Czym są dolegliwości ze strony układu pokarmowego w cukrzycy?
Cukrzyca wiąże się ze zwiększoną częstością występowania dolegliwości ze strony układu pokarmowego, które w dużej mierze spowodowane są uszkodzeniem jego nerwów (neuropatia cukrzycowa). Takie powikłania mogą wystąpić przede wszystkim przy niewłaściwej regulacji stężenia glukozy we krwi.
Objawy
Choroby układu pokarmowego spowodowane cukrzycą to między innymi osłabienie mięśni żołądka (gastropareza cukrzycowa) oraz zaburzenia układu nerwowego jelit, co może prowadzić do biegunek, zaparć i, nietrzymania moczu i stolca. Innymi możliwymi objawami są trudności z przełykaniem, zgaga, uczucie pełności oraz nudności. U osób z cukrzycą mogą wystąpić również zaburzenia czynności wątroby (niealkoholowe stłuszczenie wątroby);. nieNie jest jednak całkowicie jasne, w jakim stopniu cukrzyca jest ich faktyczną przyczyną.
Przyczyny
Związane z cukrzycą dolegliwości ze strony układu pokarmowego występują zwykle na skutek upośledzenia czynności mięśni żołądka i jelit. Mięśnie te zapewniają równomierne przemieszczanie miazgi pokarmowej.
Neuropatia
Jeśli w związku z cukrzycą dojdzie do uszkodzenia autonomicznego układu nerwowego (autonomiczna neuropatia cukrzycowa), uszkodzeniu ulegną również mięśnie układu pokarmowego kontrolowane przez sygnały nerwowe;. w W takiej sytuacji dochodzi do ograniczenia ruchów mięśni (osłabienia perystaltyki). Innymi konsekwencjami upośledzenia czynności nerwów jest ograniczone wydzielanie soków trawiennych, jakco za tym idzie również upośledzenie wchłaniania składników odżywczych przez narządy w układuadzie pokarmowegopokarmowym.
Przyczyną uszkodzenia nerwów w cukrzycy jest podwyższone stężenie glukozy we krwi. Im wyższe jest średnie stężenie glukozy we krwi i im dłużej pacjent choruje na cukrzycę, tym wyższe jest ryzyko pojawienia się u niego zaburzeń w układuadzie pokarmowegopokarmowym.
Upośledzenie czynności układu pokarmowego
W przypadku uszkodzenia nerwów zaopatrujących żołądkadek może dojść do zaburzeń jego opróżniania: żołądek ulega zbyt wolnemu lub – rzadziej – zbyt szybkiemu opróżnieniu. Terminem specjalistycznym opisującym to zjawisko jest „gastropatia/gastropareza cukrzycowa”.
Mogą pojawić się również inne problemy związane z narządami układu pokarmowego:
- Zaburzenia połykania i zgaga spowodowane upośledzeniem czynności przełyku nie występują częściej niż u osób, które nie chorują na cukrzycę.
Do20spośródna 100 osób z cukrzycą cierpi na biegunkęi.- Zaparcie nie pojawia się częściej niż u osób, które nie chorują na cukrzycę.
- Czynność trzustki może ulec zaburzeniu, szczególnie u pacjentów z cukrzycą typu 1
. Sprzyja(sprzyja to tworzeniu się kamieni żółciowych).
Wysokie stężenie glukozy we krwi
Jeśli takie zmiany w czynności układu pokarmowego wystąpiły w przebiegu cukrzycy, szczególnie ważna jest dokładna kontrola stężenia glukozy we krwi, czyli zwrócenie bacznej uwagi na dietę i przyjmowanie leków. Po pierwsze dolegliwości ze strony układu pokarmowego w wyniku uszkodzenia układu nerwowego są sygnałem, że uszkodzeniu mogły ulec również inne nerwy w organizmie (jak ma to często miejsce przypadku pacjentów cierpiących na cukrzycę od lat: nerwy wzrokowe, nerwy w skórze itp.). Po drugie, przyjmowanie pożywienia i trawienie są bardzo ściśle związane z kontrolą gospodarki cukrowej: jeśli pokarm jest transportowany do jelita z opóźnieniem lub zbyt szybko, równomierna regulacja stężenia glukozy we krwi jest jeszcze bardziej utrudniona, niż ma to już miejsce w związku z cukrzycą. Aby przerwać ten cykl, szczególnienależy ważne jest możliwie najskuteczniejszerozpocząć leczenie dolegliwości ze strony układu pokarmowego i w razie potrzeby jeszcze dokładniejsza kontrola stężenia glukozy we krwi.
Inne przyczyny
Przyczyną dolegliwości ze strony układu pokarmowego mogą być również niektóre leki stosowane w leczeniu cukrzycy. Należy to uwzględnić podczas stawiania rozpoznania i leczenia. Inne przyczyny dolegliwości należy wykluczyć.
Częstotliwość występowania
- Na neuropatię cukrzycową po 10–15 latach trwania choroby cierpi nawet 30% pacjentów.
- U ponad połowy wszystkich osób z cukrzycą typu 1 rozwijają się zaburzenia opróżniania żołądka. W przypadku cukrzycy typu 2 dotyczy to 30 osób na 100.
- Biegunka pojawia się u nawet 20% pacjentów.
Zmiany w przełyku
Zaburzenia kurczliwości mięśni (perystaltyki) przełyku i osłabienie zwieracza pomiędzy przełykiem a żołądkiem mogą być przyczyną trudności w połykaniu i zgagi (refluksu). Innymi czynnikami wyzwalającymi zgagę w cukrzycy są nadwaga, wysokie stężenie glukozy we krwi i zmniejszone wydzielanie z trzustki wodorowęglanu, który neutralizuje kwasy.
Badania
- W celu stwierdzenia ewentualnych zmian w przełyku wykonuje się gastroskopię żołądka i przełyku.
- Wykonując pomiar ciśnienia, można dodatkowo ocenić czynność mięśni przełyku.
Postępowanie
- Leczenie obejmuje kontrolę stężenia glukozy we krwi, a także podawanie leków
przeciwnarefluksowizgagę. - Preferowane są tak zwane inhibitory pompy protonowej (IPP), które ograniczają wydzielanie kwasu.
Wydłużony czas opróżniania żołądka: gastropareza
Objawem tego zaburzenia motoryki (gastropareza, gastropatia) jest szybkie pojawianie się uczucia sytości, nudności, wymiotów, wzdęć, uczucia pełności po posiłkach oraz występowanie bólu w nadbrzuszu. Pełnoobjawowa postać tej choroby występuje jednak bardzo rzadko.
Badania
- Oprócz dokładnego wywiadu i badania przedmiotowego przydatne są również badania krwi, gastroskopia i badania USG.
- W razie niejasności można wykonać dodatkowe badania medycyny nuklearnej z użyciem kamery gamma (scyntygrafia), pozwalające na obserwację opróżniania żołądka
. Wyklucza(wyklucza się inne przyczyny i ocenia stopień zaawansowania choroby).
Postępowanie
- Istnieją leki przyspieszające transport pokarmu do przełyku i żołądka (prokinetyki), które często mogą skutecznie łagodzić objawy. Należy je jednak przyjmować krótkotrwale.
- U pacjentów przyjmujących insulinę konieczne może okazać się dostosowanie dawki i odstępów czasowych pomiędzy posiłkami.
Co można zrobić we własnym zakresie?
- W pierwszej kolejności należy spróbować zapanować nad objawami, modyfikując dietę. Należy pić dużo płynów: zwiększone spożycie płynów wspomaga opróżnianie żołądka, ponieważ w przeciwieństwie do pokarmów stałych płyn nie jest wydalany z opóźnieniem. Należy jeść raczej mniej, a częściej, aby zapobiegać wzdęciom po posiłkach.
- Pomocne będzie również staranne przeżuwanie pokarmu, jedzenie w pozycji pionowej i unikanie kładzenia się bezpośrednio po posiłku (należy pozostać w pozycji pionowej przez 30 minut). Zalecany jest również spacer po posiłkach. Takie działania będą pomocne również w przypadku zgagi
(patrz wyżej). - Należy unikać palenia tytoniu.
- Wskazane jest ograniczenie spożycia pokarmów o wysokiej zawartości błonnika i tłuszczu oraz alkoholu. Te pokarmy mogą zakłócać opróżnianie żołądka.
Zmiany w jelicie cienkim i grubym
W języku specjalistycznym zmiany te nazywane są neuropatią jelitową. Uszkodzenie układu nerwowego kontrolującego czynność jelit upośledza regulację trawienia i może prowadzić do biegunek, zaparć lub nietrzymania moczu i stolca.
Biegunka
Niektóre leki przeciwcukrzycowe mogą być przyczyną biegunki, jednak jako przyczynę należy rozważyć również nietolerancje pokarmowe.
Badania
Aby wykluczyć inne choroby, można wykonać między innymi badania krwi, USG narządów jamy brzusznej, badanie stolca oraz kolonoskopię (endoskopię).
Postępowanie
Celem leczenia jest złagodzenie objawów. Obejmuje ono korygowanie równowagi płynów i soli, kontrolowanie diety i stężenia glukozy we krwi, a w razie potrzeby leczenie innych przyczyn choroby. Pomocne może być przyjmowanie środków pęczniejących (np. łusek nasion babki jajowatej). Leki przeciwbiegunkowe należy przyjmować z zachowaniem ostrożności.
Zaparcie
Oprócz biegunki może również dojść do zaparcia. Najpierw należy zweryfikować możliwe przyczyny, takie jak działania niepożądane leków lub brak płynów spowodowany zbyt wysokim stężeniem glukozy we krwi, i w razie potrzeby leczyć je.
Badania
Do szczegółowej diagnostyki objawów – zwłaszcza w celu wykluczenia innych możliwych chorób podstawowych – można wykorzystać badania krwi, USG narządów jamy brzusznej, kolonoskopię i inne, bardziej wyspecjalizowane badania.
Postępowanie
Leczenie obejmuje przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów, regularną aktywność fizyczną oraz zwiększone spożycie błonnika pokarmowego. Można również stosować środki przeczyszczające (np. laktulozę).
Nietrzymanie stolca
Ponadto zaburzenie czynności zwieracza wewnętrznego i zewnętrznego na skutek neuropatii może prowadzić do nietrzymania stolca, ale takie objawy pojawiają się niezwykle rzadko.
W diagnostyce stosuje się różne techniki obrazowania i badania neurologiczne. Ćwiczenia mięśni dna miednicy i terapia biofeedback mogą prowadzić do złagodzenia objawów.
Dodatkowe informacje
- Cukrzyca typu 1
- Cukrzyca typu 2
- Zgaga – dolegliwości związane z refluksem
- Polineuropatia
- Dolegliwości żołądkowo-jelitowe w cukrzycy – informacje dla lekarzy
AutorkaAutorzy
- Kalina van der Band, lekarz (recenzent)
- Martina Bujard, dziennikarka naukowa, Wiesbaden