Compare with  
Legend:
inserted text deleted text

Zaburzenia pamięci

Informacje ogólne

Definicja

  • Zaburzenia pamięci to bardzo ogólne pojęcie. Zalicza się do nich zaburzenia
    • kodowania (przyswajania) informacji
    • konsolidowania (przechowywania) informacji i
    • odtwarzania (zapamiętywania) informacji

Amnezja

  • Definicja
    • izolowane, poważne zaburzenia kodowania i przechowywania informacji
      • Inne funkcje poznawcze są zwykle w dużym stopniu zachowane.
    •  ograniczone w czasie
      • przede wszystkim okres poprzedzający wydarzenie i okres samego wydarzenia
  • Klasyfikacja
    • wsteczne
      • Nie można przypomnieć sobie informacji zakodowanych przed uszkodzeniem mózgu.
    • następcze
      • Nie można przypomnieć sobie informacji zakodowanych po uszkodzeniu mózgu.
  • Możliwe przyczyny
  • Rzadkie warianty: amnezja psychogenna
    • Może wystąpić w przypadku silnych przeżyć emocjonalnych. Amnezja często nie jest całkowita, ale obejmuje w szczególności nieprzyjemne zdarzenia.
  • Przemijająca amnezja całkowita (TGA)
    • Przemijający (<24 godzin) epizod ze znacznym ograniczeniem pamięci krótkotrwałej i niezdolnością do przyswajania nowych informacji, w którym pacjent jest przytomny, a mowa i uwaga są zachowane.>
    • Więcej informacji w artykule Amnezja.

Klasyfikacja według aspektów czasowych

  • Pamięć krótkotrwała
    • Informacje są przechowywane przez kilka sekund do kilku minut z zachowaniem ciągłej uwagi.
  • Pamięć bieżąca
    • Przechowywane informacje mogą być modyfikowane i chronione przed informacjami zakłócającymi.
  • Pamięć długotrwała
    • Obejmuje wszystkie informacje, które nadal są dostępne po tymczasowej latencji.
    • pamięć deklaratywna: świadome, intencjonalne przypominanie sobie jednoznacznych (semantyczna lub epizodyczna)
    • pamięć niedeklaratywna: przypominanie nieświadome, ukryte (obejmuje torowanie, pamięć proceduralną, warunkowanie, uczenie się nieasocjacyjne)
  • Pamięć świeża
    • Informacje, które zostają na nowo zarejestrowane i są przechowywane po wystąpieniu organicznego zaburzenia mnestycznego.
  • Pamięć trwała
    • Informacje, które zostały zapamiętane dawno temu lub przed uszkodzeniem mózgu i były przechowywane przez długi czas.
  • Pamięć prospektywna
    • Zdolność do zapamiętywania i wykonywania wyuczonych sekwencji działań w późniejszym okresie.
    • Obejmuje uwagę, pamięć i funkcje wykonawcze.

Częstość występowania1

  • Problemy z pamięcią zgłasza ponad połowa osób w wieku od 40 do 79 lat. Mniej niż 1/5 z nich zgłasza się z tego powodu do lekarza.
  • Nie jest jasne, w jakim stopniu subiektywnie postrzegane zaburzenia pamięci korelują z ryzykiem rozwoju otępienia w przyszłości.
  • W badaniu kohortowym wykazano, że osoby, u których rozwija się otępienie, zauważają spadek zdolności zapamiętywania już 2–3 lata wcześniej2.

Narzędzia diagnostyczne (testy)

  • W razie podejrzenia zasadniczo zaleca się przeprowadzenie kompleksowej oceny sprawności pamięci (patrz sekcja Badania uzupełniające).
  • Testy do ilościowej oceny i diagnostyki przebiegu deficytów poznawczych w otępieniu — włącznie z zaburzeniami pamięci — są mniej pracochłonne, ale nie przeznaczone do wykonywania badań przesiewowych ani wykluczenia zaburzeń pamięci.

ICD-10

  • Amnezja
    • następcza (R41.1)
    • dysocjacyjna (F44.0)
    • wsteczna (R41.2)
    • BNO (R41.3)
  • F00 Otępienie w chorobie Alzheimera
  • F01 Otępienie naczyniowe
  • F02 Otępienie w przebiegu innych chorób sklasyfikowanych gdzie indziej
  • F03 Otępienie nieokreślone
  • F04 Organiczny zespół amnestyczny niespowodowany przez alkohol ani inne substancje psychoaktywne
  • F05 Majaczenie niespowodowane przez alkohol ani inne substancje psychoaktywne
  • F06 Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną
  • F07 Zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu

Diagnostyka różnicowa

  • O ile nie wskazano inaczej, sekcję oparto na tym źródle3.

Zespół amnestyczny

Zespół Wernickego Korsakowa

  • Głównie w następstwie przewlekłego nadmiernego spożycia alkoholu i niedoboru witaminy B1 (tiaminy)
  • Stosunkowo dobre rokowanie przy wczesnym rozpoznaniu i leczeniu encefalopatii Wernickego
    • Im bardziej nasilone zaburzenia pamięci w przewlekłym alkoholizmie, tym mniejsza szansa na całkowitą remisję w okresie abstynencji od alkoholu.
  • Następcza amnezja
    • zaburzenia pamięci świeżej, czyli brak wspomnień od początku choroby
    • Konsolidacja informacji z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej nie jest już możliwa.
    • trudniejsza adaptacja do nowych warunków środowiskowych
  • Konfabulacje, wysoka sugestywność

Otępienie

  • Więcej informacji można znaleźć w artykule Objawy otępienia.
  • Przewlekłe postępujące deficyty poznawcze, zwykle zaburzenia pamięci jako główny objaw; dodatkowo objawy psychiczne i behawioralne
  • Zapadalność i chorobowość wzrasta z wiekiem.
  • Brak zaburzeń świadomości

Depresja

  • Zob. artykuł Depresja.
  • Oprócz podstawowych objawów, takich jak obniżony nastrój, utrata zainteresowania, brak radości i apatia, obraz może również charakteryzować się zaburzeniami pamięci i lękiem.

Zaburzenia mózgowo-naczyniowe

Choroby zapalne

  • Stwardnienie rozsiane może się wiązać z deficytami poznawczymi we wszystkich stadiach choroby.
    • często zmniejszona pojemność pamięci bieżącej
    • Zmęczenie i depresja również mogą pogarszać zdolność zapamiętywania w przebiegu choroby.
  • Zapalenie mózgu
    • Opryszczkowe zapalenia mózgu jest szczególnie często zlokalizowane w przyśrodkowej części płata skroniowego i dolnej części płata czołowego.
      • Mogą wystąpić poważne zaburzenia pamięci, szczególnie w obustronnym zakażeniu.

Padaczka 

  • Zobacz artykuł Padaczka.
  • Padaczce często towarzyszą zaburzenia poznawcze.
  • Ogniska padaczkowe są często zlokalizowane w przyśrodkowej części płatu skroniowego, a zatem w strukturach związanych z pamięcią.
  • Same napady mogą również prowadzić do pogorszenia pamięci, szczególnie jeśli choroba trwa długo.
  • Amnezja poudarowa
  • Mnestyczne działania niepożądane farmakoterapii

Jatrogenne

  • Wywołane przez leki
    • szczególnie częste u osób starszych, np.:
      • leki przeciwcholinergiczne
      • leki nasenne (np. benzodiazepiny)
      • neuroleptyki
      • opioidy i inne leki przeciwbólowe
      • beta-blokery
      • leki przeciwdrgawkowe
      • leki przeciwhistaminowe (w tym antagonisty receptorów H2)
      • glikokortykosteroidy
  • Po terapii elektrowstrząsowej
    • amnezja następcza i wsteczna
      • Zwykle ustępuje w ciągu 2 tygodni po leczeniu.
    • Rzadko utrzymuje się amnezja wsteczna.
    • Więcej informacji w artykule Depresja.

Uszkodzenia spowodowane rozpuszczalnikami

  • Częściej u młodszych osób, diagnostyka różnicowa uzależnienia od substancji („wąchanie”)
  • Zwłaszcza przy długotrwałej ekspozycji na wysokie stężenia

Majaczenie, ostre splątanie

  • Zobacz artykuły Majaczenie i Ostre splątanie.
  • Pokrywające się pojęcia, więcej szczegółów można znaleźć w odpowiednich artykułach.
  • Głównie z wyraźnymi zaburzeniami pamięci

Inne choroby somatyczne

Inne

  • Nowe i nieprzewidywalne środowisko
  • Więcej informacji na temat diagnostyki różnicowej możliwych przyczyn deficytów poznawczych można znaleźć w artykule Objawy otępienia.

Wywiad lekarski

  • Więcej informacji na temat wywiadu lekarskiego w diagnostyce przewlekłych postępujących zaburzeń pamięci można znaleźć w artykule Objawy otępienia.
  • Więcej informacji na temat wywiadu lekarskiego w diagnostyce ostrych objawów amnestycznych można znaleźć w artykule Amnezja.

Ogólne informacje

  • Duże znaczenie wywiadu lekarskiego zebranego od osób trzecich
    • W razie potrzeby należy osobno rozmawiać z pacjentem i jego krewnymi.
  • Początek i rozwój objawów
  • Historia chorób i choroby współwystępujące?
  • Leki
    • wprowadzenie nowego leczenia farmakologicznego?
      • Typowe przykłady leków o potencjalnych działaniach niepożądanych na pamięć wymieniono powyżej oraz w artykule Objawy otępienia
    • wielolekowość?
  • Narażenie na rozpuszczalniki? Zażywanie narkotyków?
  • Osłabiony słuch lub wzrok?
    • Zwłaszcza utrata słuchu znacznie zwiększa ryzyko otępienia4.

Sytuacja psychospołeczna

  • Stopniowo narastające zaburzenia pamięci, którym towarzyszą zmiany osobowości i niezdolność do radzenia sobie z czynnościami dnia codziennego, często wskazują na otępienie.
  • Cechy wskazujące na zaburzenia psychiczne?
  • Dostępne zasoby, sytuacja społeczna
  • Codzienne wyzwania i funkcjonowanie pacjentów
  • Z jakich strategii kompensacyjnych dana osoba korzystała do tej pory? Jakie doświadczenia zdobyła w tym kontekście?

Badanie przedmiotowe

  • Więcej informacji na temat badania przedmiotowego w przewlekle postępujących zaburzeniach pamięci można znaleźć w artykule Objawy otępienia.
  • Więcej informacji na temat badania przedmiotowego w ostrych objawach amnestycznych można znaleźć w artykule Amnezja.

Choroba somatyczna 

  • Ogólne badania przedmiotowe
  • sprawność widzenia i słyszenia
  • Badanie neurologiczne
    • zmieniony stan świadomości? psychomotoryka?
    • zaburzenia mowy? apraksja? niezdolność do wykonywania wyuczonych ruchów.
    • zaburzenia chodu? utrata siły? napięcie mięśniowe? zmiany odruchów? zaburzenia koordynacji?
    • proste badanie czucia
    • badanie oczu i źrenic, pozostałych nerwów czaszkowych

Funkcje pamięci

  • Pierwsza orientacyjna ocena w trakcie rozmowy
  • Uzupełniająco testy (patrz wyżej)

Badania uzupełniające

  • Sekcję opracowano na postawie tego źródła3.

W praktyce lekarza rodzinnego

Badania laboratoryjne i EKG

U specjalisty

  • RTG klatki piersiowej
  • Dno oka, w razie potrzeby pełne badanie okulistyczne
  • Ewentualnie audiologiczne wyjaśnienie zaburzeń słuchu
  • W podejrzenia udaru lub TIA
    • USG i doppler tętnic zaopatrujących mózg
    • echokardiografia, szczególnie w podejrzeniu zaburzenia serca
  • W razie potrzeby scyntygrafia układu kostnego
  • Ewentualnie bardziej szczegółowa diagnostyka neurologiczna i neuropsychologiczna

Badania obrazowe mózgu

  • Tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny są zalecane, jeśli występują cechy przemawiające za:
  • Informacje na temat roli obrazowania w diagnostyce otępienia można znaleźć w artykule Objawy otępienia.

Postępowanie i zalecenia

Wskazania do skierowania

  • W przypadku niewyjaśnionych chorób z zaburzeniami pamięci lub innymi zaburzeniami poznawczymi (skierowanie na oddział geriatrii, psychiatrii, neurologii)

Wskazania do skierowania do szpitala

  • Zaburzenia pamięci o ostrym początku zwykle wymagają oceny i leczenia szpitalnego.

Zalecenia

Ćwiczenia, zajęcia sensoryczne i edukacyjne

  • Wskazania i postępowanie w określonych typach otępienia, zobacz odnośne artykuły.
  • Ćwiczenia, środki sensoryczne i edukacyjne odgrywają kluczową rolę również w leczeniu deficytów poznawczych i motorycznych spowodowanych innymi uszkodzeniami mózgu, np. urazem czaszkowo-mózgowym, udarem lub stwardnieniem rozsianym. Wymaga to współpracy specjalistów z różnych dziedzin, np.
    • terapii zajęciowej, logopedii, rehabilitacji neurologicznej, neuropsychologii, fizjoterapii, socjoterapii
  • W przypadku łagodnych i umiarkowanych zaburzeń pamięci funkcje pamięci można trenować za pomocą indywidualnie dobranych ćwiczeń.
  • W ciężkiej amnezji na plan pierwszy wysuwa się nauka strategii kompensacyjnych, tj. chory dowiaduje się między innymi, w jaki sposób wykorzystywać pomoce do zapamiętywania (listy, kalendarze, karteczki samoprzylepne itp.), aby aktywnie przywoływać z pamięci pewne treści, które są istotne w życiu codziennym.
  • Elektroniczne środki wspomagające pamięć
    • np. aplikacje na smartfona
    • Jako środki pomocy kompensacyjnej mogą ułatwić codzienne życie i sprzyjać udziałowi w życiu społecznym.
    • Wymagają wprowadzenia i wskazówek, np. w ramach terapii zajęciowej lub socjoterapii dla osób z zaburzeniami pamięci.
    • Należy zapewnić bezpieczeństwo i ochronę danych!

Środki pielęgnacyjne

  • Ocena samowystarczalności
    • jak najszybsze wdrożenie niezbędnych środków ambulatoryjnych lub, w razie potrzeby, szpitalnych
    • z reguły we współpracy z krewnymi

Farmakoterapia

  • Wskazania i zastosowanie w różnych typach otępienia, zobacz odnośne artykuły.
  • Farmakoterapia zaburzeń pamięci w chorobach innych niż otępienie została zbadana w niewielkim stopniu i żadne leki nie zostały jeszcze dopuszczone do stosowania w tym wskazaniu (stosowanie wyłącznie poza wskazaniami rejestracyjnymi).
  • Na podstawie pojedynczych pozytywnych badań u pacjentów z urazem czaszkowo-mózgowym można sformułować następujące zalecenia:
    • Donepezil (5–10 mg/d) może poprawić sprawność pamięci u pacjentów po umiarkowanym lub ciężkim urazie czaszkowo-mózgowym w fazie podostrej i przewlekłej.
    • wstępne dowody na korzyści terapeutyczne również w przypadku rywastygminy i metylofenidatu
    • przepisywanie przez specjalistów (neurolodzy, neurorehabilitanci)

informacje dla pacjentów

Rozmowy z osobami chorymi i ich krewnymi

  • Sekcję opracowano na postawie tego źródła.
  • Włączenie bliskich pacjenta w planowanie działań diagnostycznych i terapeutycznych
  • Dalsza diagnostyka wyłącznie po dokładnym wyjaśnieniu i uzyskaniu wyraźnej zgody chorego (prawo do niewiedzy).
  • Informacja o rokowaniu, o ile pacjent wyraża na to zgodę
  • Zachęcanie do kontaktu z grupami wsparcia pacjentów i ich krewnych

Quellen

Literatur

  1. Luck T, Roehr S, Rodriguez FS, et al. Memory-related subjective cognitive symptoms in the adult population: prevalence and associated factors - results of the LIFE-Adult-Study. BMC Psychol 2018;6(1):23. PMID: 29784047 PubMed
  2. Wilson RS, Boyle PA, Yu L, et al. Temporal course and pathologic basis of unawareness of memory loss in dementia. Neurology. Published online before print August 26, 2015 www.ncbi.nlm.nih.gov
  3. Tampi R. Assessment of memory deficit. BMJ Best Practice; last reviewed: 11 Aug 2023, last updated: 02 Jun 2023. bestpractice.bmj.com
  4. Livingston G, Huntley J, Sommerlad A, et al. Dementia prevention, intervention, and care: 2020 report of the Lancet Commission. Lancet 2020; 396: 413-46. PMID: 32738937 PubMed

Autor*innen

  • Thomas M. Heim, Dr. med., Wissenschaftsjournalist, Freiburg
F00; F01; F02; F03; F04; F05; F06; F07
Zaburzenia pamięci Pamięć krótkotrwała Pamięć bieżąca Pamięć długotrwała Pamięć świeża Pamięć trwała Pamięć prospektywna Pamięć epizodyczna Pamięć proceduralna
Zaburzenia pamięci
document-symptom document-nav document-tools document-theme
Zaburzenia pamięci to bardzo ogólne pojęcie. Zalicza się do nich zaburzenia kodowania (przyswajania) informacji konsolidowania (przechowywania) informacji i odtwarzania (zapamiętywania) informacji
Medibas Polska (staging)
Zaburzenia pamięci
/link/4cbef383299a4b0b801f44e5727ca064.aspx
/link/4cbef383299a4b0b801f44e5727ca064.aspx
zaburzenia-pamieci
SiteProfessional
Zaburzenia pamięci
K.Reinhardt@gesinform.de
Ka.Reinhardt@gesinformkardymowicz@bonnierhealthcare.depl
pl
pl
pl