Neświeży oddech, cuchnący oddech, inaczej nieświeży oddech lub halitoza mogą być bardzo nieprzyjemnym problemem dla pacjentów, a czasami wskazują na poważne choroby.
Częstość występowania
Prawie połowa ludzi cierpi okresowo lub przez dłuższy czas z powodu nieświeżego oddechu.
Najczęstszą przyczyną halitozy są problemy jamy ustnej (zęby, język, błona śluzowa jamy ustnej)1.
U nawet 5% pacjentów z halitozą nie można zidentyfikować żadnej choroby podstawowej.
Etiologia i patogeneza
Fizjologiczny nieświeży oddech
Neświeży oddech po przebudzeniu jest normalny i nie jest uważany za halitozę2.
Niektóre pokarmy lub używki mogą powodować przemijający nieświeży oddech:
czosnek
alkohol
palenie tytoniu
dieta wysokotłuszczowa
produkty mleczne
Patologiczny nieświeży oddech
Analizy powietrza wydychanego przez osoby z nieświeżym oddechem wykazują, że zwykle obecne są w nim lotne związki siarki, które powstają w jamie ustnej w wyniku metabolizmu bakteryjnego, między innymi aminokwasów zawierających siarkę, np. siarkowodór, metanotiol i siarczek dimetylu3.
Powodem jest najczęściej (do 85% przypadków) niewłaściwa higiena jamy ustnej, protezy zębowe, choroby zębów lub dziąseł, rzadziej choroby dróg oddechowych, przewodu pokarmowego lub choroby ogólnoustrojowe.
Neświeży oddech może być „krwiopochodny“ lub „niekrwiopochodny“, w zależności od tego, czy cząsteczki zapachowe są transportowane do płuc przez krew, a następnie wydychane, czy też powstają bezpośrednio w górnych i dolnych drogach oddechowych.
Choroby „niekrwiopochodne“ to głównie stany zapalne lub nowotwory dróg oddechowych.
Choroby ogólnoustrojowe, które mogą powodować halitozę4:
Pseudohalitoza: nieświeży oddech jest odczuwany tylko przez pacjenta, a nie przez innych. Wyjaśnienie i omówienie wyników badania jest wystarczającym leczeniem.
Halitofobia: pacjent skarży się na obiektywnie nieweryfikowalny nieświeży oddech i nie da się przekonać nawet wynikami badań.
Za przewlekłe uważa się zapalenie, które trwa dłużej niż 3 miesiące.
Jeśli mechanizmy obronne błony śluzowej są osłabione, zakażenia mogą występować często i utrzymywać się przez długi czas.
Typowa jest lepka wydzielina. Zwykle występuje ból i uczucie ucisku nad zatokami. Nos jest często zatkany.
Wśród wyników badania należy wymienić niedrożność nosa, nosowy głos, ropną wydzielinę i ew. polipy nosa.
Badanie rentgenowskie, ultrasonograficzne, lub tomografia komputerowa (TK) mogą wykryć płyn w zatokach przynosowych lub polipy w jamie nosowej.
Rozstrzenie oskrzeli
Rozstrzenie oskrzeli może być wrodzone lub nabyte i często występuje wtórnie w wyniku nawracających zapaleń i zakażeń płuc.
Objawy obejmują epizodyczny lub przewlekły kaszel, obfitą wydzielinę z dróg oddechowych, zwiększone odkrztuszanie, np. przy zmianie pozycji, a także krwioplucie.
Wyniki badań klinicznych są zróżnicowane.
Podejrzewaną chorobę rozpoznaje się na podstawie badania przedmiotowego i zdjęcia przeglądowego klatki piersiowej. Do ostatecznego rozpoznania wykorzystuje się TK (wykrycie umiarkowanego lub wyraźnego rozstrzenia).
Suchość błon śluzowych (kserostomia)
Suchość błon śluzowych (kserostomia) jest często skutkiem przyjmowania leków, terapii radiacyjnej lub objawem innych chorób.
Organoleptyczne określanie zapachu oddechu: subiektywne określanie zapachu z określonej odległości od pacjenta
Obserwacja dziąseł, błon śluzowych, migdałków i języka
Obserwacja błony śluzowej nosa w przypadku częstego oddychania przez usta
Wykluczenie chorób ogólnoustrojowych
Badania uzupełniające
Jeśli istnieje kliniczne podejrzenie podstawowej choroby ogólnoustrojowej, konieczne w pewnych sytuacjach są dodatkowe badania.
Po wykluczeniu przyczyny leżącej w jamie ustnej, wskazana może być również gastroskopia, ale choroby żołądka tylko w 4% przypadków mają wpływ na rozwój halitozy.
W przypadku niektórych wskazań w specjalnych ośrodkach leczniczych dostępne są halimetry lub chromatografy gazowe, które mogą wykrywać lotne związki siarki, a nawet przypisywać je do określonych chorób.
Środki i zalecenia
Wskazania dla skierowania do specjalisty
W większości przypadków najpierw należy przeprowadzić badanie stomatologiczne.
W wielu przychodniach stomatologicznych dostępne są konsultacje w sprawie halitozy.
W wyjaśnieniu przyczyn leżących poza jamą ustną mogą pomóc różni specjaliści (otolaryngolodzy, gastroenterolodzy, pulmonolodzy, reumatolodzy).
Leczenie
Należy leczyć podstawową przyczynę.
W większości przypadków wystarczającym leczeniem może być sama poprawa higieny jamy ustnej8.
W wielu przypadkach konieczne jest leczenie zębów lub chorób przyzębia.
W przypadku pseudohalitozy do wyleczenia może przyczynić się wykluczenie choroby podstawowej oraz dostarczenie pacjentowi informacji i wyjaśnień; w przypadku halitofobii, podobnie jak w innych zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych, wskazane jest leczenie psychiatryczne5.
Leczenie farmakologiczne
Maskujące płyny do płukania jamy ustnej zawierają takie substancje, jak mięta lub mentol, które mogą przez pewien czas łagodzić nieświeży oddech.
Płyny do płukania ust z chlorheksydyną lub chlorkiem cetylopirydyniowym zwalczają bakterie powodujące nieprzyjemny zapach.
W niewielkim badaniu przeprowadzonym metodą podwójnej ślepej próby na Uniwersytecie w Oslo stwierdzono, że połączenie to może niemal całkowicie zapobiec tworzeniu się gazów siarkowych przez okres do 12 godzin9.
Odpowiednie roztwory są dostępne w aptece bez recepty.
Wadą jest ich nieprzyjemny smak; niektórzy pacjenci zgłaszają uczucie pieczenia błony śluzowej jamy ustnej. W przypadku stosowania dużych dawek możliwe jest przebarwienie zębów i języka.
Jony metali, takich jak cynk lub cyna, utleniają wolne grupy tiolowe i neutralizują zapach.
Zjonizowany cynk może ograniczyć powstawanie gazów siarkowych nawet do 10 godzin.
Istnieją emulgatory pasty do zębów lub płyny do płukania jamy ustnej zawierające cynk i cynę.
Nadmierne stosowanie produktów kosmetycznych zawierających cynk może prowadzić do przekroczenia zalecanego dziennego maksymalnego spożycia cynku, zwłaszcza u dzieci.
Leczenie antybiotykami nie jest wskazane w przypadku nieświeżego oddechu. Wyjątkiem jest eradykacja Helicobacter w przypadku potwierdzenia zakażenia Helicobacter.
W przypadku nieświeżego oddechu najważniejsza jest odpowiednia higiena jamy ustnej.
W razie potrzeby leczenie próchnicy i zapalenia dziąseł7,10
regularne szczotkowanie zębów
regularne używanie nici dentystycznej
wizyty kontrolne u dentysty
Skrobanie lub szczotkowanie języka
Skrobanie lub szczotkowanie języka szczoteczką do zębów może usunąć martwe komórki nabłonka i w ten sposób do pewnego stopnia pozbawić bakterie podłoża do metabolizmu3.
Podczas skrobania języka należy zachować ostrożność, lecz nie pomijać jego tylnych części (ostrożnie: odruch wymiotny). Istnieją wskazania potwierdzające, że skrobaczki do języka nadają się lepiej do tego celu niż szczoteczki do zębów11.
Różne płyny do płukania jamy ustnej
Dostępne są różne produkty, które mogą zwalczać nieświeży oddech na kilka godzin12.
Należy unikać produktów do higieny jamy ustnej zawierających alkohol, ponieważ przypisuje się im wpływ na uszkodzenia jamy ustnej i zwiększone ryzyko raka13.
Płukanie czystą wodą może usunąć nieświeży oddech na około 15 minut3.
Płukanie jamy ustnej powinno obejmować płukanie gardła, aby można było dotrzeć również do tylnej części języka.
Gumy do żucia
Żucie gumy tylko tymczasowo poprawia oddech.
Regularne posiłki
Posiłki działają korzystnie przez 2–3 godziny.
Wynika to z faktu, że obniżają one wartość pH i przeciwdziałają powstawaniu substratów wytwarzających substancje o nieprzyjemnym zapachu.
Zmiana odżywiania?
Można na próbę zrezygnować na pewien czas z niektórych pokarmów (np. jeśli nieświeży oddech pojawia się po spożyciu produktów mlecznych).
Thrane PS, Young A, Jonski G, Rølla G. A new mouthrinse combining zinc and chlorhexidine in low concentrations provides superior efficacy against halitosis compared to existing formulations: a double-blind clinical study. J Clin Dent 2007; 18: 82-6. pmid:17913002 PubMed
Rosenberg M. Clinical assessment of bad breath: current concepts. J Am Dent Assoc 1996; 127: 475-82. PubMed
Kozlovsky A, Goldberg S, Natour I, Rogatky-Gat A, Gelernter I, Rosenberg M. Efficacy of a 2-phase oil-water mouthrinse in controlling oral malodour, gingivitis and plaque. J Periodontol 1996; 67: 577-82. PubMed
McCullough MJ, Farah CS. The role of alcohol in oral carcinogenesis with particular reference to alcohol-containing mouthwashes. Aust Dent J 2008; 53: 302. www.ncbi.nlm.nih.gov
Scully C, Felix DH. Oral medicine - update for the dental practitioner: oral malodour. Br Dent J 2005; 199: 498-500. PubMed
Zürcher A, Laine M, Filippi A. Diagnosis, prevalence and treatment of Halitosis. Curr OralHealth Rep 2014; 1:279-85 PubMed
Frascella J, Gilbert RD, Fernandez P, et al. Efficacy of a chlorine dioxide-containing mouthrinse in oral malodor. Compend Contin Educ Dent 2000;21:241-254. PubMed
Autoren
Monika Lenz, Fachärztin für Allgemeinmedizin, Neustadt am Rübenberge
Günter Ollenschläger, Prof. Dr. Dr. med., Professor für Innere Medizin, Uniklinikum Köln
R19; R196
Schlechter Atem; Foetor ex ore; Erkrankung der Mundhöhle; Acetongeruch bei Diabetes; urämischer Atem bei Nierenversagen; Trimethylamunurie; Fischgeruch-Syndrom; Schlechte Zahnhygiene; Parodontitis; Karies; Tonsillitis; Mundhygiene
Neświeży oddech, cuchnący oddech, inaczej nieświeży oddech lub halitoza mogą być bardzo nieprzyjemnym problemem dla pacjentów, a czasami wskazują na poważne choroby.