Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Suchość w ustach (kserostomia)

Streszczenie

  • Definicja: Subiektywnie odczuwana suchość w ustach z lub bez zmniejszonej produkcji śliny (hiposaliwacja).
  • Częstość występowania: Zapadalność 10–33% rocznie. Częściej występuje w starszym wieku (współczynnik chorobowości 30% w wieku >65 lat).
  • Objawy: Uczucie suchości i lepkości w jamie ustnej, uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej i języka, zaburzenia połykania i mowy, zaburzenia smaku, halitoza, powikłania stomatologiczne.
  • Obraz kliniczny: Oznaki następstw w jamie ustnej i poza nią (np. owrzodzenie błony śluzowej, próchnica) oraz ewentualnie wskazanie na przyczyny (odwodnienie, zespół Sjögrena).
  • Diagnostyka: Rozpoznanie wynika z wywiadu lekarskiego; w razie potrzeby dodatkowe badanie czynności gruczołów ślinowych oraz diagnostyka etiologiczna.
  • Leczenie: Leczenie choroby podstawowej. Ponadto leczenie objawowe za pomocą środków ogólnych, stymulantów produkcji śliny i sztucznej śliny. Zapobieganie powikłaniom.

Informacje ogólne

Definicja

  • Kserostomia oznacza odczuwaną subiektywnie suchość w ustach.
    • Może występować z hiposaliwacją lub bez hiposaliwacji.
  • Hiposaliwacja oznacza zmniejszone wytwarzanie śliny1-2.
    • Ślina ma kluczowe znaczenie dla zdrowia jamy ustnej.

Częstość występowania

  • Zapadalność około 10–26% u mężczyzn i 10–33% u kobiet1-2
  • Chorują zwłaszcza osoby w średnim i starszym wieku1.
    • U osób w wieku >65 lat chorobowość wynosi 30%

Etiologia i patogeneza

Etiologia

Patogeneza3

  • Produkcja śliny
    • Duże gruczoły ślinowe głowy uwalniają wydzielinę przede wszystkim w wyniku stymulacji (jedzenie, żucie).
    • Liczne małe gruczoły ślinowe w wargach i policzkach stale wydzielają wydzielinę.
  • Normalne wydzielanie śliny
    • bardzo duża zmienność osobnicza
    • około 1,5–2,0 ml/min w wyniku stymulacji (np. podczas żucia pokarmu)
    • około 0,25–0,4 ml/min w spoczynku
  • Zmniejszone wydzielanie śliny (hiposaliwacja)
    • poniżej 0,5–0,7 ml/min w wyniku stymulacji
    • poniżej 0,1–0,16 ml/min w spoczynku
    • subiektywna suchość w ustach zwykle przy zmniejszeniu produkcji śliny o połowę
  • Miejscowe następstwa zmniejszonego wydzielania śliny
  • Częste objawy współwystępujące poza jamą ustną
    • suchość błony śluzowej nosa i krwawienia z nosa
    • zaburzenia węchu
    • suchość oczu z uczuciem pieczenia (suche zapalenie spojówki i rogówki)
    • suchość w gardle z chrypką i przewlekłym kaszlem
    • suchość skóry
    • niestrawność ze zgagą, zaparciami, utratą apetytu, odruchami wymiotnymi lub biegunką.
    • dolegliwości związane z oddawaniem moczu, w tym nasilone nagłe parcie na mocz

ICD-10

  • K11 Choroby gruczołów ślinowych
    • K11.7 Zaburzenia wydzielania śliny
  • R68 Inne objawy i dolegliwości ogólne
    • R68.2 Suchość jamy ustnej, nieokreślona

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

  • Rozpoznanie opiera się zasadniczo na wywiadzie lekarskim.
  • Metody pomiaru przepływu śliny w celu wykrycia niedostatecznego wydzielania śliny
  • Kserostomia nie jest normalnym objawem podeszłego wieku i wymaga dokładnego zbadania.

Wywiad lekarski

Dolegliwości

Przyczyny

  • Wywiad lekarski dotyczący przyjmowania leków
    • najczęstsza przyczyna kserostomii
  • Dzienne spożycie płynów
  • Oddychanie przez usta przy niedrożności nosa
  • Choroby podstawowe
    • np. cukrzyca lub kolagenozy, takie jak zespół Sjögrena
  • Wcześniejsza terapia radiacyjna

Badanie przedmiotowe

  • Ogólne badanie lekarskie
  • Badanie jamy ustnej i gardła pod kątem oznak kserostomii1:
    • ślina o lepkiej konsystencji
    • brak połysku błony śluzowej jamy ustnej
    • brak śladów śliny na dnie jamy ustnej
    • spierzchnięte usta i popękany język
    • uszkodzenia błony śluzowej (pęknięcia, szczeliny, owrzodzenia)
    • zapalenie dziąseł
    • zakażenia jamy ustnej (zwłaszcza drożdżakowe zapalenie jamy ustnej)
  • Badanie gruczołów ślinowych1
    • ślinianka przyuszna (Glandula parotis) i ślinianka podżuchwowa (Glandula submandibularis)
    • możliwe powiększenie w chorobach gruczołów ślinowych, zespole Sjögrena, zakażeniu HIV
  • Zobacz również artykuł Zmiany w jamie ustnej.

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

Diagnostyka specjalistyczna

Test przepływu śliny1,4

  • W razie niejasnego rozpoznania
  • Pomiar ilości wytwarzanej śliny w określonym czasie (np. 15 minut)
    • procedura w pewnym stopniu niedokładna
  • Przepływ śliny w spoczynku
    • fizjologiczny stymulowany przepływ śliny ok. 0,25–0,4 ml/min
    • patologiczny poniżej 0,1 ml/min
  • Stymulowany przepływ śliny
    • np. poprzez żucie parafiny i zbieranie śliny
    • fizjologiczny stymulowany przepływ śliny ok. 1,5 ml/min
    • patologiczny poniżej 0,7 ml/min
  • W indywidualnych przypadkach procedury obrazowania w celu pokazania przepływu śliny (sialografia i scyntygrafia)

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • W zależności od podejrzewanej przyczyny konieczna może być dalsza diagnostyka i leczenie (np. u otolaryngologa lub chirurga szczękowo-twarzowego).
  • Przy podejrzeniu pierwotnego lub wtórnego zespołu Sjögrena — skierowanie do reumatologa

Leczenie

Cele leczenia

  • Złagodzenie dolegliwości
  • Przeciwdziałanie następstwom
  • Leczenie ewentualnych chorób podstawowych

Ogólne informacje o leczeniu

  • Dążenie do leczenia przyczyny1
    • np. zmiana leków
  • Opcje leczenia objawowego1
    • ogólne środki wspomagające
    • substytucja śliny
    • stymulacja wydzielania śliny
  • Środki higieny jamy ustnej i zębów są niezwykle ważne w zapobieganiu powikłaniom.
    • np. odkażanie protez zębowych

Środki ogólne5

  • Stosowanie bezalkoholowych płynów do płukania jamy ustnej
  • Żucie gumy lub pastylek stymulujących produkcję śliny
  • Pielęgnacja ust i warg (np. kremy)
  • Pasty do zębów z fluorem stosowane w zapobieganiu próchnicy
  • Dokładne czyszczenie zębów, języka i jamy ustnej po posiłkach
  • Przyjmowanie dostatecznej ilości płynów
    • przepłukanie jamy ustnej wodą przed połknięciem

Kserostomia w fazie schyłkowej

  • Zarówno leki, jak i choroby mogą powodować suchość w ustach w fazie schyłkowej.
  • Objawy takie jak pragnienie i suchość w ustach niekoniecznie korelują ze stanem nawodnienia organizmu.
    • częsta oznaka lęku i depresji lub reakcja niepożądana leków i tlenoterapii
  • Zalecane miejscowe leczenie dolegliwości
    • Płyny podawane dożylne zwykle nie pomagają.
    • regularne zwilżanie błon śluzowych jamy ustnej, języka i warg
    • w razie potrzeby pędzlowanie glicerolem 75% rozpuszczonym w wodzie, substytutami śliny lub balsamem do ust

Leczenie farmakologiczne

Substytucja śliny1,5

  • Preparaty w aerozolu, pastylki lub żele z substytutem śliny
  • Wiele różnych preparatów na innych bazach
    • np. mucyna, związki celulozy, sorbitol, olej lniany, tlenek polietylenu, poliakrylan glicerylu z giliceryną lub woda
  • Czas działania zależy od lepkości.
  • Powinny być stosowane w okolicach posiłków.
  • W idealnym przypadku działają dodatkowo przeciwdrobnoustrojowo i remineralizująco.

Środki pobudzające gruczoły ślinowe (środki ślinopędne)

  • Pilokarpina
    • lek parasympatykomimetyczny
    • Może zmniejszać suchość w ustach i ograniczać potrzebę stosowania sztucznej śliny.
    • reakcje niepożądane, m. in.: pocenie się, splątanie, skurcz oskrzeli, obniżenie ciśnienia tętniczego
    • dawkowanie: 5 mg pilokarpiny 3 do 4 razy na dobę
  • Amifostyna
    • dopuszczona do stosowania w celu zapobiegania ostrej i przewlekłej kserostomii po terapii radiacyjnej w okolicy głowy i szyi
      • w metaanalizie Cochrane brak mocnych dowodów na krótko- i średnioterminową skuteczność do 3 miesięcy po terapii radiacyjnej6
    • wysokie koszty i liczne reakcje niepożądane

Przebieg, powikłania i rokowanie

Powikłania

  • Sekcję opracowano na podstawie podanych źródeł.
  • Próchnica zębów
    • zmniejszenie ryzyka poprzez miejscowe stosowanie fluoru
  • Zapalenie przyzębia
  • Złogi płytki nazębnej
  • Owrzodzenia
  • Zakażenia błon śluzowych (np. kandydoza jamy ustnej)
  • Zaburzenia snu spowodowane ciągłym uczuciem pragnienia
  • Utrata masy ciała z powodu niedostatecznego odżywienia

Dalsze postępowanie

  • W przypadku przewlekłej suchości w ustach zaleca się regularne kontrole stomatologiczne.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

Quellen

Literatur

  1. Visvanathan V, Nix P. Managing the patient presenting with xerostomia: a review. Int J Clin Pract. 2010;64(3):404-407. doi:10.1111/j.1742-1241.2009.02132.x doi.org
  2. Furness S, Bryan G, McMillan R, Birchenough S, Worthington HV. Interventions for the management of dry mouth: non-pharmacological interventions. Cochrane Database Syst Rev. 2013;2013(9):CD009603. Published 2013 Sep 5. doi:10.1002/14651858.CD009603.pub3 doi.org
  3. Bardow A, Nyvad B, Nauntofte B. Relationships between medication intake, complaints of dry mouth, salivary flow rate and composition, and the rate of tooth demineralization in situ. Arch Oral Biol 2001; 46: 413-23. PubMed
  4. Jensen SB, Pedersen AM, Reibel J, et al. Xerostomia and hypofunction of the salivary glands in cancer therapy. Support Care Cancer 2003; 11: 207-25. PubMed
  5. Furness S, Worthington HV, Bryan G, Birchenough S, McMillan R. Interventions for the management of dry mouth: topical therapies. Cochrane Database Syst Rev. 2011;(12):CD008934. Published 2011 Dec 7. doi:10.1002/14651858.CD008934.pub2 doi.org
  6. Riley P, Glenny AM, Hua F, Worthington HV. Pharmacological interventions for preventing dry mouth and salivary gland dysfunction following radiotherapy. Cochrane Database Syst Rev. 2017;7(7):CD012744. Published 2017 Jul 31. doi:10.1002/14651858.CD012744 doi.org
  7. Guggenheimer J, Moore PA. Xerostomia: etiology, recognition and treatment. J Am Dent Assoc. 2003;134(1):61-119. doi:10.14219/jada.archive.2003.0018 doi.org
  8. Taubert M, Davies EM, Back I. Dry mouth. BMJ. 2007;334(7592):534. doi:10.1136/bmj.39036.433542.68 doi.org
  9. Scully C. Drug effects on salivary glands: dry mouth. Oral Dis. 2003;9(4):165-176. doi:10.1034/j.1601-0825.2003.03967.x DOI
  10. Fox PC. Salivary enhancement therapies. Caries Res 2004; 38: 241-6. PubMed
  11. Amerongen AVN, Veerman EC. Current therapies for xerostomia and salivary gland hypofunction associated with cancer therapies. Support Care Cancer 2003; 11: 226-31. PubMed

Autor*innen

  • Jonas Klaus, Arzt in Weiterbildung Neurologie, Hamburg
K11; K117; R68; R682
Muntorrhet; Mundtrockenheit; Mundtrockenheit (Xerostomie)
Trockenheit im Mund; Klebriger Mund; trockener Mund; Durst; Durstgefühl; Halitosis; Mundbrennen; Hyposalivation; Speichel; Speichelflussstörung; Speicheldrüsen; Störung der Speichelsekretion; Bestrahlungsnebenwirkung; Strahlentherapie; Kopf-Hals-Bestrahlung; Bestrahlung; Radiatio; Anticholinerg; Anticholinergika; Dehydratation; Medikamenteninduzierte Mundtrockenheit; Sjögren; Sicca-Symptomatik; Sjögren-Syndrom; Xerotomie; Xerostomie; Mundtrockenheit; Speichelersatz; Substitution von Speichel; Mucin; Cellulose; Sialogoga; Pilocarpin; Amifostin
Suchość w ustach (kserostomia)
document-disease document-nav document-tools document-theme
Definicja: Subiektywnie odczuwana suchość w ustach z lub bez zmniejszonej produkcji śliny (hiposaliwacja). Częstość występowania: Zapadalność 10–33% rocznie. Częściej występuje w starszym wieku (współczynnik chorobowości 30% w wieku >65 lat).
Medibas Polska (staging)
Suchość w ustach (kserostomia)
/link/935a01e703c142ec817a37f3b6242b64.aspx
/link/935a01e703c142ec817a37f3b6242b64.aspx
suchosc-w-ustach-kserostomia
SiteDisease
Suchość w ustach (kserostomia)
K.Reinhardt@gesinform.de
Kj.Reinhardt@gesinformmroz@konsylium24.depl
pl
pl
pl