Czym są uszkodzenia spowodowane zimnem?
Definicja
Istnieją różne rodzaje urazów związanych z zimnem:
- Odmrożenie
- Uszkodzenia spowodowane zimnem
- Odmroziny
- Stopa okopowa
W przypadku miejscowego odmrożenia, kryształki lodu tworzą się w komórkach, wgdy temperaturzetemperatura spada poniżej 0°C. KrysztaTe kryształki lodu niszczmogą uszkodzić komórki, a takżeoraz naczynia krwionośne, ico prowadząprowadzi do śmierci komórek. Miejscowe odmrożenia dzielimożna siępodzielić zalena różniene od stopniastopnie nasilenia. Urazy I i II stopnia obejmujobjawiają urazysię powierzchownepowierzchownymi uszkodzeniami, apodczas gdy urazy III i IV stopnia, powstabędące wynikiem silnego wychłeodzenia, wskutek zimna obejmujmogą uszkodzeniaprowadzić do uszkodzeń tkanki podskórnej, mięśni, ścięgien i nawet kości.
Z kolei niezamarzające urazy z zimna (Non-Freezing Cold Injuries, -NFCI) charakteryzują się powolną utratą temperatury w tkankach bez bezpośredniego odmrożenia. Odmroziny (perniones) występują z powodu zmian naczyniowych i są odwracalne. W przypadku stopy zanurzeniowej, lubznanej również jako stopy okopowej (trench foot), stopa jeststaje się niebieskawo-blada, zimna i opuchnięta z powodu długotrwałego mokregowystawienia zimnana mokre i chłodne warunki, nawet powyżej zera0 stopni Celsjusza.
Objawy
Odmrożenia prowadzmogą prowadzić do utraty czucia i dolegliwości bólulowych po ponownym ogrzaniu. PowaW przypadku poważnenych odmrożeniaeń mogmoże wystą spowodowapić trwałąa utratęutrata czucia. W zależności od ciężkościstopnia nasilenia, urazy spowodowane zimnem prowadzmogą również prowadzić do zaburzeń czucia i dolegliwości bólulowych po ponownym ogrzaniu, aż nawet do powstania zakrzepów krwi i gromadzenianagromadzenia się płynu w tkance, (co objawia się obrzęk)kiem. Typowymi objawami są swędzenie, uczucie ucisku i dyskomfort związany z tworzącymitworzeniem się pęcherzamicherzy. W przypadku stóp okopowych mogą występująpić pęcherze, owrzodzenia i, zaburzenia krążenia, a nawet obumarciemartwica tkanek. W niektNiektórych przypadkachrzy pacjenci nawet po upływiewielu latlatach nadal skarżodczuwają się na zwiększoną potliwość, wrażliwość na zimno ioraz ból podczas chodzenia.
Przyczyny
Odmrożenia mogą wystąpić w związku z uprawianiem sportów zimowych, wspinaczką górską, długim przebywaniem na zewnątrz w niskich temperaturach lub pracą w niskich temperaturach (chłodnie, praca na zewnątrz, górnictwo). Szczególnie narażone są palce u rąk i nóg, uszy i nos. Starszy wiek, bezdomność, zespół Raynauda, źle dopasowane, uciskające buty, a także alkohol, nikotyna i narkotyki zwiększają ryzyko uszkodzeń spowodowanych przez zimno.
W przypadku odmrożeń zakres i głębokość uszkodzeń zależą od temperatury (temperatura odczuwalna), wilgotności, czasu trwania i odzieży ochronnej. Niezabezpieczony kontakt z metalami kriogenicznymi (≤-10°C) może prowadzić do miejscowych odmrożeń po zaledwie kilku sekundach (zimno kontaktowe). W temperaturach poniżej -50°C wysoka objętość oddechowa może powodować pękanie naprężeniowe zębów, a także odmrożenia dróg oddechowych aż do płuc włącznie. Uszkodzenie spowodowane zimnem (NFCI) jest spowodowane powolną utratą temperatury w tkankach z obniżeniem temperatury wnętrza ciała do hipotermii (wychłodzenia). Odmroziny występują zwykle 12–24 godzin po kontakcie z zimnem lub wilgocią, szczególnie na palcach stóp. Stopa okopowa rozwija się po tzw. mokrym odmrożeniu, tj. powtarzających się lub długotrwałych mokrych okresach zimna powyżej temperatury zamarzania, np. u żołnierzy w okopach.
Częstotliwość występowania
Odmrożenia występują w Europie Środkowej znacznie rzadziej niż oparzenia. Pacjenci są głównie w wieku od 30 do 50 lat. Występują 10 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. U kobiet rejestruje się odmroziny najczęściej w młodym wieku.
Badania
- Badania powinny umożliwić ocenę zakresu uszkodzeń, ogólnego stanu pacjenta i możliwej hipotermii (hipotermia).
- Należy wykluczyć inne oddziaływania termiczne lub chemiczne na skórę.
- Objawy takie, jak ból po ponownym ogrzaniu, dają wskazówki dotyczące rodzaju i zakresu uszkodzenia. Utrata czucia wskazuje na poważniejsze odmrożenia.
- Odmrożenia są podzielone na 4 stopnie ciężkości w oparciu o objawy i uszkodzenia:
- 1. stopień: odrętwienie, zaczerwienienie, obrzęk
- 2. stopień: powstawanie pęcherzy, zaczerwienienie, nadżerki, zwiększona tkliwość aż do braku czucia
- 3. stopień: pęcherze wypełnione krwią, obumieranie tkanek (martwica), brak czucia
- 4. stopień: niebieskawe do czarnych przebarwienia, głębokie martwice
- Specjalne badania, takie jak scyntygrafia kości, angiografia rezonansu magnetycznego lub angiografia TK, pozwalają na prognostyczną ocenę uszkodzenia tkanek.
Leczenie
- Celem leczenia jest ograniczenie zakresu odmrożeń, złagodzenie bólu, wspieranie jak najlepszego gojenia i uniknięcie wtórnych uszkodzeń, takich jak utrata funkcji lub konieczność amputacji.
- Odmrożenia pierwszego stopnia mogą podlegać leczeniu przez lekarza pierwszego kontaktu. Odmrożenia drugiego lub wyższego stopnia powinny być leczone przez specjalistów.
- Nie jest dostępny jeden sposób leczenia. Standardowe leczenie polega zwykle na ponownym ogrzaniu rany, a następnie zastosowaniu miejscowych opatrunków hamujących infekcję i, w razie potrzeby, późniejszym zabiegu chirurgicznym. Ważniejsze od leczenia miejscowego w ostrej fazie jest ogólnoustrojowe ogrzanie.
- Osoba poszkodowana jest natychmiast przenoszona do chronionego, ciepłego miejsca, a wilgotna odzież jest usuwana.
- Po upewnieniu się, że nie może dojść do nowych uszkodzeń spowodowanych zimnem, rozpoczyna się ogrzewanie. Naprzemienne ogrzewanie i ponowne wychładzanie może spowodować poważne uszkodzenia.
- Ponieważ w przypadku poważnego miejscowego urazu spowodowanego zimnem dochodzi do obrzęku skóry, należy zdjąć ciasną odzież i pierścionki z palców dłoni.
- W przypadku odmrożenia, dotkniętą część ciała kąpie się w wodzie o temperaturze 37–39°C z dodatkiem substancji antybakteryjnej przez 15–60 minut. Ogrzewanie dotkniętej części ciała przez pocieranie lub bezpośrednie przyłożenie ciepła może spowodować dodatkowe uszkodzenie skóry i należy tego unikać.
- Uszkodzenia zimnem należy powoli ogrzewać strumieniem powietrza o temperaturze 22–27°C.
- Jeśli skóra z odmrozinami jest sucha, ciepła i utrzymywana w czystości, zwykle z czasem goi się samoistnie. W razie potrzeby można podać leki przeciwbólowe lub preparaty przeciwko swędzeniu.
- W przypadku ostrych i ciężkich odmrożeń, w ciągu pierwszych 24 godzin przydatne może być leczenie przeciwzakrzepowe.
- Jeśli można wyraźnie odróżnić zdrową tkankę od martwej, martwą tkankę można usunąć chirurgicznie. Zwykle gojenie może zająć od kilku dni do kilku tygodni.
JeśliW przypadku znacznego obrzęk jest wyraźny, konieczneku może byćoddzieleniekoniecznewłókienwykonanieminacięśniowychcia powięzi w celuzmniejszeniaodciążenianacisku na tkankętkanki. Głębokie odmrożenia z uszkodzeniem tkanki podskórnej, mięśniowej lub kostnej mogą wymagać amputacji.
Profilaktyka
- Chroń się przed zimnem. Szczególnie dobrze izoluje kilka warstw przewiewnej i luźnej odzieży. Wierzchnia warstwa odzieży powinna być wiatroszczelna.
- Należy unikać nadmiernego wysiłku i wilgoci spowodowanej poceniem się. Mokrą odzież należy zmienić, ponieważ wilgoć paruje i prowadzi do zwiększonej utraty ciepła. Nie powinno się spożywać alkoholu, ponieważ zwiększa utratę ciepła.
- Pobyt na mrozie powinien być jak najkrótszy.
- Należy zapewnić wystarczającą ilość płynów, najlepiej w postaci ciepłych napojów.
- Należy unikać spożywać
niedostatecznegoalkoholukrążeniaikrwipaleniaspowodowanego stosowaniem obcisłej odzieży lub lekpapierosów. Z tego samego powodu nie należy palić.
Rokowania
- Nie ma wiarygodnych parametrów określających dobre lub złe rokowania w przypadku odmrożeń.
- Gojenie się miejscowych odmrożeń bez konsekwencji jest możliwe, ale mało prawdopodobne w przypadku temperatur tkanek <10°c.><10°C.
- Wcześniejsze odmrożenia wydają się zmniejszać tolerancję na zimno i sprzyjać ponownemu odmrożeniu.
- Odmroziny zwykle goją się w ciągu kilku tygodni, ale istnieje wysokie ryzyko ich nawrotu.
Dodatkowe informacje
- Wychłodzenie (hipotermia)
- Zespół Raynauda
- Miejscowe odmrożenia i uszkodzenia spowodowane zimnem
Autor
- Markus Plank, MSc BSc, dziennikarz medyczny i naukowy, Wiedeń
- Lek. Marcin Major , recenzent/edytor, Kraków