Document version compare

Informacje ogólne

Definicja

Polipy to wszelkiego rodzaju wypukłości błony śluzowej jelita do światła jelita grubego lub odbytnicy¹.
Tylko polipy gruczolakowate (wywodzące się z tkanki gruczołowej) mają potencjał do złośliwienia¹.

Większość gruczolakoraków okrężnicy prawdopodobnie rozwija się z gruczolaków (sekwencja gruczolak-rak).

Częstość występowania

Chorobowość i zapadalność
- Chorobowość polipów gruczolakowatych u osób w wieku >60 lat wynosi pomiędzy 30% a 40%¹.
- skumulowana zapadalność nowych gruczolaków w ciągu 3 lat po endoskopii bez wyników²
Wiek
- Polipy występują stosunkowo rzadko przed 50. rokiem życia.
  - Wskaźnik wykrywalności zaawansowanych gruczolaków u osób w wieku 40–49 lat (3,5%) jest znacznie niższy niż u osób w wieku powyżej 50 lat.
- Chorobowość rośnie wraz z wiekiem.
Płeć
- Polipy u kobiet występują rzadziej niż u mężczyzn (ok. 1:2), co odpowiada stosunkowi przy nowotworze jelita grubego.

Etiologia i patogeneza

Polipy zwykle występują sporadycznie, ale mogą być również dziedziczne w postaci polipowatości rodzinnej.
Postaci dziedziczne
- dziedziczny nowotwór jelita grubego niezwiązany z polipowatością (hereditary non-polyposis colorectal cancer — HNPCC, zespół Lyncha): amsterdamskie kryteria rozpoznania klinicznego
  - co najmniej trzech członków rodziny z rakiem związanym z HNPCC (okrężnica/odbytnica, endometrium, jelito cienkie, urotelium [moczowód/miedniczka nerkowa])
  - co najmniej dwa kolejne pokolenia dotknięte chorobą
  - Jeden członek rodziny jest spokrewniony z pozostałymi dwoma w pierwszym stopniu.
  - Osoba chora ma mniej niż 50 lat w momencie rozpoznania.
  - wykluczenie rodzinnej polipowatości gruczolakowatej
- Więcej informacji na temat rodzinnej polipowatości gruczolakowatej (FAP, polipowatość jelita grubego) można znaleźć w sekcji Rodzinna polipowatość gruczolakowata.
Rozwój nowotworu jelita grubego to ciągły proces postępujący od prawidłowej błony śluzowej przez gruczolaka do raka¹.
- Tylko niewielki odsetek gruczolaków przekształca się w raka.
Potencjał do złośliwienia polipa koreluje między innymi z jego wielkością, charakterystyką kosmków i stopniem dysplazji¹.

Klasyfikacja histologiczna¹

Gruczolaki konwencjonalne
- stopień dysplazji
  - wysoki stopień
  - niski stopień
- kosmkowy/cewkowy
  - cewkowy (najczęściej spotykany)
  - cewkowo-kosmkowy (>25% część kosmkowa)
  - kosmkowy (>75% część kosmkowa)
Gruczolaki ząbkowane
- polipy hiperplastyczne (nieuważane za przedrakowe)
- osadzone polipy ząbkowane
  - z dysplazją
  - bez dysplazji
- tradycyjne gruczolaki ząbkowane
Gruczolaki o wielkości ≥10 mm, z dysplazją wysokiego stopnia lub elementami kosmkowymi, są uważane za gruczolaki zaawansowane.
- Prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu jelita grubego jest znacznie wyższe.
Polipy o innej histologii
- Obejmują 2–3%³.
- Są to na przykład:
  - błędniaki
  - guzy neuroendokrynne (rakowiaki)
  - polipy zapalne
  - polipy młodzieńcze
  - guzy podśluzówkowe, takie jak tłuszczaki lub mięśniaki gładkokomórkowe

Rodzinna polipowatość gruczolakowata (FAP, polipowatość jelita grubego)

W jelicie grubym występują setki do kilku tysięcy małych i dużych polipów gruczolakowatych.
Choroba jest dziedziczona w sposób autosomalny dominujący z wysoką penetracją.
W przypadku wykrycia FAP wskazana jest proktokolektomia, jeśli to możliwe po zakończeniu okresu dojrzewania.
Polipy w innych miejscach
- Pacjenci z FAP często mają polipy także w dwunastnicy, nieco rzadziej w żołądku.
- W żołądku są to zwykle polipy gruczołu dna żołądka, które są łagodne i nie mają potencjału do złośliwienia; rzadziej są to gruczolaki.
- Gruczolaki zawsze występują w dwunastnicy; głównie gruczolaki okołoopuszkowe.

Ryzyko złośliwości

Maksymalnie 10% wszystkich gruczolaków rozwija się do raka.
Polip przechodzi przez fazy inicjacji, wzrostu i transformacji złośliwej.
Na rozwój mają wpływ czynniki genetyczne i środowiskowe.
- Więcej informacji na temat czynników ryzyka można znaleźć w artykule Nowotwór jelita grubego.
Ryzyko dysplazji wysokiego stopnia wzrasta wraz z wielkością polipów¹:
- <10 mm:><1%>
- 10–14 mm: 18 %
- 15–19 mm: 32 %
- 20–25 mm: 42 %
- >25 mm: 75 %
Morfologia endoskopowa⁴
- zwiększone ryzyko nowotworu złośliwego:
  - polipy o nieregularnej lub zniszczonej powierzchni (układ dołeczkowy typu V_I lub V_N według Kudo)
  - klasyfikacja paryska 0–IIc (lekko zapadnięte)
  - klasyfikacja paryska 0–IIc w połączeniu z 0–IIa (płasko-wyniosłe)
  - nieziarnisty polip rozrastający się bocznie (LST-NG)
  - ziarnisty polip LST (LST-G) z dominującym węzłem, nieregularną powierzchnią, wybarwieniem i wzorem naczyniowym (NICE NBI typ III)
  - pogrubione i nieregularne naczynia włosowate (rysunek naczyń włosowatych wg Sano typu III)
Tempo wzrostu
- W większości przypadków transformacja gruczolaka w raka trwa kilka lat¹.

Czynniki predysponujące

Zaawansowany wiek
Płeć męska
Polipy w wywiadzie
Akromegalia
Dodatni wywiad rodzinny: polipy okrężnicy lub rak okrężnicy u krewnych 1. stopnia¹

ICD-10

D12 Nowotwór niezłośliwy okrężnicy, odbytnicy, odbytu i kanału odbytu
- D12.2 Okrężnica wstępująca
- D12.3 Okrężnica poprzeczna
- D12.4 Okrężnica zstępująca
- D12.5 Esica
- D12.6 Okrężnica, umiejscowienie nieokreślone
- D12.7 Zgięcie esiczo-odbytnicze
- D12.8 Odbytnica
- D12.9 Odbyt i kanał odbytu
K63 Inne choroby jelit
- K63.5 Polip okrężnicy

Diagnostyka

Kryteria diagnostyczne

Wykrywanie polipów za pomocą kolonoskopii (złoty standard), sigmoidoskopii, kolonografii TK lub MR (wirtualna kolonoskopia)
W przypadku wykrycia polipa zawsze konieczne jest wykonanie pełnej kolonoskopii w celu wykrycia innych gruczolaków.
Wszystkie polipy powinny zostać usunięte i zbadane pod kątem histologicznym.

Diagnostyka różnicowa

Nowotwór jelita grubego

Wywiad lekarski

Większość polipów jelita grubego ma charakter bezobjawowy i jest wykrywana przypadkowo.
Możliwe objawy¹
- krwawienie okołoodbytnicze
- niedokrwistość
- przy dużych polipach ew. oznaki niedrożności
  - ból brzucha
  - ostra niedrożność jelita
- przy polipach kosmkowych ew.
  - wodnista biegunka
  - wydzielanie śluzu
Należy zapytać o czynniki ryzyka, m.in. wywiad rodzinny

Diagnostyka w praktyce lekarza rodzinnego

Ponieważ polipy są zwykle wykrywane przypadkowo podczas profilaktycznej lub diagnostycznej kolonoskopii, nie istnieje konkretna diagnostyka oferowana w praktyce lekarza rodzinnego.
Doradztwo i edukacja w zakresie kolonoskopii przesiewowej ma ogromne znaczenie, zobacz artykuł Nowotwór jelita grubego.
Jeśli planowana jest kolonoskopia, w razie potrzeby morfologia krwi z płytkami krwi i INR
Badanie kału na krew utajoną (iFOBT) nie jest odpowiednie w diagnostyce polipów.
Informacje na temat wartości badania kału na krew utajoną w badaniach przesiewowych w kierunku raka jelita grubego można znaleźć w artykule Nowotwór jelita grubego.

Diagnostyka specjalistyczna

Kolonoskopia
- Kompletna kolonoskopia wysokiej jakości ma najwyższą czułość i swoistość w wykrywaniu raków i gruczolaków i dlatego powinna być stosowana jako standardowa procedura badań przesiewowych/wczesnego wykrywania raka jelita grubego.
- Kolonoskopia jest bardziej odpowiednia do wykrywania polipów niż obrazowanie rentgenowskie z podwójnym kontrastem lub kolonografia TK.
- Konwencjonalna kolonoskopia wykrywa 90% polipów poniżej 8 mm i ponad 98% większych polipów.
- Jeszcze wyższe wskaźniki wykrywalności uzyskuje się dzięki chromoendoskopii⁵.
  - Podczas endoskopii na ścianę jelita rozpylany jest barwny roztwór, aby lepiej uwidocznić jego strukturę powierzchniową.
  - Jednak nie jest jeszcze jasne, czy wykrywanie większej ilości głównie małych zmian przynosi korzyści pacjentom i uzasadnia wydłużenie czasu wymaganego do przeprowadzenia bezpośredniej chromoendoskopii.
  - W razie potrzeby można ją przeprowadzić u pacjentów z nieswoistym zapaleniem jelit i HNPCC w celu lepszego wykrywania zmian nowotworowych.
- Makroskopowo nie jest możliwe odróżnienie polipów łagodnych od nowotworowych.
- Jeśli to możliwe, wszystkie wykryte polipy powinny zostać usunięte.
  - Biopsja tylko w przypadku trudno dostępnych polipów, polipów z podejrzeniem złośliwienia lub wysokim ryzykiem powikłań.
Sigmoidoskopia
- Sigmoidoskopia wysokiej jakości powinna być oferowana osobom, które odmawiają wykonania kolonoskopii jako badania przesiewowego/w ramach wczesnego wykrywania.
- Około 30–50% wszystkich gruczolaków jelita grubego można wykryć za pomocą elastycznego sigmoidoskopu.
- W przypadku pozytywnego wyniku testu FOBT/FIT, podejrzenia guza lub dowodów w sigmoidoskopii na obecność nowotworowego polipa, należy wykonać pełną kolonoskopię.
  - W przypadku wykrycia gruczolaka wysokiego ryzyka istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia kolejnych gruczolaków lub raka w bliższym odcinku okrężnicy (10%).
Kolonografia TK
- Nieuzasadniona jako metoda wczesnego wykrywania ze względu na narażenie na promieniowanie. Kolonoskopia jest dostępna jako alternatywne badanie.
- Pacjentom, u których kolonoskopię można było wykonać tylko w niepełnym zakresie z przyczyn technicznych, należy zaoferować powtórną kolonoskopię, np. w warunkach szpitalnych, lub ewentualnie kolonografię TK jako alternatywę w celu oceny pozostałej części okrężnicy.
- Badanie rentgenowskie okrężnicy z podwójnym kontrastem jest obecnie przestarzałe, ponieważ jest słabsze w porównaniu do kolonografii TK lub RM⁶.
- Więcej szczegółów na temat diagnostyki raka można znaleźć w artykule Nowotwór jelita grubego.

Diagnostyka rodzinnej polipowatości gruczolakowatej (FAP, polipowatość jelita grubego)

Badania przesiewowe w kierunku nowotworu jelita grubego w FAP

Zaleca się, aby po uprzedniej konsultacji genetycznej wszyscy członkowie rodziny powyżej 10. roku życia poddali się predykcyjnej diagnostyce genetycznej.
Członkowie rodziny, u których potwierdzono mutację lub jej nie wykluczono, powinni być poddawani rektosigmoidoskopii co roku od 10. roku życia.
W przypadku wykrycia gruczolaków pełną kolonoskopię należy wykonywać co roku.
Jeśli nie wykryto polipów, kolonoskopię wykonuje się po raz pierwszy w wieku 15 lat i co roku od 20. roku życia.
W przypadku wykrycia FAP wskazana jest proktokolektomia, jeśli to możliwe po zakończeniu okresu dojrzewania.

Polipy w innych miejscach

Pacjenci z FAP często mają polipy w dwunastnicy, nieco rzadziej w żołądku.
W żołądku są to zwykle polipy gruczołu dna żołądka, które są łagodne i nie mają potencjału do złośliwienia; rzadziej są to gruczolaki.
Gruczolaki zawsze występują w dwunastnicy; głównie gruczolaki okołoopuszkowe.
Małe polipy również powinny być poddawane biopsji, a jeśli jest ich dużo, należy badać wybrane.
Ablację przeprowadza się za pomocą endoskopowej resekcji pętlowej; ewentualnie za pomocą laseroterapii, której skuteczność nie została jednak jednoznacznie udowodniona.
Regularne wykonywanie ezofagogastroduodenoskopii zaleca się najpóźniej od 25. do 30. roku życia, a w przypadku prawidłowego wyniku badania kontrole w odstępach 3-letnich. Krótsze odstępy są możliwe w zależności od wyniku.

Wskazania do skierowania do specjalisty

W przypadku podejrzenia FAP należy zwrócić się o pomoc do specjalisty.
Skierowanie na kolonoskopię przesiewową do gastroenterologa: mężczyźni od 50. roku życia, kobiety od 55. roku życia
W przypadku niedokrwistości o nieznanej przyczynie, krwistej wydzieliny z odbytu lub nieregularności stolca również możliwe jest skierowanie pacjenta na kolonoskopię.

Leczenie

Cele leczenia

Zapobieganie tworzeniu się raka
Całkowite usunięcie złośliwych polipów
Jelito wolne od polipów

Resekcja endoskopowa

Wszystkie wykryte polipy powinny zostać usunięte i zbadane pod kątem histologicznym¹.
- Usunięcie polipów wysokiego ryzyka zmniejsza częstość występowania nowotworu jelita grubego⁷.
- W przypadku polipów mnogich wycięcie polipa może być wykonywane kilkakrotnie, jeśli jest to konieczne.

Wycięcie polipa (polipektomia)

Małe polipy poniżej 3–4 mm
- Można je całkowicie usunąć za pomocą dużych kleszczyków biopsyjnych podczas pobierania jednej lub więcej próbek biopsji, ewentualnie również za pomocą małej pętli lub przez odcinanie.
Polipy >5 mm
- W celu uzyskania reprezentatywnego wyniku histologicznego i ostatecznego leczenia, powinny one zostać całkowicie usunięte metodą pętlową.
- W przypadku dużych, uszypułowanych polipów można wcześniej wstrzyknąć do szypuły rozcieńczony roztwór adrenaliny lub zastosować tzw. endopętlę (pętlę z drutu, którą owija się wokół podstawy polipa) w celu zmniejszenia ryzyka krwawienia i perforacji⁸.
Rozległe polipy odbytnicy >2 cm
- Zazwyczaj można je usunąć za pomocą konwencjonalnej resekcji pętlowej, a w przypadku polipów o rozległych rozmiarach również metodą „kęs po kęsie” po uprzednim nastrzyknięciu (endoskopowa resekcja błony śluzowej).
Procedury rezerwowe
- endoskopowa dysekcja podśluzówkowa (wyższy wskaźnik powikłań)
- endoskopowa resekcja pełnościenna
- ablacja przezodbytnicza
- technika rendezvous
Ocena radykalności
- Wizualna ocena radykalności resekcji zawsze wymaga potwierdzenia histologicznego.
- Cała próbka poddawana jest badaniom z wyraźnie zaznaczonym obszarem resekcji.
Powikłania
- krwawienia
- perforacje

Zapobieganie

Dieta

Błonnik
- Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwór jelita grubego spożycie błonnika powinno wynosić nawet 30 g dziennie.
- Dowody na to, że błonnik pokarmowy może również zmniejszać ryzyko nawrotu gruczolaków jelita grubego wymagają weryfikacji w odpowiednich badaniach⁹.
Alkohol
- Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na nowotwór jelita grubego, należy ograniczyć spożycie alkoholu (IIa/B).
Czerwone lub przetworzone mięso
- Powinno być spożywane tylko w niewielkich ilościach (nie codziennie, IIa/B).
„Five a day“
- Pomimo niejednoznacznych danych dotyczących zapobiegania, należy spożywać dużo owoców i warzyw (5 porcji dziennie).

Profilaktyka farmakologiczna

Wtórna profilaktyka lekami po wycięciu polipów nie powinna być obecnie stosowana poza badaniami (Ib/B).
Mikroelementy
- Obecnie nie ma wiarygodnych danych na temat skutecznego zapobiegania nowotworowi jelita grubego za pomocą mikroskładników odżywczych.
NLPZ lub salicylany
- Wskaźnik nawrotów jest niższy w przypadku codziennego stosowania niskich dawek kwasu acetylosalicylowego (81 mg) u pacjentów z gruczolakiem i rakiem niż w przypadku placebo.
- Stosowanie NLPZ wiąże się ze zmniejszoną zapadalnością na nowotwór jelita grubego.
- Jednak ze względu na niewielki efekt i ryzyko związane z lekami, przyjmowanie ASA, klasycznych NLPZ lub inhibitorów COX-2 w celu zmniejszenia ryzyka gruczolaka i raka nie może być obecnie zalecane.

Badania przesiewowe

Nie ma zalecanych badań przesiewowych w kierunku gruczolaków. Obowiązują zalecenia dotyczące badań przesiewowych w kierunku nowotworu jelita.

Więcej informacji znajduje się w artykule Nowotwór jelita grubego.

Badania profilaktyczne pod kątem raka jelita grubego i wczesne jego wykrywanie u osób bezobjawowych należy rozpocząć w wieku 50 lat.
Nie można podać górnej granicy wieku badań profilaktycznych i wczesnego wykrywania raka jelita grubego ze względu na rosnącą średnią życia. W tym przypadku wskazana jest indywidualna decyzja, uwzględniająca współistniejące choroby.
U krewnych pierwszego stopnia pacjentów, u których przed 50. rokiem życia rozpoznano gruczolaka lub nowotwór jelita grubego, należy wykonać kolonoskopię 10 lat przed osiągnięciem wieku, w którym rozpoznano u pacjenta gruczolaka lub raka jelita grubego.
- u krewnych pacjentów z nowotworem jelita grubego najpóźniej w wieku 40–45 lat
- Jeśli wyniki badań są w normie, kolonoskopia powinna być powtarzana przynajmniej co 10 lat.
Obserwacja wszystkich pacjentów z gruczolakiem powyżej 1 cm, mnogimi gruczolakami lub gruczolakami kosmkowymi

Według obliczeń takie działanie umożliwia uniknięcie 70% wszystkich raków dystalnych do 75. roku życia i 50% do 75.–80. roku życia.

Przebieg, powikłania i rokowanie

Przebieg

Lekarz rodzinny jest zwykle odpowiedzialny za omówienie wyników histologicznych, gdy będą dostępne. Konieczne jest ustalenie dalszego postępowania — ewentualnie w porozumieniu z gastroenterologiem.
- Aby uzyskać informacje na temat odstępów między badaniami kontrolnymi, zobacz informacje w sekcji Dalsze postępowanie.

Powikłania

Nowotwór jelita grubego
Owrzodzenia z krwawieniem

Rokowanie

Tylko niewielka część polipów jelita grubego przekształca się w raka jelita grubego.
Ryzyko dysplazji wysokiego stopnia — zobacz Ryzyko nowotworu złośliwego
Rodzinna polipowatość gruczolakowata
- Regularne badania kontrolne i interwencje zmniejszają ryzyko zachorowania na nowotwór jelita grubego do ok. 3 %.

Dalsze postępowanie

Pacjenci z
- Małymi pojedynczymi nienowotworowymi polipami usuniętymi endoskopowo: w ich przypadku nie należy wykonywać kontrolnych badań endoskopowych.
  - Zwykłe kolonoskopie przesiewowe co 10 lat wystarczają.
- 1 lub 2 gruczolakami <1 cm bez śródnabłonkowego nowotworu wyższego stopnia (high-grade intraepithelial neoplasia — hgien): u tych pacjentów należy wykonać kontrolną kolonoskopię po 5–10 latach.>
  - Jeśli w kolonoskopii kontrolnej ponownie nie wykryto gruczolaków lub wykryto tylko 1–2 gruczolaki <10 mm bez dominującej histologii kosmkowej lub hgien, następna kolonoskopia kontrolna powinna zostać przeprowadzona po 10 latach.>
- 3–4 gruczolakami lub gruczolakiem o wielkości przynajmniej 1 cm lub gruczolakiem o przeważającej histologii kosmkowej lub HGIEN: w tym przypadku pierwsza kontrolna kolonoskopia powinna odbyć się po 3 latach.
- 1 gruczolakiem z śródnabłonkowym nowotworem wyższego stopnia i histologicznie całkowitą ablacją: w tym przypadku kolonoskopię należy wykonać po 3 latach.
- Niepotwierdzoną histologicznie całkowitą ablacją gruczolaków >5 mm: w tym przypadku, nawet przy makroskopowo całkowitej ablacji, należy przeprowadzić kontrolę po 6 miesiącach.
- Obecnością ≥5 gruczolaków dowolnej wielkości: okres między kontrolami powinien wynosić <3 lata.>
- Dużymi gruczolakami, które poddano ablacji przy użyciu techniki „kęs po kęsie”: krótkoterminowa kontrola miejsca ablacji powinna zostać przeprowadzona po 2–6 miesiącach.
Po endoskopii kontrolnej niewzbudzającej podejrzeń, kolejne kontrole są wskazane w odstępach 5-letnich.
Po całkowitej ablacji tradycyjnego gruczolaka ząbkowanego lub osadzonego gruczolaka ząbkowanego obserwacja powinna być analogiczna do klasycznych gruczolaków.
Wielokrotne polipy i czynniki dziedziczne mogą sprawić, że konieczne będą krótsze odstępy między badaniami kontrolnymi.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

Polipy jelita grubego

Ilustracje

Szerokopodstawny gruczolak jelita grubego (dzięki uprzejmości endoskopiebilder.de, Immanuel Albertinen Diakonie gGmbH, Hamburg)

Dwa uszypułowane polipy okrężnicy (gruczolaki) (dzięki uprzejmości endoskopiebilder.de, Immanuel Albertinen Diakonie gGmbH, Hamburg)

Quellen

Leitlinien

Rutter MD, Chattree A, Barbour JA et al. British Society of Gastroenterology/Association of Coloproctologists of Great Britain and Ireland guidelines for the management of large non-pedunculated colorectal polyps. Gut 2015; 64: 1847-73. gut.bmj.com

Literatur

Pring T, Gould E, Malietzis G, et al. Colorectal polyps. BMJ Best Practice, Last reviewed: 3 Apr 2023, Last updated: 18 Nov 2022. bestpractice.bmj.com
Giacosa A, Frascio F, Munizzi F. Epidemiology of colorectal polyps. Tech Coloproctol. 2004 Dec;8 Suppl 2:s243-7. PMID: 15666099 PubMed
Gondal G, Grotmol T, Hofstad B, et al. The Norwegian Colorectal Cancer Prevention (NORCCAP) screening study: baseline findings and implementations for clinical work-up in age groups 50 - 64 years. Scand J Gastroenterol 2003; 38: 635-42. PubMed
Rutter MD, Chattree A, Barbour JA, et al. British Society of Gastroenterology/Association of Coloproctologists of Great Britain and Ireland guidelines for the management of large non-pedunculated colorectal polyps. Gut 2015; 64: 1847-73. PMID: 26104751 PubMed
Brown SR, Baraza W, Din S, Riley S. Chromoscopy versus conventional endoscopy for the detection of polyps in the colon and rectum. Cochrane Database Syst Rev 2016; 4:CD006439. PMID: 27056645. PubMed
Rosman AS, Korsten MA. Meta-analysis comparing CT colonography, air contrast barium enema, and colonoscopy. Am J Med 2007; 120: 203-10. PubMed
Zauber AG, Winawer SJ, O`Brien MJ, et al. Colonoscopic polypectomy and long-trem prevention of colorectal-cancer deaths. N Engl J Med 2012; 366: 687-96. New England Journal of Medicine
Dobrowolski S, Dobosz M, Babicki A, et al. Prophylactic submucosal saline-adrenaline injection in colonoscopic polypectomy: prospective randomized study. Surg Endosc 2004; 18: 990-3. PubMed
Yao Y, Suo T, Andersson R, et al. Dietary fibre for the prevention of recurrent colorectal adenomas and carcinomas. Cochrane Database Syst Rev 2017;1:CD003430. PMID: 28064440 PubMed
Rockey DC, Paulson E, Niedzwiecki D, et al. Analysis of air contrast barium enema, computed tomographic colonography, and colonoscopy: prospective comparison. Lancet 2005; 365: 305-11. PubMed
Rosman AS, Korsten MA. Meta-analysis comparing CT colonography, air contrast barium enema, and colonoscopy. Am J Med 2007; 120: 203-10. PubMed

Autor*innen

Franziska Jorda, Dr. med., Fachärztin für Allgemeinmedizin und für Viszeralchirurgie, Kaufbeuren
Thomas M. Heim, Dr. med., Wissenschaftsjournalist, Freiburg

Polipy jelita grubego

Streszczenie