Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Niezamierzona utrata masy ciała

Informacje ogólne

Definicja

  • Niezamierzona utrata masy ciała to niezamierzony spadek masy ciała o ≥5% w ciągu 6–12 miesięcy.
  • Kacheksja
  • Sarkopenia1-2
    • postępująca utrata masy i siły mięśniowej w zaawansowanym wieku z powodu zmian fizjologicznych i/lub w kontekście wielochorobowości 

Objawy B

  • Objawy B oznaczają zespół objawów, składający się z:
    • gorączki (>38°C)
    • nocnych potów
    • utraty masy ciała (≥10% w ciągu 6 miesięcy)
  • Związek z nowotworami złośliwymi (np. chłoniakiem Hodgkina, rakiem płuc) lub innymi wyniszczającymi chorobami (np. gruźlicą)

Częstość występowania

  • Współczynnik chorobowości niezamierzonej utraty masy ciała w ciągu ostatnich 6 miesięcy w populacji ogólnej około 7%3
  • Wyższy współczynnik chorobowości u osób w wieku ≥65 lat: ok. 15–20 %1,3-4
  • Współczynnik chorobowości wśród mieszkańców placówek opiekuńczych: do 50–60%3

Rozważania diagnostyczne

Podstawy fizjologiczne1,5

  • W ciągu życia zachodzą fizjologiczne zmiany masy ciała.
  • Zazwyczaj masa ciała wzrasta stopniowo od wczesnej dorosłości do 5.–6. dekady życia.
    • przy tym od około trzeciej dekady życia spadek masy mięśniowej i wzrost procentowej zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie
  • Od około 70. roku życia masa ciała spada o około 0,1–0,2 kg/rok.
    • Utrata mięśni szkieletowych w starszym wieku (sarkopenia) jest ważnym czynnikiem, który może prowadzić do osłabienia.
    • Nadmierna utrata masy ciała nie jest normalnym zjawiskiem, które towarzyszy procesowi starzenia się5.

Patofizjologia

  • Niezamierzona utrata masy ciała opiera się na trzech mechanizmach przyczynowych:
    1. zwiększone zużycie energii
    2. zmniejszona podaż składników odżywczych z utratą apetytu lub bez niej
    3. zmieniony metabolizm (wzmożony metabolizm energetyczny)
  • Czynniki wpływające na utrzymanie masy ciała3
    • dostępność (odpowiedniego) odżywiania
    • aktywność fizyczna
    • czynniki środowiskowe,
    • mechanizmy kontroli hormonalnej
      • m.in. za pośrednictwem peptydów, takich jak leptyna, cholecystokinina i grelina
  • Kacheksja nowotworowa zasadniczo za pośrednictwem cytokin (np. TNF-alfa) z różnymi efektami3:
    • zmniejszenie apetytu
    • redukcja tkanki mięśniowej i tłuszczowej
    • zwiększone zużycie energii
  • Również w przypadku przewlekłych chorób narządów (np. kacheksja w niewydolności serca), cytokiny prozapalne (IL-1, IL-6, TNF-alfa) z zaburzeniem równowagi kataboliczno-anabolicznej są uważane za kluczowe1.

Przyczyny

  • Wiele możliwych przyczyn5
    • w tym choroby nowotworowe, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, psychiczne, neurologiczne i endokrynologiczne
    • często spowodowana wieloma czynnikami
    • Ogólnie rzecz biorąc, przyczyny nienowotworowe są częstsze3,5-6.
  • Najczęstsze przyczyny1
    • choroby nowotworowe: 15–37 %
    • choroby przewodu pokarmowego: 10–20 %
    • zaburzenia psychiatryczne: 10–23 %
    • nieznane pomimo kompleksowej diagnostyki: 25%
      • stosunkowo dobre rokowanie w tych przypadkach
  • Niedożywienie jest również częstą przyczyną utraty masy ciała w szpitalach i stanowi czynnik ryzyka, którego można uniknąć.

Niezamierzona utrata masy ciała u starszych pacjentów4

  • Główne przyczyny jasno przedstawione jako „9 D niezamierzonej utraty masy ciała”:
    1. dentition (stan uzębienia)
    2. dysgeusia (dysgeuzja, zaburzenia smaku)
    3. dysphagia (dysfagia)
    4. diarrhea (biegunka)
    5. disease (choroba przewlekła)
    6. dementia (otępienie)
    7. dysfunction (status społeczny)
    8. drugs (leki)
    9. depresja

Powikłania3-4,6 

  • Związek z
    • zwiększoną zachorowalnością i śmiertelnością
    • obniżoną jakością życia
    • ryzykiem złamań kości (np. złamanie szyjki kości udowej)
    • zwiększonym zapotrzebowaniem na opiekę i hospitalizację
    • zwiększonym ryzykiem powikłań okołooperacyjnych

Niebezpieczny przebieg, którego można uniknąć

  • Sekcję opracowano na podstawie tych źródeł3,7.
  • Choroby nowotworowe
  • Przewlekłe choroby zakaźne
  • Zaburzenia endokrynologiczne
  • Działania niepożądane leków
  • Nadużywanie substancji
  • Zespoły kacheksji w chorobach narządowych (np. niewydolność serca, POChP, przewlekła choroba nerek)

ICD-10

  • R63 Objawy i dolegliwości związane z przyjmowaniem pokarmów i płynów
    • R63.0 Jadłowstręt
    • R63.3 Trudności w karmieniu i nieprawidłowe karmienie
    • R63.4 Nieprawidłowa utrata masy ciała
    •  
    • R63.8 Inne objawy i dolegliwości związane z przyjmowaniem pokarmów i płynów
  • R64 Wyniszczenie [kacheksja]
  • E40-E46 Niedożywienie
    • E43 Ciężkie niedożywienie białkowo-energetyczne, nieokreślone
    • E44 Niedożywienie białkowo-energetyczne umiarkowanego lub łagodnego stopnia

Diagnostyka różnicowa

Choroby nowotworowe

  • Sekcję opracowano na podstawie tych źródeł4.
  • Zasadniczo wszystkie nowotwory złośliwe mogą prowadzić do mimowolnej utraty masy ciała.
    • przyczyna około 15–37% znacznej utraty masy ciała

Nowotwory złośliwe, które częściej prowadzą do utraty masy ciała

Nowotwory złośliwe, które rzadziej prowadzą do utraty masy ciała

Choroby gastroenterologiczne

  • Sekcję opracowano na podstawie tych źródeł.
  • Nienowotworowe choroby gastroenterologiczne są przyczyną około 10–20% przypadków znacznej utraty masy ciała.

Zaburzenia wchłaniania

Zaburzenia trawienia

  • Zaburzenia trawienia oznaczają upośledzony rozpad składników odżywczych w przewodzie pokarmowym.
  • Przyczyny
    • resekcja żołądka lub pomost omijający żołądek
    • niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki (np. w przypadku przewlekłego zapalenia trzustki)
    • niedobór kwasów żółciowych

Dysfagia

Choroby zakaźne

  • Sekcję opracowano na podstawie tych źródeł.

Zakażenia żołądkowo-jelitowe

Przewlekłe zakażenia

Rzadkie zakażenia

Choroby psychiczne

Zaburzenia geriatryczne

Kacheksja wiekowa

  • Przyczyny niewystarczającego spożywania pokarmów w starszym wieku
  • Współczynnik chorobowości do 50%
  • Znacząca utrata masy ciała nie jest naturalną częścią procesu starzenia się.
    • czynnik predysponujący do osłabienia i związany ze zwiększoną śmiertelnością

Osłabienie

  • Definicja i etiologia
    • „Osłabienie” opisuje stan zwiększonej podatności i wzmożone ryzyko niekorzystnych wyników zdrowotnych.
    • Prowadzi do nieproporcjonalnie poważnych skutków po stosunkowo łagodnych chorobach lub interwencjach medycznych.
    • Jest związane z wielochorobowością i niepełnosprawnością.
  • Kryteria kliniczne zespołu osłabienia (frailty-syndrome) 
    • osłabienie mięśni
    • brak aktywności fizycznej
    • zmniejszona prędkość chodu
    • wyczerpanie fizyczne i/lub psychiczne
    • niezamierzona utrata masy ciała
  • Inne cechy kliniczne
    • częste upadki
    • splątanie (aż do majaczenia)
    • Ograniczenia kompetencji czynnościowych z niepełnosprawnością w życiu codziennym (disability)

Przyczyny neurologiczne

  • Sekcję opracowano na podstawie tych źródeł.

Dysfagia neurogenna

Choroby otępienne

Zaburzenia mięśni

Zaburzenia endokrynologiczne

Inne przyczyny

  • Sekcję opracowano na podstawie tych źródeł4.

Niedożywienie

  • Zobacz artykuł Niedożywienie.
  • Niedożywienie może być spowodowane przez:
    • ograniczenia fizyczne lub poznawcze
    • warunki psychospołeczne
    • potrzebę opieki
    • izolację społeczną
    • ubóstwo

Stan uzębienia

  • Ból zęba
  • Próchnica
  • Utrata zębów
  • Niedopasowane protezy
  • Urazy dziąseł

Leki

  • Liczne działania niepożądane leków mogą prowadzić do utraty masy ciała poprzez różne mechanizmy:
    • biegunka
      • np. przez środki przeczyszczające, leki przeciwcukrzycowe (metformina, agonisty receptora GLP-1)
    • nudności i wymioty
      • np. przez antybiotyki, L-dopę, SSRI, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
    • dysfagia
      • np. przez NLPZ, bisfosfoniany, antybiotyki
    • brak apetytu
      • np. przez opiaty, leki przeciwpadaczkowe, metforminę, benzodiazepiny
    • zaburzenia smaku (dysgeuzja)
      • np. przez naparstnicę, spironolakton, teofilinę i inhibitory ACE
    • suchość ust (kserostomia)
      • np. przez leki antycholinergiczne, diuretyki pętlowe, leki przeciwhistaminowe

Alkohol i inne substancje

  • Choroba alkoholowa
    • często zmniejszone spożycie pokarmów (pokrycie zapotrzebowania na kalorie przez alkohol) i niedobory witamin
  • Palenie tytoniu
    • Tytoń zmniejsza naturalny apetyt.
    • czynnik ryzyka raka płuc
  • Nadużywanie innych substancji (np. kokaina, heroina, amfetaminy)

Przewlekłe choroby narządowe

Zaburzenia reumatologiczne

Diagnostyka

Wywiad lekarski

  • Sekcję opracowano na podstawie tych źródeł4.

Utrata masy ciała

  • Pierwszą rzeczą do ustalenia jest to, czy nastąpiła znaczna utrata masy ciała.
    • u połowy zgłaszających pacjentów brak obiektywnej utraty masy ciała
    • starsze zdjęcia lub zmiana rozmiaru odzieży jako pośrednie wskazówki
  • Aktualna masa ciała i masa początkowa oraz okres utraty masy ciała
  • Dokumentowanie historii masy ciała przez pacjentów (regularne ważenie i rejestrowanie)

Objawy towarzyszące

Przyczyny

  • Wywiad żywieniowy
    • częstotliwość i ilość regularnych posiłków
    • brak apetytu
    • zaburzenia smaku
    • problemy z przygotowywaniem posiłków
  • Status społeczny i warunki życia
    • możliwości zaopatrzenia i mobilność (np. zakupy, gotowanie)
    • izolacja społeczna lub wsparcie ze strony krewnych i znajomych
  • Choroby przewlekłe (np. choroba Parkinsona, HIV lub cukrzyca typu 2)
  • Wcześniejsze operacje jamy brzusznej (np. resekcja jelita grubego, chirurgia bariatryczna)
  • Wcześniejsze zaburzenia psychiatryczne (np. depresja, zaburzenia odżywiania)
  • Stan uzębienia i dolegliwości stomatologiczne
  • Podróż w wywiadzie
  • Substancje szkodliwe i używki
  • Wywiad dotyczący przyjmowania leków
    • działania niepożądane poszczególnych leków lub wielolekowość
    • przedawkowanie (zwłaszcza u starszych kobiet o niskiej masie ciała)

Badanie przedmiotowe

  • Sekcję opracowano na podstawie tych źródeł5.

Określenie masy ciała

  • Określenie masy ciała i wskaźnika masy ciała (BMI)
  • Porównanie z początkową masą ciała pacjentów
  • Możliwe są wahania masy ciała w ciągu dnia do 2 kg, dlatego należy dążyć do jej określenia w tym samym czasie.

Ogólne badanie lekarskie

Badania uzupełniające w praktyce lekarza rodzinnego

  • Zalecany podstawowy program wyjaśniający niezamierzoną utratę masy ciała4,6
    • wywiad lekarski i badanie przedmiotowe
    • standardowe badania laboratoryjne (w tym parametry tarczycy i badanie w kierunku krwi utajonej w kale)
    • badanie USG jamy brzusznej
    • RTG klatki piersiowej

Diagnostyka laboratoryjna4

Diagnostyka specjalistyczna

Podstawowa diagnostyka obrazowa1,4

Dalsza diagnostyka

  • Dalsza diagnostyka zgodnie ze swoistymi wskazaniami w wywiadzie lekarskim (np. współistniejące objawy) lub w celu dalszego wyjaśnienia nieprawidłowych wyników badań za pomocą
    • dalszych badań laboratoryjnych
    • dalszych badań obrazowych (np. tomografii komputerowej, TK)
    • endoskopii (np. kolonoskopii)
    • biopsji i histologii
    • diagnostyki zaburzeń wchłaniania
    • badania czynności trzustki
    • oceny neurologicznej lub psychiatrycznej
  • Ew. skierowanie na dodatkową kolonoskopię w ramach wczesnego wykrywania raka jelita grubego, jeśli nie została wykonana.

Środki i zalecenia

Wskazania do skierowania do specjalisty

  • W przypadku niejasnej utraty masy ciała i prawidłowych wyników podstawowej diagnostyki zaleca się obserwację przez okres 3–6 miesięcy4,8.
    • Oczekiwanie obserwacyjne jest korzystniejsze niż nieukierunkowana, inwazyjna diagnostyka9.
  • W przypadku nieprawidłowych wyników, które wskazują na przyczynę organiczną, wskazane jest skierowanie do dalszego wyjaśnienia6.
  • W przypadku kacheksji lub ciężkiego niedożywienia można rozważyć hospitalizację.
  • Pomimo szczegółowej diagnostyki i obserwacji przyczyna niezamierzonej utraty masy ciała pozostaje niewyjaśniona w 5–36% przypadków.

Działania

  • Działania lecznicze zależą od przyczyny, jeśli jest znana.
  • W przypadku nieznanej przyczyny zalecana jest kontrola masy ciała przez okres 3–6 miesięcy4
    .
    • Jeśli masa ciała nadal spada z nieznanych przyczyn, należy przeprowadzić dalszą diagnostykę.
  • W przypadku wieloczynnikowej utraty masy ciała wskazane może być leczenie interdyscyplinarne (dentysta, dietetyk, fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy, logopeda, pracownik socjalny, ambulatoryjna opieka pielęgniarska), w razie potrzeby z udziałem krewnych7.
  • Wczesne leczenie niedożywienia ma pozytywny wpływ na śmiertelność, zachorowalność, a także tolerancję terapii i wskaźniki powikłań leczenia.

Środki niefarmakologiczne

  • U starszych pacjentów z niezamierzoną utratą masy ciała zaleca się środki niefarmakologiczne4.
  • Dostosowanie nawyków żywieniowych
    • częstsze i mniejsze posiłki
    • zmiana/poprawa smaku lub konsystencji posiłków
    • zminimalizowanie ograniczeń dietetycznych
    • jedzenie w towarzystwie lub ze wsparciem
  • Aktywność fizyczna
    • Regularna aktywność fizyczna lub fizjoterapia może zwiększyć apetyt u pacjentów w podeszłym wieku i zapobiec utracie masy mięśniowej (sarkopenii)6-7.
  • Konsultacje dietetyczne
    • W przypadku wielu chorób, np. cukrzycy lub chorób nowotworowych istnieją specjalnie dostosowane konsultacje dietetyczne.
  • Przegląd leków, szczególnie w przypadku wielolekowości,
    • Niska masa ciała jest jednym z najważniejszych czynników ryzyka niepożądanych działań leków u pacjentów w podeszłym wieku.
    • Utrata masy ciała jest ryzykiem, jeśli leki są przyjmowane nadal bez zmian — szczególnie w przypadku wielolekowości.

Środki farmakologiczne

  • Leczenie farmakologiczne ma drugorzędne znaczenie, jeśli przyczyna jest nieznana.
  • Suplementy żywieniowe
    • Niewystarczające dane na temat skuteczności, zwłaszcza efekt długoterminowy jest niejasny.
    • Suplementacja wysokobiałkowa była w stanie zmniejszyć śmiertelność u pacjentów w podeszłym wieku niezależnie od utraty masy ciała7.
    • przyjmować między posiłkami w celu utrzymania apetytu6-7
  • Środki pobudzające apetyt6-7
    • Skuteczność nie jest wystarczająco udowodniona.
    • Mogą one prowadzić do przyrostu masy ciała, ale nie zmniejszają śmiertelności.
  • Sztuczne odżywianie
    • Może być konieczne np. w przypadku chorób nowotworowych lub wielochorobowości.
    • Wskazania do żywienia dojelitowego lub pozajelitowego zależą od stopnia utraty masy ciała i choroby podstawowej.

Informacje dla pacjentów

Informacje dla pacjentów w Deximed

Quellen

Literatur

  1. Perera LAM, Chopra A, Shaw AL. Approach to Patients with Unintentional Weight Loss. Med Clin North Am. 2021;105(1):175-186. doi:10.1016/j.mcna.2020.08.019 doi.org
  2. Hoogendijk EO, Afilalo J, Ensrud KE, Kowal P, Onder G, Fried LP. Frailty: implications for clinical practice and public health. Lancet. 2019;394(10206):1365-1375. doi:10.1016/S0140-6736(19)31786-6 doi.org
  3. Wong CJ. Evaluation of unintentional weight loss. BMJ Best practice. Last updated: 21 Jun 2022 (abgerufen am 10.02.2023). bestpractice.bmj.com
  4. McMinn J, Steel C, Bowman A. Investigation and management of unintentional weight loss in older adults. BMJ. 2011;342:d1732. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
  5. Vanderschueren S, Geens E, Knockaert D, Bobbaers H. The diagnostic spectrum of unintentional weight loss. Eur J Intern Med. 2005 Jun;16(3):160-164. PubMed PMID: 15967329. www.ncbi.nlm.nih.gov
  6. Gaddey HL, Holder KK. Unintentional Weight Loss in Older Adults. Am Fam Physician. 2021;104(1):34-40. www.aafp.org
  7. Alibhai SM, et al. An approach to the management of unintentional weight loss in elderly people. CMAJ. 2005;172(6):773–780. www.ncbi.nlm.nih.gov
  8. Lankisch PG, Gerzmann M, Gerzmann JF, et al. Unintentional weight loss: diagnosis and prognosis. J Intern Med. 2001;249(1):41–46. www.ncbi.nlm.nih.gov
  9. Metalidis C, Knockaert DC, Bobbaers H, et al. Involuntary weight loss. Does a negative baseline evaluation provide adequate reassurance? Eur J Intern Med. 2008;19(5):345–349. www.ncbi.nlm.nih.gov
  10. Wallace JI, Schwartz RS. Epidemiology of weight loss in humans with special reference to wasting in the elderly. Int J Cardiol. 2002;85(1):15–21. www.ncbi.nlm.nih.gov
  11. Robbins LJ. Evaluation of weight loss in the elderly. Geriatrics. 1989 Apr;44(4):31-4, 37. Review. PubMed PMID: 2647586. www.ncbi.nlm.nih.gov

Autor*innen

  • Jonas Klaus, Arzt in Weiterbildung Neurologie, Hamburg
E40-E46; E43; E44; R63; R630; R633; R634; R638; R64
Gewichtsverlust; Gewichtsabnahme; Gewicht; Körpergewicht; Gewichtsreduktion; unbeabsichtigter Gewichtsverlust; Mangelernährung; Unterernährung; BMI; Body-Mass-Index; Perzentilen; unbeabsichtigter Gewichtsverlust; Krankheitsspezifische Unterernährung; S-DRM; Starvation-related Malnutrition; Chronische krankheitsspezifische Unterernährung; C-DRM; Chronic disease-related Malnutrition; Akutkrankheitsspezifische Mangelernährung; A-DRM; Acute Disease- or Injury-related Malnutrition; Kwashiorkor-Marasmus; B-Symptome; B-Symptomatik; B Symptomatik; Gewichtsverlust; Nachtschweiß; Tumorkachexie; Sarkopenie; Kachexie; Untergewicht; Gewichtsabnahme; ungewollt; unfreiwillig; Unterernährung; Mangelernährung; Malnutritution; Vitaminmangel; Frailty; Depression; Tumorerkrankung; Gebrechlichkeit; Frailty; Untergewicht; Gewicht; Körpergewicht; BMI; Sarkopenie; Kachexie; Tumorkachexie; Kachexiesyndrome; TNF-alpha; Ernährungsberatung; Ernährungsumstellung; Dysgeusie; Dysphagie; Odynophagie
Niezamierzona utrata masy ciała
document-symptom document-nav document-tools document-theme
Niezamierzona utrata masy ciała to niezamierzony spadek masy ciała o ≥5% w ciągu 6–12 miesięcy. Kacheksja wyraźna utrata masy ciała z rozpadem tkanki mięśniowej i tłuszczowej w kontekście chorób przewlekłych (np. kacheksja nowotworowa) Zobacz również artykuł Kacheksja i odwodnienie w opiece paliatywnej.
Medibas Polska (staging)
Utrata masy ciała, niezamierzona
/link/1f57f4d1cadc40f9a559abe42a378702.aspx
/link/1f57f4d1cadc40f9a559abe42a378702.aspx
utrata-masy-ciala-niezamierzona
SiteProfessional
Utrata masy ciała, niezamierzona
K.Reinhardt@gesinform.de
Ka.Reinhardt@gesinformkardymowicz@bonnierhealthcare.depl
pl
pl
pl