Badania z zakresu medycyny sportowej powinny być zróżnicowane w zależności od celu: w sportach popularnych lub w przypadku treningów rekreacyjnych nacisk kładzie się na ogólne zalecenia dotyczące unikania nieprawidłowych obciążeń. Z reguły wystarczy szczegółowy wywiad lekarski w trakcie konsultacji i ogólne badanie stanu zdrowia. Dalsze badania zaleca się tylko w przypadku dolegliwości wskazujących na chorobę lub poważnych wcześniejszych chorób. Za wszelką cenę należy unikać patologizacji tego obszaru. Jednak indywidualne porady dotyczące unikania przeciążeń związanych ze sportem są pomocne.
W sporcie wyczynowym trzeba uwzględniać czynniki ryzyka właściwe dla danej dyscypliny sportowej. Badanie służy w szczególności do diagnostyki wydajności i oceny kwalifikacji do określonych obciążeń. Dotyczy to również sportów ekstremalnych, jak nurkowanie lub planowane ekstremalne obciążenia, które jednak wykraczają poza ramy ogólnej promocji zdrowia.
Definicja
Profilaktyczne badanie lekarskie służy wykryciu utajonych lub istniejących chorób, które w przypadku uprawiania aktywności fizycznej mogą zagrażać zdrowiu.
Profilaktyczne badanie lekarskie zazwyczaj obejmuje:
ogólny i sportowy wywiad medyczny z wykorzystaniem standardowego kwestionariusza i dodatkowych pytań ze strony lekarza
Dowody dotyczące kwestionariuszy i korzyści płynących z EKG są niewystarczające. W związku z tym przy braku wskazówek na wcześniejszą chorobę serca można zrezygnować z EKG i kwestionariuszy, jeżeli wywiad lekarski jest wystarczający.
Wskazania do badania
Wiek powyżej 35. roku życia, jeśli miał miejsce dłuższy okres braku aktywności.
u pozornie zdrowych osób z co najmniej jednym czynnikiem ryzyka, np. intensywnym nikotynizmem
po przejściu poważnych chorób
Wiele nieprawidłowości układu sercowo-naczyniowego, które mogą prowadzić do nieurazowego nagłego zgonu, występuje bez objawów lub oznak, co utrudnia ich wykrycie.
Częstość występowania
Roczna zapadalność nagłego zgonu sercowego u sportowców wynosi około 2:100 000.
dotyczy to głównie mężczyzn
U niewielu sportowców z ciężkimi chorobami serca rozpoznano wcześniej te zaburzenia.
Etiologia i patogeneza
Przyczyny nagłego zgonu sercowego u młodych sportowców
Ocena 1866 sportowców z USA w średnim wieku 19 lat (+/- 6 lat)1
Innymi rzadkimi przyczynami były np. zaburzenia przewodzenia, takie jak zespół Wolffa-Parkinsona-White'a, commotio cordis (tępy uraz klatki piersiowej jako przyczyna migotania komór) lub wypadanie płatka zastawki mitralnej w zespole Marfana
Sportowcy w wieku >35 lat
Choroba wieńcowa jest najczęstszą przyczyną incydentów sercowych podczas uprawiania sportu.
diagnostyka
Program badań
Przeprowadzenie wywiadu osobistego i rodzinnego
Badanie lekarskie z uwzględnieniem m.in. pomiaru uciśnienia tętniczego i osłuchiwania serca
Dodatkowe badania z użyciem technik instrumentalnych: wskazanie zależy od wieku, obecności czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, informacji z wywiadu i danych klinicznych oraz konkretnego problemu, jaki ma pacjent.
dla osób powyżej 65. roku życia (nawet bez czynników ryzyka)
dla mężczyzn >40 lat, kobiet >50 lat, jeśli ≥1 czynnik ryzyka
dla mężczyzn >40 lat, kobiet >50 lat przed intensywnymi obciążeniami
echokardiografia zalecana w przypadku:
podejrzenia lub występowania strukturalnego zaburzenia serca, takiego jak kardiomiopatie albo wady serca
rodzin z HOCM — raz w roku
Badania laboratoryjne
u osób w wieku powyżej 35 lat, oznaczenie cholesterolu z podfrakcjami i cukru we krwi (analogicznie do badania lekarskiego, może być z nim połączone)
Na koniec należy przyporządkować pacjentów do jednej z trzech kategorii:
zdrowie odpowiednie do uprawiania sportów bez ograniczeń
zdrowie nadające się do uprawiania sportów z ograniczeniami: dalsze specjalistyczne badania ze wskazaniem obszaru lub zdrowia kwalifikującego do uprawiania tylko niektórych dyscyplin sportowych
stan zdrowia niekwalifikujący do uprawiania sportów, wymagane dalsze badania
Odstęp czasu między następnym badaniem lub kolejnymi badaniami (to zalecenie nie jest oparte na dowodach)
osoby poniżej 35. roku życia: co 2–3 lata
osoby w wieku powyżej 35. roku życia i z więcej niż 1 czynnikiem ryzyka lub nieprawidłowościami w badaniu: co roku lub co 2 lata
wywiadzie lekarskim
Wykrywa więcej nieprawidłowości niż badanie lekarskie.
Badanie lekarskie
Należy zwrócić uwagę na wady rozwojowe, zmiany skórne (trądzik przy nadużywaniem steroidów anabolicznych), anomalie i warianty, takie jak w zespole Marfana. Ten ostatni występuje częściej u wysokich sportowców (koszykówka, siatkówka, wioślarstwo).
Dokładne osłuchiwanie serca w pozycjach leżącej i siedzącej oraz za pomocą manewru Valsalvy umożliwia wykrycie szmerów zależnych od pozycji lub przed obciążeniem w przypadku wypadania płatka zastawki mitralnej lub HCM.
Wywołana obciążeniem astma jest najczęstszą przyczyną wywołanego wysiłkiem bólu w klatce piersiowej, ale zawsze należy wykluczyć strukturalną chorobę serca, np. kardiomiopatię przerostową lub wrodzone anomalie wieńcowe.
Sportowców należy pytać, czy palpitacje mogą być związane ze spożyciem kawy, tytoniu, alkoholu, leków, suplementów diety lub środków dopingujących.
Jeśli przyczyna palpitacji nie jest jasna po sprawdzeniu elektrolitów, czynności tarczycy oraz po wykonaniu EKG i EKG metodą Holtera, należy ograniczyć aktywność fizyczną do czasu dalszego wyjaśnienia.
Palpitacje w połączeniu z ostrym zakażeniem powinny wzbudzić podejrzenie zapalenia mięśnia sercowego. Jeśli się je rozpozna, zalecany jest sześciomiesięczny zakaz startów w zawodach3.
Przedwczesna nagła śmierć w rodzinie (<50 lat) lub ciężka choroba sercowo-naczyniowa w wywiadzie rodzinnym>
European Society of Cardiology. Hypertrophic Cardiomyopathy, Diagnosis and management of, Stand 2014. www.escardio.org
Literatur
Maron BJ. Sudden death in young competetive athletes. Analysis of 1866 deaths in the United States 1980-2006. Circulation 2009;119:1085-92. www.ahajournals.org
Maron BJ, Friedman RA, Kligfield P, Levine BD, Viskin S et al. Assessment of the 12-lead electrocardiogram as a screening test for detection of cardiovascular disease in healthy general populations of young people (12-25 years of age): A scientific statement from the American Heart Association and the American College of Cardiology. J Am Coll Cardiol. 2014; 64: 1479-1514. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Pelliccia A, Corrado D, Bjornstad HH, et al. Recommendations for competitive sports participation in athletes with cardiovascular disease: a consensus document from the Study Group of Sports Cardiology of the Working Group of Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology and the Working Group of Myocardial and Pericardial Diseases of the European Society of Cardiology. Eur Heart J 2005; 26: 1422-45. PubMed
Maron BJ, Thompson PD, Puffer JC, McGrew CA, Strong WB, Douglas PS, et al. Cardiovascular preparticipation screening of competitive athletes. A statement for health professionals from the Sudden Death Committee (clinical cardiology) and Congenital Cardiac Defects Committee (cardiovascular disease in the young), American Heart Association. Circulation 1996; 94: 850-6. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Corrado D, Drezner J, Basso C, Pelliccia A, Thiene G. Strategies for the prevention of sudden cardiac death during sports. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil 2011;18:197-208. PubMed
Baggish AL, Wood MJ. Athlete’s heart and cardiovascular care of the athlete: scientific and clinical update. Circulation 2011; 123: 2723–2735. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Heidbuchel H, Papadakis M, Panhuyzen-Goedkoop N et al. Position paper: proposal for a core curriculum for a European Sports Cardiology qualification. Eur J Prev Cardiol 2013; 20: 889–903. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
European Society of Cardiology. Hypertrophic Cardiomyopathy, Diagnosis and management of, Stand 2014. scholar.google.de
Harmon KG, Drezner JA, Wilson MG, Sharma S. Incidence of sudden cardiac death in athletes: a state-of-the-art review. Heart 2014; 100: 1227-34. doi:10.1136/heartjnl-2014-093872.rep DOI
Corrado D, Schmied C, Basso C, et al. Risk of sports:do we neeed a pre-participation screening for competetive and leisure time athletes? Eur Heart J 2011;32:934-44. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Bille K, Figueiras D, Schamasch P, et al. Sudden cardiac death in athletes: the Lausanne recommendations. Eur J Cardiovasc Prev Rehab 2006;13: 859-75. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Beckerman J, Wang P, Hlatky M. Cardiovascular screening of athletes. Clin J Sport Med 2004; 14: 127-33. PubMed
Chizner MA. The diagnosis of heart disease by clinical assessment alone. Dis Mon 2002; 48: 7-98. PubMed
Heidbuchel H. Screening for safe sports participation: do for yourself what you tell your patients. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil 2009;16 (Suppl 2): S14-6. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
Maron BJ, Zipes DP. Introduction: eligibility recommendations for competitive athletes with cardiovascular abnormalities - general considerations. J Am Coll Cardiol 2005; 45: 1318-21. PubMed
Autor*innen
Lino Witte, Dr. med., Arzt in Weiterbildung, Innere Medizin, Frankfurt
Erika Baum, Prof. Dr. med., Professorin für Allgemeinmedizin, Biebertal (Review)
nagła śmierć sport ocena układu krążenia sportowców sportowiec choroby serca i sport Ocena układu krążenia, sport
Sportowiec; Sport; Ocena układu sercowo-naczyniowego; Nagły zgon sercowy; Kardiomiopatia przerostowa; Nieprawidłowości pracy serca; Badanie serca EKG
Badania z zakresu medycyny sportowej powinny być zróżnicowane w zależności od celu: w sportach popularnych lub w przypadku treningów rekreacyjnych nacisk kładzie się na ogólne zalecenia dotyczące unikania nieprawidłowych obciążeń. Z reguły wystarczy szczegółowy wywiad lekarski w trakcie konsultacji i ogólne badanie stanu zdrowia. Dalsze badania zaleca się tylko w przypadku dolegliwości wskazujących na chorobę lub poważnych wcześniejszych chorób. Za wszelką cenę należy unikać patologizacji tego obszaru. Jednak indywidualne porady dotyczące unikania przeciążeń związanych ze sportem są pomocne.