Czym jest wysokie stężenie lipidów we krwi?
Definicja
Podwyższone lub wysokie stężenie lipidów we krwi określa się także mianem hiperlipidemii. Stężenie cholesterolu oraz trójglicerydów we krwi przekracza wówczas prawidłowe wartości. Szczególnie istotne jest przy tym podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego (tzw. hipercholesterolemia) oraz lipoprotein niskiej gęstości (LDL) i niskie stężenie lipoprotein wysokiej gęstości (HDL). W lipoproteinach cholesterol oraz tłuszcze są związane z białkami, które umożliwiają ich transport we krwi.
Niskie stężenie cholesterolu HDL oraz wysokie stężenie cholesterolu LDL sprzyjają miażdżycy (arteriosklerozie) oraz chorobom układu krwionośnego. Inne czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo chorób układu krążenia to nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, palenie papierosów oraz predyspozycje dziedziczne.
Jakie stężenie uznaje się za zbyt wysokie?
- Stężenie lipidów mierzy się w miligramach na decylitr (mg/dl) lub milimolach na litr (mmol/l).
- U osób zdrowych stężenie cholesterolu całkowitego nie powinno przekraczać 200 mg/dl (5,2 mmol/l).
- Stężenie „dobrego” cholesterolu HDL powinno wynosić powyżej 40 mg/dl (1,0 mmol/l), natomiast „złego” cholesterolu – mniej niż 160 mg/dl (4,1 mmol/l).
- Stężenie trójglicerydów nie powinno być wyższe niż 150 mg/dl (1,7 mmol/l).
- Należy pamiętać, że w przypadku osób, u których w przeszłości występowały choroby serca lub inne czynniki ryzyka, mogą obowiązywać inne wartości. Lekarz pomoże ocenić, czy poziom lipidów jest zbyt wysoki.
Objawy
Wysokie stężenie lipidów we krwi nie powoduje zazwyczaj żadnych dolegliwości. Może jednak potęgować ryzyko chorób układu krwionośnego, takich jak udar, zawał czy też zaburzenia ukrwienia nóg (chorobę tętnic obwodowych). U osób z bardzo wysokim poziomem trójglicerydów rozwija się niekiedy ponadto zapalenie trzustki lub stłuszczenie wątroby.
W przypadku osób, u których w rodzinie występowały przypadki hipercholesterolemii, mogą pojawić się tak zwane żółtaki inaczje zwane kępkami żółtymi (mające postać zbitek tłuszczu guzki , w skórze i ścięgnach) orazczy kępki żółte (zbitki tłuszczunp. na powiekach).
Przyczyny
Może być to spowodowane różnymi czynnikami. Zaburzenia metabolizmu mogą mieć podłoże dziedziczne lub stanowić powikłania innej choroby. Istotne znaczenie mają także niekiedy styl życia, w tym dieta i aktywność fizyczna.
Hipercholesterolemia poligeniczna
Podwyższone stężenie cholesterolu we krwi (hipercholesterolemia) może mieć różnorakie podłoże dziedziczne. W przypadku hipercholesterolemii poligenicznej zmienione są określone geny powodujące wzrost ryzyka podwyższonego poziomu cholesterolu. Istotną rolę odgrywa także dieta i styl życia. Nie wszyscy członkowie rodziny dziedziczą predyspozycje do tej choroby.
Hipercholesterolemia rodzinna
Jest to tak zwana choroba genetyczna dziedziczona dominująco. Oznacza to, że predyspozycje do jej wystąpienia zostaną z dużym prawdopodobieństwem odziedziczone. Dotyka ona mniej więcej 1 na 500 osób. Podwyższone stężenie cholesterolu we krwi uwidacznia się już we wczesnym dzieciństwie. W przypadku pacjentów z hipercholesterolemią rodzinną wzrasta ryzyko chorób układu krążenia.
Inne przyczyny
Istotny wpływ na rozwój wysokiego stężenia lipidów we krwi ma także wiele innych chorób oraz przyjmowanie określonych leków. Są to między innymi cukrzyca, choroby tarczycy (niedoczynność tarczycy), choroby nerek lub wątroby, nadwaga, spożywanie nadmiernych ilości alkoholu, zażywanie określonych leków, w tym moczopędnych, oraz innych preparatów, takich jak na przykład beta-blokery (środki nasercowe), a także przyjmowanie kortyzonu i estrogenu (żeńskiego hormonu płciowego).
Częstotliwość występowania
- Podwyższony poziom lipidów we krwi występuje często i wzrasta wraz z wiekiem.
- U ponad połowy dorosłych w krajach uprzemysłowionych stężenie cholesterolu we krwi przekracza zalecaną górną granicę.
- Osiągnięcie zalecanej przez laboratoria granicznej wartości cholesterolu może być jednak, z uwagi na brak dostosowania pod kątem wieku pacjenta, nieco problematyczne.
Badania
Badanie lekarskie
- Niektóre przyczyny tego schorzenia można ustalić podczas rozmowy z lekarzem, który zapyta o to, czy wysokie stężenie lipidów we krwi oraz choroby układu krwionośnego występują u innych członków rodziny, a także zada pytania o wcześniej przebyte choroby i przyjmowanie leków mających potencjalny wpływ na wartości stężenia lipidów we krwi.
- Ponieważ wysokie wartości stężenia lipidów we krwi stanowią czynnik ryzyka sprzyjający chorobom układu krwionośnego, podczas rozmowy z lekarzem padną także pytania o palenie papierosów, spożywanie alkoholu, nawyki żywieniowe i aktywność fizyczną.
- Zostanie też przeprowadzone dokładne badanie przedmiotowe.
Badania krwi
- Pomiar poziomu lipidów we krwi obejmuje badanie stężenia cholesterolu całkowitego, HDL, LDL i trójglicerydów.
- Pobranie krwi w celu określenia stężenia cholesterolu całkowitego, HDL i LDL nie wymaga, w przeciwieństwie do badania poziomu trójglicerydów, bycia na czczo (przed śniadaniem). Stężenie lipidów we krwi często oznacza się wraz ze stężeniem glukozy, warto więc pobrać krew, zanim pacjent zje pierwszy posiłek.
Postępowanie
- Nieznacznie podwyższone stężenie lipidów nie stanowi sam w sobie dużego ryzyka. Potęguje je jednak połączenie różnych czynników, takich jak podwyższony poziom lipidów we krwi, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, predyspozycje genetyczne palenie tytoniu, nadwaga oraz podeszły wiek.
- To całkowite ryzyko wystąpienia chorób układu krwionośnego wpływa także na rodzaj leczenia. Im więcej czynników ryzyka występuje, tym ważniejsze jest ich leczenie, które pomoże zapobiec chorobom układu krwionośnego.
Zmiana stylu życia
- Przede wszystkim zaleca się zmianę stylu życia. W przypadku cierpiących na to schorzenie pacjentów wskazana jest między innymi aktywność fizyczna oraz zmiana diety (patrz niżej).
- Efekty mogą pojawić się po około sześciu miesiącach.
Farmakoterapia
- Podejmując decyzję na temat leczenia, lekarze i pacjenci powinni przeanalizować potencjalne korzyści oraz działania niepożądane i wady danego typu leczenia.
- Jeżeli całkowite ryzyko zawału serca lub udaru w ciągu kolejnych 10 lat utrzymuje się na wysokim poziomie (powyżej 20%), zaleca się farmakoterapię.
- W tym celu przepisuje się tzw. statyny, pozwalające obniżyć poziom cholesterolu.
- Zaleca się stosowanie ich także w przypadku bardzo wysokiego stężenia cholesterolu (powyżej 310 mg/dl i 8 mmol/l) oraz u pacjentów z hipercholesterolemią rodzinną.
- Działania niepożądane są zależne od dawki i mogą dotyczyć nerek, wątroby i mięśni. W niektórych przypadkach warto rozważyć zmianę leków lub zmniejszenie stosowanej dawki.
- W przypadku bardzo wysokiego stężenia cholesterolu zasadne może być przyjmowanie statyny w połączeniu z innym lekiem, takim jak np. ezetimib.
- U niektórych pacjentów należy natomiast wdrożyć leki obniżające stężenie trójglicerydów.
Co można zrobić we własnym zakresie?
- Istotne znaczenie ma systematyczna aktywność fizyczna. Wskazane jest co najmniej 15 minut umiarkowanie intensywnego ruchu codziennie lub 90 minut tygodniowo.
- Osobom z nadwagązaleca się zmniejszenie masy ciała.
- Warto również dbać o zdrowe odżywianie. Zaleca się dietę śródziemnomorską i maksymalne ograniczenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych.
- Należy zmniejszyć ilość spożywanej soli kuchennej do poniżej 6 g dziennie.
- Warto także zaprzestać palenia oraz ograniczyć ilość pitego alkoholu.
Rokowanie
- Stężenie lipidów we krwi zależy od wieku i płci oraz wzrasta wraz z upływem lat.
- Ich wyższe stężenie może powodować miażdżycę i choroby układu krwionośnego.
- Rokowania zależą od stężenia cholesterolu we krwi oraz całkowitego ryzyka chorób układu krwionośnego.
Dodatkowe informacje
- Dlaczego warto rzucić palenie i jak to zrobić?
- Aktywność fizyczna: lekarstwo dla ciała i ducha
- Nadwaga i zmniejszenie masy ciała – jak to zrobić
Autorzy
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden
Dr med.Caroline Beier,specjalistkadrdsn.medycynymed.,ogspecjalista chorólnejb wewnętrznych, Hamburg- Lek. Kalina van der Bend, recenzent