Czym jest paliatywna terapia bólu?
Definicja
Osoby śmiertelnie chore nie mogą zostać wyleczone za pomocą działań medycznych, ale lekarze i pielęgniarki, a także krewni mogą wiele dla nich zrobić na ostatnim etapie ich życia. Leczenie tych pacjentów jest kontynuowane w celu jak najlepszego złagodzenia objawów choroby i poprawy jakości życia.
Różne nowotwory dają różne objawy. Najczęstsze z nich to ból i dolegliwości trawienne.
Bóle
Można rozróżnić ból fizyczny, psychiczny, społeczny, a także duchowy i egzystencjalny. Różne formy bólu wpływają na siebie nawzajem i trudno jest wyznaczyć wyraźne granice między przyczynami różnych doświadczeń bólowych.
Poważnie chorzy i ich krewni zwykle najbardziej boją się bólu fizycznego. Dobra terapia bólu ma wysoki priorytet w opiece.
Przyczyny
W chorobie nowotworowej około 70% zespołów bólowych jest związanych z nowotworem. Zmiany w odczuwaniu bólu można zwykle przypisać wzrostowi guza pierwotnego lub przerzutów. W około 20% przypadków ból jest spowodowany leczeniem (np. radioterapia, operacja, chemioterapia).
Jednak inne choroby i dolegliwości również mogą powodować ból. Ponadto stres psychospołeczny,depresja i długotrwała nieodpowiednia kontrola bólu mogą nasilać ból.
Częstotliwość występowania
W zaawansowanych stadiach choroby nowotworowej około 70% pacjentów odczuwa ból, który wymaga leczenia.
Badania
- Diagnostyka opiera się na stadium choroby oraz możliwych korzyściach i zagrożeniach związanych z leczeniem.
- W przypadku bólu przewlekłego lekarze zadają szczegółowe i precyzyjne pytania o rodzaj i nasilenie bólu, ewentualne zmiany w czasie, objawy towarzyszące, dotychczasowe terapie i ich efekty.
- Do oceny objawów można wykorzystać różne kwestionariusze.
- Ponadto przeprowadzane jest dokładne badanie fizykalne, m.in. testy neurologiczne.
- W niektórych przypadkach zasadne mogą być badania krwi i procedury obrazowania.
Leczenie
Środki niefarmakologiczne
W celu złagodzenia dolegliwości można zastosować różne środki. Są to m.in.:
FizjoterapiafizjoterapiaMetodymetody psychoterapeutyczneĆćwiczenia relaksacyjneTerapieterapie fizykalne (np. leczenie zimnem/ciepłem, masaże, akupunktura)Jejeśli sprawność fizyczna jest wystarczająca, zalecane są również działania aktywizujące (gimnastyka, joga).
Leki przeciwbólowe
Ból związany z guzemprocesem nowotworowym jest leczony zgodnie ze schematem krok po kroku (patrz artykuł Ból i terapia przeciwbólowa). Leki przeciwbólowe powinny być zawsze stosowane w porozumieniu z lekarzami prowadzącymi.
Najczęstsze grupy leków to przeciwzapalne leki przeciwbólowe (NLPZ), paracetamol, metamizol i różne preparaty zawierające morfinę (tzw. opioidy). Dawkowanie jest dostosowywane indywidualnie. Podawanie leków zawierających morfinę należy łączyć ze środkami przeczyszczającymi. Różne leki przeciwbólowe pomagają w różny sposób zwalczać różne rodzaje bólu, które mogą wystąpić w przypadku chorób nowotworowych. Jeśli ból utrzymuje się pomimo przyjmowania środków przeciwbólowych, należy ponownie skonsultować się z personelem medycznym.
Ważnym aspektem leków przeciwbólowych jest to, że należy je przyjmować o stałych porach, aby uzyskać ich równomierne stężenie we krwi. Jest to najlepszy sposób na osiągnięcie najlepszej możliwej ulgi w bólu.
Leki przeciwbólowe o typie morfiny
Morfina jest lekiem przeciwbólowym, który często jest bardzo pomocny w leczeniu bólu nowotworowego. Istnieje morfina krótko i długo działająca. Krótko działające tabletki z morfiną są często stosowane, gdy pacjent zaczyna przyjmować morfinę. Krótko działająca morfina jest również stosowana, gdy pacjenci odczuwają nagły ból i potrzebują szybkiej ulgi.
Morfina długo działająca jest stosowana, gdy dawka morfiny jest dobrze dostosowana (gdy osiągnięto ulgę w bólu podczas leczenia morfiną). Morfina długo działająca jest podawana w formie preparatu depot, który pacjenci przyjmują w regularnych odstępach czasu. Lek prowadzi do stałego stężenia morfiny we krwi, a tym samym powoduje dobre uśmierzenie bólu. Alternatywnie, morfina może być podawana przez plaster.
Jak podaje się morfinę?
Leki podobne do morfiny są dostępne w postaci tabletek, plastrów i zastrzyków. Można je również podawać za pomocą pompy infuzyjnej. W tym przypadku lek jest stale dostarczany przez rurkę i plastikową igłę umieszczoną bezpośrednio pod skórą. Wążczyli wenflon, który jest podłączony do zasilanej baterią pompy strzykawkowej. Obsługa pompy przeciwbólowej jest prosta i można jej używać także w domu. Pacjenci z taką pompą przeciwbólową mogą swobodnie się poruszać.
Działania niepożądane morfiny
Częstymi działaniami niepożądanymi podczas rozpoczynania leczenia preparatami morfiny są zmęczenie, zaparcia i nudności. Zwykle tym działaniom niepożądanym można zapobiegać za pomocą leków, a objawy zmniejszają się ponownie po kilku dniach. Zaparciom można zapobiec, podając środki przeczyszczające jednocześnie z rozpoczęciem leczenia preparatami morfiny.
Wszystkie opioidy mogą prowadzić do uzależnienia fizycznego, jak również do rozwoju tolerancji. Preparaty morfinowe mogą czasami być mniej skuteczne, jeśli pacjenci stosują je już od dłuższego czasu (rozwój tolerancji). Następnie można zwiększyć dawkę morfiny lub zmienić preparat.
Aby uniknąć objawów odstawienia, preparatów morfiny nie należy odstawiać nagle, lecz powoli.
Leczenie ukierunkowane na nowotwór
Nawet jeśli nowotwór jest nieuleczalny, leczenie guza można kontynuować w celu złagodzenia dyskomfortu. Radioterapia lub chemioterapia mogą być stosowane w celu zahamowania wzrostu guza, a tym samym zmniejszenia bólu. Czasami pomocna jest również operacja odciążająca.
Dodatkowe informacje
- Czym jest medycyna paliatywna?
- Paliatywna terapia bólu
Autor
- Martina Bujard, dziennikarz naukowy, Wiesbaden
- Lek. Kalina van der Bend, recenzent