.1
- Hiperaldosteronizm prowadzi do zwiększonej zachorowalności i śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych w porównaniu z pierwotnym nadciśnieniem
. - W zależności od etiologii, leczenie polega na leczeniu farmakologicznym antagonistami aldosteronu i/lub chirurgicznej adrenalektomii.1
.
Częstość występowania
- Szacuje się, że
problem tendotyczy około 1,5–3,5% populacji. - Prawdopodobnie najczęstsza przyczyna
Czczęstość występowania wśród osób z nadciśnieniem tętniczym ok. 5–12
Fakt, że chorobChorobę rozpoznaje się obecnie częściej, co wynika zrozpoznanirozpoznawanianormokaliemiihiperaldosteronizmuwpierwotnegozespoleuConnaosób z normokaliemią i poprawy diagnostyki.1.
Etiologia i patogeneza
Podstawy fizjologiczne
- Mineralokortykoid
:- aldosteron należy do hormonów steroidowych i jest wytwarzany w korze nadnerczy.CzynnikamiGłównymi czynnikami stymulującymi produkcję aldosteronu są angiotensyna II lub hiperkaliemia.
- Aldosteron jest częścią układu renina-angiotensyna-aldosteron (RAA), który służy do regulacji równowagi wodno-elektrolitowej.
- Aldosteron poprzez receptor mineralokortykoidowy działa na
receptorcewkęmineralokortykoidowynerkowąwdalsządystalnym kanaliku nerkowym poprzez(przez kanały sodowe i potasowe). - Efektem jest zwiększone wchłanianie zwrotne sodu
ioraz wydalanie potasu i jonów wodorowych. Zwiększone wchłanianie zwrotne wodyWydzielany wnastępstwienadmiarzegradientualdosteron:- prowadzi
sodudopowoduje zwiększenie objętości wewnątrznaczyniowej, a tym samymrozwoju nadciśnienienienia tętniczetniczego. - może być przyczyną hipokaliemii
- działa bezpośrednio niekorzystnie na serce i naczynia krwionośne (upośledzenie funkcji śródbłonka, przerost mięśnia sercowego, przebudowa i włóknienie naczyń krwionośnych)
- może być przyczyną rozwoju nefropatii (zwłaszcza przy dużej podaży sodu)
- prowadzi
- Aldosteron poprzez receptor mineralokortykoidowy działa na
Etiologia
Hiperaldosteronizm pierwotny
MożliweNajczęstsze przyczynypierwotnego hiperaldosteronizmu1- obustronny rozrost kory nadnerczy (obustronny hiperaldosteronizm idiopatyczny)
- gruczolak kory nadnerczy wytwarzający aldosteron (zespół Conna): 30-50% przypadków
idiopatycznaInneobustronnaprzyczynyhiperplazjahiperaldosteronizmukory nadnerczypierwotnego
rakjednostronny rozrost kory nadnerczy (rzadko)rodzinnyRodzinny hiperaldosteronizm (rzadko) - nadciśnienie tętnicze ujawnia się w dzieciństwie, ma ciężki przebieg, często występują powikłania narządowe, głównie udary mózgu.- typ I: hiperaldosteronizm
hamowanypoddającyprzezsięglikokortykoidyleczeniu glikokortykosteroidami - typ II:
gruczolakmutacjalubgerminalnahiperplazjagenu CLCN2 kanału chlorkowego - typ III: mutacja
wgerminalnageniegenu KCNJ5 kanału potasowego - typ
KCNJ5IV: mutacja germinalna genu CACNA1H kanału wapniowego
- typ I: hiperaldosteronizm
- rak kory nadnerczy wydzielający aldosteron (bardzo rzadko)
- ektopowe wydzielanie aldosteronu przez nowotwór (pojedyncze przypadki)
Hiperaldosteronizm wtórny
- Zwiększone wydzielanie aldosteronu przez korę nadnerczy w wyniku nadmiernego, długotrwałego pobudzenia układu RAA
MożliweNajczęstsze przyczyny wtórnego hiperaldosteronizmu- utrata sodu
- niewydolność serca
- zawał serca
- hipowolemia
- zwężenie tętnic nerkowych
- marskość wątroby z wodobrzuszem
- zespół nerczycowy
- leczenie moczopędne (przyjmowanie zbyt dużych dawek leków)
- guz wydzielający reninę
- faza przyspieszona nadciśnienia tętniczego
Czynniki predysponujące
- Gruczolak kory
nadnerczanadnerczy - Hiperplazja kory nadnerczy
ICD-10
- E26 Hiperaldosteronizm
- E26.0 Pierwotny hiperaldosteronizm
- E26.1 Wtórny hiperaldosteronizm
- E26.8 Inne zespoły z hiperaldosteronizmem
- E26.9 Hiperaldosteronizm, nieokreślony
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Występowanie
z objawamiwtórnego nadciśnienia1 Rzadkie wystWystępowanie objawów- Diagnostyka hormonalna z testem przesiewowym i potwierdzającym w celu rozróżnienia pierwotnego i wtórnego hiperaldosteronizmu1
Przyczynowe wyjaWyjaśnienie przyczyny pierwotnego hiperaldosteronizmu, w tymobrazowaniediagnostyka obrazowa jamy brzusznej (TK lub RM)- Rzadko klasyczna triada pierwotnego hiperaldosteronizmu (zespół Conna)
Diagnostyka różnicowa
- Pierwotne nadciśnienie tętnicze
- Inne
- guz chromochłonny
- zwężenie tętnic nerkowych
- zespół obturacyjnego bezdechu sennego (obstructive sleep apnea syndrome — OSAS)
- nadczynność tarczycy
- hiperkortyzolemia (zespół Cushinga)
- koarktacja aorty
- choroba miąższowa nerek
- Pseudoaldosteronizm (nadmierne spożycie lukrecji)
- Ekstrakty z korzenia lukrecji (np. glicyryzyna) hamują rozkład kortyzolu, który ma również działanie mineralokortykoidowe.
- objawy: hipokaliemia,
Wywiad lekarski
- Objawia się zwykle (ciężkim)
- ewent. objawy
nadciśnieniowego uszkodzeniapowikłań narządówdowych utrwalonego nadciśnienia tętniczego, przy nagłym stanie nadciśnieniowym
- ewent. objawy
OznakiPodejrzenie wtórnego nadciśnienia tętniczego
- ciężkie
bezbrak nocnego spadku ciśnienia tętniczego albo niewielki spadek- niewystarczająca kontrola ciśnienia tętniczego
w ramachpomimo skojarzonego leczenia nadciśnienia 3 lekami hipotensyjnymi1
- ciężkie
- Możliwe objawy
- znużenie,
- osłabienie mięśni
- zaparcia
- poliuria i
paraestezjeparestezje, tężyczka (szczególnie w przypadku- niebezpieczeństwo wystąpienia
arytmiizaburzeń rytmu serca
- znużenie,
- Wywiad rodzinny
- częste występowanie pierwotnego hiperaldosteronizmu jako objaw postaci
dziedziczonychuwarunkowanych genetycznie
- częste występowanie pierwotnego hiperaldosteronizmu jako objaw postaci
Badanie przedmiotowe
Ogólne badanieBadanie fizykalne zparametramioceną parametrów życiowymiyciowych- Pomiar ciśnienia tętniczego (nadciśnienie tętnicze)3
- pomiar po 5 minutach siedzenia w
- trzy pomiary w
- pomiar po 5 minutach siedzenia w
- Wskazówki kliniczne świadczące o innych rodzajach
- porównanie tętna na
- osłuchiwanie tętnic sercowych i
- palpacyjna ocena wielkości nerek (nerki wielotorbielowate
zaburzenie nerki) oznakiobjawy zespołu Cushingaoznakiobjawy akromegaliioznakiobjawy nadczynności- zmiany skórne: plamy koloru
kaawykawy z mlekiem (café au lait)przy(nerwiakowłókniakowatościć() guzieguz chromochłonnymonny)
- porównanie tętna na
Badania uzupełniające
EKG
- Oznaki przerostu lewej komory serca, arytmii, współistniejącej choroby serca
- Zobacz także artykuł
Diagnostyka laboratoryjna
- Morfologia krwi
- Glukoza,
- Cholesterol całkowity,
- Kreatynina,
- Elektrolity (sód,
bezzwyklehipernatremiiprawidłowe stężenie sodu w surowicy, w górnej granicy normy lub hipernatremia- hipokaliemia
- Gazometria
- ewent.
- ewent.
Długotrwały pomiar ciśnienia tętniczego
- Spadek wartości nocnego ciśnienia tętniczego o mniej niż 10% wskazuje na wtórne
USG jamy brzusznej
- Ewent. wykrycie
kory nadnerczy)
Diagnostyka specjalistyczna
Echokardiografia
Na przykład wW przypadku nieprawidłowych wyników EKG- Hiperaldosteronizm jest związany z hipertrofią i przerostem lewej komory serca.1
.
Diagnostyka hormonalna "krok po kroku"
- Badania przesiewowe w kierunku pierwotnego hiperaldosteronizmu
- wskazania do badań przesiewowych1
- ciężkie nadciśnienie tętnicze (
>>160/100 - nadciśnienie tętnicze
trudneopornedonaustawienialeczenieza-pomocniewystarczającalekówkontrola ciśnienia tętniczego (CTK>140/90 mmHg) pomimo skojarzonego leczenia 3 lekami hipotensyjnymi powspółączenieistnienie nadciśnienia tętniczego i hipokaliemiihipokaliemiahipokaliemii wywołanaanej diuretykami)- nadciśnienie tętnicze
iu chorego z incydentaloma - nadciśnienie tętnicze
- nadciśnienie tętnicze w młodym wieku (<40 lat)>40 lat)><40 r.ż.)
- w wywiadzie rodzinnym - nadciśnienie tętnicze i incydenty naczyniowo-mózgowe w młodym wieku lub hiperaldosteronizm pierwotny
- ciężkie nadciśnienie tętnicze (
oznaczanietest przesiewowy - ocena wskaźniknikaaldosteronaldosteronowo/renina (ARR — aldosterone-renin ratio)reninowego1,6JeW celu obliczenia wskaźnika aldosteronowo-reninowego należy oznaczyć stężenie aldosteronu w surowicy oraz oznaczyć aktywnoślićjestreninową osocza (ARO) lub bezpośrednie stężenie reniny (direct renic concentration - DRC)- wskaźnik aldosteronowo-reninowy to
uzasadnioneiloraz stężenia aldosteronu i ARO (aldosteron-renin ratio - ARR) lub aldosteronu i DRC (aldosterone-direct renin ratio - ADRR) - badania wykonuje się w godzinach rannych,
wcześniejszenajlepiejodstawieniepolekóokoło 2 godzinach przebywania pacjenta w pozycji pionowej - 4 tygodnie przed wykonaniem badań nie należy stosować spironolaktonu, eplerenonu.1
- Jeżeli to możliwe, na około 2 tygodnie przed badaniem odstawić leki wpływają
cychce na układ renina-angiotensyna-aldosteron (inhibitoryACEkonwertazy angiotensyny,antagonistyblokery receptoraAT1, leki moczopędneangiotensynowego, beta-blokery, dihydropirydynowe blokery kanału wapniowego)na 4 tygodnie1. przedtemUkorektachorychmoz hipokaliemią należliwejhipokaliemiiporanneypobraniewyrównaćkrwiniedobórpo około 5–15 minutach siedzenia1potasu.- Zwiększony wskaźnik
aldosteron/reninaaldosteronowo-reninowy (najczęściej przyjmuje się >30) wskazuje na pierwotny hiperaldosteronizm.
- wskazania do badań przesiewowych1
TestTesty potwierdzającycedowódPolegająbrakunasupresjiocenie stężenia aldosteronu i ocenie ARO po zastosowaniu czynników, które wpływają na aktywność układu renina-angiotensyna-aldosteron- testy hamowania wydzielania aldosteronu
- 3-dniowa dieta bogatosodowa
- test obciążenia solą fizjologiczną
Spożycie soli fizjologicznej i płynów- doż
ylnychylnypowoduje fizjologicznie zmniejszenie stężenia aldosteronu. podaniewlew 2 litrów 0,9% roztworu soli fizjologicznej w ciągu 4oznaczanie stężenia aldosteronu w osoczu przed wlewem i po nimpotwierdzenie pierwotnego hiperaldosteronizmu z podwyższonymi wartościami
- doż
- test
hamowaniaz fludrokortyzonem(złoty standard)1przeprowadzenielekgłówniepodajewsięwarunkach szpitalnychregularne doustne podawanie syntetycznej pochodnej aldosteronu — fludrokortyzonudoustnie co 6równoległakoniecznasubstytucjaodpowiednia podaż sodu- oznaczenie stężenia aldosteronu w osoczu czwartego dnia rano1
potwierdzenietestrozpoznaniaz kaptoprilem- lek podaje się doustnie, jednorazowo, po godzinnej pionizacji
- oznaczenie stężenia aldosteronu przed i 2 godziny po podaniu leku
- pacjent w
przypadkuczasiepodwyższonychtestuwartościpowinien siedzieć
- Dieta bogatosodowa i dożylny wlew soli fijologicznej oraz podanie fludrokortyzonu lub kaptoprilu powodują zmniejszenie stężenia aldosteronu.
- Brak odpowiedniego zmniejszenia stężenia aldosteronu, przy zahamowanej ARO, potwierdza rozpoznanie pierwotnego hiperaldosteronizmu.
ZróżnicowanieUstalenie etiologiczneprzyczyny (lateralizacja)hiperaldosteronizmu pierwotnego
- Cel: rozróżnienie między gruczolakiem wytwarzającym aldosteron a
obustronnąobustronnymhiperplazjąrozrostem nadnerczy BadanieBadania obrazowe nadnerczy- rezonans magnetyczny (RM) lub tomografia komputerowa (TK) z użyciem środka kontrastowego
- brak przewagi RM nad TK1
- ograniczona wartość informacyjna przy hiperaldosteronizmie
rosnącawzrostliczbaczęstościnieaktywnychwystępowania nieczynnych hormonalnie guzów kory nadnerczy (incydentaloma)wwrazzaawansowanymzwiekuwiekiem- Gruczolaki wytwarzające aldosteron są często małe i niewykrywalne w badaniach obrazowych (mikrogruczolaki ≤1
- scyntygrafia nadnerczy
- uzupełnienie w przypadkach niejednoznacznej lokalizacji po cewnikowaniu żył
ynadnerczowejnadnerczowych
- uzupełnienie w przypadkach niejednoznacznej lokalizacji po cewnikowaniu żył
- Nowotwory kory nadnerczy wytwarzające aldosteron są często większe niż 4
- rezonans magnetyczny (RM) lub tomografia komputerowa (TK) z użyciem środka kontrastowego
Test ortostatyczny (diagnostyka czynności hormonalnej)test ortostatyczny z 2 godzinami stania i chodzenia po ścisłym odpoczynku w łóżkuprzy obustronnej hiperplazji nadnerczy: wzrost poziomu aldosteronuprzy gruczolaku wytwarzającym aldosteron: spadek aldosteronu
w ponad 80% przypadków niezgodne wyniki badań obrazowych i czynnościowych
- Cewnikowanie żył
ynadnerczowejnadnerczowych (pobieranie próbek krwi z żył nadnerczowych)- złoty standard różnicowania
wpostaciprzypadkuhiperaldosteronizmuniejasnych wyników dotyczących lateralizacjipierwotnego- czułość i swoistość
>>95%1
- czułość i swoistość
- inwazyjna diagnostyka za pomocą angiografii do selektywnego pomiaru stężenia aldosteronu w obu żyłach nadnerczy
- Wynik badania w dużym stopniu zależy od badającego.
gradientocena gradientu stężeń aldosteronu między nadnerczami w celu rozróżnienia między jednostronnym (gruczolak) i obustronnym (hiperplazjarozrost nadnerczy) wytwarzaniem nadmiaru aldosteronu1
- złoty standard różnicowania
Wskazania do skierowania do specjalisty
- Przy
nadciśnienialekamitętniczegohipotensyjnymi, bez osiągnięciadocelowegodocelowych wartości ciśnienia tętniczego, należy rozważyć - W przypadku podejrzenia pierwotnego hiperaldosteronizmu pacjent powinien zostać skierowany na
badaniebadaniaendokrynologicznehormonalne i konsulatację endokrynologiczną. - Hospitalizacja z powodu
anomaliikryzy nadciśnieniowej i objawów uszkodzenia narządów (nagły stan nadciśnieniowy)
Lista kontrolna przy skierowaniu do specjalisty
Hiperaldosteronizm
- Cel skierowania
- Diagnostyka potwierdzająca? Leczenie?
- Wywiad lekarski
- Początek i
- Osłabienie mięśni? Parestezje? Ból głowy? Wielomocz? Pragnienie? Zmęczenie?
- Inne istotne choroby?
- Regularnie przyjmowane leki?
- Początek i
- Badanie przedmiotowe
- Badania uzupełniające
- sód
- sód
Leczenie
Cele leczenia
- Korekta hipokaliemii
- Unikanie powikłań wtórnych
- Zmniejszenie zachorowalności i śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych
Ogólne informacje o leczeniu
- Leczenie zależy od etiologii hiperaldosteronizmu.
- pierwotny hiperaldosteronizm
- przy
obustronnejobustronnymhiperplazjirozroście kory nadnerczy zwykle leczenie farmakologiczne - przy gruczolaku kory nadnerczy wytwarzającym aldosteron, zwykle leczenie chirurgiczne
- przy
- wtórny hiperaldosteronizm
- leczenie choroby podstawowej lub unikanie czynników ryzyka (np. diuretyków)
- pierwotny hiperaldosteronizm
- Kontrola ciśnienia tętniczego w
- Ewent. substytucja
Leczenie farmakologiczne
ObustronnaObustronny hiperplazjarozrost kory nadnerczy
- Stałe farmakologiczne leczenie nadciśnienia
- Leczenie antagonistami
aldosteronureceptora aldosteronowego- spironolakton jako
terapialek z wyboru1,7- skuteczna kontrola ciśnienia tętniczego i normalizacja kaliemii
- często
endokrynologiczna reakcjadziałania niepożądanadane z powodu niskiej swoistości receptora (np. ginekomastia, zaburzenia erekcji, bezpłodność, zaburzenia miesiączkowania)
- eplerenon (stosowanie poza wskazaniami rejestracyjnymi)8
- zatwierdzony do leczenia skurczowej niewydolności serca po niedawnym zawale mięśnia sercowego
- selektywny antagonista receptora z mniejszą liczbą endokrynologicznych
reakcjidziałań niepożądanych - alternatywne leczenie w przypadku konieczności ograniczenia
reakcjidziałań niepożądanych przy podawaniu spironolaktonu
- spironolakton jako
- Dodatkowe leki hipotensyjne są konieczne w około 83% przypadków.1
. - Leczenie chirurgiczne (adrenalektomia) rzadko prowadzi do wystarczającej kontroli ciśnienia tętniczego.1
.
Gruczolak wytwarzający aldosteron (jednostronny hiperaldosteronizm)
NależyPreferowanepreferowaćjest leczenie chirurgiczne.1,9.- Alternatywne leczenie farmakologiczne (antagonistami aldosteronu) w przypadku przeciwwskazań lub
odmowybraku zgody pacjenta na leczenie operacyjne1
Leczenie chirurgiczne
Gruczolak wytwarzający aldosteron (jednostronny hiperaldosteronizm)
- Leczeniem z wyboru jest laparoskopowa adrenalektomia.1,5
.
przezprzed operacją farmakologiczna normalizacja- wykonanie operacji zwykle w wyspecjalizowanych ośrodkach
- W niektórych sytuacjach możliwa jest również częściowa adrenalektomia.
- Poprawa
nadcikontroli ciśnieniaprawiewiększościwszystkich przypadkachprzypadków1,9- normotensyjne wartości ciśnienia tętniczego bez leków u około 50% pacjentów
- maksymalna poprawa po upływie od 1 do 6 miesięcy1
Przebieg, powikłania i rokowanie
Powikłania
- Powikłania nadciśnienia tętniczego
- udar
- zawał serca
arytmiezaburzenia rytmu serca- niewydolność serca
- choroba tętnic obwodowych - PAD (peripheral artery disease)
- przewlekła niewydolność nerek
Ponadto istniejeIstnieje wiele niezależnych od ciśnienia tętniczego skutków działania aldosteronu, w tym uszkodzenie serca, naczyń krwionośnych i nerek10-12- np. przerost lewej komory
zwiększonapogrubieniegrubośćbłony wewnętrznej i środkowej tętnic szyjnych oraz zwłóknienie mięśnia sercowego i śródbłonka1 - Prowadzi to do wyższej śmiertelności i zachorowalności niż przy pierwotnym
.
- np. przerost lewej komory
Rokowanie
- Czynniki predykcyjne wyleczenia
- przed operacją wymagane 2 leki hipotensyjne lub mniej
- płeć żeńska
- czas trwania nadciśnienia tętniczego
- BMI <25 kg/m²
- Nadciśnienie tętnicze często utrzymujące się nawet po leczeniu9
- Nowotwory kory nadnerczy są rzadkie, ale mają złe rokowanie.
- Czynność nerek w pierwotnym hiperaldosteronizmie
- W długoterminowym badaniu obserwacyjnym czynności nerek pacjentów z pierwotnym hiperaldosteronizmem po leczeniu chirurgicznym lub farmakologicznym, stwierdzono, że większość pacjentów wykazywała częściowo odwracalną dysfunkcję nerek, z albuminurią jako markerem raczej dynamicznego niż strukturalnego uszkodzenia nerek.13
.
- W długoterminowym badaniu obserwacyjnym czynności nerek pacjentów z pierwotnym hiperaldosteronizmem po leczeniu chirurgicznym lub farmakologicznym, stwierdzono, że większość pacjentów wykazywała częściowo odwracalną dysfunkcję nerek, z albuminurią jako markerem raczej dynamicznego niż strukturalnego uszkodzenia nerek.13
Informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
QuellenŹródła
LeitlinienWytyczne
- European Society of Cardiology/European Society of Hypertension. Guidelines for the management of arterial hypertension. Stand
20182023.
LiteraturPiśmiennictwo
- Funder JW, Carey RM, Mantero F, et al. The Management of Primary Aldosteronism: Case Detection, Diagnosis, and Treatment: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab 2016 May; 101(5): 1889-916. pmid:26934393
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=26934393[uid]" href="http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Search&db=PubMed&term=26934393[uid]" target="_blank">PubMed - Schmiemann G, Gebhardt K, Hummers-Pradier E, Egidi E. Prevalence of hyperaldosteronism in primary care patients with resistant hypertension. J Am Board Fam Med 2012;25:98-103.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22218630" href="https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22218630" target="_blank">www.ncbi.nlm.nih.gov - European Society of Cardiology/European Society of Hypertension. Guidelines for the management of arterial hypertension. Stand 2018.
https://www.escardio.org/Guidelines/Clinical-Practice-Guidelines/Arterial-Hypertension-Management-of" href="https://www.escardio.org/Guidelines/Clinical-Practice-Guidelines/Arterial-Hypertension-Management-of" target="_blank">www.escardio.org - Mulatero P, Stowasser M, Loh KC, et al. Increased diagnosis of primary aldosteronism, including surgically correctable forms, in centers from five continents. J Clin Endocrinol Metab 2004; 89: 1045-50. PubMed
- Stowasser M. Primary Aldosteronism: Rare bird or common cause of secondary hypertension?. Curr Hypertens Rep 2001; 3: 230. PubMed
- Gordon RD. The challenge of more robust and reproducible methodology in screening for primary aldosteronism. J Hypertens 2004; 22: 251-5. PubMed
- Pitt B, Zannad F, Remme WJ, et al. The effect of spironolactone on morbidity and mortality in patients with severe heart failure. N Engl J Med 1999; 341: 709. New England Journal of Medicine
- Pitt B, Remme W, Zannad F, Neaton J. Eplerenone, a selective aldosterone blocker, in patients with left ventricular dysfunction after myocardial infarction. N Engl J Med 2003; 348: 1309. New England Journal of Medicine
- Sawka SM, Young WF Jr, Thompson GB, et al. Primary aldosteronism: factors associated with normalization of blood pressure after surgery. Ann Intern Med 2001; 135: 258. Annals of Internal Medicine
- Rocha R, Funder JW. The pathophysiology of aldosterone in the cardiovascular system. Ann N Y Acad Sci 2002; 970: 89-100. PubMed
- Hollenberg NK. Aldosterone in the development and progression of renal injury. Kidney Int. 2004; 66: 1-9. PubMed
- Rossi G, Boscaro M, Ronconi V, Funder JW. Aldosterone as a cardiovascular risk factor. Trends Endocrinol Metab 2005; 16: 104-7. PubMed
- Sechi LA, Novello M, Lapenna R, et al. Long-term renal outcomes in patients with primary aldosteronism. JAMA 2006; 295: 2638-45. PubMed
- Plouin PF, Amar L, Chatellier G, COMETE-Conn Study Group. Trends in the prevalence of primary aldosteronism, aldosterone-producing adenomas, and surgically correctable aldosterone-dependent hypertension. Nephrol Dial Transplant 2004; 19: 774-7. PubMed
Autor*innenAutorzy
- Aleksandra Gil-Januszewska, Dr hab.n. med., Prof. UJ, specjalista chorób wewnętrznych i endokrynologii, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (recenzent)
- Adam Windak, Prof dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
- Jonas Klaus, Arzt, Freiburg