Czym jest utrata masy ciała u dorosłych?
Definicja
U osób dorosłych, niezamierzona utrata masy ciała (która może być związana z chorobą) definiowana jest jako utrata ponad 5% masy ciała w ciągu 6–12 miesięcy. W przypadku osób powyżej 65. roku życia, taka sytuacja staje się szczególnie istotna, gdyż wiąże się ze zwiększoną chorobowością i ryzykiem śmierci.
Natomiast celowa zmiana masy ciała, np. poprzez dietę, nie stanowi problemu, o ile masa ciała utrzymuje się w granicach prawidłowych. Niemniej jednak, w przypadku znacznego i niezamierzonego ubytku masy ciała, konieczne jest dokładne zbadanie przyczyn tej zmiany.
Objawy
W zależności od masy wyjściowej, niepożądany spadek masy ciała może być bardziej lub mniej widoczny wizualnie, a także prowadzić do tego, że ubrania stają się luźne i za duże. Wraz z utratą masy ciała mogą pojawić się także różne objawy towarzyszące, takie jak utrata apetytu, wzmożone zmęczenie, obniżona wydolność fizyczna, zmiany w częstotliwości wypróżnień, zwiększona skłonność do infekcji, występowanie gorączki czy nocne poty.
Przyczyny
Niepożądana utrata masy ciała ma 3 główne przyczyny:
- zwiększony wydatek energetyczny
- zmniejszone spożycie składników odżywczych z utratą apetytu lub bez
- zmieniony metabolizm (zwiększone zapotrzebowanie na energię)
Warto zaznaczyć, że istnieje wiele różnych czynników mogących wpływać na to zjawisko.
Przyczyny psychiczne
stres, depresja, zaburzenia odżywiania, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, schizofrenia, uzależnienie od alkoholu i uzależnienie od narkotyków
Choroby przewodu pokarmowego
choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego, celiakia, choroby przełyku lub żołądka (wady rozwojowe lub zwężenie przełyku, wrzód)
Zaburzenia metaboliczne
cukrzyca typu 1 lub typu 2, nadczynność tarczycy (hipertyreoza) lub choroby kory nadnerczy (np. choroba Addisona)
Choroby nowotworowe
Nowotwory przewodu pokarmowego (przełyku, żołądka, jelita grubego, trzustki) również mogą być przyczyną niechcianej utraty masy ciała, podobnie jak rak płuc czy choroby nowotworowe układu krwionośnego i limfatycznego(ostra białaczka limfoblastyczna, ostra białaczka szpikowa, przewlekła białaczka limfocytowa, przewlekła białaczka szpikowa, chłoniak nieziarniczy, oraz chłoniak Hodgkina).
Nowotwory narządów moczowych i rozrodczych, takie jak rak nerki i moczowodu, rak prostaty oraz rak jajnika, również mogą mieć charakter przyczynowy.
Utrata masy ciała u osób starszych
Niepożądana utrata masy ciała jest szczególnie częsta wśród osób starszych. Jedną z przyczyn jest brak przyjmowania pokarmów. Możliwe przyczyny to m.in. problemy z jedzeniem z powodu utraty zębów, bólu przy żuciu (źle dopasowane protezy, urazy dziąseł) oraz zaburzenia połykania, a także konieczność opieki i demencja.
Choroby neurologiczne
Choroby neurologiczne, takie jak udar czy zaburzenia neurodegeneracyjne, mogą prowadzić do trudności z połykaniem. W tych schorzeniach dochodzi do utraty komórek nerwowych, co może znacząco pogorszyć zdolność osoby do poprawnego połykania pokarmów i płynów.
Inne choroby
niewydolność serca, przewlekła choroba płuc (np. przewlekła obturacyjna choroba płuc POChP), przewlekła niewydolność nerek lub ciężkie infekcje, takie jak gruźlica oraz HIV/AIDS
Przyjmowane leki
Również przyjmowanie niektórych leków, które powodują np. zaburzenia smaku, problemy z przełykaniem, nudności, utratę apetytu lub suchość w ustach mogą przyczynić się do niepożądanej utraty masy ciała.
Częstość występowania
U około 15–20% osób po 65 roku życia występuje niezamierzona utrata masy ciała. Wśród starszych pacjentów z niezamierzoną utratą masy ciała 19–36% przypadków było spowodowanych nowotworem złośliwym.
Badania
Wywiad lekarski
Lekarz prawdopodobnie zada następujące pytania:
- Jak duża jest utrata masy ciała w jakim okresie?
- Jak się Pan/Pani odżywia? Jak dużo Pan/Pani je? Czy cierpi Pan/Pani na utratę apetytu?
- Czy przeżuwaniu towarzyszą ból (zdrowie zębów) lub trudności z przełykaniem?
- Czy odczuwa Pan/Pani wyraźne zmęczenie/wycieńczenie? Czy występuje gorączka? Czy występują nocne poty?
- Czy pacjent przyjmuje jakieś leki?
- Czy ma Pan/Pani jakieś inne objawy lub problemy?
- Czy występują nudności/wymioty? Czy występują dolegliwości żołądkowe?
- Czy zauważa Pan/Pani jakieś zmiany przy wypróżnianiu? Czy stolec zawiera krew?
- Czy występują problemy natury psychicznej (smutek, stres, obawy przed pewnymi zdarzeniami itp.)?
- Czy spożywa Pan/Pani alkohol, pali papierosy lub zażywa narkotyki?
Badanie fizykalne
Podczas badania fizykalnego lekarz skupia się na wielu aspektach, aby uzyskać kompleksową ocenę stanu zdrowia pacjenta. Oprócz osłuchiwania serca i płuc oraz badania palpacyjnego narządów jamy brzusznej, lekarz może także badać jamę ustną i stan uzębienia, co może dostarczyć informacji na temat ogólnego stanu zdrowia oraz ryzyka chorób związanych z jamą ustną. Ponadto, szczególną uwagę zwraca się na ewentualne powiększenia węzłów chłonnych, które mogą być istotnym wskaźnikiem stanu układu odpornościowego i wskazywać na obecność infekcji lub innych schorzeń. Dodatkowo, w razie podejrzenia chorób otępiennych lekarz może przeprowadzić odpowiednie testy diagnostyczne w celu potwierdzenia lub wykluczenia tych schorzeń.
Dalsze badania
Podstawowy zakres badań obejmuje nie tylko pobranie krwi w celu oceny funkcji różnych narządów, parametrów metabolicznych, poziomu cukru we krwi czy hormonów, ale także wykonanie zdjęcia rentgenowskiego płuc oraz testu na utajoną krew w stolcu.
Dodatkowo, w razie potrzeby, lekarz może zalecić badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, co pozwoli na kompleksową ocenę stanu zdrowia pacjenta.
W przypadku konieczności dalszych, specjalistycznych badań, pacjent zostanie skierowany do odpowiednich specjalistów lub do szpitala, gdzie możliwe będzie przeprowadzenie bardziej zaawansowanych diagnostycznie procedur.
Leczenie
Działania lecznicze zależą od choroby podstawowej.
Utrata masy ciała lub niedowaga/niedożywienie często wiążą się z dodatkowymi chorobami, częstszymi hospitalizacjami, niższą jakością życia i zwiększoną śmiertelnością, dlatego powinny być leczone.
Jeśli badania ujawnią określoną chorobę (np. zaburzenia odżywiania, nowotwór, niewydolność serca lub inne), będzie ona odpowiednio leczona.
Ogólne działania w przypadku (zagrażającego) niedożywienia to:
- staranne, indywidualne doradztwo żywieniowe (żywność, przygotowanie, nawyki żywieniowe itp.)
- zachęcanie do aktywności fizycznej (zwiększenie apetytu)
- przegląd leków (np. odstawienie leków hamujących apetyt, jeśli to możliwe)
- W razie potrzeby zalecenie stosowania suplementów diety, wysokokalorycznej żywności uzupełniającej lub preparatów witaminowych.
- W sytuacji konieczności, czasowe stosowanie sztucznego odżywiania.
Co można zrobić we własnym zakresie?
W przypadku zaobserwowania niepożądanej utraty masy ciała lub utraty apetytu należy skontaktować się z lekarzem.
Rokowanie
Rokowanie zależy od choroby podstawowej. Wczesne wykrycie i leczenie rozpoczynającego się niedożywienia wpływa korzystnie na indywidualny przebieg, a tym samym na rokowanie osób dotkniętych chorobą.
Dodatkowe informacje
- Niepożądana utrata masy ciała – Informacje dla personelu medycznego
Autor
- Lek. Susanna Allahwerde, specjalista ds. medycyny ogólnej, Berlin
- Lek. Marcin Major, recenzent/edytor, Kraków