Definicja: Deformacja strukturalna kręgosłupa w 3 płaszczyznach z bocznym zgięciem i komponentem rotacyjnym. Rozróżnienie między skoliozą czynnościową i strukturalną, a także idiopatyczną i wtórną.
Częstość występowania: Chorobowość na całym świecie wynosi 1% w przypadku skoliozy idiopatycznej i około 0,3–0,5% w przypadku skoliozy strukturalnej. Częstość występowania jest inna dla różnych podtypów w zależności od płci i grupy wiekowej.
Objawy: Często bezobjawowa we wczesnych stadiach, przypadkowe wykrycie podczas badań profilaktycznych, w przebiegu rozwój garbu żebrowego, wału lędźwiowego lub deformacji klatki piersiowej.
Wyniki: Tworzenie się garbu żebrowego lub wału lędźwiowego w teście zgięciowym, radiologiczne oznaki deformacji kręgosłupa, ewentualnie dalsze wyniki w kontekście choroby podstawowej.
Diagnostyka: Badanie przedmiotowe i radiologiczne. Skoliozę definiuje się na podstawie kąta Cobba >10 stopni.
Leczenie: Zachowawcze z gorsetem, gipsem korygującym i fizjoterapią lub chirurgiczne z fuzją lub bez niej.
wczesnodziecięca skolioza idiopatyczna (infantile idiopathic scoliosis — IIS) (od 0 do 3 lat, odsetek <1%)>1%)>
dziecięca skolioza idiopatyczna (juvenile idiopathic scoliosis — JIS) (od 4 do 10 lat, odsetek 12–21%)
młodzieńcza skolioza idiopatyczna (adolescent idiopathic scoliosis — AIS) (>10 lat, 1% wszystkich dotkniętych skoliozą nastolatków, odsetek ok. 90 %)
Płeć
Skolioza idiopatyczna ogólnie występuje około 7 razy częściej u dziewcząt niż u chłopców, ale z różną częstotliwością w zależności od ciężkości9.
Stosunek kobiet do mężczyzn wynosi 1:1 w przypadku małych krzywizn, 4:1 przy krzywiznach >20 stopni i 7:1 przy krzywiznach wymagających leczenia.
Różne dane dotyczące częstości występowania skoliozy u niemowląt wahają się od równego stosunku płci, po 2–3 razy większą częstość występowania u chłopców.
Skolioza dziecięca w wieku 3–7 lat występuje równie często u chłopców i dziewcząt, a w wieku 7–10 lat częściej u dziewcząt.
Skolioza młodzieńcza dotyka głównie dziewczęta, zwłaszcza jeśli kąt Cobba wynosi >20 stopni.
możliwy wpływ czynników genetycznych, braku równowagi mięśniowej, przyczyn neurologicznych, zmian w tkance łącznej, zmniejszonej gęstości kości, asymetrycznego wzrostu, zaburzeń metabolicznych, zaburzeń hormonalnych10
Jedynie czynniki genetyczne wydają się mieć praktyczne znaczenie w ocenie przebiegu choroby2,6 .
Skolioza osteopatyczna/osteogenna
wrodzone lub nabyte deformacje kręgosłupa
przy kręgach połowiczych, wadach odcinkowych, kręgach zespolonych, nieprawidłowościach żeber, ogólnoustrojowych chorobach szkieletu itp.
Skoliozy neuropatyczne
spowodowane zaburzeniami neurologicznymi wpływającymi na kości i mięśnie (np. nagminne porażenia, spastyczne porażenie mózgowe, jamistość rdzenia, ataksja Friedreicha)
Skoliozy miopatyczne
występowanie w postępującej dystrofii mięśniowej i wrodzonych zaburzeniach mięśni
Skolioza jatrogenna (fibrotyczna)
w przypadku zgrubień opłucnej, przykurczów blizn, ropniaków, następstw urazów lub następstw zabiegów chirurgicznych
Czynniki genetyczne odgrywają rolę w etiologii skoliozy idiopatycznej.
Płeć
Skolioza młodzieńcza znacznie częściej dotyka dziewczęta niż chłopców.
Choroba podstawowa
Skoliozę mogą powodować choroby neurologiczne, mięśniowe, kostne lub układowe.
ICD-10
M41 Skolioza, obejmuje: kifoskolioza, nie obejmuje: skoliozy wrodzonej: spowodowanej wadą rozwojową kości (Q76.3), związanej z postawą (Q67.5), BNO (Q67.5), chorób serca w przebiegu kifoskoliozy (I27.1), pooperacyjnej (M96.–)
M41.0 Idiopatyczna skolioza dziecięca
M41.1 Idiopatyczna skolioza młodzieńcza
M41.2 Inne postacie skoliozy idiopatycznej
M41.3 Skolioza wynikająca z budowy klatki piersiowej
M41.4 Skolioza nerwowo-mięśniowa
M41.5 Inne postacie skoliozy wtórnej
M41.8 Inne postacie skoliozy
M41.9 Skolioza, nieokreślona
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
Choroba jest zwykle rozpoznawana na podstawie wywiadu lekarskiego, badania przedmiotowego i zdjęcia rentgenowskiego kręgosłupa.
Wczesne rozpoznanie skoliozy jest ważne, ponieważ można wtedy zaproponować leczenie za pomocą ortezy w celu zmniejszenia deformacji, zanim nieprawidłowe ustawienie kręgosłupa stanie się zbyt wyraźne.
Jednak Amerykańska Akademia Lekarzy Rodzinnych (American Academy of Family Physicians), w ramach inicjatywy Choosing Wisely, odradza badania przesiewowe nastolatków w kierunku skoliozy, ponieważ nie ma wystarczającego potwierdzenia, że faktycznie wcześniej wykrywają one deformacje kręgosłupa, a ryzyko stresu psychicznego z powodu wysokiego odsetka wyników fałszywie dodatnich jest wysokie7.
Wyzwanie diagnostyczne
Jak prawdopodobny jest postęp choroby?
Najważniejszymi trzema czynnikami predykcyjnymi są:
Dzieci ze skoliozą strukturalną zwykle nie cierpią na ból pleców bardziej niż ich rówieśnicy.
Występuje zwiększona męczliwość, zwłaszcza przy obciążeniach jednostronnych. Wynika to z różnej aktywności mięśni po wklęsłej i wypukłej stronie skoliozy.
Wiek
Skolioza często pojawia się i/lub pogarsza w okresie intensywnego wzrostu.
czas pierwszej miesiączki: ważny wskaźnik pozostałego potencjału wzrostu
Wywiad psychospołeczny
Ciężka skolioza może mieć konsekwencje psychospołeczne, np. zastraszanie, izolację społeczną, trudności w znalezieniu pracy.
Choroby układowe w wywiadzie rodzinnym
Badanie przedmiotowe
Należy zdjąć ubrania z górnej części ciała i nóg.
Starsze dzieci
Są badane w pozycji stojącej, zawsze z uwzględnieniem badania w pozycji zgiętej do przodu.
Małe dzieci
Dzieci, które nie potrafią jeszcze chodzić, są badane w pozycji leżącej na brzuchu, leżącej na plecach i siedzącej.
Pomiar wzrostu i masy ciała
Ogólne badanie przedmiotowe ze zwróceniem uwagi na możliwe choroby układowe lub zespoły wad rozwojowych.
Ocena siły i wrażliwości mięśni, badanie neurologiczne
Obserwacja
postawa głowy
symetria ramion, talii i miednicy, wysokość ramion
tworzenie się garbu żebrowego lub wału lędźwiowego w pozycji zgiętej do przodu z prostymi nogami
Czynnościowa skolioza koryguje się spontanicznie, gdy pacjent pochyla się do przodu lub gdy korygowana jest przyczyna (np. poprzez kompensację skośności miednicy)
Pomiar za pomocą skoliometru/inklinometru, wartości >5 stopni są patologiczne. Procedura:
Działa jak poziomica.
umieszczenie skoliometru przy maks. nachyleniu kręgosłupa przy maksymalnym garbie żebrowym/wale lędźwiowym w płaszczyźnie poprzecznej
odczyt kąta nachylenia pleców w stosunku do płaszczyzny poziomej
Zasadniczo bardzo prosty w obsłudze i użytkowaniu, ale pomiar powinien być zawsze przeprowadzany przez tą samą osobę, aby utrzymać ewentualne odchylenia na jak najniższym poziomie.
Badanie czynnościowe
odległość palców od podłogi
możliwa korekta ręczna
deficyt wyprostu kolana przy 90-stopniowym zgięciu biodra
aktywne przechylenie boczne z przytrzymaniem miednicy w celu oceny stopnia już istniejącego unieruchomienia lub nadal zachowanego potencjału kompensacyjnego
Opis skoliozy
określenie prostopadłości kręgosłupa
pion od potylicy/wyrostka kolczystego kręgu szyjnego 7 do szpary pośladkowej
zakres i układ krzywizny
stopień odchylenia ciała od środka miednicy, brak równowagi ramion i miednicy oraz asymetria tułowia
skoliozy dziecięce i młodzieńcze — najczęściej wypukłość klatki piersiowej w prawą stronę
ocena mobilności i ewentualnie ocena wywołanego bólu
Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego
kąt między stycznymi górnej powierzchni górnego kręgu krańcowego i dolnej powierzchni dolnego kręgu krańcowego (krąg w górnym i dolnym punkcie zgięcia krzywizny)
kąt Mehty do oceny ryzyka progresji
różnica kątów między pionem przechodzącym przez trzon kręgu a osiami żeber po stronie wypukłej i wklęsłej
progresja u 85% z kątem Mehty >20 stopni
Potencjał wzrostu
ocena potencjału wzrostu zgodnie z metodami Tannera lub Rissera2,6
test Rissera: stopień skostnienia chrząstki wzrostowej kości biodrowej od bocznej do przyśrodkowej
szczególnie szybki wzrost kręgosłupa Th1-S1 w pierwszych 5 latach życia — 2 cm/rok i w okresie dojrzewania — 1,8 cm/rok
Uzupełniające przedoperacyjne obrazowanie trakcji i krzywizn
ocena biernej możliwości korekcji
Dalsza diagnostyka
RM kręgosłupa, kanału kręgowego i OUN
w postępujących skoliozach z kątem Cobba >20 stopni w celu wykluczenia patologii wewnątrzrdzeniowych, takich jak wada rozwojowa Arnolda-Chiariego, uwięźnięty rdzeń, jama w rdzeniu, czy rozdwojenie rdzenia
TK płuc/ocena czynności płuc
Deformacja klatki piersiowej może skutkować istotnym ograniczeniem rozwoju i czynności płuc.
34% ryzyko rozwoju umiarkowanej lub ciężkiej restrykcyjnej choroby płuc u osób z postępującą skoliozą w wieku <10 lat>10>
Diagnostyka kardiologiczna
bardzo prawdopodobne zaburzenie krążeniowo-oddechowe spowodowane kątem Cobba >70 stopni
Wskazania do skierowania do specjalisty
Jeśli istnieje kliniczne podejrzenie strukturalnej choroby ortopedycznej, należy skierować dziecko na celowane badanie rentgenowskie.
Jeśli podejrzenie zostanie potwierdzone przez zdjęcie rentgenowskie, dziecko jest kierowane do specjalisty ortopedii lub pediatrii w celu oceny środków terapeutycznych oraz zaplanowania monitorowania i kontroli przez cały okres wzrostu.
Leczenie
Cele leczenia
Zatrzymanie lub opóźnienie progresji
Zapobieganie powikłaniom wtórnym i leczenie ich
Łagodzenie bólu
Korekta deformacji
Zachowanie czynności
Ogólne informacje o leczeniu
Multidyscyplinarna opieka nad pacjentem w ramach neuropediatrii, pediatrii społecznej, technologii ortopedycznej i ortopedii dziecięcej.
Wskazania zależą od wielu czynników
etiologii
wieku
potencjału wzrostu/pierwszej miesiączki
stopnia skoliozy
ryzyka progresji
Wywiad środowiskowy
Negatywne czynniki ryzyka progresji
współczynnik krzywizny i lokalizacja
krzywizna w kształcie litery S, kąt >30 stopni
wiek
wczesne wystąpienie
pierwsza miesiączka
miesiączka jeszcze nie wystąpiła
Potencjał wzrostu
występowanie przed okresem dojrzewania płciowego lub w trakcie
Zalecenia dla pacjentów
Dziecko powinno uczestniczyć w zajęciach fizycznych z rówieśnikami.
Nie może nosić ciężkich plecaków.
Nie można wpływać na spontaniczny postęp skoliozy idiopatycznej za pomocą treningu fizycznego.
Leczenie zachowawcze
Gorset
Informacje ogólne
stosowanie ortez tułowia lub gorsetów na skoliozę
Ewentualnie wstępne założenie gipsu (leczenie korekcyjne za pomocą opatrunków gipsowych) w przypadku skoliozy dziecięcej, ponieważ gorsety nie mogą być stosowane w pierwszym roku życia.
stosowanie zawsze w połączeniu z fizjoterapią
Celem jest zmniejszenie początkowego kąta krzywizny o 50%.
Wskazanie
krzywizna >20–25 stopni, progresja min. 5 stopni w 6 miesięcy
oczekiwany potencjał wzrostu
rozpoczęcie terapii u dziewcząt w ciągu 2 lat od pierwszej miesiączki
Nie zaleca się stosowania po zakończeniu procesu wzrostu lub przy kącie Cobba >45 stopni.
Typ gorsetu
Podstawową zasadą jest prostowanie kręgosłupa za pomocą sił otaczających.
Stabilna część miedniczna ortezy jest połączona z częścią tułowia, a w ortezę wbudowane są wkładki korekcyjne.
Mechanizm działania obejmuje obszar do środkowej części odcinka piersiowego kręgosłupa; powyżej tego odcinka konieczna jest integracja kręgosłupa szyjnego i głowy z ortezą (orteza Milwaukee).
brak ustandaryzowanego zastosowania niektórych rodzajów gorsetów
orteza tułowia utrzymująca w pozycji nadmiernej korekcji jako orteza pozycjonująca na noc (gorset bierny)
Czas noszenia
Zaleca się noszenie gorsetu przez 23 godziny na dobę.
Badania kontrolne
regularne dopasowywanie gorsetu
kontrole w ramach badań przedmiotowych i radiologicznych w odstępach 4–6 miesięcy
Czas trwania leczenia
w przypadku skoliozy wczesnodziecięcej, próba odstawienia po 1 roku
Leczenie kontynuuje się przez 2 lata u dziewcząt po pierwszej miesiączce, a następnie stopniowo odstawia, zwykle nadal zalecając noszenie gorsetu na noc przez okres 3–6 miesięcy.
Mechanizm działania
Skuteczność dobrze potwierdzono w różnych badaniach, ale zależy ona od przestrzegania zaleceń przez pacjenta (czasu noszenia).
Norweskie badanie wykazało, że 4 na 5 pacjentów leczonych gorsetami osiągnęło początkową korektę, po której nastąpił stopniowy wzrost zmian strukturalnych13.
Amerykańskie badanie wykazało, że orteza jest skuteczna i zmniejsza konieczność operacji. Zakres działania koreluje z codzienną liczbą godzin noszenia ortezy10.
Efekt ten jest najbardziej widoczny po kącie Cobba i bocznym przemieszczeniu kręgu wierzchołkowego.
Pomimo leczenia ortezą, u 1 na 5 pacjentów rozwija się postępująca skolioza.
Inne środki zachowawcze
Fizjoterapia jest ważnym środkiem uzupełniającym, ale nie ma dostępnych danych na temat jej skuteczności.
optymalizacja postawy
wsparcie działania gorsetu
poprawa czynności oddechowej
wzmocnienie mięśni
zapobieganie przykurczom/leczenie ich
nauka funkcjonowania w życiu codziennym z ortezą
Seria opatrunków gipsowych
Może być stosowana w przypadku wczesnodziecięcej skoliozy idiopatycznej do 5. roku życia.
Polega na derotacji i prostowaniu kręgosłupa za pomocą gipsu nakładanego w znieczuleniu ogólnym. Gips nosi się 3 razy przez 1 miesiąc, a następnie następuje korekta.
następnie zmiana na gorset
w razie potrzeby dodatkowe zaopatrzenie w ortopedyczne pomoce techniczne, takie jak pomoce do siedzenia i pozycjonowania
Skuteczności elektrostymulacji nie potwierdzono w wystarczającym stopniu.
Leczenie chirurgiczne
Informacje ogólne
Techniki chirurgiczne są stale rozwijane, aby poprawić w szczególności mobilność i funkcjonalność, a także umożliwić prawidłowy wzrost.
Wskazanie
ogólny konsensus w sprawie wskazań chirurgicznych dla kąta Cobba >40–50 stopni i postępującej skoliozy
Wskazanie do operacji nie zależy wyłącznie od kąta Cobba, ale także od ryzyka progresji i rozwoju deformacji klatki piersiowej.
Należy wyczerpać metody leczenia zachowawczego lub muszą być one niewskazane.
postępujące skoliozy nerwowo-mięśniowe
Metoda
usztywnienie i stabilizacja kręgosłupa poprzez zespolenie odcinków ruchowych (określane jako spondylodeza, blokada trzonów kręgów, usztywnienie)
techniki fuzji grzbietowej, brzusznej lub grzbietowo-brzusznej
Odległość między kręgami przy fuzji jest możliwie najkrótsza, aby utrzymać ograniczenia ruchomości (zmniejszone zgięcie boczne kręgosłupa) na jak najniższym poziomie.
Jednak skoliozy nerwowo-mięśniowe częściej wymagają dłuższych odcinków usztywnienia i często dodatkowych zabiegów chirurgicznych na miednicy, kolanach i stopach.
Nowe, nieusztywniające techniki chirurgiczne mogą skrócić czas do ostatecznego usztywnienia.
implantacja prętów, wyprostowanie całego kręgosłupa od strony grzbietowej, bez usztywnienia
wydłużenie prętów około 2 razy w roku drogą niewielkich zabiegów chirurgicznych
jeśli to konieczne, pooperacyjne stosowanie gorsetu przez kilka miesięcy
powikłania
zaburzenia wzrostu
ograniczenie mobilności w przypadku długich odcinków fuzji
Zjawisko skręcenia: dalszemu wzrostowi trzonów kręgów w kierunku brzusznym z usztywnieniem grzbietowym, a tym samym dalszej deformacji, można zapobiec dzięki metodom brzuszno-grzbietowym.
Badania kontrolne
kontrole przedmiotowe co 6 miesięcy i kontrole radiologiczne co 9–12 miesięcy w przypadku ryzyka progresji i w wieku wzrostu
Mechanizm działania
Porównywalne, potwierdzone dane z badań obejmujących większe kohorty nie są dostępne w przypadku skoliozy w dzieciństwie, więc nie można wyciągnąć ogólnych wniosków na temat leczenia i wyników11-12 .
Długoterminowe obserwacje dotyczące operacji bez fuzji z użyciem prętów nie są jeszcze dostępne.
Rehabilitacja
Cel
Umożliwienie samostanowienia i równego uczestnictwa w życiu szkolnym, codziennym i zawodowym
Unikanie niedogodności wynikających z ograniczeń czynnościowych lub przeciwdziałanie im
Eliminacja ograniczeń i przywrócenie wydajności
Zapobieganie procesom wtórnym i poprawa długoterminowego rokowania
Integracja lub reintegracja w pracy, w szkole, w procesie kształcenia, w rodzinie i społeczeństwie
Poprawa jakości życia poprzez odpowiednie radzenie sobie z chorobą i istniejącymi ograniczeniami czynnościowymi
Działania
Fizjoterapia w sensie swoistego dla deformacji treningu pleców (codzienny program ćwiczeń w domu)
Szkolenie pacjentów i osób im towarzyszących w zakresie radzenia sobie z chorobą przewlekłą oraz wsparcie chorego dziecka również w codziennym programie ćwiczeń w domu, w tym promowanie przestrzegania zaleceń
Dopasowanie gorsetu i szkolenie w zakresie użytkowania w przypadku niekorzystnego rokowania w wieku wzrostowym
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
W zależności od przyczyny i nasilenia skoliozy, istnieje duża rozbieżność między spontanicznie ustępującymi skoliozami a szybko postępującymi ciężkimi skoliozami, które wymagają złożonych interwencji chirurgicznych.
Tempo progresji zmniejsza się wraz z zatrzymaniem wzrostu.
Skrzywienia poniżej 30 stopni nie postępują u dojrzałych pacjentów.
Krzywizny między 30 a 50 stopni zwiększają się średnio o 10–15 stopni w ciągu życia.
Krzywizny klatki piersiowej w zakresie od 50 do 75 stopni zwiększają się średnio o około 1 stopień rocznie.
Krzywizny lędźwiowe w zakresie od 50 do 75 stopni zwiększają się średnio o około 0,5 stopnia rocznie.
Powikłania
Skolioza często nie powoduje istotnych powikłań medycznych, ale może prowadzić do widocznych deformacji i problemów psychospołecznych1,4.
Głównymi powikłaniami są ograniczenia czynności oddechowej, siedzenia, stania i chodzenia, a także wzrostu, które mogą wystąpić jako wtórna konsekwencja choroby, ale także po operacjach z fuzjami długich odcinków.
Wczesna skolioza z deformacją klatki piersiowej lub wczesna operacja z fuzją prowadzi do ograniczenia strukturalnego i ilościowego dojrzewania płuc, zmniejszenia pojemności życiowej, a następnie zwiększonego ryzyka restrykcyjnej choroby płuc.
Rokowanie
Informacje ogólne
Rokowanie na ogół bardziej zależy od wczesnego lub późnego początku niż od postaci (idiopatyczna a wtórna).
Skolioza o wczesnym początku często szybko postępuje i wiąże się z istotnymi powikłaniami sercowo-płucnymi.
Fuzje chirurgiczne długich odcinków obejmujące kręgosłup lędźwiowy wiążą się ze zwiększonym ryzykiem bólu pleców i zwyrodnień krążków międzykręgowych.
Skoliozy i ich leczenie mają wtórny wpływ na oddychanie, siedzenie, stanie i chodzenie.
Skolioza wczesnodziecięca
wskaźnik spontanicznej remisji 80%
Wysoki wskaźnik remisji może wynikać z błędnej klasyfikacji asymetrii u niemowląt jako skoliozy.
Nieleczona postać postępująca ma bardzo złe rokowanie ze względu na wysoką zachorowalność (sercowo-płucną) i śmiertelność. Wymaga agresywnego leczenia.
Leczenie zachowawcze rzadko kończy się sukcesem.
„Łagodna“ postać: skolioza jest elastyczna, harmonijna i ma kształt litery C.
„Złośliwa“ (postępująca) postać: skolioza na krótkim odcinku, strukturalna i postępująca.
Kąt Mehta >20 stopni wiąże się z wysokim ryzykiem progresji.
Skolioza dziecięca
progresja w 70% przypadków
gorsze rokowanie przy wcześniejszym wystąpieniu
Około 50% przypadków musi być leczonych chirurgicznie w przebiegu choroby.
Skolioza młodzieńcza
Tendencja do postępu skoliozy podczas wzrostu, ale środki terapeutyczne są konieczne tylko u 10% dotkniętych nią nastolatków3.
niskie ryzyko progresji przy kącie Cobba wynoszącym 10–20 stopni
wyższe ryzyko progresji przed wystąpieniem pierwszej miesiączki
Dalsze postępowanie
Dalsze postępowanie zgodnie z instrukcjami specjalisty prowadzącego leczenie
kontrole przedmiotowe co 6 miesięcy i kontrole radiologiczne co 9–12 miesięcy w przypadku gorsetu i leczenia chirurgicznego oraz w zależności od ryzyka progresji i potencjału wzrostu
Horne JP, Flannery R, Usman S. Adolescent idiopathic scoliosis: diagnosis and management. Am Fam Physician. 2014 Feb 1;89(3):193-198. www.ncbi.nlm.nih.gov
Reamy BV, Slakey JB. Adolescent idiopathic scoliosis: review and current concepts. Am Fam Physician 2001; 64: 111-6. www.ncbi.nlm.nih.gov
Lenke LG, Betz RR, Harms J et al. Adolescent idiopathic scoliosis: a new classification to determine extent of spinal arthrodesis. J Bone Joint Surg Am 2001; Aug;83-A(8): 1169-81. pmid: 11507125 PubMed
Dobbs MB, Weinstein SL. Infantile and juvenile scoliosis. Orthop Clin North Am 1999; 30: 331-41. www.ncbi.nlm.nih.gov
Parent S, Newton PO, Wenger DR. Adolescent idiopathic scoliosis: etiology, anatomy, natural history, and bracing. Instr Course Lect 2005; 54: 529-536. www.ncbi.nlm.nih.gov
Roach JW. Adolescent idiopathic scoliosis. Orthop Clin North Am 1999; 30: 353-65. www.ncbi.nlm.nih.gov
American Academy of Family Physicians. Scoliosis. 2004 [zit. 22.11.2016]. www.aafp.org
Harrop JS, Birknes J, Shaffrey CI. Noninvasive measurement and screening techniques for spinal deformities. Neurosurgery 2008;63(3 suppl):46-53. www.ncbi.nlm.nih.gov
Miller NH. Cause and natural history of adolescent idiopathic scoliosis. Orthop Clin North Am 1999; 30: 343-52. www.ncbi.nlm.nih.gov
18.Weinstein SL, Dolan LA, Wright JG, et al. Effects of bracing in adolescents with idiopathic scoliosis. N Engl J Med 2013; 369: 1512-1521. doi:10.1056/NEJMoa1307337 DOI
Negrini S, Minozzi S, Bettany-Saltikov J, et al. Braces for idiopathic scoliosis in adolescents. Spine 2010; 35: 1285-93. www.ncbi.nlm.nih.gov
Bettany-Saltikov J, Weiss HR, Chockalingam N, et al. Surgical versus non-surgical interventions in people with adolescent idiopathic scoliosis. Cochrane Database Syst Rev. 2015 Apr 24;4:CD010663. The Cochrane Library
Autor*innen
Anne Strauß, Ärztin in Weiterbildung Pädiatrie, Zentrum für Kinder- und Jugendmedizin, Universitätsklinikum Freiburg
Definicja: Deformacja strukturalna kręgosłupa w 3 płaszczyznach z bocznym zgięciem i komponentem rotacyjnym. Rozróżnienie między skoliozą czynnościową i strukturalną, a także idiopatyczną i wtórną.