Opieka paliatywna
W przypadku pacjentów z nieuleczalnymi chorobami i krótką oczekiwaną długością życia celem leczenia jest łagodzenie dolegliwości (terapia paliatywna). Dotyczy to zwłaszcza pacjentów dotkniętych chorobami nowotworowymi. Odpowiednie zasady leczenia obowiązują jednak również w innych przypadkach, takich jak zaawansowana choroba neurodegeneracyjna oraz ciężka choroba serca i płuc.
Wielu pacjentów onkologicznych cierpi na dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Dla pacjentów objawy te mogą być równie niepokojące jak ból. Najczęstsze objawy to nudności, wymioty, zaparcia i suchość w jamie ustnej.
Częstotliwość występowania
Według doniesień, 40–70% pacjentów z zaawansowanym nowotworem złośliwym cierpi na nudności w mniejszym lub większym stopniu. Około 30% chorych doświadcza również wymiotów.
Przyczyny
Nudności i wymioty mogą mieć wiele różnych przyczyn. Z jednej strony sam guz może być czynnikiem wywołującym, na przykład w przypadku raka żołądka, guzów w mózgu lub przerzutów do wątroby. Jednak dolegliwości mogą być również spowodowane pośrednio przez nowotwór, np.: w wyniku zmian metabolicznych, zaparcia, utraty masy ciała i osłabienia, infekcji, unieruchomienia lub z powodu tak zwanego zespołu paranowotworowego (guz wytwarza różne substancje, które wpływają na organizm). Częstą przyczyną jest leczenie farmakologiczne, zwłaszcza w przypadku stosowania silnych opioidowych środków przeciwbólowych. Leki te opóźniają opróżnianie żołądka i mogą powodować zaparcia. Inne leki powodujące nudności to leki przeciwzapalne (NLPZ), antybiotyki, leki przeciwdepresyjne, leki przeciw osteoporozie (bisfosfoniany) i leki stosowane w chemioterapii. Czasami nudności są również spowodowane inną chorobą podstawową. Nudności mogą również towarzyszyć chorobom psychicznym, takim jak lęk i depresja.
Pacjenci chorzy na nowotwór złośliwy mogą cierpieć na kilka rodzajów nudności jednocześnie. Dlatego często stosuje się terapię skojarzoną różnymi lekami łagodzącymi nudności, a także innymi środkami.
Diagnostyka
Przed rozpoczęciem leczenia nudności i wymiotów należy ustalić ich przyczynę. W oparciu o możliwe korzyści wynikające z pozytywnych lub negatywnych wyników, celem jest ocena, które środki diagnostyczne są przydatne i jak wpływają one na dalsze leczenie obecnych dolegliwości.
Ważne pytania, które lekarze powinni zadać pacjentom, mogą być następujące:
- Czy dokucza silne pragnienie?
- Ból głowy?
- Zawroty głowy?
- Zaparcia?
BCzy występują dolegliwości bóllowe?- Jakie leki są stosowane?
Badana jest jama ustna, brzuch i odbytnica pacjenta. Wskazane mogą być badania krwi w celu sprawdzenia morfologii krwi, czynności wątroby i nerek oraz inne badania.
Leczenie
Terapia jest skierowana głównie przeciwko przyczynieodczuwaniu nudności, jeśli taka występuje.
Zaleca się unikanie czynników wywołujących nudności, dostosowanie diety i otoczenia oraz uniesienie górnej części ciała po jedzeniu. Odpoczynek, relaks i odwrócenie uwagi również mogą pomóc. Jeśli to możliwe, należy odstawić leki powodujące nudności.
Farmakoterapia
W przypadku ogólnych nudności i dopóki przyczyny nie zostaną wyjaśnione, często podaje się metoklopramid. Pacjenci są uważnie monitorowani, a dawka jest dostosowywana w razie potrzeby. Może ona zostać zmniejszona lub odstawiona przez personel medyczny po zidentyfikowaniu przyczyny nudności. Jeśli nudności nie ustąpią, po konsultacji z lekarzem można rozważyć dodatkowe podanie leków przeciwhistaminowych. Jeśli nie przyniesie to pożądanego efektu, leki przeciwhistaminowe można zastąpić lekami przeciwcholinergicznymi (skopolaminą). Lekarze prowadzący mogą również rozważyć terapię kortykosteroidami lub tak zwanymi antagonistami serotoniny. Podobnie jak w przypadku każdej terapii skojarzonej, dawkowanie każdego preparatu musi być dokładnie monitorowane i dostosowywane w razie potrzeby. Jeśli nowy lek okaże się skuteczny, można spróbować przerwać terapię metoklopramidem po konsultacji z lekarzem.
Działania niepożądane
Antagoniści dopaminy, tacy jak metoklopramid, mogą powodować poważne działania niepożądane ze strony układu nerwowego w postaci niekontrolowanych ruchów i napięcia, zwłaszcza u dzieci, młodzieży i pacjentów odwodnionych. Tym skutkom ubocznym można przeciwdziałać za pomocą tzw. leków przeciwparkinsonowskich po konsultacji z lekarzem prowadzącym.
U pojedynczych pacjentów obserwuje się działania niepożądane leków przeciwcholinergicznych, takie jak suchość w jamie ustnej, problemy urologiczne i zarzucanie kwaśnej treści żołądkowej/zgaga.
Nudności wywołane opioidami
Nudności są częstym skutkiem ubocznym stosowania opioidów. Z tego powodu przed rozpoczęciem leczenia opioidami należy rozważyć zastosowanie środków zapobiegawczych. U niektórych pacjentów nudności ustępują po 3–5 dniach. W przeciwnym razie można rozważyć zmianę opioidu. Można często skutecznie uśmierzyć objawy stosując antagonisty dopaminy (metoklopramid).
Jeśli objawy są wyraźnie związane z wysiłkiem fizycznym, obiecujące jest leczenie lekami przeciwhistaminowymi lub przeciwcholinergicznymi. Antagoniści serotoniny często okazują się skuteczni i powinni być brani pod uwagę zwłaszcza w przypadku nudności spowodowanych chemioterapią lub radioterapią. Leki te często prowadzą do zaparć. Kortykosteroidy są stosowane w celu złagodzenia nudności i wymiotów związanych ze zwiększonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym. U pacjentów, którzy również cierpią na lęk i niepokój, można stosować benzodiazepiny .
Dodatkowe informacje
- Czym jest medycyna paliatywna?
- Leczenie lęku
- Zaparcia
- Suchość w jamie ustnej
- Trudności z oddychaniem
- Utrata masy ciała w chorobie nowotworowej
- Depresja
- Majaczenie
- Jedzenie przy braku apetytu
- Nudności i wymioty — Informacje dla personelu medycznego
Autor
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Marie-Christine Fritzsche, lekarz, Fryburg
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent