Definicja: Zaburzenie wzrostu w obrębie płytek granicznych kręgosłupa piersiowego i/lub lędźwiowego występujące w okresie dojrzewania, powodujące hiperkifozę wskutek sklinowacenia kręgów.
Częstość występowania: Zwykle występuje u nastolatków w wieku od 13 do 16 lat. Częściej występuje u chłopców.
Objawy: Większość pacjentów odczuwa jedynie niewielki ból lub dyskomfort, lecz szuka porady lekarskiej z powodu „złej postawy” lub zaokrąglonych pleców.
Wyniki badania: Występuje pogłębiona kifoza piersiowa, która jest najlepiej widoczna, gdy pacjenci pochylają się do przodu. Obserwuje się również spłyconą lordozę lędźwiową.
Diagnostyka: Zdjęcie rentgenowskie chorego odcinka kręgosłupa w 2 płaszczyznach.
Leczenie: Fizjoterapia a, w przypadku kifozy >50 stopni, leczenie gorsetem, jeśli proces wzrostu nie został jeszcze zakończony. W przypadku bardzo wyraźnej kifozy operacja mająca na celu wyprostowanie kręgosłupa.
Zaburzenie wzrostu w obrębie płytek granicznych kręgosłupa piersiowego i/lub lędźwiowego, które występuje w okresie dojrzewania, z częściowo utrwaloną pogłębioną kifozą lub spłyconą lordozą.
Zgodnie z definicją co najmniej trzy sąsiadujące kręgi muszą wykazać sklinowacenie >5 stopni.
Nazwa choroby pochodzi od nazwiska duńskiego radiologa Holgera Werfela Scheuermanna, który opisał ją po raz pierwszy w 1921 roku1.
Klasyfikacja
Zgodnie z umiejscowieniem
piersiowa
piersiowo-lędźwiowa
lędźwiowa
Zgodnie ze stopniem nasilenia
zakres kifozy
przy kącie kifozy >70 stopni — ciężka kifoza
Częstość występowania
Jest to najczęstsza przyczyna kifozy.
Zwykle występuje u nastolatków w wieku od 13 do 16 lat pod koniec fazy wzrostu2.
Chłopcy chorują częściej niż dziewczęta (stosunek około 2:1).
Szacowany współczynnik chorobowości wynosi od 4% do 8%2.
Etiologia i patogeneza
Etiologia nie jest znana, ale dziedziczność wydaje się odgrywać ważną rolę, ponieważ podobne zmiany występują u 50% rodzeństwa chorej osoby4.
Przyczyny wyzwalające obejmują m.in. martwicę jałową kości, zaburzenia hormonalne i metaboliczne, przyczyny mechaniczne, urazowe, ale także psychogenne czynniki wyzwalające lub zmiany w strukturze kolagenu.
Skutkują one zaburzeniem wzrostu trzonów kręgów z sklinowaceniem kręgów i skrzywieniem kręgosłupa ku tyłowi.
Czynniki predysponujące
Zakłada się skłonność genetyczną.
ICD-10
M42.0 Młodzieńcza osteochondroza kręgosłupa
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Radiologiczne potwierdzenie co najmniej trzech sąsiadujących trzonów kręgów ze sklinowaceniem >5 stopni w każdym.
Większość pacjentów z chorobą Scheuermanna odczuwa jedynie niewielki ból lub dyskomfort, lecz szuka porady lekarskiej z powodu nieprawidłowej postawy lub zaokrąglonych pleców.
Jeśli w przebiegu choroby wystąpi ból pleców, zdarza się to szczególnie po wysiłku fizycznym i pod koniec dnia5.
Ból jest zwykle bardziej wyraźny, gdy zmiany są zlokalizowane w części lędźwiowej kręgosłupa.
W spoczynku ból ustępuje.
Badanie przedmiotowe
Zazwyczaj występuje pogłębiona kifoza piersiowa, która jest najlepiej widoczna, gdy osoba pochyla się do przodu. Obserwuje się również spłyconą lordozę lędźwiową (test Schobera i Otta).
W ramach profilaktyki należy również zwrócić uwagę na możliwie współwystępującą skoliozę.
Kifoza jest utrwalona, tzn. nie można jej odwrócić aktywnie ani biernie.
Diagnostyka u specjalisty
RTG
RTG w 2 płaszczyznach z pomiarem kąta
Sklinowaciałe trzony kręgów
Najlepiej ocenić na radiogramach w projekcji bocznej.
Kąt pomiędzy płytkami granicznymi kręgów jest większy niż 5 stopni.
Zmiany są najbardziej widoczne w środkowej części odcinka piersiowego kręgosłupa, ale mogą również występować w odcinku lędźwiowym2.
Z reguły nieprawidłowy rozwój wykazuje od 3 do 5 sąsiadujących trzonów kręgowych.
Przepukliny krążka międzykręgowego w gąbczastych częściach trzonu kręgu (tzw. guzki Schmorla) należą do typowych morfologicznych oznak choroby.
Zwiększony wzrost kości o podłożu kompensacyjnym (podobny do wyrośli kostnych) na przeciwległych płytkach górnych guzków Schmorla nazywany jest objawem Edgrena-Vaino.
W razie potrzeby RM w celu potwierdzenia rozpoznania i określenia stopnia choroby
Wskazania do skierowania do specjalisty
Jeśli rozpoznanie jest niejasne oraz w cięższych przypadkach (kifoza >50 stopni), skierowanie do ortopedy lub pediatry, w razie potrzeby wspólna opieka i leczenie pacjentów.
Lista kontrolna dotycząca skierowania
Osteochondroza, choroba Scheuermanna
Cel skierowania
Rozpoznanie? Terapia zachowawcza (ortopedyczne środki pomocnicze)? Operacja?
Wywiad lekarski
Początek? Rozwój/progresja?
Ból obciążeniowy? Czy występuje w spoczynku? Zaburzenie czynności?
Masa i wzrost ciała. Bardzo pomocne jest przedłożenie krzywej wzrostu.
Diagnostyka aparaturowa
RTG: stopień skrzywienia
Leczenie
Cele leczenia
Zapobieganie wystąpieniu lub progresji do poważnej deformacji kręgosłupa
W razie potrzeby łagodzenie bólu
Ogólne informacje o terapii
Jeśli występuje ból, możliwe jest leczenie środkami przeciwbólowymi.
Wczesne rozpoznanie ma decydujące znaczenie dla powodzenia leczenia poprzez fizjoterapię i ewentualne ortezy6.
Terapia zachowawcza zależy od stopnia deformacji w przebiegu kifozy.
Nie zostało jeszcze ostatecznie wyjaśnione, czy noszenie gorsetu podtrzymującego lub operacja mogą zapobiec możliwym konsekwencjom choroby2.
Zalecenia dla pacjentów
Różne rodzaje aktywności fizycznej
Bardzo ważny jest trening siłowy prostowników grzbietu i mięśni brzucha.
Dzieci powinny unikać pozycji zgiętych, jak np. podczas jazdy rowerem lub wiosłowania.
Należy unikać obciążeń ściskających i skręcających kręgosłup (niektóre sztuki walki, gimnastyka, podnoszenie ciężarów, ciężkie plecaki itp.).
Konsultacja dotycząca wyboru zawodu z unikaniem czynności obciążających kręgosłup
Terapia zachowawcza
Kifoza <50 stopni: leczenie fizjoterapeutyczne ze wzmocnieniem mięśni tułowia i pleców>
Kifoza >50 stopni: leczenie gorsetem
Warunkiem skuteczności gorsetu jest dobra elastyczność kręgosłupa i jeszcze niezakończony proces wzrostu.
czas noszenia: 23 godziny dziennie w pierwszym roku, a następnie głównie w nocy, aż do zakończenia fazy wzrostu
Zwykle nie można odwrócić deformacji, które już zaszły.
Konieczna jest również regularna fizjoterapia.
Leczenie chirurgiczne
Chirurgiczne prostowanie może być wykonane w przypadkach ciężkiej kifozy >70 stopni, ale jest rozważane dopiero po zakończeniu wzrostu2.
Należy starannie rozważyć skierowanie na takie leczenie.
Możliwymi wskazaniami do operacji są objawy neurologiczne lub zaburzenia czynności płuc.
Operację można omówić także w przypadku dyskomfortu i nieakceptowalnego aspektu kosmetycznego.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
W większości przypadków ból i dyskomfort ustępują po zakończeniu wzrostu.
Poza problemami z postawą zazwyczaj nie występują żadne inne dolegliwości.
Powikłania
Skrzywienie kręgosłupa może przeszkadzać pod względem kosmetycznym.
Jeśli choroba dotyczy odcinka lędźwiowego kręgosłupa, ból pleców może występować częściej w wieku dorosłym.
Mogą wystąpić objawy wtórne spowodowane spondylozą.
Powikłania neurologiczne występują bardzo rzadko.
Rokowanie
Rokowanie zależy od stopnia nieprawidłowości postawy.
W przypadku zdecydowanej większości pacjentów rokowanie jest dobre.
Długoterminowe badania sugerują jednak częstszy ból pleców w wieku dorosłym, szczególnie w przypadku zmian w odcinku piersiowo-lędźwiowym lub lędźwiowym.
Nadwaga jest uważana za niekorzystny czynnik prognostyczny i zwiększa ryzyko wystąpienia bólu pleców w przebiegu choroby.
Informacje dla pacjentów
O czym należy poinformować pacjentów?
Choroba może powodować ból w fazie wzrostu, który zmniejsza się po zakończeniu wzrostu, lecz prowadzi do utrwalonego zaokrąglenia pleców.
W większości przypadków nie jest konieczne dalsze leczenie poza ćwiczeniami wzmacniającymi mięśnie brzucha i pleców.
W przypadku pacjentów z nadwagą należy dążyć do redukcji masy ciała.
Fotiadis E, Kenanidis E, Samoladas E, Christodoulou A, Akritopoulos P, Akritopoulou K. Scheuermann's disease: focus on weight and height role. Eur Spine J 2008; 17: 673-8. PubMed
Damborg F, Engell V, Andersen M, Kyvik KO, Thomsen K. Prevalence, concordance, and heritability of Scheuermann kyphosis based on a study of twins. J Bone Joint Surg Am 2006; 88: 2133. PubMed
Haveman LM, van Es HW, ten Berge-Kuipers M. Complaints of back pain in childhood: find curable causes. Ned Tijdschr Geneeskd 2008; 152: 353-8. PubMed
Palazzo C, Sailhan F, Revel M. Scheuermann's disease: an update. Joint Bone Spine. 2014 May;81(3):209-14. doi: 10.1016/j.jbspin.2013.11.012. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Kim HJ, Green DW. Adolescent back pain. Curr Opin Pediatr 2008; 20: 37. PubMed
Summers BN, Singh JP, Manns RA. The radiological reporting of lumbar Scheuermann's disease: an unnecessary source of confusion amongst clinicians and patients. Br J Radiol 2008; 81: 383-5. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Bhatia NN, Chow G, Timon SJ, Watts HG. Diagnostic modalities for the evaluation of pediatric back pain: a prospective study. J Pediatr Orthop 2008; 28: 230-3. PubMed
Autorzy
Lino Witte, dr med., lekarz rezydent, medycyna wewnętrzna, Frankfurt
Monika Lenz, lekarz rodzinny, Neustadt am Rübenberge
Definicja: Zaburzenie wzrostu w obrębie płytek granicznych kręgosłupa piersiowego i/lub lędźwiowego występujące w okresie dojrzewania, powodujące hiperkifozę wskutek sklinowacenia kręgów.