Informacje ogólne
Definicja
- Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, związane z występowaniem przeciwciał anty-TPO i anty-TG, które typowo prowadzi do stopniowego rozwoju niedoczynności tarczycy.1
- Choroba została nazwana na cześć japońskiego patologa i chirurga Hakaru Hashimoto, który po raz pierwszy opisał ją w 1912 roku.
Częstość występowania
- Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy dotyka około 5% populacji, przy czym zapalenie tarczycy Hashimoto występuje częściej niż choroba Gravesa-Basedowa.
- Jest najczęstszą przyczyną niedoczyności tarczycy w krajach bez niedoboru jodu.
- Choroba Hashimoto
- Najczęściej występuje u kobiet w młodym i średnim wieku.
- roczna zapadalność 30–50 przypadków na 100 000 osób2
Etiologia i patogeneza
- Wieloczynnikowe zaburzenie autoimmunologiczne, w którym u osób predysponowanych genetycznie, pod wpływem czynników środowiskowych, dochodzi do aktywacji układu immunologicznego.
- prawdopodobne czynniki środowiskowe: zakażenia bakteryjne i wirusowe, palenie tytoniu, mikrochimeryzm płodowo-matczyny, narażenie na działanie związków chemicznych, takich jak środki zmniejszające palność lub
ftalanyftalan.3 - dieta: związek między nadmiernym spożyciem jodu, a większą (nawet 4-krotnie) częstością występowania choroby Hashimoto3
- prawdopodobne czynniki środowiskowe: zakażenia bakteryjne i wirusowe, palenie tytoniu, mikrochimeryzm płodowo-matczyny, narażenie na działanie związków chemicznych, takich jak środki zmniejszające palność lub
- Głównymi zaangażowanymi komórkami odpornościowymi są limfocyty, które z jednej strony naciekają tkankę tarczycy i bezpośrednio ją uszkadzają, a z drugiej strony wytwarzają autoprzeciwciała.
- U pacjentów najczęściej rozwijają się autoprzeciwciała przeciw peroksydazie tarczycowej (anty-TPO), ale często stwierdza się również przeciwciała przeciw tyreoglobulinie.4
- Uważa się, że rozwój zapalenia tarczycy Hashimoto w 80% wynika z predyspozycji genetycznych, a w 20% z czynników środowiskowych i wpływów hormonalnych.4
Czynniki predysponujące
- Związek z innymi autoimmunologicznymi endokrynopatiami i nieendokrynnymi zaburzeniami autoimmunologicznymi (chorobą Addisona, cukrzycą typu 1, zespołem Turnera, hipogonadyzmem, niedoczynnością przytarczyc, niedokrwistością złośliwą, choroba Werlhofa, miastenią rzekomoporaźną, bielactwem, kandydozą)
- Palenie tytoniu
- Pacjenci z zapaleniem tarczycy typu Hashimoto, którzy palą, są bardziej narażeni na niedoczynność tarczycy niż osoby niepalące.5
ICD-10
- E06.3 Zapalenie tarczycy autoimmunologiczne
Rozpoznanie
Kryteria diagnostyczne
- Oznaczenie TSH i fT4 zwykle wskazuje na (jawną lub subkliniczną) niedoczynność tarczycy.
- UWAGA: szczególnie w początkowej fazie możliwa jest jest również nadczynność (hashitoxicosis) lub prawidłowa czynność tarczycy.
- Wykrywanie autoprzeciwciał tarczycowych (zwłaszcza anty-TPO) w połączeniu z typowymi wynikami badań ultrasonograficznych.
Diagnostyka różnicowa
- Niedoczynnoś
cć tarczycy oinejinnej etiologii - Inne zapalenia tarczycy. Klinicznie podobne są zwłaszcza:
- poporodowe zapalenie tarczycy
- podostre limfocytarne bezobjawowe zapalenie tarczycy
- Hashitoxicosis należy różnicować z innymi przyczynami nadczynności tarczycy.
Wywiad lekarski
WeWywiadwczesnympowinienstadiumbyćczęstoukierunkowany na występujepowaniekrobjawótka fazanadczynności tarczycy(zwykle przez kilka miesięcy), awdalszym przebiegu choroby występujeniedoczynność tarczycy.Możliwe są również formy przebiegu z eutyreozą.Objawami w kontekścieniedoczynności tarczycy, inne choroby autoimmunologiczne oraz choroby tarczycy w rodzinie.- Objawy choroby Hashimoto, jak i innych przyczyn niedoczynności tarczycy, mogą być
np.bardzo niespecyficzne i maskowane przez inne dolegliwości – niedokrwistość, zmęczenie,przyrostwiekmasypodeszłyciała,czynietolerancja zimna i rozproszony ból mięśnidepresja.
Badanie kliniczne
- Objawy niedoczynności tarczycy: sucha skóra, cienkie, łamliwe włosy, spowolnienie psychoruchowe
- Początkowo
częstomoże występujepowaćrozproszona,niecostałapowiększona, drobnoguzkowa tarczyca.W,przebiegu częstopóźniej dochodzi do postępującego zaniku tarczycy.
- Niedokrwistość w 30–40% przypadków4
Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego
WartośćStężenie TSH i FT4fT4
- W przypadku klinicznego podejrzenia niedoczynności tarczycy: oznaczenie
poziomustężenia TSH iTSHfT4 WartośćStężenie TSH >4,0 mU/l wskazuje,żenaprzysadka mózgowa jest coraz bardziej aktywna, aby prawdopodobnie zrekompensować utajonsubkliniczną lub jawną niedoczynność tarczycy.- W
takimprzypadkuzalecana jest następująca procedura w celu dalszego wyjaśnienia
1. Wywiad lekarski
Czynniki zwiększające prawdopodobieństwo niedoczynności tarczycy w wywiadzie lekarskim?zaburzenie tarczycy, stan po operacji tarczycyautoimmunologiczne zaburzenie tarczycy/niedoczynność tarczycy u krewnych I. stopniastan po naświetlaniu w okolicy głowy i szyi, stan po terapii jodem radioaktywnym w przypadkupodwyższonychnadczynności tarczycyzaburzenia psychiatrycznezaburzenia autoimmunologiczneinne choroby somatyczne, np. niewydolność nadnerczy/serca,niedokrwistość złośliwa, choroba wieńcowastała farmakoterapia amiodaronem/litem
Jeśli tak: należy oznaczyćFT4.Jeśli nie: czy wartośćTSHwynosinie: oznaczenie FT4tak: powtórny pomiarwartości stężenia TSH izstężeniakolejnym pobraniem krwifT4 wtychzakresiesamych warunkach (pora dnianormy,spożycierozpoznajepokarmu,sięprzyjmowanie leków)wartość TSH >4,0 mU/l w powtórnym pomiarze: oznaczenie FT4wartość TSH <4,0 mu l w powtórnym pomiarze: bez dalszej diagnostyki>
2. Ewentualnie należy oznaczyć FT4.
FT4 podwyższone: przyczyny wtórne, skierowanie do dalszej diagnostyki u specjalistyFT4 obniżone: pierwotnie jawnasubkliniczną niedoczynność tarczycyFT4 w normie: pierwotnie subkliniczna (utajona) niedoczynność tarczycyokreślenieprzeciwciał anty- TPOprzeciwciała anty- TPO podwyższone:choroba Hashimotoprzeciwciała anty-TPO niewykrywalne: pierwotnie subkliniczna (utajona) niedoczynność tarczycy
3. Przypadek szczególny
W przypadku początkowejwartości TSH>10,0 mU/l lub wartości TSH >4,0 mU/l i nienormatywnych wynikach w wywiadzie lekarskim należy rozpocząć dalszą diagnostykę.
Przeciwciała anty-TPO i anty-TG
- Badania dostępne w ramach ścieżki endokrynologicznej Opieki Koordynowanej
- U 90% pacjentów z zapaleniem tarczycy Hashimoto stwierdza się przeciwciała przeciw tyreoperoksydazie (anty-TPO), a u 70% przeciw tyreoglobulinie (anty-TG).
WUprzypadkuokołoutajonej5-10%niedoczynnościpacjentówtarczycymożnawystępujewykonaseronegatywna postaćjednorazowe oznaczenieprzeciwciał anty- TPOw celu wyjaśnienia podejrzenia zapalenia tarczycy Hashimoto.W przypadku zapalenia tarczycy Hashimoto istnieje zwiększone ryzyko przejścia w jawną pierwotną niedoczynność tarczycy.Ocena ryzyka obecności innych zaburzeń autoimmunologicznych (związek zapalenia tarczycy np. zcukrzycą typu 1)
W przypadku jawnej niedoczynności tarczycy oznaczenie przeciwciał anty-TPO nie przynosi żadnych korzyści dla dalszych decyzji lekarza rodzinnego.Jednak pacjenci, którzy szukają przyczyn swojejchorobydla własnego jej zrozumienia, mogą odnieść korzyści z wykrycia lub wykluczenia zapalenia tarczycyHashimoto.
- Przeciwciała, jeżeli są dodatnie, należy oznaczyć raz w życiu, dynamika stężenia przeciwciał nie ma znaczenia klinicznego.
- Niewykrycie przeciwciał przeciwtarczycowych nie wyklucza możliwości rozwoju choroby w przyszłości.
USG
- Badanie ultrasonograficzne tarczycy może
wykazawskazywać na chorobę Hashimoto.6.
- Najbardziej
czułymitypowymi cechami są niejednorodność miąższu i rozproszona hipoechogeniczność oraz obecność licznych drobnych torbielek. ZmianW późniejszej fazie następujezspadek unaczynienia oraz włośliwąóknieniepowinnyirównieżinwolucjasugerować hipoechogeniczne mikroguzkigruczołu.1
- Najbardziej
Diagnostyka specjalistyczna
Scyntygrafia z użyciem radioaktywnie znakowanego jodu
- Scyntygrafii tarczycy nie należy wykonywać w przypadku typowego obrazu choroby Hashimoto (niedoczynność lub eutyreoza, dodatnie przeciwciała anty- TPO, standardowa ultrasonografia) lub poporodowego zapalenia tarczycy.
Biopsja tarczycy
- Biopsja tarczycy nie jest konieczna do rozpoznania w przypadku typowego obrazu USG i obecności przeciwciał przeciwtarczycowych.
- Obraz cytologiczny bywa zróżnicowany: zanik lub przemiana onkocytarna nabłonka pęcherzyków tarczycy, masywne nacieki zapalne złożone z limfocytów i plazmocytów, z tworzeniem grudek chłonnych lub niewielkie włóknienie.1
Wskazania do skierowania do specjalisty
JeśliPacjentkiistnieją objawy przemawiające za złośliwym charakterem zmiany (np. hipoechogeniczne mikroguzkiciężarne wUSG, objawy B)przypadkach wątpliwychcelulubwykonania punkcji cienkoigłowejtrudności zocenąustaleniemhistopatologicznąJewłaśliciwejobjawy utrzymują się pomimo substytucjidawki hormonów tarczycyw celu oceny możliwej (hemi)tyreoidektomii (patrz sekcjaLeczenie chirurgiczne).
Leczenie
Cele leczenia
StanOsiągnięcie stanu eutyreozy metabolicznej- Ustąpienie objawów
Ogólne informacje o leczeniu
- Brak skutecznego leczenia przyczynowego1
- W przypadku
ewentualnejjawnej niedoczynności tarczycy stosuje się leczenietyroksynsubstytucyjne lewotyroksyną. StosowanieWselenuprzypadku subklinicznej niedoczynności tarczycy leczenie jest uzasadnione w:chorobieciąży,Hashimotookresiebudziprekoncepcyjnym,kontrowersjemocno nasilonych objawach niedoczynności tarczycy, cukrzycy, otyłości.1UBrakpacjentdowodówznaukowychobjawami,naukorzyściktstosowania diet eliminacyjnych1- W przypadkach hashitoxicosis niewskazane jest stosowanie lekó
rychwleczenieprzeciwtarczycowych.zachowawczeWnieprzypadkupowiodłonasilonychsię,objawów możnarozważyzastosować(hemi)tyreoidektomiębeta-blokery.3
Ciąża
- Zalecane wsparcie specjalisty
- Odpowiednio leczona niedoczynność tarczycy nie stanowi
w przypadkuciąży CiąW przypadku świeżęo rozpoznanej choroby leczenie należyzaplanowazaczynaćtakod przewidywanej dawki docelowej lewotyroksyny- Zalecane jest, aby
zapewnić pacjentce dobrą kontrolę niedoczynności tarczycy na początkuw ciążyę zachodzić w stanie eutyreozy. - Dawka
tyroksynylewotyroksynyczęstozazwyczajmusi zostaćwymaga zwiększonakszenia o ponad 50% w trakcie ciąży, przy czym największe zwiększenie dawki jest wymagane w pierwszych 24 tygodniach.7. - TSH należy ściśle monitorować i szybko dostosowywać dawkę tyroksyny.
- Aby zapewnić optymalny rozwój dziecka, poziom TSH powinien mieścić się w
normalnymprawidłowym zakresie przez cały okres ciąży. - U ciężarnych pacjentek z eutyreozą i autoimmunologicznym zaburzeniem tarczycy (wykrycie przeciwciał przeciw tyreoperoksydazie — anty-TPO) leczenie lewotyroksyną we wczesnym okresie ciąży zmniejsza
łoryzyko poronienia samoistnego i porodu przedwczesnego.8. W Niemczech kobietom w ciąży zaleca się suplementację 100–150 mcg (DGE — Niemieckie Towarzystwo Endokrynologii) lub 150–200 mcg (DGIM — Niemieckie Towarzystwo Medycyny Wewnętrznej) jodu/dobę.Kobiety z autoimmunologicznymi zaburzeniami tarczycy (chorobą Hashimoto,chorobą Gravesa-Basedowaw remisji) również mogą być bezpiecznie leczone tą metodą.
Zalecenia dla pacjentów
- Rezygnacja z palenia tytoniu5
Leczenie farmakologiczne
Wskazania bezwzględne
- W przypadku jawnej niedoczynności tarczycy należy zawsze stosować substytucję hormonalną za pomocą lewotyroksyny.
Wskazania względne
- W przypadku
utajonejsubklinicznej niedoczynnościtarczycywskazaniajestdotoleczeniaindywidualnasądecyzjaindywidualizowane:- zalecane dla pacjentek ciężarnych i w okresie prekoncepcyjnym
- u bezobjawowych pacjentów z nieznacznie podwyższonym TSH (≤10 mU/l) substytucja nie jest potrzebna.
- Rozpoczęcie leczenia zalecane jest w przypadku:
- TSH >10 mU/l
prośbydecyzji pacjentawpozwiązkuuzyskaniuz informacjamiinformacji na temat zalet i wadhormonalnejleczeniaterapiilewotyroksyną- nasilonych
zastępczej.objawów niedoczyności tarczycy - współistnienia cukrzycy, otyłości
Przeciwwskazania względne
WczeNiewskazane jest leczenie subklinicznej niedoczynnośniejszecischorzeniatarczycy u pacjentów w wieku podeszłym i ze schorzeniami sercatakietakimi jak choroba wieńcowaalbo arytmie serca o podłożu tachykardii, tachyarytmie.
Produkty lecznicze
- Nie należy przepisywać leków zawierających
skojarzeniaT3 i skojarzenia T3/T4 ani naturalnych hormonów tarczycy. - U pacjentów z wymagającą leczenia niedoczynności
ątarczycy należy stosować substytucję lewotyroksyny.
Zalecenia dotyczące dawkowania lewotyroksyny
- Dawka początkowa u pacjentów z jawną niedoczynnością tarczycy
w wieku- 1,6 mcg/kg
masy ciałam.c. na dobę
- 1,6 mcg/kg
- U pacjentek ciężarnych leczenie zaczyna się od razu od przewidywanej dawki docelowej
- Dawka początkowa u pacjentów z jawną niedoczynnością tarczycy w wieku >60 lat i/lub z chorobami sercowo-naczyniowymi:
- 25 mcg z dostosowaniem dawki w zależności od wartości TSH
- Dawka początkowa w leczeniu substytucyjnym
utajonejsubklinicznej niedoczynności tarczycy: - 25–50 mcg
lewotyroksynyna dobę - W przypadku osób starszych (≥60 lat
),izbardzoszczególniestarych (≥85 lat) należyzbadarozważyć,—czynie tylko pod kątem wielochorobowokorzyścii związanejznią polifarmakoterapii — czy leczenieleczenia lewotyroksynąprzynosiprzewyższająkorzyściryzyko związane z obciążeniem układu krążenia. - Dawkę należy dobrać indywidualnie w oparciu o parametry tarczycy określone na podstawie badań laboratoryjnych oraz subiektywne samopoczucie pacjenta.
Zalecenia dotyczące przyjmowania
- Na wchłanianie lewotyroksyny mają wpływ
mająspożywane produkty żywnościowe (np. mleko) oraz inne leki (np. estrogeny, salicylany, fenytoina).PopijaLek należy przyjmowaćwodąna czczo.Zachowapopijać niewielką ilością wody- zachować odstęp co najmniej 30 minut do posiłku lub przyjęcia innego leku
. Przyjmować regularnie co najmniej 30 minut przed śniadaniem lub wieczorem przed spoczynkiem.
Kontrola TSH i dostosowanie dawki lewotyroksyny
- Kontrola TSH 8–12 tygodni po rozpoczęciu leczenia
WymaganaZaleca się, aby krew dotegobadaniapróbkabyłakrwioddawanapowinnaranozostaćnapobranaczczo,przedbez wcześniejszego przyjęciemciadziennej dawki tyroksyny, ale bez przerywania jej przyjmowania w dniach i tygodniach poprzedzających pobranie próbki krwilewotyroksyny.- Dostosowanie dawki
- TSH <0,4
mumU/l: zmniejszenie dawki, kontrolatshTSH po 8 tygodniach> - TSH 0,4–4 mU/l: utrzymanie dawki, kontrola TSH po 6 miesiącach
- TSH >4,0 mU/l: zwiększenie dawki, kontrola TSH po 8 tygodniach
- TSH <0,4
- Badania TSH powinny być przeprowadzane co pół roku po ustaleniu dawki,
a ostatecznie tylkoewentualnie raz w roku. Ww przypadku braku objawów klinicznych i stałych dawkach lewotyroksyny
Substytucja selenu
- Możliwe, że doustna substytucja selenu może obniżyć poziom przeciwciał anty-TPO i poprawić jakość życia.9
.
- Dotychczasowe badania sugerują
,możeliwośćtakkorzystnych efektów, ale brak pewności co do ilośćci (80–200 mcg/d) iczasczasu trwania (od 6 tygodni do 12 miesięcy)suzasadniająniejasne i wymagająpotrzebę dalszych badań.9.
- Dotychczasowe badania sugerują
Leczenie chirurgiczne
Tyreoidektomia
- Nie jest standardowo stosowaną metodą leczenia choroby Hashimoto.
- W randomizowanym badaniu z udziałem
147150 pacjentów badano efekt tyreoidektomii w porównaniu do standardowej farmakoterapii (substytucji hormonalnej) w przypadku choroby Hashimoto z utrzymującymi sie objawami pomimo eutyreozy (zmęczenie i wyczerpanie, zaburzenia snu, dolegliwości mięśni i stawów, suchość w ustach i oczach).10- zaobserwowano znaczą
cacąpoprawapoprawę jakości życia, objawów zmęczenia i spadek poziomu przeciwciał anty-TPO
- zaobserwowano znaczą
- Hipoteza: normalizacja miana przeciwciał anty-TPO prowadzi do:
- zmniejszonej reakcji krzyżowej przeciwciał z innymi tkankami, np. stawami
- zmniejszenia liczby komórek zapalnych (limfocytów) wytwarzających przeciwciała anty-TPO
- redukcji innych mediatorów odpowiedzi immunologicznej
UwagaUWAGA: należy rozważyć ryzyko operacyjne i ewentualne wyżej wymienione korzyści.
Zapobieganie
- Rozwojowi zaburzeń tarczycy może prawdopodobnie przeciwdziałać fizjologiczny poziom selenu.9
.
- Należy unikać zarówno niedoboru, jak i nadmiernej podaży selenu
.
- Należy unikać zarówno niedoboru, jak i nadmiernej podaży selenu
Zalecasię-dziennezaleceniespożyciewymagaselenudalszychnabadańpoziomie 70 mcg u mężczyzn i 60 mcg u kobiet.Pokarmy bogate w selen to orzechy brazylijskie (uwaga: są radioaktywne, nadmierne spożycie jest niewskazane!), grzyby, szparagi i rośliny strączkowe.W Unii Europejskiej pasza dla zwierząt może być wzbogacana selenem. Pokarmy pochodzenia zwierzęcego, takie jak mięso i jaja, mogą zatem ułatwiać przyjmowanie stałej, odpowiedniej ilości selenu wraz z żywnościąklinicznych.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- We wczesnym stadium
częstomoże występujepować krótka faza nadczynności tarczycy zwana(hashitoxicosis trwająca najczęściej kilka miesięcy. Następnie zazwyczaj przechodzi w okres eutyreozy (nie musi występować), mogący trwać wiele miesięcy/lat. Ostatecznie w dalszym przebiegu choroby zwykle dochodzi do niedoczynnośćci tarczycy.Możliwe są również formy przebiegu z eutyreozą.
Powikłania
- Jawna niedoczynność tarczycy
- Większe od populacyjnego ryzyko rozwoju chłoniaka tarczycy
- Encefalopatia Hashimoto
1011- rzadka encefalopatia z zaburzeniami świadomości i splątaniem
brak zakażenia ośrodkowego układu nerwowego, nowotworów- wyniki RM zazwyczaj
w normieprawidłowe - wykrycie podwyższonego poziomu autoprzeciwciał tarczycowych
- leczenie: podawanie
steroidglikokortykosteroidów
Rokowanie
- Z reguły rozwija się trwała niedoczynność tarczycy i hormony tarczycy muszą być
zastępowaneprzyjmowane przez całe życie. SubpopulacjaAktualnieosób z chorobą Hashimoto w stanie eutyreozy z niskim poziomem przeciwciałbrak może być narażona na zwiększone ryzyko wystąpienia zróżnicowanychnowotworów tarczycy, lecz nie na ryzyko typowej niedoczynnoliwościtarczycytrwałegotypu Hashimoto z wysokimi poziomami przeciwciał TPO11wyleczenia.
Dalsze postępowanie
- Aby dostosować optymalną substytucję hormonalną, zobacz Kontrole przebiegu TSH.
WZalecanepoczątkowejkontrolnefazie trudno odróżnić podostre i przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy.W przypadku obrazubadanie USGinnegotarczycyniż1typowy dla Hashimoto i niskiego poziomu przeciwciał,raz wprzebiegu po fazie niedoczynności tarczycy należy omówić z pacjentem zmniejszenie lub zakończenie substytucji pod kontrolą TSH.
Informacje dla pacjentów
O czym należy poinformować pacjentów?
- Choroba Hashimoto jest przewlekłym, nieuleczalnym schorzeniem, ale można ją
dobrzeskutecznie leczyć.
Informacje dla pacjentów w Deximed
IllustrationenIllustracje




Zapalenie tarczycy w chorobie Hashimoto-Thyreoiditis in der Sonografie, kleinemała inhomogeneniejednorodna Schilddrüsetarczyca (mitdzięki freundlicher Genehmigung vonuprzejmości sonographiebilder.de ©Albertinen-Diakoniewerk e. V., Hamburg).
QuellenŹródła
LiteraturPiśmiennictwo
- Klubo-Gwieździńska J, Wartofsky L. Choroba Hashimoto - etiologia, rozpoznanie i leczenie na podstawie aktualnych danych naukowych. Med. Prakt. 2022;11:28-41 mp.pl
- Lewiński A, Płaczkiewicz-Jankowska E. Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto). Interna - mały podręcznik. Medycyna praktyczna. (dostęp 28.11.2023) www.mp.pl
- Vanderpump MP, Tunbridge WM, French JM, et al. The incidence of thyroid disorders in the community: a twenty-year follow-up of the Whickham Survey. Clin Endocrinol (Oxf). 1995;43(1):55–68. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Klubo-Gwieździńska J, Wartofsky L. Choroba Hashimoto - etiologia, rozpoznanie i leczenie na podstawie aktualnych danych naukowych. Med. Prakt., 2022; 11: 28-41 www.mp.pl
- Mincer DL, Jialal I. Hashimoto Thyroiditis. Treasure Island: StatPearls Publishing, 2019.
- Fukata S, Kuma K, Sugawara M. Relationship between cigarette smoking and hypothyroidism in patients with Hashimoto's thyroiditis. J Endocrinol Invest 1996;19:607-612. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Patel S, Giampoli E, Oppenheimer D, et al. Sonographic Features of Diffuse Hashimoto Thyroiditis: Determining Sensitivity of Features and Predictors of Malignancy. American Journal of Sonography 2018; 1(6): 1-7. americanjs.com
- Alexander EK, Marqusee E, Lawrence J, et al. Timing and magnitude of increases in levothyroxine requirements during pregnancy in women with hypothyroidism. N Engl J Med 2004; 351: 241-49. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Negro R et al. Levothyroxine treatment in euthyroid pregnant women with autoimmune thyroid disease: effects on obstetrical complications. J Clin Endocrinol Metab 2006; 91: 2587-91. www.ncbi.nlm.nih.gov
- Ventura M, Melo M, Carrilho F. Selenium and Thyroid Disease: From Pathophysiology to Treatment. International Journal of Endocrinology 2017. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Guldvog I, Reitsma LC, Johnsen L et al. Thyroidectomy Versus Medical Management for Euthyroid Patients With Hashimoto Disease and Persisting Symptoms: A Randomized Trial. Ann Intern Med. 2019 Apr 2;170(7):453-464 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Zhou JY, Xu B, Lopes J et al. Hashimoto encephalopathy: literature review. Acta Neurol Scand 2017; 135(3): 285-90. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Paparodis R, Imam S, Todorova-Koteva K, et al. Hashimoto's Thyroiditis Pathology and Risk for Thyroid Cancer. Thyroid. July 2014, 24(7): 1107-1114. https://doi.org/10.1089/thy.2013.0588 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
AutorAutorzy
- Anna Fabian-Danielewska, Dr n. med., specjalista medycyny rodzinnej, NZOZ Przychodnia Medycyny Rodzinnej w Szczecinie (recenzent)
- Adam Windak, Prof. dr hab. n. med., specjalista medycyny rodzinnej, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum w Krakowie (redaktor)
- Lino Witte,
drDr n. med., lekarz w trakcie specjalizacji z medycyny wewnętrznej, Frankfurt