Nadmierne spożywanie alkoholu

Informacje ogólne

Definicja wg ICD-10

• Szkodliwe spożywanie alkoholu występuje (ICD-10, F10.1),
  • jeżeli spożycie alkoholu prowadzi do uszczerbku na zdrowiu.
  • Może to być zaburzenie fizyczne lub psychiczne, np.: w postaci epizodu depresyjnego.

Definicja zaburzeń związanych ze spożywaniem alkoholu według DSM-5

• Poprzednie rozróżnienie między uzależnieniem a  nadużywaniem substancji zostało zniesione wraz z ostatniąze rewizjązmianami DSM w  2013 roku.
• DSM-5 mówi obecnie o  zaburzeniach związanych ze spożywaniem alkoholu, definiowanych przez następujące cechy:
  • powtarzające się spożywanie alkoholu skutkujące niewypełnianiem ważnych obowiązków w  pracy, szkole lub domu
  • wielokrotneWielokrotne spożywanie alkoholu w  sytuacjach, w  których może dojść do fizycznego zagrożenia spowodowanego jego spożyciem.
  • kontynuacja spożywania alkoholu mimo trwających lub powtarzających się problemów społecznych lub interpersonalnych
  • rozwój tolerancji charakteryzujący się znacznym wzrostem dawki lub zmniejszonym działaniem przy tej samej dawce
  • objawy odstawienia albo ich unikanie bądź łagodzenie poprzez spożywanie alkoholu
  • spożywanie przez dłuższy czas lub w  większych ilościach niż planowano (utrata kontroli)
  • uporczywe pragnienie lub nieudane próby ograniczenia lub kontrolowania spożycia alkoholu
  • spędzanie dużej ilości czasu na zdobywaniu i  spożywaniu alkoholu lub dochodzeniu do siebie po skutkach jego spożycia
  • porzucenie lub ograniczenie ważnych czynności z  powodu spożywania alkoholu
  • kontynuacja spożywania mimo problemów fizycznych lub psychicznych
  • silny głód alkoholowy
• Jeśli co najmniej dwie z  tych cech wystąpią w  ciągu 12 miesięcy, występuje zaburzenie związane ze spożywaniem alkoholu.
• Specyfikacja nasilenia choroby
  • spełnione 2–3 kryteria: postać łagodna
  • spełnione 4–5 kryteriów: postać umiarkowana
  • spełnione ≥6 kryteriów: postać ciężka

Klasy konsumpcjispożywania i  stany chorobowe  

• KonsumpcjaSpożywanie niskiego ryzyka
  • Powszechnie przyjęty limit „mało ryzykownego spożycia alkoholu" wynosi 24  g czystego alkoholu dziennie dla mężczyzn (czyli np. 2 kufle piwa (każdy po 0,3  l) i  do 12  g czystego alkoholu dla kobiet (np. kufel piwa (0,3  l), pod warunkiem, że dana osoba zachowuje abstynencję co najmniej dwa dni w  tygodniu.
  • Termin „niskie ryzyko" wskazuje, że spożywanie alkoholu zawsze wiąże się z  ryzykiem.
  • Ryzyko zachorowania różni się w  zależności od osoby i  zależy od predyspozycji genetycznych, a  także dodatkowych obecności czynników ryzyka (np. palenie tytoniu, otyłość, wysokie ciśnienie tętnicze).
• Ryzykowne spożywanie alkoholu
  • limity dzienne
    • kobiety: 12  g czystego alkoholu
    • mężczyźni: 24  g czystego alkoholu
  • Limity związane ze spożyciem alkoholu nie mają zastosowania do dzieci i  młodzieży, kobiet w  ciąży, osób powyżej 60. roku życia lub osób z  chorobami fizycznymi.
• Upijanie się („binge drinking”)
  • ryzykowne spożywanie dużych ilości alkoholu w  krótkim okresie czasu
  • u  mężczyzn 5 lub więcej standardowych porcji (10  g czystego alkoholu) przy jednej okazji
  • u  kobiet 4 lub więcej standardowych porcji (10  g czystego alkoholu) przy jednej okazji
• Ostre upojenie alkoholowe  (ICD-10, F10.0), ostre zatrucie alkoholem
  • stan po spożyciu alkoholu z  zaburzeniami:
    • stanu świadomości
    • funkcji poznawczych
    • postrzegania
    • afektu
    • zachowaniezachowania
    • innych funkcji i  reakcji psychofizjologicznych
  • Zaburzenia te są bezpośrednio związane z  ostrym działaniem farmakologicznym alkoholu.
    • Z  czasem ustępują, aż do całkowitego wyzdrowienia, z  wyjątkiem przypadków, w  których doszło do uszkodzenia tkanek lub innych powikłań.
  • możliwe powikłania medyczne, np. :
    • uraz
    • zachłyśnięcie się wymiocinami
    • majaczenie
    • zaburzenia świadomości aż do śpiączki
    • napady drgawek
• Szkodliwe działanie alkoholu można podzielić na dwie główne grupy:
  1. szkody zdrowotne związane z  regularnym nadmiernym spożyciem
  2. szkody zdrowotne związane z  krótkimi okresami wysokiego stężenia alkoholu we krwi

Jednostka alkoholu

• Jednostka alkoholu służy jako miara spożycia alkoholu. Jedna jednostka alkoholu odpowiada 13  (wg innych źródeł 10) gramom czystego alkoholu, np. :
  • 1 mała butelka piwa, 0,33  l
  • 1 kieliszek czerwonego wina (ok. 6 jednostek/butelkę)
  • 1 mały kieliszek mocnego wina (ok. 10 jednostek/butelkę)
  • 1 podwójna porcja wódki, 40  ml (ok. 18 jednostek/butelkę)

Upojenie

• Zauważalny (widoczny lub słyszalny) stan upicianietrzeźwości przy 0,5–1  promila
• Silne upojenie na poziomie 1,5–2  promili
• „PijanyGłębokie w sztok”upojenie przy 2,5–3  promilach
• Śmiertelnamiertelne dawkastężenie alkoholu (śmiertelnamiertelne dla 50% populacji) wynosi 4 promile.

Częstość występowania

• Nadużywanie alkoholu: około 4% mężczyzn i  1,5% kobiet
• uzaleUzależnienie od alkoholu: około 5% mężczyzn i  2% kobiet
• Ryzyko według klas konsumpcji
  • Około 70% dorosłej populacji spożywa niewielkie lub umiarkowane ilości alkoholu, które nie powodują chorób ani szkód.
  • Około 10% populacji ma nawyki związane z  piciem, które narażają ich na wysokie ryzyko uszczerbku na zdrowiu, tj. ponad 21 jednostek tygodniowo u  mężczyzn i  ponad 14 jednostek tygodniowo u  kobiet.
    • Udział tej grupy w  całkowitym spożyciu alkoholu wynosi 50%.
  • Zakłada się, że 1–2% populacji spożywa alkohol w  taki sposób, że jest narażona na ryzyko rozwoju uzależnienia od alkoholu.
  • Północnoeuropejskie nawyki związane z  piciem (stosunkowo nieliczne epizody, ale z  wysoką liczbą promili) wydają się być bardziej szkodliwe dla zdrowia niż nawyki południowoeuropejskie (stosunkowo liczne epizody, ale z  niską liczbą promili).
• Wiek
  • Spożycie alkoholu jest najwyższe w  grupie wiekowej 18–29 lat.
  • Wśród młodych ludzi istnieje tendencja do zwiększonej konsumpcji, zwłaszcza wśród nastolatkówmłodych dorosłych, tj. w  wieku od 18 do 21 lat.
• Płeć
  • Więcej mężczyzn niż kobiet pije alkohol, a i mężczyźni piją więcej niż kobiety.
  • Upijanie się wydaje się być znacznie bardziej powszechne wśród mężczyzn niż wśród kobiet.
  • Odsetek kobiet pijących alkohol rośnie, a  kobiety piją coraz więcej. Metaanaliza badań epidemiologicznych wykazuje następującą tendencję na całym świecie¹:
    • Mężczyźni urodzeni na początku XX wieku pijąpili alkohol około dwa razy częściej niż kobiety w  tym samym wieku.
    • W  kohorcie urodzonejurodzonych pod koniec XX wieku prawdopodobieństwo jest mniej więcej takie samo u  mężczyzn i  u  kobiet.
• Warunki społeczno-ekonomiczne
  • Spożycie alkoholu jest najwyższe w  grupach o  wysokich dochodach i  wykształceniu.

Śmiertelność i  koszty leczenia chorób

• Liczba zgonów związanych z  alkoholem stanowi około 10% całkowitej śmiertelności.
• Roczny koszt zachorowalności i  śmiertelności związanej z  alkoholem w  Europie szacuje się na co najmniej 30 miliardów euro.² .

Śmiertelność

• W  grupie wiekowej od 15 do 25 lat  upojenie alkoholowe jest najczęstszą przyczyną zgonów.
• Co czwarty mężczyzna, który umiera między 35. a  65. rokiem życia, umiera w  wyniku następstw spożywania alkoholu.
• Przewlekłe nadużywanie alkoholu skraca oczekiwaną długość życia średnio o  23 lata.

Przemoc

• W  większości zgłoszonych przestępstw z  użyciem przemocy albosprawca sprawca, albolub ofiara, albo oboje spożywali alkohol, a  ponad połowa sprawców była pod wpływem alkoholu w  momencie popełnienia przestępstwa.

Choroby współwystępujące

• Mniej więcej co dziesiąta konsultacja w gabinecie lekarskim jest związana ze spożyciem alkoholu.
• Zaburzenia psychiczne
  • Współczynnik chorobowości zaburzeń psychicznych w  ciągu całego życia jest dwukrotnie wyższy u  osób uzależnionych od alkoholu w  porównaniu do ogólnej populacji.
  • Szczególnie powszechne są:
    • zaburzenia lękowe
    • depresje
    • zaburzenia osobowości  (niestabilność emocjonalna, osobowość dyssocjalna lub zaburzenie osobowości wynikające z  braku pewności siebie)
    • zespół nadpobudliwości psychoruchowej z  deficytem uwagi (ADHD)
    • agresja wywołana alkoholem
• Więcej szczegółów na temat współwystępowania chorób somatycznych i  psychicznych w  przewlekle nadmiernym spożywaniu alkoholu można znaleźć w  poniższych artykułach:
  • Nadużywanie alkoholu, choroby wtórne
  • Uzależnienie od alkoholu
  • Uzależnienie i  współistniejące choroby psychiczne

Rozważania diagnostyczne

Wzorce konsumpcji

• Konsumpcja: ile alkoholu konsumuje dana osoba (ilość)?
  • Granica szkodliwego spożycia jest płynna.
  • Zalecane limity nie oznaczają, że picie alkoholu jest bezpieczne, o  ile nie przekroczy się limitu.
• Częstotliwość: jak często dana osoba pije alkohol (częstotliwość)?
  • Dostępnych jest niewiele danych na temat poziomu ryzyka zależnego od częstotliwości spożywania alkoholu.
  • Regularne spożywanie prowadzi do rozwoju tolerancji.
    • Zwiększa to ryzyko zwiększeniawzrostu konsumpcji w  celu osiągnięcia tego samego efektu.
    • Ostatecznie może to przerodzić się w  uzależnienie od alkoholu.
  • Brak jest międzynarodowego konsensusu co do zalecania górnych limitów częstotliwości spożycia.
• PoziomStężenie alkoholu we krwi: jaki poziomstężenie alkoholu we krwi jest zwykle osiąganygane po spożyciu alkoholu?
  • Stężenie alkoholu we krwi zależy od wielu czynników, w  tym od płci, wieku, masy ciała, ilości i  szybkości picia oraz tego, czy w  tym samym czasie spożywany jest posiłek.
  • Ryzyko uszczerbku na zdrowiu wzrasta między innymi wraz z  liczbą promili.

Zalecenia dla mężczyzn

• W  przypadku spożywania alkoholu nie należy każdorazowojednorazowo przekraczać 6 jednostek.
• Alkoholu nie należy spożywać częściej niż 3 dni w  tygodniu.
• Mężczyźni, którzy spożywają więcej niż 21 jednostek tygodniowo (280  g), są narażeni na znacznie zwiększone ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych.
• U  mężczyzn spożywających mniej niż 10 jednostek alkoholu tygodniowo (130  g) ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych związanych z  alkoholem jest niskie.

Zalecenia dla kobiet

• W  przypadku spożywania alkoholu nie należy każdorazowojednorazowo przekraczać 3 jednostek.
• Alkoholu nie należy spożywać częściej niż 3 dni w  tygodniu.
• Kobiety, które spożywają więcej niż 14 jednostek tygodniowo (180  g), są narażone na znacznie zwiększone ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych.
• U  kobiet spożywających mniej niż 7 jednostek alkoholu tygodniowo (90  g) ryzyko wystąpienia problemów zdrowotnych związanych z  alkoholem jest niskie.

Metabolizm

• Osoby starsze
  • U  osób starszych następuje spowolnienie metabolizmu.
  • Alkohol rozkłada się wolniej niż u  osób młodszych.
    • Spożycie tej samej ilości alkoholu przekłada się na wyższysze poziomstężenie alkoholu we krwi.
  • Organizm osoby starszej wydaje się wykazywać większą wrażliwość na alkohol.
• Płeć
  • Ta sama ilość alkoholu zasadniczo przekłada się na wyższysze poziomstężenie alkoholu we krwi u  kobiet w  porównaniu do mężczyzn. Dzieje się tak z  różnych powodów:
    • niższa masa ciała
    • niższa zawartość wody w  organizmie
    • Aktywność dehydrogenazy alkoholowej w  żołądku jest niższa u  młodych kobiet niż u  młodych mężczyzn. Jednak wraz z  wiekiem różnica ta wydaje się zmniejszać, a  być może dochodzi nawet do jej odwrócenia.³ .

Przyczyna konsultacji

• Nadmierne spożycie alkoholu rzadko jest głównym powodem wizyty u  lekarza.
• W  większości przypadków to dolegliwości fizyczne skłaniają pacjentów z  zaburzeniami związanymi ze spożywaniem alkoholu do wizyty u  lekarza.
• U  pacjentów z  zaburzeniami związanymi ze spożywaniem alkoholu często występują fizyczne choroby wtórne, a  także problemy psychiczne i  społeczne.
  • Konsultacje z  dorosłymi często dotyczą zdrowia i  dobrego samopoczucia ich dzieci.
  • Patrz również artykuł Przemoc wobec dzieci i  zaniedbywanie dzieci.
• Lekarze powinni zawsze pamiętać, że przyczyną może być alkohol.

ICD-10

• F10 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu
  • F10.0 OstreZaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (ostre zatrucie (w tym ostre upojenie w uzależnieniu od alkoholu)
  • F10.1 SzkodliweZaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane użytkowanieywaniem alkoholu (następstwa szkodliwego używania substancji)
  • F10.2 ZespZaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół uzależnienia (w tym przewlekły alkoholizm)
  • F10.3 ZespZaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół abstynencyjny)
  • F10.4 ZespZaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół abstynencyjny z  majaczeniem (w tym delirium tremens — alkoholowe)
  • F10.5 Zaburzenia psychotycznepsychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (w tymzaburzenia halucynoza alkoholowa, paranoja alkoholowa, zazdrość alkoholowa, psychoza alkoholowa BNOpsychotyczne)
  • F10.6 ZespZaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zespół amnestyczny (w tym psychoza Korsakowa o etiologii alkoholowej lub spowodowana przez inne substancje psychoaktywne)
  • F10.7 RezydualneZaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (rezydualne i późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne)
  • F10.8 InneZaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (inne zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania)
  • F10.9 Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem alkoholu (zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania, nieokreślone)

Negatywne następstwa

• Więcej informacji na temat chorób wtórnych związanych z  przewlekłym nadmiernym spożywaniem alkoholu można znaleźć w  artykule Uzależnienie od alkoholu.

Stres, nadciśnienie i  otyłość

• Stres
  • Spożywanie alkoholu jest często kojarzone z  działaniem relaksującym; więc wiele osób używa alkoholu jako środka przeciwdziałającego nieprzyjemnym reakcjom na stres, na przykład aby złagodzić napięcie, wysokie tętno i  dolegliwości psychiczne, takie jak złość lub niepokój.
  • Wyniki badań dotyczących tego, czy alkohol faktycznie tłumi reakcje na stres, są sprzeczne.
• Nadciśnienie
  • Istnieje wyraźny związek między spożyciem alkoholu a  nadciśnieniem tętniczym, a  efekt wydaje się odwracalny.⁴ .
• Nadwaga
  • Wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia wielu chorób, w  tym nadciśnienia i  cukrzycy.
  • Alkohol może się do tego przyczynić ze względu na wysoką zawartość kalorii.
  • średnia zawartość kalorii
    • białka i  węglowodany: 4  kcal/g
    • tłuszcz: 9  kcal/g
    • alkohol 7  kcal/g
  • Jedna butelka wódki zawiera tym samym ok.około 1750  kcal, co odpowiada około 1/2  l bitej śmietany.

Urazy, wypadki i  przemoc

• Spożycie alkoholu ma negatywny wpływ na⁵:
  • koordynację mięśni
  • równowagę
  • zdolność oceny potencjalnie niebezpiecznych sytuacji
  • czas reakcji
  • uwagę
  • zdolność do racjonalnego myślenia
  • kontrolę impulsów agresywnych i  seksualnych
• Są to główne przyczyny tego, że alkohol zwiększa ryzyko urazów spowodowanych wypadkami lub przemocą.⁵ .
  • Dotyczy to zwłaszcza młodych mężczyzn.
  • wyraźna zależność dawka-efekt od ok. 0,2  promila
  • Przy 1,0  promila ryzyko wzrasta dziesięciokrotnie.

Sen i  koncentracja

• Alkohol działa zarówno uspokajająco, jak i  pobudzająco.⁶ .
  • Sedacja zwykle występuje, gdy stężenie alkoholu we krwi spada.
• Alkohol nawet w  umiarkowanych ilościach może pogarszać jakość snu.^7-8 .
  • supresja snu REM
  • zaburzenia rytmu snu
    • po rozłożeniu alkoholu we krwi: problemy z  przesypianiem drugiej połowy nocy
  • zaostrzenie zespołu bezdechu sennego
  • Nawet po niewielkim lub umiarkowanym spożyciu alkoholu następnego dnia uwaga może być zmniejszona, a  czas reakcji wydłużony.
• W  przypadku pacjentów z  zaburzeniami snu zalecenie jest następujące:
  • w  miarę możliwości unikanie alkoholu i  pod żadnym pozorem nieużywanie go jako środka nasennego  
  • Więcej szczegółów można znaleźć w  artykule Bezsenność.

Psychospołeczne następstwa spożywania alkoholu

• Więcej informacji na temat współwystępowania chorób psychicznych w  zaburzeniach związanych ze spożywaniem alkoholu można znaleźć w  artykułach:
  • Uzależnienie od alkoholui 
  • Uzależnienie i  współistniejące choroby psychiczne

Depresja i  zaburzenia lękowe

• Patofizjologia
  • Alkohol poprawia nastrój w  krótkim okresie, pomaga przezwyciężyć niepewność społeczną i  lęk oraz zdystansować się od negatywnych emocji. Jednak w  dłuższej perspektywie wpływa na układy serotoninergiczny i  dopaminergiczny w  taki sposób, że ryzyko wystąpienia zaburzeń depresyjnych wzrasta.
• Wpływ konsumpcji i  odstawienia
  • Depresja i  lęk występują częściej u  osób nadużywających i  uzależnionych od alkoholu.
  • U  osób z  depresją uzależnionych od alkoholu liczba i  nasilenie objawów depresji zmniejsza się w  pierwszych tygodniach po detoksykacji.
• Samobójstwo
  • Wśród ofiar samobójstw nadużywanie alkoholu jest drugą najczęstszą diagnozą po  depresji i  występuje w  około 25% przypadków.
  • Samobójstwo jest przyczyną 20–30% nadmiarowej śmiertelności u  osób uzależnionych od alkoholu.
  • Alkohol zwiększa ryzyko samobójstwa nawet u  osób z  depresją, które nie nadużywają alkoholu ani nie są uzależnione.
    • U  pacjentów z  depresją, szczególnie w  przypadku myśli samobójczych, należy zbadaocenić nawyki dotyczące spożywania alkoholu!
• zaburzeńZaburzenia lękowychkowe
  • Alkohol ma również wpływ na rozwój zaburzeń lękowych.
    • nasilenie objawów w  okresie odstawienia
    • krótkotrwałe złagodzenie objawów poprzez spożycie alkoholu
    • W ten sposób może dojść do błędnego koła, w  którym depresja, objawy lękowe i  zaburzenia związane ze spożywaniem alkoholu wzajemnie się potęgują.

Konflikty z  partnerem i  rodziną

• Nadmierne spożywanie alkoholu jako czynnik nasilający konflikty wśród par i  w  rodzinach
  • Następstwa spożycia alkoholu, takie jak upośledzona kontrola impulsów i  deficyty poznawcze, utrudniają rozwiązywanie konfliktów.
  • Zobacz także artykuły:
    • Przemoc seksualna
    • Przemoc wobec dzieci i  zaniedbywanie dzieci
• Spożywanie alkoholu przez rodziców może powodować reakcje stresowe u  dzieci.
  • Stres może objawiać się na przykład:
    • bólami brzucha
    • bólami głowy
    • problemami z  koncentracją, słabszymi ocenami w  szkole
  • Kiedy dzieci widzą swoich rodziców w  stanie nietrzeźwości, często wywołuje to u  nich lęk.
    • Dzieje się tak nawet wówczas, gdy nie towarzyszy temu agresja czy przemoc.
• Rodzice dzieci z  zaburzeniami związanymi z  używaniem substancji
  • Wiele osób nie zajmuje się tym problemem samodzielnie, są jednak wdzięczni za odpowiednią inicjatywę ze strony lekarzy.
  • Rozmowę można rozpocząć ewentualnie od problemów ze snem lub dolegliwości fizycznefizycznych  u  dorosłych.

Interakcje lekówz lekami

• Bardzo wiele leków wchodzi w  interakcje z  alkoholem.
• Najczęściej problemy pojawiają się, gdy alkohol i  leki są spożywane jednoczasowo; jednak ostrożność zaleca się również, gdy chorzy spożywali w  ostatnim czasie duże ilości alkoholu przez dłuższy okres czasu.
• Wzmocnienie lub osłabienie działania leku, w  tym działań niepożądanych
• Wzmocnienie działania alkoholu
• Przykłady
  • wzmocnienie działania leków uspokajających
    • Szczególną ostrożność należy zachować podczas przyjmowania opioidów i  leków nasennych, np. benzodiazepin.
  • zmienna skuteczność leczenia przeciwkrzepliwego związana ze spożyciem alkoholu
  • potencjał epileptogenny alkoholu i  odstawienie alkoholu podczas leczenia przeciwdrgawkowego
  • wahania ciśnienia tętniczego spowodowane interakcjami z  lekami przeciwnadciśnieniowymi
• Pouczenie pacjenta
  • Podczas przepisywania leku warto zapytać pacjentów o  ich nawyki związane ze spożywaniem alkoholu.
  • Należy poinformować o  ryzyku interakcji alkoholu z  lekami.

Szczególne grupy pacjentów

Osoby starsze

• Osoby starsze z  zaburzeniami związanymi ze spożyciem alkoholu częściej niż osoby młodsze cierpią na choroby somatyczne i  psychiczne.
• Toksyczne działanie alkoholu stanowi większe zagrożenie dla osób starszych niż młodszych. Powody:
• opóźniona eliminacja alkoholu
• niższa zawartość wody w  organizmie
• zwiększona podatność mózgu na szkodliwe działanie alkoholu u  osób starszych
• Częste występowanie:
  • zaburzeń wątroby
  • chorób trzustki
  • chorób serca
  • nadciśnienia
  • krwotoków wewnątrzczaszkowych
  • chorób nowotworowych
  • depresji i  zaburzeń lękowych
  • otępienia (otępienie pierwotne lub otępienie alkoholowe)
  • upadków i  urazów (zarówno pod wpływem alkoholu, jak i  w  zespole odstawienia)
  • interakcji alkoholu z  lekami

Alkohol w  ciąży

• Spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych (Fetalfetal Alcoholalcohol Spectrumspectrum Disordersdisorders — FASD)
  • Prenatalna ekspozycja płodu na alkohol może powodować zaburzenia od łagodnych deficytów poznawczych i  wykonawczych po poważne wady rozwojowe, które mogą prowadzić do przedwczesnej śmierci lub poważnych zaburzeń czynnościowych.
• FAS (alkoholowy zespół płodowy)
  • najcięższa postać FASD
  • zespZespół ten charakteryzuje się następującymi 3 czynnikami:
    1. charakterystyczne dysmorfie
    2. zahamowanie wzrostu
    3. nieprawidłowości OUN
• Abstynencja od alkoholu
  • Nie wiadomo, jaka ilość alkoholu może powodować negatywne następstwa dla płodu, więc zaleca się całkowitą abstynencję od alkoholu przez cały okres ciąży.
  • Dotyczy to również wszystkich kobiet w  wieku rozrodczym, które chcplanują mieć dzieciciążę.
  • Możliwe, że nawet umiarkowane spożycie alkoholu zwiększa ryzyko poronienia (poronienie samoistne).
  • Alkohol wydaje się również zwiększać ryzyko porodu przedwczesnego.

Wywiad lekarski 

• Przed rozpoczęciem zadawania pytań należy poprosić pacjenta o  zgodę (wiele osób uważa swoje nawyki związane z  piciem za sprawę prywatną).
• Zadawanie standaryzowanych pytań ułatwia rozpoznanie ewentualnych problemów alkoholowych.
• Należy unikać konfrontacji, a  tym samym oporu ze strony pacjenta.
• Należy uzyskać informacje w  następującym zakresie (ewentualnie od osób trzecich):
  • spożywane ilości
  • Od kiedy nadmierne spożywanie?
  • deficytyDeficyty funkcjonalne: zawodowe, w  codziennym dbaniu o  siebie, społeczne?
• FazyOkresy abstynencji? Wcześniejsze leczenie odwykowe?
• W  razie potrzeby standaryzowane określenie spożycia za pomocą testu AUDIT (testu rozpoznawania problemów alkoholowych) lub skróconej wersji AUDIT-C, jeśli nie można skorzystać z  pełnej wersji.

AUDIT (test rozpoznawania problemów alkoholowych)    

• Przydatne narzędzie ułatwiające rozpoznanie ewentualnego nadużywania alkoholu
  • Więcej informacji na temat zastosowania tego narzędzia można znaleźć w  artykule Uzależnienie od alkoholu.
  • Jeśli wynik wynosi co najmniej 8 punktów, należy rozważyć środki mające na celu ograniczenie spożycia alkoholu.
• AUDIT-C
  • wersja skrócona (pytania 1–3 z  testu AUDIT)
  • Dobrze koreluje z  pełną wersją testu AUDIT.
  • Jeśli wynik wynosi co najmniej 5 punktów, należy rozważyć środki mające na celu ograniczenie spożycia alkoholu.
• Testy AUDIT i  AUDIT-C to najlepiej przebadane metody wykrywania zaburzeń związanych z  alkoholem.
  • obowiązujące i  niezawodne nawet w  młodszych populacjach oraz u  osób starszych
    • Nie dotyczy to innych metod, takich jak test CAGE.

Choroby współwystępujące, w  tym choroby wtórne

• Potencjalnie związane z  alkoholem lub uwarunkowane alkoholem dolegliwości i  choroby, np. :
  • nadciśnienie tętnicze
  • nadwaga
  • zapalenie żołądka, np. poranne  nudności
  • biegunka
  • urazy, np. w  wyniku przemocy lub wypadku
  • problemy rodzinne, stresujące wydarzenia życiowe
  • zaburzenia snu
  • dysfunkcja seksualna (u  mężczyzn, u  kobiet)
  • zaburzenia koncentracji
  • depresja
  • lęk
  • interakcje między alkoholem a  lekami
  • napady padaczkowe
  • polineuropatia
  • ataksja, upadki lub powiązane urazy
  • zmiany mentalne
  • dolegliwości pod postacią somatyczną
  • ból pleców
  • zapalenie oskrzeli
  • zaburzenia wątroby
  • upośledzona obrona immunologiczna, np. częste przeziębienia
• Ciąża?
• Oznaki innych uzależnień od innych substancji, np. :
  • palenie tytoniu
  • nielegalne narkotyki
  • leki

Badanie przedmiotowe

• Na wczesnych etapach nadużywania alkoholu często nie występują żadne swoiste objawy.
• Objawy zaburzeń związanych ze spożywaniem alkoholu to przede wszystkim:
  • obecny wielokrotnie foetor alcoholicus
  • ostra alkoholizacja — stan upojenia
  • oznaki nadmiernego spożywania alkoholu (np. puste butelki zauważone podczas wizyty domowej)
  • nieprawidłowe unaczynienie twarzy
  • przekrwione oczy
  • zaczerwienione wnętrza dłoni
  • alkoholowy zespół abstynencyjny (patrz wyżej)
  • przedwczesne starzenie się
  • drżenie rąk
  • labilność wegetatywna, zwłaszcza zwiększona tendencja do pocenia siępotliwość
  • zaburzenia koncentracji, roztargnienie
  • oznaki zaburzeń psychicznych, np. : depresja lub zaburzenia lękowe
• Inne oznaki nadmiernego spożywania alkoholu, które mogą pojawić się wraz z  postępem choroby:
  
  • pogorszenie ogólnego stanu fizycznego
  • niedostateczna higiena
  • rany lub urazy
• Polineuropatia alkoholowa
  • wszelkiego rodzaju symetryczne zaburzenia czucia
    • odczuwanieczucie wibracji (badanie przy użyciu kamertonu)
    • czucie głębokie (ocena ustawienia stawów palców stóp i dłoni przy zamkniętych oczach)
    • odczuwanieczucie temperatury
    • odczuwanieczucie dotyku i bólu
  • niedowład zanikowy
    • często niedowład dźwigacza stopy (chód koguci)
    • osłabione lub wygaszone odruchy własne mięśni
  • neuropatia autonomiczna
    • zmniejszone wydzielanie potu
    • zanikowa i przebarwiona skóra
    • zaburzenia perystaltyki przełyku i potencji
  • częste umiejscowienie
    • dystalne części kończyn
    • Choroba praktycznie zawsze obejmuje kończyny dolne.
  • przebieg
    • We wczesnym stadium dominuje ogólne zmniejszenie objętości mięśni.
    • później skurcze mięśni, odczuciawrażenia bólowe (diagnostyka różnicowa miopatii alkoholowej), czasami silny przeszywający ból
    • często uszkodzenia nerwów spowodowane uciskiem, np. porażenie nerwu promieniowego („porażenie sobotniej nocy”)
• Objawy móżdżkowe
  • ataksja
  • zaburzenia równowagi
  • drżenie
  • problemy z  koordynacją
• Objawy wątrobowe (zobacz artykuł  Alkoholowa choroba wątroby)
  • rumień dłoniowy
  • hepatomegalia
  • Żżółtaczka  (diagnostyka różnicowa np. zespół Gilberta, wirusowe zapalenie wątroby)
  • naczyniaki gwiaździste
  • żylaki przełyku
  • ginekomastia
  • niedokrwistość
  • encefalopatia wątrobowa
• Zapalenie trzustki
  • biegunka tłuszczowa
  • niedobór witamin
  • zaburzenie wchłaniania
  • cukrzyca
• niewydolnoNiewydolność serca  spowodowana uszkodzeniem mięśnia sercowego
• Otępienie (otępienie pierwotne lub otępienie alkoholowe)
  • ewentualnie orientacyjne badanie neuropsychologiczne, np. :  krótka skala oceny stanu psychicznego (MMSE)  ewentualnie jako składowa podstawowej oceny geriatrycznej w  praktyce lekarza rodzinnego (więcej szczegółów w  artykule Badanie geriatryczne)

W  praktyce lekarza rodzinnego

BezpoMarkery pośrednie

• Ocena
  • GGTP, MCV i transferyna desialowana (CDT, badanie niedostępne w POZ) są najprostszymi i w połączeniu najbardziej wiarygodnymi pośrednimi markerami stanu dla przewlekłego nadmiernego spożycia alkoholu.
• Enzymy wątrobowe: gamma GT (GGTP), ALT
  • Gamma GT często podwyższona w zakresie 100–400, spada w ciągu 2 tygodni o około 50% po zaprzestaniu spożywania alkoholu.
  • ALT (i AST) podwyższone w przypadku uszkodzenia komórek wątroby
    • Jednak enzymy wątrobowe mają jako markery stanuspożywania alkoholu niską czułość i swoistość.
• MCV, Hb, transferyna 
  • Mogą służyć jako dodatkowe wskazówki, ale wpływa na nie również niedożywienie lub inne czynniki kliniczne.
• Płytki krwi
  • Po nadmiernym spożywaniu alkoholu liczba płytek krwi jest zwykle obniżona. W trakcie abstynencji wartości te szybko rosną.

Badania dodatkowe

• Badanie ultrasonograficzne wątroby

Diagnostyka specjalistyczna

Markery bezpośrednie: alkohol i  metabolity

• Odpowiednie do wykrywania ostrej konsumpcji alkoholu
• Alkohol etylowy (etanol, EtOH)
  • obecność w wydychanym powietrzu, krwi lub moczu
  • wysoki stopień korelacji między alkoholem we krwi i alkoholem w wydychanym powietrzu
• Produkty przemiany etanolu, np. glukuronid etylu i siarczan dimetylu albo estry etylowe kwasów tłuszczowych, np. palmitynian etylu
  • wykrywalne w surowicy i moczu jeszcze przez kilka dni po spożyciu alkoholu
  • EtG jest nadal wykrywalny w  analizie włosów do 3 miesięcy po spożyciu alkoholu. Preferowany marker do potwierdzenia abstynencji.
• UwagaUWAGA: możliwe zafałszowanie wyników badania włosa wskutek stosowania produktów do pielęgnacji zawierających alkohol!⁹!

PoMarkery pośrednie markery stanu

• Ocena
  • GammaUbogowęglowodanowe GTizoformy transferyny (GGTP), MCVcarbohydrate ideficient transferin – CDT są najprostszymi i w połączeniu najbardziej wiarygodnymi pośrednimi markerami stanu dla przewlekłego nadmiernego spożycia alkoholu.
• Enzymy wątrobowe: gamma GT (GGTP), ALT
  • Gamma GT często podwyższona w zakresie 100–400, spada w ciągu 2 tygodni o ok. 50% po zaprzestaniu spożywania alkoholu.
  • ALT (i AST) podwyższone w przypadku uszkodzenia komórek wątroby
    • Jednak enzymy wątrobowe mają jako markery spożywania alkoholu niską czułość i swoistość.
• CDT (transferyna desialowana)
  • nadajeNadaje się szczególnie do wykrywania przewlekłego nadmiernego spożycia alkoholu.
    • Znaczący wzrost CDT występuje dopiero po spożyciu około 60  g alkoholu dziennie (co odpowiada butelce wina) przez co najmniej 14 dni.
  • Swoistośćc samej CDT wynosi 87–-100%, a  czułość 60–-90% w  zależności od metody badania.
    • W  badaniu WHO czułość u  kobiet wynosiła tylko 29%.10.
     
  • Test nadaje się również do monitorowania przebiegu.

Badania aparaturowe

• Badanie ultrasonograficzne wątroby

Diagnostyka specjalistyczna

• W  razie potrzeby dalsza diagnostyka innych chorób związanych z  alkoholem (więcej informacji można znaleźć w  artykule Uzależnienie od alkoholu), np. :
  • dalsze badania neuropsychologiczne, m.in. u  starszych pacjentów z  podejrzeniem   otępienia
  • echokardiografia
  • gastroskopia, w  razie potrzeby  endoskopowa cholangiopnakreatografiacholangiopankreatografia wsteczna (ECPW)
  • badanie neurologiczne, w  tym elektrofizjologiczne w  przypadku oznak polineuropatii alkoholowej

Środki i  zalecenia

Wskazania do skierowania do specjalisty

Leczenie ambulatoryjne

• Krótka interwencja ukierunkowana na odstawienie alkoholu może zwykle odbywać się w  warunkach ambulatoryjnych, a  także w  gabinecie lekarza rodzinnego, jeżeli lekarz posiada odpowiednie kwalifikacje.
  • np. u  lekarza z  dodatkowymi kompetencjami w  zakresie podstawowej opieki w  ramach medycyny uzależnień lub w  poradni uzależnień
• Uzależnienie od alkoholu i  towarzyszące mu zaburzenia psychiczne można leczyć we współpracy z  lekarzami lub psychologiami posiadającymi kompetencje psychoterapeutyczne.
  • w  miarę możliwości z  dodatkowymi kwalifikacjami w  zakresie medycyny uzależnień lub psychologii uzależnień
• Z  reguły przydatna jest współpraca z  innymi psychospołecznymiorganizacjami punktamii kontaktowymiinstytucjami, takimi jak grupy samopomocy i, w  zależności od problemu, np. placówkami pomocy dla osób uzależnionych, młodzieży, bezrobotnych lub bezdomnych.

Leczenie stacjonarne - wskazania

• Upojenie alkoholem
• Ciężkie objawy odstawienia
  • zaburzenia świadomości
  • zaburzenia wegetatywne
  • objawy psychotyczne, ostre splątanie
  • Majaczenie w  wyniku odstawienia alkoholu  zawsze wymaga monitorowania i  leczenia szpitalnego, w  miarę możliwości na oddziale intensywnej opieki medycznej.
• Pierwszy  napad padaczkowy
• Jeśli to konieczne, leczenie odwykowe w  szpitalu (więcej szczegółów w  artykule Uzależnienie od alkoholu)
• W razie potrzeby szpitalna w warunkach stacjonarnych

Zalecenia

• Zmiana stylu życia wymaga ciągłej, długotrwałej motywacji.
• Podczas pierwszego spotkania najważniejsze jest przekazanie neutralnych informacji na temat stanu zdrowia związanego ze spożywaniem alkoholu.
• Nawyki związane z  piciem są kwestią delikatną i  lekarze powinni traktować pacjentów z  szacunkiem.
• Warto zacząć rozmowę od prośby o  zgodę pacjenta na poruszenie tego tematu.

Krótka interwencja w  celu odstawienia alkoholu

• Krótkie interwencje służą motywowaniu osób nadmiernie spożywających alkohol w  niespecjalistycznych warunkach do ograniczenia ilości wypijanego alkoholu lub, jeśli to konieczne, do abstynencji.
• Czas trwania sesji ≤60 min
• Liczba spotkań ≤5  
• Cele
  • ograniczenie spożywania alkoholu i  problemów z  tym związanych
• Elementy
  • spersonalizowane informacje zwrotne
  • ustalanie indywidualnych celów
  • konkretne porady
• Ewent. uzupełnienie pisemnymi materiałami informacyjnymi
• Możliwa oferta terapii wspomaganej komputerowo

Informacje dla pacjentów

O  czym należy poinformować pacjenta?

• O  zagrożeniach dla zdrowia związanych z  ciągłym nadmiernym spożywaniem alkoholu
• Ryzyku w  przypadku braku leczenia
  • Osoby uzależnione od alkoholu, które nie chcą odstawić alkoholu, należy poinformować o:
    • zagrożeniach związanych z  nagłym ograniczeniem lub zaprzestaniem picia bez odpowiedniego nadzoru, np. powikłaniach po odstawieniu
        i  możliwości ich leczenia
    • alternatywnaalternatywnych ofertaofertach pomocy

Informacje dla pacjentów w  Deximed

• Alkohol — nadużywanie czy uzależnienie?
• Problemy alkoholowe, ważne informacje dla bliskich
• Obliczanie poziomu alkoholu we krwi
• Alkoholowy zespół płodowy

Dodatkowe informacje

• Uzależnienie od alkoholu
• Odstawienie alkoholu, krótka interwencja

Źródła