Definicja: Utrudniona lub opóźniona defekacja w stosunku do fizjologicznej częstotliwości oddawania stolca związanej z wiekiem dziecka. W okresie niemowlęcym często przyczyny są organiczne, później głównie funkcjonalne.
Częstość występowania: Dotyczy 1/3 wszystkich małych dzieci i dzieci w wieku szkolnym.
Objawy: Częsta i bolesna defekacja, pogorszony apetyt, opóźnienie wzrostu, ból brzucha, enkopreza, duża objętość kału, twarde stolce.
Wyniki: Wyczuwalne odchody, wzdęty brzuch, szczeliny, hemoroidy, stany zapalne, odbytnica wypełniona stolcem, ewentualnie objawy podstawowej choroby organicznej.
Diagnostyka: Badanie przedmiotowe, wywiad lekarski. Dalsza diagnostyka tylko wtedy, gdy istnieją oznaki wskazujące na przyczynę organiczną: diagnostyka laboratoryjna, obrazowanie.
Leczenie: Informacje i edukacja, nauka korzystania z toalety, wstępne opróżnienie z zastosowaniem środków farmakologicznych, leczenie farmakologiczne.
Informacje ogólne
Definicja
Zaparcia czynnościowe (definicja zgodna z Kryteriami Rzymskimi IV)1
wykluczenie przyczyn organicznych i spełnienie co najmniej 2 z poniższych kryteriów co najmniej raz w tygodniu przez okres 1 miesiąca:
≤2 defekacje/tydzień w przypadku dzieci w wieku 4 lat i starszych
>1 epizod rozmazania/nietrzymania kału w tygodniu po odpieluchowaniu
(mimowolne) zatrzymanie stolca
bolesna defekacja i twarde stolce
wyczuwalne dotykiem masy kałowe w odbytnicy
stolce o dużej objętości
Zaparcia organiczne
zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV z potwierdzoną organiczną chorobą podstawową
Prawdopodobnie istnieje wieloczynnikowa przyczyna z elementami ogólnoustrojowymi, genetycznymi, związanymi ze stylem życia i psychologicznymi.
Nierzadko czynnikiem wyzwalającym jest nieprzyjemne zdarzenie związane z defekacją (miejscowy stan zapalny, niedostępność toalety, manipulacja o okolicach odbytu, np. wprowadzenie czopka)4 .
W rezultacie dochodzi do świadomego napinania zewnętrznego zwieracza odbytu i mięśni pośladkowych podczas chęci wypróżnienia, opóźnienia defekacji, zwiększenia wzdęcia odbytnicy, zmniejszenia propulsywności, a ostatecznie zmniejszonego odczuwania chęci wypróżnienia4.
Rezultatem jest błędne koło z kolejnymi przewlekłymi zaparciami.
Czynnikiem wyzwalającym są często aspekty psychospołeczne (rozpoczęcie edukacji szkolnej, rozwody)6.
Brak dostępności do toalet lub niedopuszczalne warunki w nich
ICD-10
K59.0 Zaparcie
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
≤2 defekacje/tydzień
Uwaga: u niemowląt karmionych piersią normalna częstotliwość wypróżnienia wynosi od 1 razu na 10–14 dni a aż do 12 razy dziennie, w przypadku małych dzieci co 2 dni do kilku razy dziennie6.
>1 epizod rozmazania/nietrzymania kału w tygodniu po odpieluchowaniu
Zatrzymanie stolca
Bolesna defekacja i twarde stolce
Wyczuwalne dotykiem masy kałowe w odbytnicy
Stolce o dużej objętości
Wywiad lekarski
Pytanie o częstotliwość oddawania stolca, jego konsystencję i wygląd (ewentualnie zalecenie prowadzenia dziennika wypróżnień ze zdjęciami w celu pomocy w opisywaniu i z wykorzystaniem bristolskiej skala uformowania stolca)
Początek objawów, pierwsze wypróżnienie po porodzie (opóźnione wydalanie smółki jako objaw np. choroby Hirschsprunga)
Wywiad żywieniowy
Wywiad dotyczący zachowania czystości
Wywiad dotyczący przyjmowania leków
Sytuacja psychospołeczna
Pytanie o nieprzyjemne i niewłaściwe dotykanie w okolicy odbytu powinno być również zadawane dzieciom w odpowiednim wieku, w zależności od doświadczenia i umiejętności osoby badającej.
Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
W przypadku jednoznacznego wywiadu lekarskiego i nie budzącego zastrzeżeń badania lekarskiego bez wskazań przyczyny organicznej, w większości przypadków dalsza diagnostyka nie jest absolutnie konieczna.
Brakuje potwierdzonych koncepcji leczenia, a zaparcia u dzieci są zwykle leczone w sposób niedostateczny6.
Leczenie zwykle opiera się na wstępnym opróżnieniu z zastosowaniem środków farmakologicznych, późniejszym leczeniu podtrzymującym oraz szczegółowej edukacji rodziców i dziecka1,4.
Leczenie należy rozpocząć szybko.
Edukacja
Doradzanie i informowanie o przyczynach, w szczególności o negatywnych skutkach wstrzymywania4.
Trening toaletowy (siadanie w toalecie po posiłku), przyjemna sytuacja, swoboda podczas siedzenia, pochwały
Wstępna opróżnienie z zastosowaniem środków farmakologicznych (całkowite opróżnienie)
Pierwszym wyborem jest doustne podanie glikolu polietylenowego (również w celu uniknięcia traumatyzacji psychicznej spowodowanej manipulacją w okolicach odbytu).
W przypadku niezadowalającego mechanizmu działania:
3 ml/kg m.c. wlew doodbytniczy sorbitolu, powtórzyć do 2 razy.
Przeciwwskazane w przypadku dziedzicznej nietolerancji fruktozy! Jeśli to konieczne, wykonanie zabiegu w sedacji, aby uniknąć traumatyzacji psychicznej
Hyams JS, Di Lorenzo C, Saps M, et al. Childhood functional gastrointestinal disorders:child/adolescent. Gastroenterology. 2016;150:1456–68 theromefoundation.org
van den Berg MM, Benninga MA, Di Lorenzo C. Epidemiology of childhood constipation: a systematic review. Am J Gastroenterol 2006; 101: 2401-2409. doi:10.1111/j.1572-0241.2006.00771.x DOI
Koppen IJN, Vriesman MH, Saps M, et al. Prevalence of Functional Defecation Disorders in Children: A Systematic Review and Meta-Analysis. J Pediatr. 2018;198:121–130. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Tran DL, Sintusek P. Functional constipation in children: What physicians should know. World J Gastroenterol. 2023 Feb 28;29(8):1261-1288 www.ncbi.nlm.nih.gov
Loening-Baucke V. Constipation in Children. N Engl J Med 1998; 339: 1155-1156. doi: 10.1056/NEJM199810153391610 DOI
Tabbers MM, DiLorenzo C, Berger MY, et al. Evaluation and Treatment of Functional Constipation in Infants and Children: Evidence-Based Recommendations From ESPGHAN and NASPGHAN. JPNG 2014; 58: 258-274. doi:10.1097/MPG.0000000000000266 DOI
Autor*innen
Bonnie Stahn, Dr. med., Fachärztin für Allgemeinmedizin, Hamburg
K590 Zaparcie
forstoppelse; Förstoppning; Obstipation; d12 förstoppning; Forstoppelse hos barn
Definicja: Utrudniona lub opóźniona defekacja w stosunku do fizjologicznej częstotliwości oddawania stolca związanej z wiekiem dziecka. W okresie niemowlęcym często przyczyny są organiczne, później głównie funkcjonalne.