Ból głowy u dzieci

Informacje ogólne

Definicja

• Ból całej głowy lub jej części jest najczęstszą dolegliwością somatyczną u dzieci¹.
• Bóle głowy można podzielić na pierwotne i wtórne. Wtórne bóle głowy są spowodowane innym schorzeniem.
• U dzieci zdecydowanie przeważają pierwotne bóle głowy, przy czym najczęstszymi postaciami są: napięciowe bóle głowy oraz migrena.
• Napięciowe bóle głowy i migreny zwykle występują w postaci nawracającego bólu głowy.
• Przewlekłe codzienne bóle głowy (ponad 15 dni w miesiącu) występują u około 0,5% dzieci i młodzieży.
• Klasterowy ból głowy rzadko występuje u dzieci i młodzieży, prawie zawsze rozpoczyna się po 20. roku życia.

Klasyfikacja

• Międzynarodowa klasyfikacja bólów głowy (ICDH III) dzieli bóle głowy na pierwotne i wtórne bóle głowy². 
  • W przypadku pierwotnych bólów głowy nie można zidentyfikować żadnych przyczyn.
    • Najczęstsze formy pierwotnego bólu głowy to migrena i napięciowy ból głowy.
    • Terminu „napięciowy ból głowy” używa się również wówczas, gdy nie występuje stan napięcia ani żadne napięcia mięśni.
  • W przypadku wtórnych bólów głowy można zidentyfikować ich przyczynę.

Częstość występowania

• Nawracające bóle głowy występują u 1 na 20 dzieci w wieku przedszkolnym. Częstość występowania wzrasta w wieku szkolnym.
• W wieku 12–14 lat około jedno na 5 dzieci cierpi na nawracające bóle głowy.
• W systematycznej metaanalizie badań populacyjnych z lat 1990–2007 z udziałem dzieci i młodzieży w wieku do 20 lat wykazano:
  • szacunkowy współczynnik chorobowości bólu głowy w okresie dłuższym niż 1 miesiąc: 58,4 %³
  • szacunkowy współczynnik chorobowości migreny w okresie dłuższym niż 6 miesięcy: 7,7 %³
  • Płeć żeńska wiąże się z wyższą chorobowością niż płeć męska:
    • płeć żeńska: 9,7 %
    • płeć męska: 6,0 %
    • różnica bezwzględna: 3,7%; 95% CI: 3,4–3,9.
• Migrena może wystąpić w każdym wieku, czyli nawet u małych dzieci
• Przed okresem dojrzewania częstość występowania migreny wynosi 4–5%.
  • Do 10. roku życia chłopcy i dziewczęta chorują mniej więcej równie często⁴.

Rozważania diagnostyczne

• Większość rozpoznań bólu głowy opiera się wyłącznie na dobrym wywiadzie lekarskim. Badanie fizykalne rzadko dostarcza wyników rozstrzygających o rozpoznaniu.
• Badanie fizykalne jest ważne, ponieważ pozwala rozpoznać ewentualne choroby, które mogą wywoływać wtórne bóle głowy.
• Jeśli wystąpi ostry, intensywny ból głowy, którego pacjent nigdy wcześniej nie doświadczył, jest to wskazanie do poszukiwania innej choroby podstawowej.

Niebezpieczne choroby wymagające leczenia

• Ból głowy spowodowany guzami mózgu: ból nasila się, gdy pacjent leży (poranny ból głowy) i często towarzyszą mu nudności, a także ogniskowe deficyty neurologiczne lub zmiany zachowania.
• Jeśli dzieci poniżej 4. roku życia same skarżą się na bóle głowy, jest to sygnał ostrzegawczy i wymaga wyjaśnienia za pomocą RM.

ICD-10

• Sekcję opracowano na postawie tego źródła.
• R51 Ból głowy
• G43 Migrena
• G44.0 Klasterowe bóle głowy
• G44.2 Ból głowy typu napięciowego
• G44.4 Polekowy ból głowy niesklasyfikowany gdzie indziej
• G50.0 Nerwoból nerwu trójdzielnego

Diagnostyka różnicowa

Wywiad lekarski

• Rozpoznanie bólu głowy u dzieci (i dorosłych) opiera się przede wszystkim na dokładnym wywiadzie lekarskim.
  • Należy poświęcić na to wystarczająco dużo czasu.
  • Zaleca się prowadzenie kalendarza bólu głowy przez określony czas.

Podstawowe pytania dotyczące bólu głowy¹

• Czy występuje jeden typ bólu głowy czy więcej rodzajów bólu głowy?
• Jak zaczęły się dolegliwości?
• Kiedy po raz pierwszy wystąpił ból głowy?
• Czy dolegliwości są stabilne, ulegają poprawie czy stale się nasilają?
• Jak często występuje ból głowy: przez ile dni w miesiącu czy codziennie?
• Jak długo trwa ból głowy?
• Czy bóle głowy pojawiają się o określonej porze lub w szczególnych sytuacjach?
• Czy bóle głowy są spowodowane spożyciem określonych pokarmów lub leków, czy też występują w związku z określonymi czynnościami?
• Czy pojawiają się znaki ostrzegawcze przed wystąpieniem bólu głowy?
• Gdzie zlokalizowany jest ból?
• Jak chorzy opisują ból: kłujący, piekący, uciskowy, tępy, pulsujący ... ?
• Czy bólowi głowy towarzyszą inne objawy/dolegliwości?
• Co chory robi w związku z bólem głowy?
• Czy jest coś, co łagodzi ból głowy, lub coś, co go nasila?
• Inne dolegliwości pomiędzy poszczególnymi fazami bólu głowy?
• Czy występują inne problemy medyczne lub czy dana osoba jest leczona z powodu innych schorzeń?
• Regularne lub okazjonalne przyjmowanie leków?
• Czy są inni członkowie rodziny, którzy cierpią na bóle głowy?
• Jakie myśli i obawy wiążą się z bólem głowy u rodziców i dziecka?

Badanie przedmiotowe

• Ogólne badanie przedmiotowe jest ważne, aby wykluczyć inne zaburzenia, a tym samym wtórny ból głowy¹.
  • ogólne badanie fizykalne: gorączka? ciśnienie tętnicze?
• Należy również przeprowadzić orientacyjne badanie neurologiczne.
  • świadomość, widzenie, deficyty ogniskowe, koordynacja
• Ocena psychologiczna
  • zmiany snu, apetytu, koncentracji lub uwagi
  • zmiany emocjonalne, depresja?

Badania uzupełniające

W praktyce lekarza rodzinnego

• Badania laboratoryjne zazwyczaj nie są wymagane w ramach badania bólu głowy.
• W przypadku odpowiednich wskazań u młodzieży ewentualnie parametry spożycia alkoholu i/lub badania przesiewowe na obecność narkotyków 
• Potrzeba wykonania testów laboratoryjnych zależy od wywiadu lekarskiego i podejrzenia wtórnego bólu głowy.

U specjalisty

• W przypadku pierwotnego bólu głowy u dzieci, np. migreny, napięciowego lub klasterowego bólu głowy z silnymi napadami lub przewlekłym przebiegiem wymagane jest jednorazowe badanie RM w celu wykluczenia przyczyn organicznych.
  
  • W razie przewlekłych bólów głowy badania obrazowe są wskazane między innymi w celu wykluczenia guza mózgu lub wodogłowia.
• Badanie EEG nie jest konieczne w przypadku migreny u dzieci.
• Badania obrazowe zazwyczaj wykonuje się po wyjaśnieniu obrazu klinicznego.  
• Zasadniczo nie należy długo zwlekać ze stosowaniem najbardziej informatywnej metody obrazowania przekrojowego, badania rezonansu magnetycznego, jako narzędzia z wyboru, szczególnie w przypadku młodszych dzieci, które zgłaszają objaw „ból głowy”.
• Tomografia komputerowa jedynie w specjalnych niewyjaśnionych przypadkach, w diagnostyce ostrego przebiegu, np. urazu czaszkowo-mózgowego
• Badanie ultrasonograficzne/dupleksografia jedynie w specjalnych wskazaniach u dzieci z objawami bólu głowy (podejrzenie naczyniowej przyczyny bólu głowy, podejrzenie zaburzeń krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego)

Środki i zalecenia

Wskazania do skierowania do specjalisty

• Większość przypadków bólu głowy u dzieci można leczyć w gabinecie lekarza rodzinnego.
• Skierowanie do specjalisty powinno nastąpić w przypadku podejrzenia wtórnego bólu głowy lub wątpliwości co do rozpoznania.
• Jeśli leczenie nie przynosi efektów lub istnieje potrzeba leczenia zapobiegawczego, należy również wystawić skierowanie do specjalisty.

Wskazania do skierowania do hospitalizacji

• Hospitalizacja może być konieczna w przypadku ostrego i silnego bólu głowy (uwaga: krwotok podpajęczynówkowy!).

Zalecenia

• Zasadniczo podstawę leczenia stanowi dobry wywiad lekarski i badanie przedmiotowe.
• Zarówno w przypadku napięciowego bólu głowy, jak i migreny na złagodzenie objawów może mieć wpływ wszechstronna edukacja dziecka i rodziców w zakresie rozpoznania i wykluczonych schorzeń.
• Kwestią dyskusyjną pozostaje to, czy zmniejszenie częstotliwości napadów jest efektem unikania czynników wyzwalających, czy raczej stopniowego przyzwyczajania się do tychże napadów.
• Kalendarz bólów głowy może ułatwić ustalenie, jak przebiegają bóle głowy i jaki jest ich zakres.
• Utrzymanie stałego rytmu dobowego w zakresie posiłków, picia płynów, aktywności fizycznej i snu może w pewnych okolicznościach przyczynić się do zmniejszenia liczby napadów bólu głowy.

Napięciowe bóle głowy

• Zobacz artykuł Napięciowy ból głowy.

Leczenie niefarmakologiczne

• Należy zadbać o regularne posiłki i odpowiednią ilość snu.
• Dziecko nie powinno marznąć. Zaciśnięte zęby mogą powodować napięciowe bóle głowy.
• Aktywność fizyczna przyczynia się do dobrego samopoczucia i może pomóc złagodzić napięciowe bóle głowy.
• Dzieci powinny spędzać mało czasu przed telewizorem lub komputerem, gdyż brak ruchu często prowadzi do napięcia mięśni.
• Wykazano, że interwencje behawioralne są pomocne w leczeniu bólu głowy u starszych dzieci⁶.
  • ewentualnie w połączeniu z biofeedbackiem i technikami relaksacyjnymi
  • Wykazano, że techniki relaksacyjne i terapia poznawczo-behawioralna mogą zmniejszyć nasilenie i częstotliwość bólu głowy.

Leczenie farmakologiczne

• Zasadniczo stosowanie leków w napięciowym bólu głowy u dzieci wymaga zachowania szczególnej ostrożności. Codzienne przyjmowanie leków przeciwbólowych przez długi czas może prowadzić do bólu głowy wywołanego lekami.
• Jeśli wymagane są leki przeciwbólowe:
  • ibuprofen w dawce 10 mg/kg m.c. (maks. 30 mg/kg m.c./dobę)
  • paracetamol w dawce 15 mg/kg m.c., maks. 60 mg/kg m.c./dobę (uwaga: hepatotoksyczność w przypadku krytycznego skumulowania dawek!)

Migrena

• Zobacz artykuł Migrena.

Leczenie niefarmakologiczne

• Środki zapobiegające lub łagodzące ataki migreny
  • Należy zadbać o spokojne i relaksujące otoczenie.
  • Wprowadzić regularne i częste posiłki. Ważnym posiłkiem jest śniadanie.
  • Zadbać o to, by dziecko piło wystarczająco dużo płynów.
  • Zadbać o odpowiednią ilość i regularność snu.
  • Zadbać o regularne ćwiczenia.
  • Dokumentować czas trwania i nasilenie napadów (kalendarz bólu głowy).
  • ćwiczenia relaksacyjne
• Wykazano, że interwencje behawioralne są pomocne w leczeniu migreny u starszych dzieci⁶.
  • Przykłady takich interwencji to biofeedback i techniki relaksacyjne.
  • Wykazano, że odprężenie i interwencje poznawczo-behawioralne zmniejszają nasilenie i częstotliwość bólu głowy.

Leczenie farmakologiczne w stanach ostrych

• Pierwszy wybór
  • ibuprofen w dawce 10 mg/kg m.c. (maks. 30 mg/kg m.c./dobę, lub
  • ASA 500 mg po 12. roku życia
• Drugi wybór
  • paracetamol 15 mg/kg m.c. jako dawka początkowa (maks. 60 mg/kg m.c./dobę) (uwaga: hepatotoksyczność w przypadku krytycznego skumulowania dawek!)
• Tryptany
  
  • przepisywane wyłącznie przez osoby z doświadczeniem w leczeniu migreny
  • Tylko sumatryptan 10 mg w postaci aerozolu do nosa jest dopuszczony do stosowania u młodzieży od 12. roku życia (maks. 20 mg w ciągu 24 godzin).
  • W przypadku niewystarczającej odpowiedzi na leki przeciwbólowe u młodszych dzieci można również rozważyć stosowanie poza wskazaniami rejestracyjnymi sumatryptanu w dawce 10–20 mg w aerozolu do nosa, zolmitryptanu w dawce 2,5–5 mg w tabletkach, rizatryptanu w dawce 5–10 mg w tabletkach lub almotryptanu w dawce 12,5 mg w tabletkach.
• Ergotamina
  • dopuszczona do stosowania od 16. roku życia
  • dawka początkowa ergotaminy 2 mg doustnie
  • ewentualnie po 4–6 godzinach kolejne 2 mg
  • maksymalnie 4 mg/24 h
• W razie potrzeby leki przeciwwymiotne
  
  • domperidon jako lek pierwszego wyboru
    
    • niższe ryzyko wystąpienia pozapiramidowych ruchowych działań niepożądanych niż w przypadku metoklopramidu
    • Domperidon jest dopuszczony do stosowania od 12. roku życia.
    • 10 mg doustnie, maks. 30 mg na dobę
  • Metoklopramid jest dopuszczony do stosowania od 14. roku życia.

Profilaktyka migreny

• U dzieci skuteczność profilaktyki migreny za pomocą leków nie została potwierdzona ponad wszelką wątpliwość. Należy preferowaćśrodki niefarmakologiczne.
• Profilaktyka farmakologiczna
  • wskazana w przypadku:
    • wysokiego poziomu cierpienia
    • negatywnego wpływu bólu głowy na jakość życia
    • zwiększonego ryzyka nadużywania leków
  • dodatkowe kryteria (opinia ekspertów, niepoparta badaniami)
    • obniżona jakość życia z powodu ≥3 ataków migreny miesięcznie
    • napady trwające ≥72 godziny
    • brak odpowiedzi na leczenie ostrych napadów
    • Pacjent nie toleruje działań niepożądanych leczenia ostrych napadów.
    • wzrost częstości napadów i stosowanie środków przeciwbólowych lub przeciwmigrenowych przez ponad 10 dni w miesiącu
    • powikłane napady migreny z uciążliwą (np. w postaci hemiplegii) i/lub długotrwałą aurą
    • po migrenowym zawale mózgu, jeżeli wykluczono inne przyczyny zawału
  • potwierdzenie skuteczności
    • udokumentowana skuteczność flunaryzyny w profilaktyce migreny u dzieci dawkowanie: flunaryzyna 5 mg/dobę lub 5 mg co drugi dzień
    • W przypadku topiramatu i amitryptyliny nie ustalono wyższości tych leków nad placebo.
    • Istnieje pewne potwierdzenie skuteczności propranololu.
    • W seriach przypadków uzyskano wstępne potwierdzenie skuteczności toksyny botulinowej typu A u młodzieży z przewlekłą migreną.
    • Żadne z wymienionych leków nie są dopuszczone w Niemczech do stosowania w profilaktyce migreny u dzieci. Stosowanie poza wskazaniami rejestracyjnymi.

Informacje dla pacjentów

O czym należy poinformować pacjentów?

• Bóle głowy są powszechne u starszych dzieci.
• Napięciowy ból głowy i migrena to dwa najczęstsze typy pierwotnego bólu głowy.
• Dostępne są dobre możliwości leczenia zarówno napięciowych bólów głowy, jak i migreny, a u wielu osób bóle głowy z czasem ustępują.

Informacje dla pacjentów w Deximed

• Ból głowy u dzieci
• Ból głowy u dzieci — zalecenia

Ilustracje

G43; G440; G442; G444; G500; R51

Spannungskopfschmerzen; Migräne; wiederkehrender Kopfschmerz; Arzneimittelinduzierter Kopfschmerz; benigner paroxysmaler Schwindel; vestibuläre Migräne

Ból głowy u dzieci

document-symptom document-nav document-tools document-theme

zamroczenie pacjent w śpiączce napad drgawek deficyt motoryczny, deficyt sensoryczny, zaburzenia nerwów czaszkowych

Medibas Polska (staging)

Ból głowy u dzieci

/link/b01b5c119c4840c6b85b2d2b78407874.aspx

/link/b01b5c119c4840c6b85b2d2b78407874.aspx

bol-glowy-udzieci

SiteProfessional

Ból głowy u dzieci

K.Reinhardt@gesinform.de

ja.mroz@konsylium24kardymowicz@bonnierhealthcare.pl

pl

pl

pl