Narkolepsja

Streszczenie

• Definicja: przewlekPrzewlekła choroba z grupy hipersomnii z zaburzoną regulacją rytmu dzień-noc.
• Występowanie:  Chorobowość wynosi około 26–50 osprzypadkóbw na 100 000 osób; duża liczba niezarejestrowanychniezdiagnzowanych przypadkpacjentów.
• Objawy:  Wyraźna senność w ciągu dnia z nagłymi atakami zasypiania. Katapleksja (nagła utrata napięcia imięśniowego opadaniez osunięciem się pacjenta na podłoże) jest charakterystyczna dla tej choroby. Inne objawy obejmują omamy hipnagogiczne, zaburzenia snu nocnego i epizody paraliżu sennego.
• WynikiBadanie fizykalne: Badanie fizykalne zazwyczaj nie wykazuje żadnych zmian patologicznych.  
• Diagnostyka: Polisomnografia lub test latencji snu w laboratoriumośrodkach zajmujących się diagnostyką zaburzeń snu. Ewent. nakłucie lędźwiowe i oznaczenie poziomu hipokretyny w płynie mózgowo-rdzeniowym. Badanie HLA. Ewent. badania obrazowe mózgu.
• Leczenie:  Leczenie obejmuje modyfikację zachowania i poprawę technik radzenia sobie z objawami narkolepsji, a także farmakologiczne metody leczenia objawowego (np. środki pobudzające przeciwkozapobiegające senności w ciągu dnia).

Informacje ogólne

Definicja

• Narkolepsja jest chorobą z grupy hipersomnii z zaburzoną regulacją snu i czuwania.
• Typowe objawy narkolepsji to^1-3:
• senność w ciągu dnia z napadami zasypiania (>>6 miesięcy)
• katapleksja (krótkotrwała utrata napięcia mięśni, czasami z zaburzeniami świadomości)
• paraliż senny (niemożność poruszania się po przebudzeniu przez kilka sekund lub minut)
• hipnagogiczne omamy (żywe sny w fazie zasypiania)
• przerywany sen nocny
• automatyczne zachowanie (powtarzający się wzorzec ruchu)
• objawy towarzyszące, takie jak ból głowy, zaburzenia koncentracji, wypadki wskutek zaśnięcia, depresja
• Rozpoznanie opiera się na typowym wywiadzie lekarskim, specjalnych kwestionariuszach i, w razie potrzeby, badaniach dodatkowych.
  • w polisomnografii skrócony czas zasypiania i przedwczesny sen REM
  • wysoki związek z HLA i często niedobór hipokretyny w płynie mózgowo-rdzeniowym
• Narkolepsję dzieli się na trzy podgrupy⁴:
  1. narkolepsja z katapleksją („klasyczna narkolepsja"”)
  2. narkolepsja bez katapleksji
  3. wtórna narkolepsja (objawowa, np. w przypadku niedokrwienia, guza)
• Narkolepsja jest chorobą przewlekłą o zmiennym nasileniu objawów.
  • obniżenie jakości życia i wysoki wskaźnik bezrobocia z powodu choroby

Częstość występowania

• Częstość występowania narkolepsji
  • współczynnik chorobowości: 26–50 przypadki na 100 000 osób^5-6
  • zapadalność: 0,74 na 100 000 rocznie⁵
  • Zakłada się, że liczba niezarejestrowanychniezdiagnozowanych przypadków jest wysoka.⁷.
• Manifestacja choroby głównie w drugiej dekadzie życia⁸
  • Około 20% przypadków ujawnia się w ciągu pierwszych 10 lat życia.
• Zasadniczo w  równym stopniu dotykadotyczy mężczyzn i  kobiet.

Etiologia i  patogeneza

• Etiologia choroby nie jest jasna.
  • Omówionomożliwe czynniki zakaźne i genezę autoimmunologiczną.autoimmunologiczne
    • we wczesnych stadiach choroby wykrycie autoprzeciwciał
  • W rzadkich przypadkach choroba występuje wtórnie, np. w uszkodzeniach pnia mózgu.
• Patogeneza⁷
  • Zmniejszeniezmniejszenie lub brak neuronów zawierających hipokretynę w grzbietowo-bocznym podwzgórzu
    • tym samym zmniejszona produkcja hipokretyny i zmniejszone stężenie w płynie mózgowo-rdzeniowym
  • zaburzenia układu cholinergicznego, noradrenergicznego, histaminergicznego i innych układów przekaźnikowych
  • dysfunkcja ciała migdałowatego ze zmienionym przetwarzaniem emocji (objawy psychiatryczne)
• Choroba z bardzo wysokim związkiem z HLA
  • 98% pacjentów z narkolepsją rasy kaukaskiej z typem HLA DRB1*1501, DQB1*0602
  • wysoka czułość, niska swoistość (nawet u 25–35% normalnejogólnej populacji)

Wzorce snu w narkolepsji

• Występuje zaburzenie regulacji snufazy REM.
• U osób cierpiących na narkolepsję senfaza REM występuje szybciej niż normalnie.
• Katapleksja, paraliż senny i omamy hipnogonicznehipnoagoniczne są zjawiskami podobnymi do REM.
• Pacjenci z sennością i katapleksją mają znacznie niższe poziomy hipokretyny 1 i 2 w płynie mózgowo-rdzeniowym.^9-11.
• Hipokretyna jest neuropeptydem.
  • Niższy poziom hipokretyny może wyjaśniać szybkie przejście ze stanu czuwania do snufazy REM w narkolepsji.¹².

Czynniki predysponujące

• zwiZwiązek z typem HLA DRB1*1501, DQB1*0602
• Krewni pierwszego stopnia mają od 38 do 40 razy zwiększone ryzyko.

ICD-10

• G47.4 Narkolepsja i katapleksja

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

• typowyTypowy wywiad lekarski, w razie potrzeby specjalistyczne kwestionariusze
• badanieBadanie w ośrodku laboratoriumzajmującym się diagnostyką zaburzeń snu
• wW indywidualnych przypadkach badania dodatkowe (np. badanie HLA)

Niezbędne badania

• gGłówne objawy w wywiadzie lekarskim (senność w ciągu dnia i katapleksja); wywiad rodzinny
• dokumentacjaDokumentacja za pomocą kwestionariuszy snu i dzienników snu
  
  • np. Skaliskali Sennosenności Epworth (Epworth Sleepiness Score - ESS).
• polisomnografiaPolisomnografia lub test wielokrotnej latencji snu (Multiple Sleep Latency Test - MSLT)

Badania dodatkowe wymagane w indywidualnych przypadkach

• oznaczenieOznaczenie stężenia hipokretyny (oreksyny) w płynie mózgowo-rdzeniowym
• badanieBadanie HLA klasy II
• obrazowanieObrazowanie mózgu (w przypadku podejrzenia wtórnej narkolepsji)

Diagnostyka różnicowa

W przypadku senności w ciągu dnia

• przewlekPrzewlekły niedobór snu
• Zaburzenia schematu dzień-noc
  • praca zmianowa
  • zespół nagłej zmiany strefy czasowej
• Zespołu bezdechu sennego
• Trudności z zasypianiem lub przespaniem całej nocy
• Zespół opóźnionej fazy snu
• hipersomniaHipersomnia idiopatyczna
• okresowaOkresowa hipersomnia (zespół Kleinego-Levina)
• Depresja
• zaburzeniaZaburzenia neurodegeneracyjne (np. zespół parkinsonowski, pląsawica Huntingtona)
• stanStan po udarze  lub urazie czaszkowo-mózgowym
• reakcjeReakcje niepożądane leków (np. leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, dopaminergiczne, beta-blokery, leki przeciwhistaminowe)

W przypadku katapleksji

• Przemijający atak niedokrwienny (Transient Ischemic Attack - TIA)
• DysregulacjaHipotonia ortostatyczna
• Omdlenia (np. kardiogenne, przedsionkowe)
• Padaczka  (napady atoniczne bez utraty przytomności)
• Napady dysocjacyjne (psychogenne)

Wywiad lekarski

• Często występują tylko niektóre z elementów zespołu.
• śŚredni wiek zachorowania ok. 14 lat
  • Rozpoznanie często ustala się 10–15 lat po wystąpieniu objawów.
• Objawy kliniczne¹
  
  • senność w ciągu dnia z epizodami snu w ciągu dnia (prawie zawsze)
    
    • przeważnie pierwszy objaw
    • Ataki zasypiania mogą wystąpić w dowolnym miejscu i zwykle trwają od kilku minut do 1 godziny.
  • Katapleksjakatapleksja
    
    • utrata napięcia całej muskulatury i opadanieosuwanie się chorej osoby na podłoże
    • przeważnie jako drugi objaw (bardzo swoiste występowanie w narkolepsji)
    • typowe czynniki wyzwalające: śmiech, radość, zaskoczenie, złość, strach
  • Paraliparaliż senny (ok. 50% przypadków)
    
    • niemożność poruszania się z zachowaną świadomością podczas zasypiania lub budzenia się
  • Hipnagogicznehipnagogiczne omamy (ok. 50% przypadków)
    
    • żywe, podobne do snów przeżycia w fazie zasypiania
  • Zaburzeniazaburzenia snu nocnego (ok. 50% przypadków)
    
    • przerywany sen nocny (częste przerwy)
    • nieprawidłowe działania podczas snu, np. lunatykowanie
  • Automatyczneautomatyczne zachowanie
    
    • powtarzające się wzorce czynności ruchowych
• Inne objawy współistniejące
  
  • Bból głowy
  • zaburzenia pamięci i koncentracji
  • Depresjadepresja
  • Zaburzeniazaburzenia potencji
  • zmiany osobowości
  • wypadki spowodowane zaśnięciem
• Wywiad lekarski dotyczący snu
  • typowy czas trwania i godziny snu
  • czynniki zakłócające (np. alkohol, kawa)
• wywiadWywiad dotyczący przyjmowanych leków
• wywiadWywiad rodzinny
• Wpływ na życie społeczne i zawodowe
  • wpływ na relacje interpersonalne, edukację, pracę, Zdolnozdolność do prowadzenia pojazdów, stan emocjonalny i jakość życia
• wywiadWywiad zebrany od osób trzecich dotyczący nieprawidłowości snu
• Zaleca się przeprowadzenie ustrukturyzowanego wywiadu lekarskiego przy użyciu specjalnych kwestionariuszy.
  
  • np. zastosowanie skali senności Epworth (ESS)
    • W przypadku narkolepsji zazwyczaj wynik wynosi 15 lub więcej.
    • narzędzie przesiewowe

Narkolepsja w dzieciństwie

• Stopień senności w ciągu dnia jest bardzo zmienny.¹³.
  
  • u dzieci w wieku przedszkolnym długa drzemka w południe i dłuższy sen w nocy
  • u dzieci w wieku szkolnym zmęczenie i nagłe zasypianie w ciągu dnia
• Dzieci dotknięte tą chorobąchore mogą być nieuważne, drażliwe i agresywne.^13-15.
  • Mogą wydawać się pobudzone w szkole, ponieważ aktywność może przeciwdziałać zasypianiu.¹⁶.
  • Nadpobudliwość i problemy z koncentracją mogą fałszywie prowadzić do rozpoznania ADHD .

Badanie przedmiotowe

• Ogólne badanie fizykalne
  • Badanie fizykalne w narkolepsji zwykle nie budzi zastrzeżeń.
  • Nadwaga i Nadcinadciśnienie tętnicze może w diagnostyce różnicującejnicowej wskazywać na Zespzespół bezdechu sennego .
• Orientacyjne badanie neurologiczne
  • Nieprawidłowości neurologiczne mogą wskazywać na choroby podstawowe.

Diagnostyka specjalistyczna

• Badania dodatkowe w laboratoriumośrodku zajmującym się diagnostyką zaburzeń snu
  • polisomnografia
    • krótka latencja zasypiania i REM
    • fragmentacja snu
    • "„okresowe ruchy kończyn"” w fazie snu innej niż REM i w fazie REM
    • ewent. senfaza REM bez atonii
  • test wielokrotnej latencji snu (Multiple Sleep Latency Test - MSLT)
    • określenie czasu zasypiania w zaciemnionym pomieszczeniu w kilku seriach
• W razie potrzeby  Naknakłucie lędźwiowe
  
  • oznaczenie hipokretyny w płynie mózgowo-rdzeniowym: często prawidłowe w narkolepsji bez katapleksji
• Ewent. typowanie HLA
  • test w szczególności na typ HLA DRB1*1501, DQB1*0602
• Ewent. badania obrazowe mózgu
  • TK lub RM czaszki
  • szczególnie w przypadku podejrzenia wtórnej narkolepsji (np. przy Guzguzie mózgu)

Wskazania do skierowania do specjalistyambulatoryjnej opieki specjalistycznej

• w W przypadku podejrzenia choroby

Leczenie

Cele leczenia

• poprawaPoprawa jakości życia
• umoUmożliwienie uczestnictwa w życiu społecznym i zawodowym
• zmniejszenieZmniejszenie senności w ciągu dnia
• unikanieUnikanie katapleksji i ataków zasypiania
• edukacjaEdukacja i doradztwo w zakresie choroby

Ogólne informacje o  leczeniu

• Zalecane jest leczenie interdyscyplinarne.
• Należy rozważyć zalety i wady leczenia farmakologicznego.
• Narkolepsja towarzyszy osobom nią dotkniętymchorym przez całe życie.
  • Osoby dotknięte chorobąchore i ich krewni powinni zostać szczegółowo poinformowani o chorobie.
  • Organizacje pacjentów i grupy samopomocy mogą wnieść cenny wkład.
  • Wydajność w szkole i w pracy jest często ograniczona.

NielekoweNiefarmakologiczne formy leczenia

• Działania zmierzające do modyfikacji zachowania
  • poprawa strategii radzenia sobie z objawami choroby
  • higiena snu
  • indywidualnie dostosowane epizody snu w ciągu dnia

Leczenie farmakologiczne

• W większości przypadków konieczna jest długotrwała terapia.
  • regularne kontrole ambulatoryjne (rozwój tolerancji, uzależnienie, reakcje niepożądane ze strony układu sercowo-naczyniowego, hepatotoksyczność)
• Modafinil¹⁷
  • lek z grupy psychostymulantów o mniejszym rozwoju tolerancji i działaniach niepożądanych niż amfetaminy
  • zatwierdzony do leczenia senności w narkolepsji
  • dawkowanie 200–400 mg/d na dobę
  • Możliwe reakcje niepożądane obejmują Bból głowy, Nudnonudności, zaburzenia czynności wątroby i reakcje nietolerancji.
• Oksybian sodu (kwas gamma-hydroksymasłowy) - niedostępny w Polsce
  • blisko spokrewniony z neuroprzekaźnikiem GABA (kwas gamma-aminomasłowy)
  • dawkowanie 4,5–9 g na noc
  • zatwierdzony do leczenia narkolepsji z katapleksją
    • działanie uspokajające, dlatego(zalecane zaleca się zażywanieprzyjmowanie wieczorem)
    • Spożycie alkoholu jest przeciwwskazaniem.
• Metylofenidat
  • substancja o strukturalnym podobieństwie do amfetamin
  • dawkowanie 10–60 mg/d na dobę
  • stosowany głównie w leczeniu  ADHD, rzadziej w leczeniu narkolepsji
  • możliwe reakcje niepożądane to: Bból głowy, Nudnonudności, nerwowość i drażliwość
• Leczenie katapleksji, paraliżu sennego, omamów hipnagogicznych
  • Oksybianoksybian sodu (kwas gamma-hydroksymasłowy; podlega przepisom o środkach odurzających)
    • szczególnie skuteczny przeciwko katapleksji
  • klomipramina
    • dawkowanie 10–150 mg/d na dobę
  • selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI)
  • trój-/czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne lub inhibitory MAO

Zalecenia dla pacjentów

• Edukacja pacjentów
  • informowanie osoby dotkniętej chorobąchorej i jej krewnych o chorobie i jej przebiegu
• Zalecenia dotyczące zachowań związanych ze snem¹⁸
  • zalecaZaleca się regularny i wystarczający sen.
  • Należy spróbować ograniczyć alkohol i kawę.
• Unikanie leków powodujących zmęczenie.
  • np. benzodiazepiny, opiaty, leki przeciwpsychotyczne, leki przeciwpadaczkowe
• Adaptacje w edukacji i zawodzie
  • Na przykład unikanie zawodów wysokiego ryzyka, obsługi maszyn, zawodowego prowadzenia samochodów, itp.
  • możliwość ruchu i krótkich przerw na sen (10–20 minut)
• Ocena zdolności do prowadzenia pojazdów
  • Wykluczenie zdolności do prowadzenia pojazdów w przypadku nieleczonej lub opornej na leczenie ciężkiej senności w ciągu dnia.
  • Więcej informacji zobacz artykuł  Ocena zdolności do prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Przebieg, powikłania i  rokowanie

Przebieg

• przewlekPrzewlekła choroba o zmiennym przebiegu
• Objawy narkolepsji można poprawić poprzez leczenie.
• Choroba prawie zawsze ma wpływ na jakość życia.¹⁹.
  • ograniczenia w pracy, edukacji, pracach domowych i życiu społecznym

Powikłania

• ograniczeniaOgraniczenia zawodowe i społeczne
• ryzykoRyzyko wypadków z powodu ataknapadów zasypiania
• zwiZwiększony odsetek współistniejących chorób psychicznych, zwłaszcza  Depresjidepresji
• moMożliwa zwiększona zapadalność na choroby zwyrodnieniowe

Rokowanie

• Narkolepsja jest chorobą przewlekłą bez terapii przyczynowej.
• brakBrak związku ze zwiększoną śmiertelnością

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w  Deximed

• Narkolepsja
• Narkolepsja u dzieci

G474

ChronischePrzewlekłe Schlafstörungzaburzenia snu; TagesschläfrigkeitSenność w dzień; EinschlafattackenSenność w ciągu dnia; KataplexieAtak zasypiania; HypnagogeNapad Halluzinationenzasypiania; SchlaflähmungKatapleksja; PlötzlichesHalucynacje Schlafbedürfnishipnagogiczne; HCRT-1Paraliż senny; HCRT-2Nagła potrzeba snu; GestörterZaburzony Nachtschlafsen nocny; Skala senności Epworth-Schläfrigkeitsskala; HLA DQB1*0602; HypocretinHipokretyna; OrexinOreksyna; Kataplexie;Halucynacje Schlaflähmung; hypnagoge Halluzinationhipnagogiczne

Narkolepsja

document-disease document-nav document-tools document-theme

Definicja: przewlekPrzewlekła choroba z grupy hipersomnii z zaburzoną regulacją rytmu dzień-noc. Występowanie:  Chorobowość wynosi około 26–50 osprzypadkóbw na 100 000 osób; duża liczba niezarejestrowanychniezdiagnzowanych przypadkpacjentów.

Medibas Polska (staging)

Narkolepsja

/link/48d81b9c77744814ade24f3faec14eb8.aspx

/link/48d81b9c77744814ade24f3faec14eb8.aspx

narkolepsja

SiteDisease

Narkolepsja

K.Reinhardt@gesinform.de

Klive.Reinhardt@gesinformcom#dr.dedabrowska@wp.pl

pl

pl

pl