Definicja: Brak zgodności między płcią odczuwaną a płcią przypisaną na podstawie cech biologicznych.
Częstość występowania: Coraz częściej u dzieci, młodzieży i dorosłych.
Objawy: Dysforia płciowa, tj. dolegliwości psychiczne spowodowane niezgodnością płci, silne pragnienie operacji zmiany płci.
Wyniki: Częste towarzyszące objawy psychiczne i zaburzenia, takie jak depresja, zaburzenia lękowe i tendencje samobójcze.
Diagnostyka: Szczegółowy wywiad lekarski. Badanie lekarskie w celu odróżnienia interpłciowości. Dalsze badania stanu psychicznego (przez specjalistę).
Leczenie: Środki modyfikujące ciało (tranzycja) są leczeniem z wyboru, jeśli pacjent sobie tego życzy. Są one wysoce skuteczne pod względem objawów dysforycznych, mają pozytywny wpływ na satysfakcję z życia i funkcje seksualne oraz są ogólnie bezpieczne i dobrze tolerowane. W zależności od wskazań można rozważyć leczenie hormonalne, chirurgiczne i logopedyczne oraz środki pomocnicze.
informacje ogólne
Objaśnienie terminów
Samoidentyfikacja pacjentów
Osoby, których postrzegana przez siebie płeć jest częściowo lub całkowicie, trwale lub tymczasowo niezgodna z ich cechami fizycznymi i/lub płcią biologiczną przypisaną im przy urodzeniu, używają różnych terminów do opisania samych siebie:
Niezgodność płci nie jest chorobą, ale nadano jej kod diagnostyczny, aby mieć pewność, że osoby z potrzebami zdrowotnymi otrzymają pomoc, której potrzebują.
Niezgodność płci
Ten ogólny termin przyjął się w piśmiennictwie naukowym, aby opisać wyżej wspomnianą rozbieżność.
Pojęcie transseksualizm i zaburzenie tożsamości płciowej są uważane za przestarzałe, ale nadal będą miały znaczenie prawne do czasu pełnego wejścia w życie klasyfikacji ICD-11.
Należy przy tym rozróżnić:
Osoby binarne: osoby, które wyraźnie żyją jako kobiety lub mężczyźni, np. transident.
Osoby niebinarne: osoby, które nie są ani kobietą, ani mężczyzną, np. genderqueer lub apłciowe.
Dysforia płciowa
złe samopoczucie lub dyskomfort spowodowany niedopasowaniem postrzeganej płci do przypisanej płci
Transwestytyzm
potrzeba noszenia ubrań płci przeciwnej
Osoba cis-płciowa
Osoba cis-płciowa to osoba, której płeć odczuwana i przypisana są takie same.
Orientacja seksualna osoby i jej tożsamość płciowa są od siebie niezależne.
LGBT(QIA) — kobiety i mężczyźni homoseksualni, osoby biseksualne, trans (queer, interseksualne, aseksualne) — podsumowuje orientacje seksualne i tożsamości płciowe, które odbiegają od społecznie tradycyjnej normy hetero-cis.
Częstość występowania
Rosnąca
W ciągu ostatnich 20 lat w całej Europie odnotowano znaczny wzrost częstości występowania niezgodności płci i dysforii płciowej.
Wzrasta również liczba dzieci z niezgodnością płci.
Rosnąca częstość występowania jest prawdopodobnie związana z rosnącym zrozumieniem i akceptacją różnorodności płci zarówno w sektorze ochrony zdrowia, jak i w populacji ogólnej.
Zmienność pod względem samookreślenia, orientacji seksualnej i pożądanych metod leczenia również wzrosła od lat 90. XX wieku.
Ograniczenia metodologiczne
Dostępne do tej pory dane dotyczące częstości występowania niezgodności płci pozwalają jedynie na przybliżone jej oszacowanie ze względu na różne kryteria definicyjne i inne ograniczenia metodologiczne.
Szacowana częstość występowania niezgodności płci
Według międzynarodowej metaanalizy badań klinicznych (2016 r.) 871/100 000; po wykluczeniu dużego tajwańskiego badania, które zniekształciło wyniki: 355/100.000.1-2
w próbkach populacyjnych:
Holandia: 0,8–1,1 %
Belgia: 0,6–0,7 %.
ICD-10
F64.0 Transseksualizm
F64.1 Transwestytyzm o typie podwójnej roli
F64.2 Zaburzenia identyfikacji płciowej w dzieciństwie
HA60 Niezgodność płci w okresie dojrzewania i dorosłości
Charakteryzuje się wyraźną i utrzymującą się niezgodnością między płcią odczuwaną przez daną osobę a przypisaną jej płcią.
Często prowadzi do chęci „zmiany” płci poprzez terapię hormonalną, operację lub inne usługi zdrowotne w celu dostosowania ciała do odczuwanej płci tak bardzo, jak jest to pożądane i możliwe, oraz do życia i bycia akceptowanym jako osoba o odczuwanej płci.
Rozpoznanie można postawić dopiero po rozpoczęciu okresu dojrzewania.
Rozpoznania nie można postawić wyłącznie na podstawie zachowania lub preferencji związanych z płcią.
HA61 Niezgodność płci w dzieciństwie
Charakteryzuje się wyraźną niezgodnością między odczuwaną/wyrażaną płcią a przypisaną płcią dziecka przed okresem dojrzewania.
Obejmuje silne pragnienie posiadania płci innej niż przypisana.
Obejmuje silną niechęć dziecka do jego narządów płciowych lub oczekiwanych drugorzędnych cech płciowych i/lub silne pragnienie pierwotnych i/lub drugorzędnych cech płciowych, które odpowiadają odczuwanej płci.
Odgrywanie ról, zabawy fabularne, zabawki, gry lub zajęcia i towarzysze zabaw typowe dla odczuwanej płci, a nie dla płci przypisanej.
Niezgodność musi istnieć przez ok. 2 lata.
Rozpoznania nie można postawić wyłącznie na podstawie zachowania lub preferencji związanych z płcią.
HA6Z Niezgodność płci, nieokreślona
diagnostyka
Wyiwad lekarski
W celu zindywidualizowanego planowania leczenia należy rejestrować aspekty psychologiczne, fizyczne, społeczne i kulturowe oraz należy dążyć do holistycznego spojrzenia na osobę ubiegającą się o leczenie.
Należy przeprowadzić wywiad lekarski:
rozwój psychoseksualny
wywiad środowiskowy
biograficzny wywiad lekarski
wywiad medyczny
badanie psychiatryczne
Treść wywiadu lekarskiego:
niezgodność płci przed okresem dojrzewania
rozwój dojrzewania
tożsamość płciowa
partnerstwo
znajdowanie określeń dla swojej osoby
ujawnienie tożsamości płciowej
doświadczenie stygmatyzacji i dyskryminacji
wpływy rodzinne i społeczne
wcześniejsze doświadczenie w systemie opieki zdrowotnej
środki ukierunkowane na siebie w celu zmniejszenia dysforii płciowej
zasoby
Od kiedy?
Należy odnotować, czy niezgodność płci i/lub dysforia płciowa utrzymują się przez co najmniej kilka miesięcy, są tymczasowe lub napadowe.
A) Wyraźna rozbieżność między płcią odczuwaną a płcią przypisaną, która istnieje od co najmniej 6 miesięcy, przy czym wymienia się 6 indywidualnych kryteriów, z których co najmniej 2 muszą być spełnione:
wyraźna rozbieżność między płcią odczuwaną a pierwszorzędowymi i/lub drugorzędowymi cechami płciowymi (lub, w przypadku nastolatków, oczekiwanymi drugorzędowymi cechami płciowymi)
wyraźne pragnienie pozbycia się własnych pierwszorzędowych i/lub drugorzędowych cech płciowych (lub, u nastolatków, pragnienie zapobieżenia rozwojowi oczekiwanych drugorzędowych cech płciowych)
wyraźne pożądanie pierwszorzędowych i/lub drugorzędowych cech płciowych płci przeciwnej
wyraźne pragnienie przynależności do płci przeciwnej (lub alternatywnej płci, która różni się od płci przypisanej)
wyraźne pragnienie bycia traktowanym jak osoba płci przeciwnej (lub jak osoba płci alternatywnej, która różni się od płci przypisanej)
silne przekonanie do okazywania typowych uczuć i reakcji drugiej płci (lub płci alternatywnej, która różni się od płci przypisanej)
B) Istotne klinicznie dolegliwości lub ograniczenia w społecznych, edukacyjnych lub innych ważnych obszarach funkcjonowania
Rozpoznania różnicowe
Różne formy rozwoju płci (zobacz artykuł Interpłciowość)
Dysocjacyjne zaburzenie tożsamości z wieloma tożsamościami płciowymi u jednej osoby (więcej informacji można znaleźć w artykule Zaburzenia dysocjacyjne).
Osoby z zaburzeniami psychicznymi powinny być odpowiednio leczone przed rozpoznaniem niezgodności płci lub dysforii płciowej.
Dotyczy to szczególnie osób z zaburzeniami psychotycznymi. Pacjenci mogą później ew. żałować podjęcia się leczenia modyfikującego cechy płciowe.
komunikowanie się w innymi użytkownikami
W razie niepewności: bezpośrednie pytanie:
O to, jak mamy zwracać się do danej osoby.
O to, których zaimków powinniśmy używać.
O to, jakie rozważania poczyniła już w odniesieniu do swojej tożsamości płciowej i ew. terapii korekty płci.
Należy informować o:
grupach samopomocy, sieci aktywistów, organizacjach dla pacjentów
specjalistycznym wsparciu medycznym i psychologicznym
Wskazania do skierowania
Prośba danej osoby o konsultację w zakresie środków modyfikujących ciało i wsparcie w podejmowaniu decyzji
Wsparcie psychologiczne i medyczne w trakcie tranzycji i po niej
W razie potrzeby wyjaśnienie i leczenie objawów psychologicznych oraz współistniejących chorób
Dokąd skierować?
Wyspecjalizowane ośrodki i sieci
specjalistyczne przychodnie dla osób trans, zwykle przy szpitalach uniwersyteckich lub zdecentralizowane instytucje współpracujące z takimi przychodniami
specjalistyczne gabinety zajmujące się ambulatoryjnym multidyscyplinarnym leczeniem osób transpłciowych
zintegrowane konsultacje medyczne i psychologiczne oraz, w razie potrzeby leczenie
współpraca z innymi specjalistami, np. logopedia, epilacja, epitezy
Grupy samopomocy i stowarzyszenia pacjentów mogą zapewnić wsparcie w poszukiwaniu odpowiednich usług doradztwa i leczenia.
leczenie
Cele i zasady leczenia
Zasady diagnostyki, terapii i dalszego postępowania
Należy wziąć pod uwagę i zapewnić:
indywidualne potrzeby i życzenia
jakość życia i radzenie sobie w życiu
informacje, prawo do współpracy i zgoda
przejrzyste decyzje w ramach etycznie i medycznie uzasadnionych ram
Należy dokonać następujących ustaleń:
wskazanie do terapii korekty płci, czynniki ryzyka i przeciwwskazania
rzadziej: wzrost aktywności transaminaz, hipercholesterolemia, wzmożony apetyt, depresja
Ocena ryzyka sercowo-naczyniowego przed rozpoczęciem leczenia i w razie potrzeby zmniejszenie go poprzez dostosowanie stylu życia
Epilacja
Usunięcie owłosienia na twarzy
1. Wybór: procedura fototermolityczna
(w razie potrzeby dodatkowo) epilacja igłowa
Grzbiety dłoni i przedramiona
Możliwe tułów i kończyny
zabiegi chirurgiczne.
To, czy dana osoba chce poddać się operacji korekty płci, czy nie, nie pozwala na wyciągnięcie żadnych wniosków dotyczących stopnia dysforii płciowej.
W zależności od wskazania możliwe są następujące działania:
maskulinizująca lub feminizująca operacja w obszarze piersi
histerektomia i adneksektomia
korekta jabłka Adama
feminizująca lub maskulinizująca operacja narządów płciowych
Terapia mowy i fonochirurgia
Wskazana w przypadku maskulinizacji lub feminizacji wysokości głosu i wzorców mowy
Środki pomocnicze
Peruki, treski i przeszczep włosów
Opaski do kompresji klatki piersiowej
Epitezy prąciowo-jądrowe
Epitezy piersi
Przebieg i powikłania
przebieg
Niezgodność płci może wystąpić we wczesnym dzieciństwie, w okresie dojrzewania lub w wieku dorosłym.
Badania wykazały, że po leczeniu modyfikującym ciało u dorosłych pacjentów zwykle następuje poprawa:
poczucie zgodności
świadomość ciała
samoakceptacja
dobre samopoczucie psychiczne (ustąpienie towarzyszących objawów psychologicznych)
Jakość życia
zadowolenie z funkcji seksualnych
Tarcia społeczne, np. problemy partnerskie, często pojawiają się w pierwszym roku po operacji i zwykle mają charakter przejściowy.
Powikłania:
Niezgodność płci może prowadzić do dysforii płciowej — tj. dolegliwości psychicznych, lęku, depresji — częściowo z powodu wewnętrznych konfliktów, ale także częściowo z powodu braku akceptacji.
Zarówno medyczne, jak i chirurgiczne terapie zmiany płci wiążą się z pewnym ryzykiem wystąpienia reakcji niepożądanych, ale okazały się ogólnie bezpiecznymi i skutecznymi metodami leczenia.
Wiele osób w społeczeństwie nie uznaje różnorodności płci, której wyrazem jest niezgodność płci. W rezultacie osoby, których to dotyczy, są często narażone na nękanie i zastraszanie, napaści, przemoc, stygmatyzację i dyskryminację.
Istnieją dowody na to, że osoby z niezgodnością płci czasami spotykają się z brakiem zrozumienia w sektorze ochrony zdrowia.
Dalsze postępowanie
Potrzeba monitorowania kontrolnego zależy od życzeń i potrzeb pacjenta oraz podjętych środków.
Zadaniem specjalisty jest stworzenie dobrego planu dalszego postępowania i dopilnowanie, by był on przestrzegany.
Zalecane i często konieczne jest interdyscyplinarne dalsze postępowanie.
W przypadku zabiegów chirurgicznych, odpowiedni chirurdzy są odpowiedzialni za plan dalszego postępowania.
W przypadku terapii hormonalnej, endokrynolodzy/interdyscyplinarne zespoły specjalistów początkowo przejmują kontrolę nad dalszym postępowaniem, ale można to również przekazać lekarzowi rodzinnemu.
Collin L, Reisner SL, Tangpricha V, Goodman M. Prevalence of Transgender Depends on the "Case" Definition: A Systematic Review. J Sex Med 2016; 13: 613-26. PMID: 27045261 PubMed
Lai MC, Chiu YN, Gadow KD, Gau SS, Hwu HG. Correlates of gender dysphoria in Taiwanese university students. Arch Sex Behav 2010; 39:1415-28. PMID: 19937374 PubMed
World Health Organization (WHO). ICD-11 for Mortality and Morbidity Statistics. Stand Mai 2021. icd.who.int
American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders, 5th ed. (DSM-5). Washington, DC: American Psychiatric Publishing; 2013.
Autor
Dr n. med. Thomas M. Heim, dziennikarz naukowy, Fryburg
F640; F641; F642; F648; F649
Dysforia płciowa Niezgodność płci Tranzycja Środki modyfikacji ciała Zmiana płci Korekcja płci Transpłciowość Transident Tożsamość trans Transseksualizm Transpłciowość Trans* Trans Transseksualizm Zaburzenia identyfikacji płciowej Osoba cis-płciowa LGBT QIA Ustawa o uzgodnieniu płci Fonochirurgia Epiteza prąciowo-jądrowa Epitezy piersi Epiteza
Definicja: Brak zgodności między płcią odczuwaną a płcią przypisaną na podstawie cech biologicznych. Częstość występowania: Coraz częściej u dzieci, młodzieży i dorosłych.