Definicja: Utonięcie oznacza śmierć w wyniku zablokowania dróg oddechowych płynem. Śmierć w kąpieli oznacza śmierć w wodzie spowodowaną mechanizmem odruchowym (zwykle powstałym z nerwu błędnego).
Częstość występowania: Każdego roku na całym świecie tonie około 372 000 osób.
Objawy: W wywiadzie (z osobami trzecimi) stwierdza się immersję (zanurzenie ciała pod powierzchnię wody).
Wyniki: Brak parametrów życiowych (oddech, tętno). Ew. sinica lub zimna, szara skóra jako oznaka hipotermii.
Diagnostyka: Badanie kliniczne według schematu ABCDE.
Terapia: Jak najszybszareanimacja. W przypadku hipotermii rozgrzanie za pomocą ECMO.
Informacje ogólne
Definicja
Utonięcie
na skutek niedrożności otworów oddechowych lub wewnętrznych dróg oddechowych zablokowanych przez płyny
Śmierć w kąpieli
różne formy śmierci odruchowej w wodzie
rozpoznanie przez wykluczenie; brak oznak wniknięcia wody do dróg oddechowych
synonim: suche utonięcie (dry drowning)
Uwaga: z powodu zaciśnięcia się mięśni krtani również u niektórych topielców płuca są niemal suche!
Podtopienie
Incydent w wodzie w postaci topienia się, po którym ofiara przeżyła co najmniej 24 godziny.
Częstość występowania
Każdego roku na całym świecie tonie około 372 000 osób.
z tego 90% w krajach o niskich i średnich dochodach
Etiologia i patogeneza
Do utonięć i śmierci w kąpieli dochodzi w wyniku:
wypadków podczas kąpieli i żeglugi
wpadnięcia pod lód
prób samobójczych
Często w grę wchodzi alkohol.
Nawet niewielkie ilości alkoholu zwiększają ryzyko utonięcia, które wzrasta wraz ze spożytą ilością.
Patogeneza utonięcia
Przyczyną śmierci w wyniku utonięcia jest przede wszystkim niedotlenienie, które wtórnie prowadzi do upośledzenia czynności narządów z towarzyszącą niewydolnością krążenia.
Zazwyczaj występują cztery etapy utonięcia.
Stadium pierwsze: świadome wstrzymywanie oddechu, aby zapobiec przedostaniu się wody do dróg oddechowych (30 sekund – 2 min).
Stadium drugie: osoba tonąca nie jest już w stanie tłumić bodźca oddechowego z ośrodka oddechowego z powodu wzrostu poziomu CO2. Wraz z wdechem do dróg oddechowych dostaje się woda. Bodziec kaszlu do momentu utraty przytomności przez 1–3 min.
Stadium trzecie: występują drgawki toniczno-kloniczne z zachowaną aktywnością oddechową przez kolejne 90 sekund.
Stadium czwarte: przedterminalne próby łapania powietrza, ostatecznie bezdech
wypłukiwanie surfaktantu z pęcherzyków płucnych wraz z płynem
w przypadku utonięcia w hipertonicznej słonej wodzie: napływ płynu do tkanki płucnej
w przypadku utonięcia w hipotonicznej słodkiej wodzie: napływ płynu do błony pęcherzykowej
Laryngospazm
U niektórych tonących występują skurcze krtani, powodując zamknięcie głośni, co prowadzi do zamartwicy, a ostatecznie do zatrzymania akcji serca.
Temperatura wody
straty ciepła z organizmu przez przewodnictwo cieplne
Spożycie alkoholu sprzyja utracie ciepła z powodu rozszerzenia naczyń obwodowych.
Jeżeli głęboka temperatura ciała spada poniżej 30°C częściej występują arytmie serca.
Patogeneza śmierci w kąpieli
Śmierć w wodzie, wywołana prawdopodobnie przez pojedyncze lub skojarzone odruchy z nerwu błędnego
odruch Ebbecke'a („odruch nurkowania”): skóra twarzy jako strefa odruchu (2. gałąź nerwu trójdzielnego), odruch połykania po zanurzeniu w zimnej wodzie, bradykardia, zatrzymanie akcji oddechowej
odruch Aschnera (odruch oczno-sercowy): bradykardia po ucisku na gałkę oczną
odruch Heringa z błony śluzowej nosa: bradykardia spowodowana chemicznym lub termicznym podrażnieniem błony śluzowej nosa
Przyczynami mogą być inne „reakcje wstrząsu”.
wstrząs z zimna: masywna redystrybucja krwi spowodowana skurczem naczyń obwodowych
szok bólowy: silne podrażnienie np. splotu słonecznego przy „skoku do wody na brzuch”, gromadzenie się krwi w odruchowo rozluźnionych naczyniach trzewnych
wstrząs krtaniowy: skurcz głośni spowodowany przedostaniem się wody do krtani
wstrząs po ostrym pęknięciu błony bębenkowej: zawroty głowy i dezorientacja
Czynniki predysponujące
Pływanie w wodach bez nadzoru
Brak umiejętności pływackich
Ponad 50% uczniów szkół podstawowych nie potrafi sprawnie pływać.
Szczególnie zagrożeni są uchodźcy i osoby z migracyjną przeszłością.
Zwiększone ryzyko związane ze spożywaniem alkoholu1
Jak długo osoba przebywała pod wodą (czas zaburzenia)?
Ile czasu minęło od wyciągnięcia jej z wody?
Jak długo trwa resuscytacja przez nieprofesjonalistów?
Jakie były okoliczności zdarzenia?
wpływ alkoholu?
wypadek przy nurkowaniu?
próba samobójcza? Jeśli tak, dowiedzieć się o przyjęcie leków z zamiarem samobójczym: W szpitalu zasadne jest wykonanie testu przesiewowego na obecność narkotyków lub leków (m.in. benzodiazepin).
Uprzednio rozpoznane choroby?
Uprzednio rozpoznane alergie?
Badanie przedmiotowe
Krótka kontrola tętna i oddechu
W podejrzeniu zatrzymania krążenia jak najszybciej rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową.
Wszystkich pacjentów, którzy przebywali przez dłuższy czas pod wodą i mogło u nich wystąpić zachłyśnięcie wodą, należy jak najszybciej przetransportować do szpitala pod nadzorem lekarza pogotowia ratunkowego, a następnie należy ich monitorować w warunkach szpitalnych.
możliwe gwałtowne upośledzenie czynności układu oddechowego
Leczenie
Cele leczenia
Ratowanie życia
Zapobieganie uszkodzeniom neurologicznym
Ogólne informacje o leczeniu
Pamiętać o ochronie własnej!
Ratownicy nie powinni narażać się na niebezpieczeństwo podczas akcji ratowniczych.
W przypadku zatrzymania akcji serca należy jak najszybciej rozpocząć resuscytację.
European Resuscitation Council. Guidelines for Resuscitation. Stand 2021. www.cprguidelines.eu
Literatur
Wallis BA, Watt K, Franklin RC, Taylor M, Nixon JW, Kimble RM. Interventions associated with drowning prevention in children and adolescents: systematic literature review. Inj Prev 2015; 21(3): 195-204. pmid: 25189166 PubMed
European Resuscitation Council. Guidelines for Resuscitation. Stand 2021. cprguidelines.eu
Quan L, Mack CD, Schiff MA. Association of water temperature and submersion duration and drowning outcome. Resuscitation 2014; 85: 790. PubMed
Szpilman D, Bierens JJLM, Handley AJ, Orlowski JP. Drowning. Current concepts. N Engl J Med 2012; 366: 2102-10. New England Journal of Medicine
Szpilman D, Soares M. In-water resuscitation - is it worthwhile?. Resuscitation 2004; 63: 25-31. PubMed
Tipton MJ, Golden FS. A proposed decision-making guide for the search, rescue and resuscitation of submersion (head under) victims based on expert opinion. Resuscitation 2011; 82: 819-24. PubMed
Driscoll TR, Harrison JA, Steenkamp M. Review of the role of alcohol in drowning associated with recreational aquatic activity. Inj Prev 2004; 10(2): 107–113. doi: 10.1136/ip.2003.004390 DOI
Autor*innen
Lino Witte, Dr. med., Arzt in Weiterbildung, Allgemeinmedizin, Frankfurt
T751
Drukning
Niedobór tlenu Niedotlenienie Utonięcie Wypadek w wodzie Wypadek na łodzi Załamanie lodu Laryngospazm Zatrzymanie akcji serca Resuscytacja krążeniowo-oddechowa Hipotermia Utonięcie wtórne Wstrząs płuca
Definicja: Utonięcie oznacza śmierć w wyniku zablokowania dróg oddechowych płynem. Śmierć w kąpieli oznacza śmierć w wodzie spowodowaną mechanizmem odruchowym (zwykle powstałym z nerwu błędnego).