Informacje ogólne
Definicja
- Uraz ciśnieniowy spowodowany gwałtowną zmianą ciśnienia w otoczeniu podczas lotu lub nurkowania; przy niesprawności trąbki słuchowej oddziałuje na ucho środkowe/wewnętrzne.
- W przypadku urazu ciśnieniowego duże różnice ciśnień bez odpowiedniej kompensacji prowadzą do znacznego napięcia błony bębenkowej, co może prowadzić do jej pęknięcia.
- Występują one często podczas podróży lotniczych, a jeszcze częściej i dotkliwiej podczas nurkowania, z ostrą utratą słuchu i szumem w uszach jako objawami towarzyszącymi.
Częstość występowania
- W zależności od wysokości lotu, typu samolotu i indywidualnych uwarunkowań
- U 10% wszystkich dorosłych i 22% wszystkich dzieci można otoskopowo stwierdzić uszkodzenia błony bębenkowej po podróży samolotem1.
- Pęknięcie błony bębenkowej podczas nurkowania zdarza się często.
Anatomia i fizjologia kliniczna
- Ucho środkowe to komora wypełniona powietrzem, którą od środowiska zewnętrznego oddzielają bocznie błona bębenkowa i trąbka Eustachiusza2.
- Aby błona bębenkowa mogła prawidłowo drgać, umożliwiając w ten sposób wyraźne słyszenie dźwięków, musi następować wyrównanie ciśnienia w uchu środkowym i ciśnienia otoczenia.
- W normalnych warunkach w uchu środkowym zachodzi powolne wchłanianie powietrza przez błonę śluzową i jego stała wymiana. Zwykle procesy te zachodzą podczas połykania lub ziewania. Wówczas trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) otwiera się, umożliwiając dopływ i odpływ powietrza.
- Dysfunkcje trąbki słuchowej skutkują różnicą ciśnień między uchem środkowym a otoczeniem. Taka różnica ciśnień może uszkadzać błonę bębenkową, powodować ból i niedosłuch.
Etiologia i patogeneza
- Zmiana ciśnienia w otoczeniu, które oddziałuje na ucho środkowe podczas podróży lotniczych3, gwałtowne zmiany wysokości, nurkowanie4 lub eksplozje
- Kiedy samolot obniża wysokość lotu, w samolocie powstaje podciśnienie (różnica ciśnień) w stosunku do ciśnienia w przewodzie słuchowym, które należy wyrównać.
- Zwężenie, stan zapalny lub dysfunkcje trąbki słuchowej uniemożliwiają niezbędny dopływ powietrza do ucha środkowego.
- Pod wpływem rosnącej różnicy ciśnień błona bębenkowa wybrzusza się do wewnątrz i napina.
- Może to doprowadzić do krwawienia w obrębie błony bębenkowej, tworzenia się płynnych wysięków, a w niektórych przypadkach — do pęknięcia błony bębenkowej.
- W ciężkich przypadkach dochodzi do czuciowego ubytku słuchu i zawrotów głowy wskutek przerwania ciągłości okienka okrągłego lub owalnego (przetoka perylimfatyczna). Może do tego dojść np. podczas nurkowania ze względu na wyższe różnice ciśnień.
- Nudności są spowodowane dysfunkcją błędnika.
- Może wystąpić krwawienie z zatok przynosowych.
Czynniki predysponujące
- Dysfunkcje trąbki słuchowej, np. przy przeziębieniu
- Nabyty obrzęk błony śluzowej trąbki słuchowej
ICD-10
- T70 Skutki działania ciśnienia powietrza i wody
- T70.0 Uraz ucha wskutek działania zmian ciśnienia
Diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Uraz ciśnieniowy w wywiadzie
- Otoskopia: Wciągnięcie błony bębenkowej, zwiększone unaczynienie, płyn w uchu środkowym
- Czuciowy ubytek słuchu
Diagnostyka różnicowa
- Choroba dekompresyjna (w tym zawroty głowy i nudności)
Wywiad lekarski
- Ból w uchu, uczucie ucisku w uchu, szum w uszach
- Często występuje podczas podróży lotniczych, gwałtownych zmian wysokości lub podczas nurkowania.
- Nurkowanie łączy się z największym zagrożeniem i zwykle wywołuje najsilniejsze dolegliwości.
- Może wystąpić niedosłuch, nudności i ostre zawroty głowy. W ciężkich przypadkach może dojść do przerwania ciągłości okienka owalnego lub okrągłego z wyciekiem perylimfy2.
- Typowy jest miejscowy ból powyżej zatok przynosowych.
Badanie przedmiotowe
- Wciągnięcie błony bębenkowej
- Przesięk (nagromadzenie płynu) za błoną bębenkową
- Krwiak błony bębenkowej
- Pęknięcie błony bębenkowej (rzadziej)
- Czuciowy ubytek słuchu
Badania uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego
Próba Webera i Rinnego
- Próba Webera: lateralizacja?
- Jednostronny neurogenny ubytek słuchu powoduje lateralizację w kierunku zdrowego ucha (uszkodzenie ucha wewnętrznego).
- W przypadku jednostronnego ograniczenia przewodzenia występuje lateralizacja w stronę chorego ucha.
- Próba Rinnego
- Lepsze słyszenie dźwięków przenoszonych przez przewodnictwo powietrzne (próba Rinnego dodatnia) jest zjawiskiem normalnym lub wskazuje na niedosłuch neurogenny.
- Lepsze słyszenie dźwięków przenoszonych przez przewodnictwo kostne (próba Rinnego ujemna) świadczy o uszkodzeniu błony bębenkowej lub kosteczek słuchowych, ewentualnie perforacji okienka okrągłego lub owalnego.
Wskazania do skierowania do specjalisty
- Łagodne przypadki lub drobne pęknięcia błony bębenkowej goją się samoistnie i mogą być nadzorowane przez lekarza rodzinnego; w przypadku cięższych urazów należy niezwłocznie skierować pacjenta do laryngologa.
Leczenie
Cel leczenia
- Złagodzenie objawów
- Zapobieganie
- Ocena kliniczna ubytku słuchu i zawrotów głowy pod kątem tympanotomii w celu zamknięcia przetoki perylimfatycznej (w ciągu 1–2 tygodni)
Ogólne informacje o leczeniu
- Leczenie ma przede wszystkim charakter profilaktyczny.
- Większość uszkodzeń spowodowanych urazem ciśnieniowym goi się samoistnie.
Zalecenia dla podróżujących samolotem
- Przełykanie, ziewanie, żucie gumy
- W razie występowania skłonności u pacjenta można wypróbować środki obkurczające błonę śluzową.
- Preparaty do stosowania miejscowo
- obkurczający aerozol do nosa pół godziny przed lotem
- w razie potrzeby powtórzyć w trakcie lotu
Leczenie pęknięcia błony bębenkowej
- W przypadku prostego, niewielkiego pęknięcia: badania kontrolne pacjenta aż do całkowitego wygojenia
- Nie stosować płynu do płukania uszu ani kropli do uszu ze względu na niebezpieczeństwo przedostania się drobnoustrojów do ucha środkowego.
- W przypadku nagłego wystąpienia objawów ogólnych należy wdrożyć antybiotykoterapię ogólnoustrojową ze względu na możliwość wystąpienia nadkażenia.
- Jeżeli pęknięcie jest rozległe, brzegi błony bębenkowej mają tendencję do podwijania się. Konieczna jest jak najszybsza mikrootoskopia i współpraca z lekarzem laryngologiem.
Inne metody leczenia
Podróż samolotem?
- Paracenteza prowadzi do natychmiastowego wyrównania ciśnienia w uchu środkowym.
Nurkowanie
- Leczenie w komorze ciśnieniowej i inne szczególne środki w przypadku choroby dekompresyjnej
Leczenie chirurgiczne
- W przypadku ciężkiego uszkodzenia ucha wewnętrznego powodującego wyraźne zawroty głowy lub utratę słuchu wskazana jest tympanoplastyka lub uszczelnienie okienka okrągłego lub owalnego za pomocą folii (przetoka perylimfatyczna).
Zapobieganie
Podróż samolotem
- Przełykanie i ziewanie podczas podchodzenia do lądowania
- Miejscowe środki obkurczające błony śluzowe należy stosować co najmniej pół godziny przed odlotem.
Nurkowanie
- Powolne schodzenie w dół podczas nurkowania
- Pęknięta błona bębenkowa jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do nurkowania.
- W przypadkach jednostronnej głuchoty odradza się nurkowanie.
- Należy unikać nurkowania w razie zakażeń górnych dróg oddechowych lub objawów alergii w obrębie nosa.
Przebieg, powikłania i rokowanie
Przebieg
- Niezależnie od leczenia przebieg jest zwykle łagodny, jeśli w uchu środkowym znajduje się tylko płyn.
Powikłania
- Przetoka perylimfatyczna z niedosłuchem i zawrotami głowy/szumami w uszach
Rokowanie
- W większości przypadków objawy ustępują samoistnie.
- Przetoka perylimfatyczna często prowadzi do trwałego niedosłuchu, jeśli w ciągu 1–2 tygodni nie zostanie przeprowadzona operacja.
- Zawroty głowy mogą ustąpić po zamknięciu przetoki.
Informacje dla pacjentów
O czym należy poinformować pacjentów?
- O środkach zapobiegawczych, zwłaszcza w przypadku pacjentów z grup ryzyka
- Specjalistyczne badania przed nurkowaniem (rekreacyjnym) przeprowadzone przez lekarza z odpowiednimi kwalifikacjami
Informacje dla pacjentów w Deximed
Źródła
Literatur
- Ely JW, Hansen MR, Clark EC. Diagnosis of Ear Pain. Am Fam Physician 2008; 77: 621-8. pmid:18350760 PubMed
- Vernick DM. Ear barotrauma. UpToDate, last updated Apr 23, 2015. UpToDate
- Rosenkvist L, Klokker M, Katholm M. Upper respiratory infections and barotraumas in commercial pilots: a retrospective survey. Aviat Space Environ Med 2008; 79: 960. PubMed
- Klingmann C, Praetorius M, Baumann I, Plinkert PK. Barotrauma and decompression illness of the inner ear: 46 cases during treatment and follow-up. Otol Neurotol 2007; 28: 447. PubMed
- Janvrin S. Middle ear pain and trauma during air travel. In: Clinical Evidence. BMJ Publishing Group, 2000; 3: 245-7.
- Mirza S, Richardson H. Otic barotrauma from air travel. J Laryngol Otol 2005; 119: 366. PubMed
Autoren
- Caroline Beier, Dr. med., Fachärztin für Allgemeinmedizin, Hamburg