Informacje ogólne
Definicja
- Infekcyjne zapalenie wsierdzia to zakażenie1
- natywnych lub sztucznych zastawek serca
- powierzchni wsierdzia
- implantu kardiologicznego (np. sondy rozrusznika serca)
Klasyfikacja według drogi zakażenia
- Można rozróżnić następujące drogi zakażenia:
- w środowisku ambulatoryjnym
- poprzez środki medyczne (szpitalne i nie szpitalne)
- poprzez dożylne przyjmowanie substancji psychoaktywnych
Częstość występowania
- Zapadalność
- roczna zapadalność w Europie to ok. 2–10/100 000 mieszkańców
- wiek
- Gwałtowny wzrost w średnim wieku w ostatnich dziesięcioleciach, ponad połowa pacjentów ma >50 lat2.
- rzadko w dzieciństwie (głównie przy wrodzonych wadach serca), roczna zapadalność to 0,34–0,64 przypadków/100 000 dzieci
- Gwałtowny wzrost w średnim wieku w ostatnich dziesięcioleciach, ponad połowa pacjentów ma >50 lat2.
- płeć
- Stosunek liczby mężczyzn do liczby kobiet: ok. 2:13
- przyczyny
Etiologia i patogeneza
Patogeneza
- Zdrowy śródbłonek jest odporny na kolonizację przez drobnoustroje4.
- Uszkodzenie śródbłonka może być spowodowane przez nieprawidłowy gwałtowny przepływ lub np. przez elektrody/cewniki4.
- Co więcej, przewlekłe procesy zapalne tkanek, takie jak reumatyczne zaburzenie serca lub zmiany zwyrodnieniowe zastawek, mogą sprzyjać kolonizacji4.
- Uszkodzenie śródbłonka powoduje odsłonięcie kolagenu podśródbłonkowego i innych cząsteczek macierzy, z którymi wiążą się trombocyty i fibryna, tworząc tzw. jałową wegetację
- Następnie dochodzi do kolonizacji przez krążące bakterie o swoistych właściwościach przyłączeniowych4.
- Bakterie namnażają się in situ, stymulują dalsze wiązanie trombocytów i fibryny, tworząc w ten sposób zakażoną wegetację6.
- Wysoka gęstość bakterii oraz przybierająca na sile, coraz bardziej nadwyrężona wegetacja są odpowiedzialne za 4 mechanizmy, które powodują większość obrazów klinicznych i powikłań6:
- zniszczenie zastawki i niewydolność serca
- embolizacja mikro- i makronaczyniowa
- zakażenie septyczne mózgu, nerek, śledziony, płuc
- zjawiska immunologiczne, takie jak kłębuszkowe zapalenie nerek
Spektrum patogenów
- Ponad 80% przypadków można przypisać4:
- gronkowcom (Staphylococcus aureus, gronkowce koagulazoujemne)
- paciorkowce
- enterokokom
- Mniejsza część infekcyjnego zapalenia wsierdzia jest wywoływana przez bakterie Gram-ujemne lub grzyby7.
- bakterie Gram-ujemne z grupy HACEK: (rodzaj Haemophilus, Actinobacillus actinomycetemcomitans, Cardiobacterium hominis, Eikenella corrodens, Kingella)
- zakażenia grzybicze, wywoływane głównie przez Candida i Aspergillus
Przebieg czasowy
- Infekcyjne zapalenie wsierdzia można sklasyfikować według początku i przebiegu objawów8:
- ostre (od dni do 6 tygodni)
- podostre (od 6 tygodni do 3 miesięcy)
- przewlekłe (>3 miesięcy)
czynniki predysponujące
- Czynniki ryzyka (i chorobowość) u pacjentów w Europie z ostatecznym rozpoznaniem zapalenia wsierdzia9-10:
- zmienione zastawki natywne (np. dwupłatkowa zastawka aortalna) (31%)
- zabieg inwazyjny w ciągu ostatnich 60 dni (25%)
- zastawka protetyczna serca (20%)
- rozrusznik serca (12%)
- wrodzone wady serca (10%)
- W dzieciństwie wrodzone wady serca są decydującym czynnikiem predysponującym do infekcyjnego zapalenia wsierdzia.
- dożylne zażywanie narkotyków (9%)
- Stan po zapaleniu wsierdzia (7%)
ICD-10
- I33 Ostre i podostre zapalenie wsierdzia
- I33.0 Ostre i podostre zakaźne zapalenie wsierdzia
- I33.9 Ostre zapalenie wsierdzia, nieokreślone
- I38 Zapalenie wsierdzia, zastawka nieokreślona
diagnostyka
Kryteria diagnostyczne
- Oprócz dowodów z próbek patologicznych, np. po operacji zastawki, kliniczne rozpoznanie infekcyjnego zapalenia wsierdzia opiera się na związku między11:
- zakażeniem i
- zajęciem wsierdzia
- Zmodyfikowane kryteria Duke'a mają ogólną czułość ok. 80%11.
- Zastosowanie kryteriów Duke'a opiera się na syntezie różnych wyników:
- Badanie kliniczne
- Mikrobiologia
- Diagnostyka obrazowa
- Czułość diagnostyki na wczesnym etapie przebiegu klinicznego jest niższa, szczególnie w przypadku zapalenia wsierdzia na zastawkach protetycznych lub sondach stymulatora (niewidoczne lub niejednoznaczne badanie echokardiograficzne w 30% przypadków)11.
Wytyczna: Kryteria diagnostyczne11
Zmodyfikowane kryteria Duke'a
Główne kryteria
- Dodatnie posiewy krwi w kierunku infekcyjnego zapalenia wsierdzia
- mikroorganizmy typowe dla zapalenia wsierdzia w dwóch niezależnych posiewach krwi
- mikroorganizmy zgodne z infekcyjnym zapaleniem wsierdzia w stale dodatnich posiewach krwi
- pojedynczy dodatni posiew krwi z Coxiella burnetii
- Dodatni wynik badania obrazowego w kierunku infekcyjnego zapalenia wsierdzia
- echokardiografia — dodatni wynik dla infekcyjnego zapalenia wsierdzia
- dodatni wynik badania medycyny nuklearnej (PET/TK lub SPECT/TK) w kierunku infekcyjnego zapalenia wsierdzia
- zmiany zastawkowe ostatecznie wykryte za pomocą TK serca
Poboczne kryteria
- Predyspozycje: zaburzenie serca lub dożylne przyjmowanie substancji psychoaktywnych
- Gorączka: temperatura ciała >38°C
- Zjawiska naczyniowe: ciężkie zatory tętnicze, septyczne zawały płuc, tętniaki grzybicze, krwotoki wewnątrzczaszkowe, krwotoki spojówkowe, objaw Janewaya
- Zjawiska immunologiczne: kłębuszkowe zapalenie nerek, guzki Oslera, plamy Rotha, czynniki reumatoidalne
- Potwierdzenie mikrobiologiczne: dodatnie posiewy krwi, które nie spełniają jednego z głównych kryteriów (patrz wyżej) lub serologiczne dowody aktywnego zakażenia drobnoustrojem zgodnym z infekcyjnym zapaleniem wsierdzia.
Definicja infekcyjnego zapalenia wsierdzia według zmodyfikowanych kryteriów Duke'a
Definitywne infekcyjne zapalenie wsierdzia
- 2 główne kryteria — lub —
- 1 główne i 3 poboczne kryteria — lub —
- 5 pobocznych kryteriów
Możliwe infekcyjne zapalenie wsierdzia
- 1 kryterium główne i 1 poboczne — lub —
- 3 poboczne kryteria
wywiadzie lekarskim
- Zmienne objawy i bardzo różny przebieg kliniczny infekcyjnego zapalenia wsierdzia
- Gorączka
- w około 90% pacjentów7
- Inne objawy i dolegliwości ogólne
- złe samopoczucie, zmęczenie, nocne poty, utrata apetytu, bóle mięśni, bóle stawów
- Krwiomocz (25%)4
- Objawy powikłań
- duszność (niewydolność serca)
- zatory: udar, inne zatory tętnic obwodowych, zatorowość płucna
- zatory: początkowe zdarzenie u ok. 25 %5
- Czynniki predysponujące, głównie:
- z zastawkami protetycznymi
- implanty (rozrusznik serca, ICD)
- dożylne Stosowanie narkotyków
Badanie fizykalne
- serca
- szmery w sercu
- Cechy niewydolności serca (w wyniku rosnącej niewydolności zajętych zastawek serca)
- arytmia.
- Skóra
- Oko
- Jama brzuszna
- powiększenie śledziony (11%)4
- Ośrodkowy układ nerwowy
- udar, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (20–40%)4,12
Badanie uzupełniające w gabinecie lekarza rodzinnego
Testy laboratoryjne
- krew
- objawy zapalenia
- wartość OB podwyższona
- wartość CRP podwyższona
- przesunięcie w lewo z leukocytozą lub bez niej
- Niedokrwistość
- objawy zapalenia
- Mocz
EKG
- Ew. blok AV (z zapaleniem wsierdzia i zastawki aortalnej), migotanie przedsionków, arytmie komorowe
Diagnostyka specjalistyczna
Mikrobiologia
- Posiew krwi
- co najmniej 3 pary posiewów krwi (tlenowe, beztlenowe) w odstępie półgodzinnym11
- zmniejszenie przed rozpoczęciem leczenia antybiotykami11
- bakteriemia zwykle stała11
- Nie jest konieczne oczekiwanie na szczyt gorączki przed pobraniem próbki.
- W przypadku wykrycia drobnoustrojów, wszystkie 3 posiewy krwi są zwykle dodatnie; jeśli tylko jeden posiew krwi jest dodatni, rozpoznanie jest wątpliwe.
- W nawet 30% przypadków infekcyjnego zapalenia wsierdzia nie można wykryć żadnych drobnoustrojów (infekcyjne zapalenie wsierdzia ujemne pod względem posiewu krwi)11.
- Specjalistyczne podłoża, test serologiczny, PCR
- diagnostyka uzupełniająca w przypadku infekcyjnego zapalenia wsierdzia z ujemnym wynikiem posiewu krwi, np. w kontekście Brucella, Coxiella, Bartonella, Thropheryma whipplei, Legionella, Mycoplasma, grzybów11
Diagnostyka obrazowa
- Echokardiografia jest zdecydowanie najważniejszym badaniem obrazowym.
- wizualizacja wegetacji, ropni, tętniaków rzekomych, perforacji, rozejścia się zastawek protetycznych i efektów hemodynamicznych (w szczególności niewydolności zastawek)
- Echokardiografia przezklatkowa (TTE) jest metodą pierwszego wyboru w przypadku podejrzenia infekcyjnego zapalenia wsierdzia11.
- Echokardiografię przezprzełykową (TEE) należy wykonać przy11:
- klinicznym podejrzeniu infekcyjnego zapalenia wsierdzia i ujemnym lub niejednoznacznym wyniku TTE
- klinicznym podejrzeniu infekcyjnym zapaleniu wsierdzia i obecności zastawki protetycznej lub urządzenia wewnątrzsercowego (rozrusznik serca, defibrylator)
- Czułość TTE wynosi 70% w przypadku zastawek natywnych i 50% w przypadku zastawek protetycznych.
- Czułość TEE wynosi 96% w przypadku zastawek natywnych i 92% w przypadku zastawek protetycznych.
- Rezonans Magnetyczny
- najczulsza metoda wizualizacji zmian w mózgu
- TK
- Medycyna nuklearna (18F-FDG-PET/TK lub SPECT/TK)
- Opcja tylko w indywidualnych przypadkach, głównie zwiększa czułość w diagnostyce infekcyjnego zapalenia wsierdzia związanego z zastawką protetyczną.
Wskazania do skierowania do szpitala
- W przypadku podejrzenia infekcyjnego zapalenia wsierdzia o występującym lub spodziewanym powikłanym przebiegu, należy w miarę możliwości skierować pacjenta do specjalistycznego ośrodka (z zespołem specjalizującym się w zapaleniu wsierdzia)11.
leczenie
Cele leczenia
- Wyleczenie zakażenia
- Uniknięcie komplikacji.
Ogólne informacje o leczeniu
- Zasady leczenia2
- Wszyscy pacjenci otrzymują leczenie przeciwbakteryjne.
- Niektórzy pacjenci przechodzą operację kardiochirurgiczną w celu wyleczenia.
antybiotykoterapia
Czas trwania terapii
- 2–6 tygodni w przypadku zapalenia wsierdzia związanego z zastawką natywną11
- Co najmniej 6 tygodni w przypadku zapalenia wsierdzia związanego z zastawką protetyczną11
Wybór antybiotyków
- Leczenie jest skierowane przeciwko konkretnemu drobnoustrojowi zidentyfikowanemu w drodze diagnostyki mikrobiologicznej.
- W zależności od drobnoustroju wywołującego zakażenie, w aktualnych wytycznych znajdują się konkretne zalecenia dotyczące leczenia11.
- Antybiotykoterapia empiryczna jest prowadzona do czasu uzyskania wyników badań mikrobiologicznych (patrz ramka z wytycznymi).
Leczenie kardiochirurgiczne
- około 50% pacjentów z infekcyjnym zapaleniem wsierdzia musi być leczonych chirurgicznie z powodu poważnych powikłań.
- Niektóre ważne wskazania do operacji wymieniono w ramce z wytycznymi.
- Ponadto zakażone sondy/urządzenia muszą zostać usunięte2.
- Podstawową zasadą działania jest całkowite usunięcie materiału zakaźnego.
- Istnieje tendencja do wczesnej interwencji chirurgicznej ze względu na prawdopodobnie lepsze rokowanie.
Przebieg, powikłania, rokowanie
powikłań
- Niewydolność serca, wstrząs kardiogenny
- Zatory
- lewostronne infekcyjne zapalenie wsierdzia: udar, ropnie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, krwotok mózgowy, inne obwodowe zatory tętnicze, ropień/pęknięcie śledziony
- prawostronne infekcyjne zapalenie wsierdzia: Zatorowość płucna
- Okołozastawkowe rozprzestrzenianie się: ropień, tętniaki rzekome, przetoki
- Blok AV, arytmie komorowe, migotanie przedsionków
- Zapalenie mięśnia sercowego, zapalenia osierdzia
- Ostra niewydolność nerek
- sepsa
Przebieg i rokowanie
- Nieleczona choroba niemal zawsze kończy się zgonem.
- Opóźnione rozpoznanie wiąże się ze zwiększoną śmiertelnością9.
- Roczny wskaźnik śmiertelności w badaniach obserwacyjnych szacuje się na ok. 20–25%9.
- Interdyscyplinarna diagnostyka i leczenie w zespole specjalizującym się w zapaleniu wsierdzia prowadzi do poprawy jakości i zmniejszenia śmiertelności nawet poniżej 10%13
.
Dalsze postępowanie
- Regularne badania kontrolne i echokardiografia11, zwłaszcza w pierwszym roku po wypisaniu ze szpitala
- Pacjenci powinni zostać poinformowani o11:
- możliwości nawrotu i potrzebie natychmiastowego zgłoszenia się do lekarza w przypadku wystąpienia gorączki
- profilaktyce zapalenia wsierdzia, w tym potrzebie profilaktycznej higieny zębów i skóry
Profilaktyka zapalenia wsierdzia
- W przeciwieństwie do wcześniejszych wytycznych, zalecenie profilaktyki antybiotykowej jest obecnie ograniczone do pacjentów wysokiego ryzyka (zastawki protetyczne, stan po zapaleniu wsierdzia, niektóre wrodzone wady serca)11.
- Profilaktyka antybiotykowa nie jest już zalecana w przypadkach średniego ryzyka; dotyczy to w szczególności powszechnych zmian zastawkowych, takich jak zwapnienie zastawek, dwupłatkowa zastawka aortalna, wypadanie płatka zastawki mitralnej11.
- Pacjenci powinni być świadomi znaczenia zapobiegania chorobie, tj. dobrej higieny zębów i skóry, niezależnie od ich statusu ryzyka
Informacje dla pacjentów
Informacje dla pacjentów w Deximed
Ilustracje

Serce
Quellen
Leitlinien
- European Society of Cardiology (ESC). Guidelines for the management of infective endocarditis, Stand 2015. academic.oup.com
Literatur
- Cahill T, Prendergast B. Infective endocarditis. Lancet 2016; 387: 882-893. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Holland T, Baddour L, Bayer A, et al. Infective endocarditis. Nature Reviews 2016; 2: 1-22. doi:10.1038/nrdp.2016.59 DOI
- Hill E, Herijgers P, Herregods M, et al. Evolving trends in infective endocarditis. Clin Microbiol Infect 2006; 12: 5-12. doi:10.1111/j.1469-0691.2005.01289.x DOI
- Hoen B, Duval X. Infective Endocarditis. N Engl J Med 2013; 368: 1425-1433. doi:10.1056/NEJMcp1206782 DOI
- Rajani R, Klein J. Infective endocarditis: A contemporary update. Clinical Medicine 2020; 20: 31-35. pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Chambers H, Bayer A. Native-Valve Infective Endocarditis. N Engl J Med 2020; 383: 567-76. doi:10.1056/NEJMcp2000400 DOI
- Wang A, Gaca J, Chu V. Management Considerations in Infective Endocarditis - A Review. JAMA 2018; 320: 72-83. doi:10.1001/jama.2018.7596 DOI
- Hubers S, DeSimone D, Gersh B, et al. Infective Endocarditis: A Contemporary Review. Mayo Clin Proc 2020; 95: 982-997. doi:10.1016/j.mayocp.2019.12.008 DOI
- Connaughton M, Rivett J. Easily missed? Infective endocarditis. BMJ 2010; 341: c6596. doi:10.1136/bmj.c6596 DOI
- Murdoch D, Corey G, Hoen B, et al. Clinical presentation, etiology, and outcome of infective endocarditis in the 21st century: the International Collaboration on Endocarditis-Prospective Cohort Study. Arcg Intern Med 2009; 169: 463-473. doi:10.1001/archinternmed.2008.603 DOI
- Habib G, Lancellotti P, Antunes M, et al. 2015 ESC Guidelines for the management of infective endocarditis. Eur Heart J 2015; 36: 3075–3123. doi:10.1093/eurheartj/ehv319 DOI
- Brusch J. Infective Endocarditis. Medscape, last updated Jan 21.2021. emedicine.medscape.com
- Botelho-Nevers E, Thuny F, Casalta J, et al. Dramatic reduction in infective endocarditis-related mortality with a management-based approach. Arch Intern Med 2009; 169: 1290-1298. doi:10.1001/archinternmed.2009.192 DOI
- Vincent L, Otto C. Infective Endocarditis: Update on Epidemiology, Outcomes, and Management. Current Cardiology Reports 2018; 20: 86. doi:10.1007/s11886-018-1043-2 DOI
- Rezar R, Lichtenauer M, Haar M, et al. Infective endocarditise - A review of current therapy and futurechallenges. Hell J Cardiol 2021; 62: 190-200. doi:10.1016/j.hjc.2020.10.007 DOI
Autor*innen
- Michael Handke, Prof. Dr. med., Facharzt für Innere Medizin, Kardiologie und Intensivmedizin, Freiburg i. Br.